(AİHS m. 5, 50)

DAVANIN ESASI

I. Dava konusu olaylar

9. 1946 doğumlu bir Arjantin vatandaşı olan başvurucu bay Leandro Sanchez-Reisse, bir kaç yıldan beri ailesiyle birlikte Amerika Birleşik Devletleri’nin Florida Eyaletinde yaşamaktadır. Başvurucu, vatandaşı olduğu ülkeye iade edilmek üzere İsviçre’de gözaltına alınmış, fakat aşağıda anlatıldığı şekilde, iade kararına itiraz etmiş ve salıverilmeyi talep etmiştir.

A. İade yargılaması

1. Başvurucunun gözaltına alınması

10. Federal Emniyet Müdürlüğünün ("Müdüriyet") talimatı üzerine harekete geçen Vaud Kanton polisi, başvurucuyu 12/13 Mart 1981 gecesi Lozan’da gözaltına almış ve hemen Cenevre’deki Champ-Dollon cezaevine nakletmiştir.

Arjantin Cumhuriyeti yetkili makamları, 10 ve 11 Mart tarihlerinde, İsviçre Konfederasyonu yetkili makamlarına telgraflar göndererek, Uruguaylı bir banker olan K’nın, 19 Şubatta Buoneso Aires’te kaçırılmasında sorumlu olduğunu düşündükleri beş kişinin tespiti için yardım talep etmişlerdir. K.’yı kaçıranlar, fidye istemişler, K.’nın eşi ile kız kardeşinin önce Paris’e, daha sonra Zürih’e gitmelerini, burada Credit Sisse bankasında kendileri adına açılmış olan hesaba parayı yatırdıktan sonra, Cenevre’ye geçmelerini istemişlerdir.

2. Arjantin makamlarının iade talepleri

(a) Birinci talep

11. Buenos Aires Interpolü, 13 Mart 1981’de gönderdiği bir telgrafla, olayla ilgili şüpheli kişilerin iade edilmek üzere gözaltına alınmalarını (provisionol arrest) istemiştir. Buna göre Müdüriyet, Sanchez-Reisse hakkında bir gözaltı müzekkeresi çıkarmış, bu müzekkere 18 Mart 1981’de kendisine tebliğ edilmiştir.

12. 16 ve 17 Martta Arjantin Cumhuriyeti Bern Büyükelçiliği, Arjantin vatandaşı beş kişi hakkında, Interpol’ün gözaltına alma talebini teyid etmiştir. 16 Nisan, 29 Nisan ve 4 Mayıs tarihli tutanaklarla birlikte, bunu destekleyici çeşitli belgeler sunmuştur. Bu notlar ve tutanaklar, resmi iade talebi belgelerini meydana getirmiştir.

13. Müdüriyet, kendisine ulaşan evrakı 13 Mayıs 1981’de, başvurucuyla ilgili yapılacak duruşmada dikkate alınmak üzere Cenevre yetkili makamlarına göndermiştir. Bu belgelerin birer kopyası, başvurucunun avukatına ve Cenevre Kantonu Başsavcılığına da gönderilmiştir. Başsavcılık, 18 Mayısta Müdüriyetten, Sanchez-Reisse hakkında İsviçre’de çalınmış eşyayı almak suçu isnadı bulunduğunun Arjantin yetkili makamlarına bildirmesini istemiş, fakat o ülkede bu fiillerin bir cezası bulunmadığına işaret etmiştir. Başsavcılık bu konuda bir dava açmamış, 6 Ağustosta da bu Kanton Ceza Mahkemesi (Indictments Chamber), bir soruşturma açılmasına yer olmadığına karar vermiştir.

14. Bu sırada başvurucu, avukatının da katıldığı iade duruşmasında, iade edilmeye itiraz ettiğini söylemiştir. Müdüriyet, 19 Temmuz tarihli bir yazıyla başvurucunun avukatına, müvekkilinin itiraz sebeplerini göstermesi için 17 Ağustos 1981 tarihine kadar süre vermiştir. Müdüriyet bu süreyi önce 17 Eylüle, daha sonra 1 Ekime kadar uzatmıştır.

(b) İkinci talep

15. Bu arada Arjantin Büyükelçiliği, yine aynı kişilerin sorumlu olduğu düşünülen Arjantinli maliyeci C.’nin 8 Mayıs 1979’da kaçırılması olayıyla ilgili bir talepnameyi (letters rogatory), 26 Mayıs 1981’de Müdüriyete sunmuştur. Bu talepname 18 Haziran 1981’de icra edilmiştir. Elçilik 8, 10 ve 13 Temmuz tarihli yazılarla (notes verbales), diğerleriyle ile birlikte Sanchez-Reisse’in iadesi için, resmen ikinci bir talepte bulunmuştur.

16. Müdüriyet, 11 Ağustosta Cenevre Kantonu yetkili makamlarından, bu kez C.’nin kaçırılması hakkındaki belgeler nedeniyle, başvurucunun iadesiyle ilgili ikinci bir duruşma yapılmasını istemiştir.

3. Başvurucunun iadeye itirazı

17. Sanchez-Reisse’in avukatı 25 Eylül 1981’de Müdüriyete, başvurucunun iadeye itiraz gerekçelerini gösteren bir dilekçe göndermiştir (bk. yukarıda parag. 14). Bu gerekçeler arasında şunlar yer almaktadır: iade talebini desteklemek için sunulan evrak, İsviçre ile Arjantin Cumhuriyeti arasındaki Suçluların İadesi Anlaşmasında düzenlenen şekil şartlarını taşımamaktadır (bk. aşağıda parag. 32); çünkü bu evrakta, başvurucuya isnad edilen suçlar belirtilmemiştir; Sanchez-Reisse, Arjantin yetkili makamları tarafından suçlandığı iki tane adam kaçırma olayında da masumdur, kaldı ki bunlar siyasal nitelikte olaylardır; iade kararı verilecek olursa, bu karar başvurucuyu insanlıkdışı muamele ile yüz yüze bırakacağı ve adil yargılanma güvencesinden mahrum edeceği için, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nin 3 ve 6. maddelerini ihlal edecektir.

4. Federal Mahkemenin kararı

18. Federal Mahkemenin 1. Kamu Hukuku Dairesi, 3 Kasım 1982’de Sanchez-Reisse’in itirazını kabul etmiş ve böylece başvurucunun iade edilmemesine karar vermiştir. Federal Mahkemeye göre "bütün bu koşullar, iadeyi talep eden Devlet tarafından itirazda bulunan kişiye, hükümden önce veya cezanın infazı sırasında, yapılabilecek olan muamelenin insan haklarına saygıyı düzenleyen kuralları ihlal edeceğinden kaygılanmak için ciddi sebepler bulunduğunu ortaya koymaktadır". Federal Mahkeme daha sonra, iade talebinde belirtilen suçlardan biri hariç diğer suçların, İade Anlaşmasının IX. maddesinin birinci fıkrası gereğince, Cenevre Kantonu yetkili makamlarının kovuşturmasına ve yargılamasına tabi olduğuna karar vermiştir. Federal Mahkeme son olarak, Cenevre yetkili makamları başvurucu hakkında açılacak olan ceza davasında tutuklanmasına (detention on remand) karar verinceye kadar, kendisinin tutulmasına (detention) karar vermiştir.

5. Başvurucu hakkında İsviçre’de açılan ceza davası

19. Ertesi gün savcı, Sanchez-Reisse hakkında cezai soruşturma açılmasına karar vermiş ve soruşturma yargıcı da, diğerlerinin yanında, fidye almaya teşebbüs suçundan da soruşturma yapılmasını kabul etmiştir. Bunun sonucu olarak, iade amacıyla tutma, tutuklamaya dönüşmüştür.

20. 9 Aralık 1982’de Federal Mahkeme Ceza Dairesi (Indictments Chamber), Zürih Kantonu yetkili makamlarının başvurucu hakkında kovuşturma (prosecute) ve yargılamada bulunmalarına (bring him to trial) karar vermiştir.

Başvurucu 25 Nisan 1983’te, K. ile ilgili olayda fidye almaya teşebbüs ve şantaj suçlamalarını (bk. yukarıda parag. 10) kabul etmiştir. Zürih Kantonu Yüksek Mahkemesi 29 Kasım 1983’te, başvurucuyu bu suçlardan dört yıl dokuz ay hapis cezasına mahkum etmiş, tutuklulukta geçen 393 günün bu süreden indirilmesine karar vermiştir.

21. Yarı serbest bir rejim altına konulan başvurucu, Kasım 1985’te kaçmıştır. Başvurucu, iade amacıyla tutulurken, salıverilmek için üç kez başvurmuştur.

B. Salıverilme talepleri

1. Birinci talep

22. 9 Kasım 1981’de, Sanchez-Reisse ve kendisiyle aynı sebeplerle aynı zamanda gözaltına alınan eşi, Müdüriyetten salıverilmelerini talep etmişlerdir. Müdüriyet, 25 Kasımda, bayan Sanchez-Reisse’in talebini, 100,000 İsviçre Frangı kefalet ödemesi karşılığında kabul etmiştir. Başvurucu, eşinin salıverilmesini kolaylaştırmak amacıyla, kendi talebini geri almıştır.

2. İkinci talep

23. Sanchez-Reisse 25 Ocak 1982’de, Müdüriyetten yeni bir salıverilme talebinde bulunmuş ve şunları ileri sürmüştür: iade kararına itiraz ettiği halde, yaklaşık bir yıldır iade amacıyla tutulu bulunmaktadır; Arjantin yetkili makamları tarafından isnad edilen suçlardan masumdur; bu makamlar tarafından sunulan deliller açıkça yetersizdir; tutulması nedeniyle sağlığı ciddi biçimde kötüleşmiştir.

24. Müdüriyet, 2 Şubat 1982’de, salıverilme talebini kabul etmediğini başvurucunun avukatına bildirmiş ve sonuç olarak bu talep Federal Mahkemeye gönderilmiştir (bk. aşağıda parag. 34). Müdüriyet, Champ-Dollon cezaevi sağlık servisi tarafından verilen bilgi ışığında, başvurucunun gördüğü tıbbi ve psikiyatrik tedavinin, cezaevinde tutulmasıyla bağdaşabilir olduğu sonucuna varmıştır. Müdüriyet, Federal Mahkemeye hatırlatıcı bir not ile birlikte, K.’yı kaçırmaktan şüpheli beş Arjantinli hakkında 19 sayfalık bir rapor hazırlamıştır.

25. Müdüriyet 15 Şubat 1982’de, salıverilme talebini, yukarıda geçen iki belge ile birlikte, "İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nin 5(4). fıkrası gereğince bir mahkeme tarafından karar verilebilmesi için" Federal Mahkemeye göndermiştir. Müdüriyet aynı zamanda, 22 Ocak 1892 tarihli Yabancı Ülkelere Suçluların İadesi Hakkında Federal Yasa’nın 25. maddesinin "gerektirdiği şartları" taşımadığı gerekçesiyle, salıverilme talebi hakkında olumsuz görüş bildirmiştir.

26. Federal Mahkeme salıverilme talebini 25 Şubat 1982’de reddetmiştir. Kararın hüküm fıkraları ertesi gün, gerekçeleri ise 3 Martta Sanchez-Reisse’e bildirilmiştir. Federal Mahkeme bu karara varırken, bir çok unsuru dikkate almıştır: Arjantin yetkili makamları tarafından sunulan iade talebi sadece Uruguaylı banker K.’nin kaçırılmasıyla değil, ama aynı zamanda Arjantinli maliyeci C.’nin kaçırılmasıyla da ilgili olup, başvurucunun bu olaylara karışmış olma ihtimali göz ardı edilemez; başvurucu, vatandaşı olduğu ülkede değil, fakat Amerika Birleşik Devletleri’nde ikamet ettiğinden, gerçekten de bir kaçma tehlikesi vardır; tutulmaya elverişli olmadığını gösterememiştir; ayrıca ihtiyaç halinde doktor yardımı alabilir.

27. Bu arada Sanchez-Reisse 18 Şubatta, Cenevre Mahkemesi Başkanına ve Savcılığına derhal salıverilmesini isteyen bir dilekçe göndermiştir. Cenevre Ceza Dairesi Başkanı 23 Şubat tarihli yazısında, iade amacıyla tutulan bir kimse tarafından sunulan salıverilme talebi hakkında karar verme yetkisinin, Federal Mahkemeye ait olduğunu belirtmiştir. Başvurucunun avukatı bu yazıya karşı 9 Mart 1982’de verdiği yanıtta, Federal Mahkeme önündeki yargılama sürecinin bütünüyle yazılı olduğunu ve bu mahkemenin ancak bir ayda karar verebildiğini belirtmiştir. Avukata göre Sözleşme’nin 5(4). fıkrasındaki şartlara uyulmamıştır; çünkü özellikle, tutulan kişi bizzat mahkeme önüne çıkarılmamış ve karar süratle verilmemiştir. Bu nedenle avukat, salıverilme talebini tekrarlamış ve Kanton Mahkemesinden Sözleşme’nin söz konusu hükmünü yorumlamasını istemiştir. Cenevre Ceza Dairesinin üç başkanı tarafından 15 Mart 1982 tarihli yazıda, başvurucu Federal gözaltı müzekkeresi gereğince iade amacıyla tutulmuş olduğundan, bu mahkemenin başvurucunun salıverilme talebini ele almaya yetkili olmadığı belirtilmiştir.

3. Üçüncü talep

28. Başvurucu Sanchez-Reisse 21 Mayıs 1982’de, Müdüriyetten bir kez daha salıverilme talebinde bulunmuştur. Başvurucu, sağlık durumunun kötüleşmesi nedeniyle salıverilmesi gerektiğini iddia etmiş ve iki sağlık raporu eklemiştir. Bunlardan 18 Mart tarihli olan birinci raporda, başvurucunun tedavisinin cezaevinde yapılabileceği söylenmesine rağmen, 18 Mayıs tarihli ikinci raporda, sağlığındaki kötüleşme şu şekilde ifade edilmiştir: "Başvurucunun halen içinde bulunduğu tutulu halin bir sınırının olmaması, kendisinin paranoid düşünceler geliştirmesinde ve gerçeği değerlendirmedeki problemlerinde belirleyicidir."

29. Bu salıverilme talebi 24 Mayıs Pazartesi günü Müdüriyete ulaşmıştır. Müdüriyet, iade talebi üzerindeki soruşturmasını henüz bitirmiş ve bu nedenle aynı gün dosyanın tamamını Federal Mahkemeye göndermiştir. Müdüriyet salıverilme talebi hakkında kendi görüşünü eklememiş, ancak Federal Mahkeme 2 Haziran 1982’de Müdüriyetten on gün içinde bir görüş bildirmesini istemiştir.

30. Federal Mahkemenin 1. Kamu Hukuku Dairesi Başkanı, salıverilme talebi hakkında Müdüriyetten görüş istendiğini başvurucunun avukatına da bildirmiştir.

31. Federal Mahkeme 6 Temmuz 1982’de, Müdüriyetin 9 Haziran tarihli görüşünde tavsiye edildiği şekilde, salıverilme talebini reddetmiştir. Federal Mahkemeye göre başvurucu Sanchez-Reisse, Mahkemenin 25 Şubat 1982 tarihinde verdiği karardan (bk. yukarıda parag. 26) farklı bir karar vermesini gerektirecek önemde yeni bir delil sunmamıştır. Federal Mahkemenin bu kararı, 9 Temmuzda tebliğ edilmiştir.

II. İsviçre’de suçluların iadesi hukuku

32. İsviçre ile Arjantin arasındaki suçluların iadesi usulü, ilk olarak ikili anlaşma, sonra da İsviçre ulusal hukuku tarafından düzenlenmiştir.

İsviçre ile Arjantin Cumhuriyeti arasında, 21 Kasım 1906 tarihinde imzalanmış olan Suçluların İadesi Anlaşması, 1912 yılından itibaren her iki ülkeyi de bağlayıcıdır. Bu anlaşma, iki ülke arasında iadeye uygulanacak şekli ve maddi şartları düzenlemekte, fakat ne açıkça ve ne de zımni olarak, iade amacıyla tutmanın denetimi için mahkemeler tarafından uygulanabilecek bir usul göstermektedir. Bu nedenle, bu noktada uygulanacak olan hukuk, İsviçre hukukudur. Olayların geçtiği dönemde ve 31 Aralık 1982 tarihine kadar, 1892 tarihli Yasa uygulanabilir durumdadır.

1. 22 Ocak 1892 tarihli Yabancı Devletlere İade Hakkında Federal Yasa

33. Yabancı Devletlere İade Hakkında 22 Ocak 1892 tarihli Yasa (kısaca "1892 tarihli Yasa"), söz konusu meselede yetkiyi, pratik nedenlerle yetkisini Federal Emniyet Müdürlüğüne devretmiş olan Federal Konsey (Merkezi Hükümet) ile iade konularında tek yetkili yargısal makam olan Federal Mahkeme arasında paylaştırmıştır.

(a) Federal Emniyet Müdürlüğü

34. Resmi iade talepleri ile iade amacıyla tutma taleplerinin yöneltileceği yer, Federal Emniyet Müdürlüğüdür. Müdüriyet, Dışişleri Bakanlığından geçmeden, Bern’deki yabancı diplomatik misyonlar ile Interpol Genel Sekreterliği ve merkezi ulusal bürolarıyla doğrudan ilişki kurabilir. Müdüriyet, aranan kişinin gözaltına alınmasını gerektirecek bir durum olup olmadığına karar verir; böyle bir durum varsa, o kişi hakkında "iade amacıyla gözaltı müzekkeresi" çıkarır; bu müzekkere İsviçre toprakları üzerinde derhal uygulanabilir.

Bir kimse gözaltına alındığında, işlemler Müdüriyet tarafından yürütülür. Müdüriyet, bu kimsenin ilgili Kantonun yetkili makamları tarafından dinlenmesine karar verir; gerektiği takdirde bu kimseyi temsil edecek olan bir avukat tayin eder; ilgili avukatla yazışır ve uyulacak olan süre hakkında kendilerine bilgi verir; tutulan kişinin mektuplarını kontrol eder; bu kimseye ziyaret talebini, bu kimsenin telefon görüşmesi yapma isteğini kabul veya reddeder.

Bütün bunların yanında, hemen hemen her olayda, iade talepleri ile salıverilme talepleri hakkında Müdüriyetin kendisi karar verir.

İade talepleri hakkında karar yetkisi, 1892 tarihli Yasanın 22. maddesinde düzenlenmiştir; bu yetki, "gözaltına alınan kimsenin, hiç geciktirilmeden teslim edilmeye rıza göstermesi ve ... iadesi için yasal bir engel bulunmaması veya ... 1892 tarihli Yasada, Anlaşmada veya mütekabiliyet beyanında bulunmayan bir sebeple iadeye itiraz etmesi halinde..." kullanılabilir.

Salıverilme talepleri hakkında karar yetkisi ise, aynı Yasanın 25(2). fıkrasında düzenlenmiştir; bu yetki, meselenin Federal Mahkemeye gönderilmediği her olayda kullanılabilir. Müdüriyet, olaydaki şartların gerektirmesi halinde, kişinin salıverilmesine karar verebilir (Yasa, 25(1)).

Ayrıca, Federal Mahkeme bu konuda ne zaman bir karar verecek olsa, Müdüriyet gerekli soruşturmayı yapar. Federal Mahkeme, iade talebini reddedecek olursa, Müdüriyet bu kararla bağlıdır. Öte yandan Federal Mahkeme iadeye karar verecek olursa, Müdüriyet siyasal yerindelik (expediency) gibi önemli bazı gerekçelerle, söz konusu kişiyi iade etmeyebilir.

Son olarak, iade edilecek kimsenin teslimi için gerekli talimatları vermek, pratikteki ayrıntıları ayarlamak ve talebi üzerine hareket edilen yabancı Devleti bilgilendirmek, yine Müdüriyetin görevidir.

(b) Federal Mahkeme

35. Federal Mahkeme iade sürecinde iki durumda devreye girer.

Gözaltına alınan kimse Yasaya, bir anlaşmaya veya mütekabiliyet beyanına (md. 23) dayanarak