- Yaralamalı İş Kazası Sebebiyle Maluliyet, Geçici ve Sürekli İş Göremezlik, Tedavi, Maddi ve Manevi Tazminat Talebi
- İhtiyati Haciz
- İhtiyati Tedbir
- Adli Yardım
- Talep Sonucu
- Delil Listesi
İŞ KAZASI SONUCU YARALANMAYA BAĞLI MADDİ VE MANEVİ TAZMİNAT DAVALARI: HUKUKİ ESASLAR VE UYGULAMA
Giriş: Çalışma hayatının en önemli unsurlarından biri, işçinin sağlığının ve güvenliğinin korunmasıdır. Ancak, tüm önlemlere rağmen işyerlerinde kazaların meydana gelmesi kaçınılmaz olabilmektedir. Türk hukuk sistemi, iş kazası sonucu bedensel zarara uğrayan işçilerin veya hak sahiplerinin uğradıkları maddi ve manevi zararların tazminini güvence altına almıştır. İşbu makalede, yaralanmalı bir iş kazası neticesinde gündeme gelen maluliyet, geçici ve sürekli iş göremezlik, tedavi giderleri ile maddi ve manevi tazminat taleplerinin hukuki dayanakları, dava şartları, talep edilebilecek tazminat kalemleri ve yargılama sürecine ilişkin esaslar, doktrin ve Yargıtay içtihatları ışığında incelenecektir. Bu inceleme yapılırken, konuya ilişkin bir dava dilekçesi örneği olan "işbu Dilekçe"de yer alan unsurlar da dikkate alınacaktır.
1. İŞ KAZASI KAVRAMI VE HUKUKİ NİTELİĞİ
İş kazasının tanımı ve unsurları, öncelikle 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nun (SSGSSK) 13. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre iş kazası:
a. Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,
b. İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle,
c. Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,
d. Emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,
e. Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında,
meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen engelli hâle getiren olaydır.
Bir olayın iş kazası sayılabilmesi için, olay ile yürütülen iş arasında uygun bir illiyet bağının bulunması, olayın ani ve dışsal bir etkenle meydana gelmesi ve bu olay sonucunda sigortalının bedensel veya ruhsal bir zarara uğraması gerekmektedir. İş kazası, hem sosyal güvenlik hukuku açısından sigortalıya belirli haklar (geçici/sürekli iş göremezlik ödeneği, tedavi yardımı vb.) sağlarken hem de işverenin veya kusuru bulunan diğer sorumluların özel hukuk anlamında tazminat sorumluluğunu doğurur.
2. İŞVERENİN HUKUKİ SORUMLULUĞUNUN DAYANAKLARI
İş kazası nedeniyle işverenin tazminat sorumluluğu, birden fazla hukuki temele dayanmaktadır:
a. Sözleşmesel Sorumluluk: İşveren ile işçi arasındaki iş sözleşmesi, işverene işçiyi gözetme borcu yükler. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu'nun (TBK) 417. maddesi, işverenin işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmakla yükümlü olduğunu açıkça belirtir. İşverenin bu yükümlülüğünü ihlal etmesi sonucu meydana gelen iş kazası, sözleşmeye aykırılık teşkil eder ve tazminat sorumluluğunu doğurur. İşbu Dilekçe'de belirtilen, gerekli iş güvenliği eğitimlerinin verilmemesi (Madde 9) ve zorunlu koruyucu ekipmanların sağlanmaması (Madde 10) iddiaları, bu borcun ihlaline örnek teşkil eder.
b. Haksız Fiil Sorumluluğu: İş kazası, aynı zamanda TBK'nın 49. maddesi ve devamında düzenlenen haksız fiil koşullarını da taşıyabilir. İşverenin veya çalışanlarının kusurlu bir eylemiyle işçinin bedensel bütünlüğünün ihlal edilmesi, haksız fiil sorumluluğunu gündeme getirir.
c. Kusursuz Sorumluluk Halleri:
i. Tehlike Sorumluluğu (TBK Madde 71): Önemli ölçüde tehlike arz eden bir işletmenin faaliyetinden zarar doğması halinde, işletme sahibi veya işleten, kusurları olmasa dahi sorumlu tutulabilir. İşyerinin niteliği ve yapılan işin tehlike derecesi bu sorumluluğun temelini oluşturur.
ii. Adam Çalıştıranın Sorumluluğu (TBK Madde 66): İşveren, çalıştırdığı kişilerin işlerini yaptıkları sırada başkalarına verdikleri zararlardan, özen ve denetim görevini yerine getirdiğini ispat etmedikçe sorumludur.
d. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (İSGK) Kapsamında Sorumluluk: Bu kanun, işverenlere iş sağlığı ve güvenliği konusunda genel ve özel birçok yükümlülük getirmiştir (İSGK Madde 4). Risk değerlendirmesi yapma, çalışanları bilgilendirme ve eğitme, gerekli koruyucu donanımı sağlama gibi yükümlülüklerin yerine getirilmemesi, iş kazası halinde işverenin kusurunu ve dolayısıyla sorumluluğunu belirlemede önemli bir etkendir.
3. TAZMİNAT TALEPLERİNİN TÜRLERİ VE UNSURLARI
İş kazası sonucu yaralanan işçinin talep edebileceği tazminatlar maddi ve manevi tazminat olarak iki ana başlıkta toplanır:
A. MADDİ TAZMİNAT
Maddi tazminat, iş kazası nedeniyle işçinin malvarlığında meydana gelen eksilmelerin veya yoksun kalınan kazançların giderilmesini amaçlar. TBK'nın 54. maddesi bedensel zararlar halinde talep edilebilecek maddi zararları düzenlemektedir.
a. Tedavi Giderleri: İş kazası nedeniyle yapılan ve SGK tarafından karşılanmayan her türlü tedavi masrafı (doktor, hastane, ilaç, fizik tedavi, protez, tıbbi malzeme, bakıcı, ulaşım vb.) bu kapsamdadır (TBK Madde 54/1). İşbu Dilekçe'de sigortanın karşılamadığı giderlerin talep edilmesi (Madde 14, 15) bu maddeye dayanmaktadır. Bu giderlerin belgelendirilmesi (fatura, makbuz vb.) ispat açısından önemlidir.
b. Kazanç Kaybı (Geçici İş Göremezlik): İşçinin, iş kazası nedeniyle tedavi gördüğü ve çalışamadığı süre boyunca mahrum kaldığı ücret ve diğer parasal haklarıdır (TBK Madde 54/2). SGK tarafından ödenen geçici iş göremezlik ödeneği, hesaplanacak tazminattan mahsup edilir. İşbu Dilekçe'de kaza tarihinden dava tarihine kadar olan kazanç kayıplarının talep edilmesi (Madde 16, 17) ve bu kayıpların devam ettiğinin belirtilmesi (Madde 18) bu zararın karşılanmasına yöneliktir.
c. Çalışma Gücünün Azalmasından ya da Yitirilmesinden Doğan Kayıplar (Sürekli İş Göremezlik / Maluliyet Tazminatı): İş kazası sonucu işçinin çalışma gücünde kalıcı bir azalma meydana gelmişse (maluliyet), bu durumun gelecekteki kazançları üzerindeki olumsuz etkisi tazmin edilir (TBK Madde 54/3). Bu tazminat, işçinin maluliyet oranı (işbu Dilekçe'de belirtilen %... oranı gibi - Madde 6, 12), yaşı, kalan yaşam süresi (bakiye ömür), son bilinen net geliri ve potansiyel gelir artışları dikkate alınarak, aktüerya hesaplamalarıyla belirlenir. Yargıtay, hesaplamalarda genellikle bilinen en güncel yaşam tablolarının (örneğin TRH 2010) ve belirli bir iskonto oranının kullanılmasını benimsemektedir. Bu zararın tespiti için uzman bilirkişi incelemesi (Madde 30/6) zorunludur. İşçinin işini eskisi gibi verimli yapamayacak hale gelmesi (Madde 13) bu zararın temelini oluşturur.
d. Ekonomik Geleceğin Sarsılmasından Doğan Kayıplar: Çalışma gücü kaybına ek olarak, iş kazasının işçinin kariyer olanaklarını, terfi imkanlarını veya mesleki gelişimini olumsuz etkilemesi durumunda ortaya çıkan zararlardır (TBK Madde 54/4). Bu zarar, genellikle sürekli iş göremezlik tazminatı içinde değerlendirilmekle birlikte, somut olayın özelliklerine göre ayrıca talep edilebilir.
B. MANEVİ TAZMİNAT
İş kazası sonucu bedensel zarara uğrayan işçinin yaşadığı acı, elem, keder, ıstırap, yaşama sevincinin azalması gibi manevi zararların giderilmesi amacıyla hükmedilen bir tazminat türüdür (TBK Madde 56). Manevi tazminatın amacı, yaşanan manevi üzüntüyü bir nebze olsun hafifletmek, bozulan manevi dengeyi yeniden kurmaktır. Miktarı belirlenirken; olayın meydana geliş şekli, tarafların kusur durumu (Madde 21), yaralanmanın ağırlığı, kalıcı etkileri, tarafların sosyal ve ekonomik durumları (Madde 21), paranın satın alma gücü gibi faktörler hakim tarafından göz önünde bulundurulur. İşbu Dilekçe'de, yaşanan olayın müvekkilin kişilik değerlerinde eksilmeye yol açtığı, acı, elem ve ruhsal yıkıma neden olduğu belirtilerek (Madde 19, 20) manevi tazminat talep edilmektedir.
4. DAVA SÜRECİ VE USULİ KONULAR
a. Görevli ve Yetkili Mahkeme: İş kazalarından kaynaklanan maddi ve manevi tazminat davalarında görevli mahkeme, 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu'nun 5. maddesi uyarınca İş Mahkemeleridir. Yetkili mahkeme ise, genel yetki kuralı gereği davalının (işverenin) yerleşim yeri mahkemesi (6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu - HMK Madde 6) veya işin yapıldığı yer ya da kazanın meydana geldiği yer mahkemesidir (HMK Madde 10; 7036 sayılı Kanun Madde 6).
b. Dava Türü: Talep edilen tazminat miktarı net olarak belirlenebiliyorsa "eda davası" açılır. Ancak özellikle sürekli iş göremezlik tazminatı gibi, zararın tam miktarının davanın başında belirlenmesinin mümkün olmadığı hallerde (bilirkişi raporu gerektiği için), HMK Madde 107 uyarınca "belirsiz alacak davası" açılabilir (işbu Dilekçe'de dava değerinin bu şekilde belirtilmesi - Madde 2). Belirlenebilen kısımlar için ise HMK Madde 109 kapsamında "kısmi dava" açılması da mümkündür (işbu Dilekçe'de kazanç kaybı ve tedavi giderleri için kısmi talep - Madde 32).
c. İspat Yükü: Davacı işçi, iş kazasının varlığını, uğradığı zararı (yaralanma, maluliyet, tedavi giderleri, kazanç kaybı), zarar ile kaza arasındaki illiyet bağını ve işverenin kusurunu (veya kusursuz sorumluluk şartlarını) ispatla yükümlüdür. İşveren ise kusursuz olduğunu veya işçinin müterafik (birlikte) kusuru bulunduğunu ya da kazanın kaçınılmazlık sonucu meydana geldiğini ispat ederek sorumluluktan kurtulabilir veya tazminat miktarında indirim sağlayabilir. Deliller arasında; SGK kayıtları (Madde 35/12), iş kazası tutanakları (Madde 35/9), tanık beyanları (Madde 33), tıbbi raporlar, faturalar, bilirkişi incelemesi (Madde 35/2), keşif (Madde 35/3), uzman görüşü (Madde 35/5), ceza soruşturması dosyası (Madde 35/10) ve yemin (Madde 35/4) gibi unsurlar yer alır.
d. Zamanaşımı: İş kazalarından kaynaklanan tazminat davalarında zamanaşımı süresi Yargıtay içtihatlarında genellikle TBK Madde 146'da düzenlenen 10 yıllık genel zamanaşımı süresi olarak kabul edilmektedir. Bu süre, kural olarak olay tarihinden başlar. Ancak, sürekli iş göremezlik gibi zararın sonradan öğrenildiği veya geliştiği durumlarda, Yargıtay, zamanaşımının zararın veya maluliyet oranının kesin olarak öğrenildiği tarihten (genellikle kesin maluliyet raporu tarihi) itibaren başlayacağını kabul etmektedir. Eğer iş kazası aynı zamanda ceza kanunlarına göre suç teşkil ediyorsa ve ceza kanunundaki dava zamanaşımı süresi daha uzunsa, TBK Madde 72/2 uyarınca bu uzun süre uygulanır.
e. Geçici Hukuki Korumalar: Davacının, dava sonucunda elde etmesi muhtemel olan alacağını güvence altına almak amacıyla, HMK Madde 389 vd. uyarınca davalının malvarlığı üzerine "ihtiyati tedbir" veya İcra ve İflas Kanunu (İİK) Madde 257 vd. uyarınca "ihtiyati haciz" konulmasını talep etmesi mümkündür (işbu Dilekçe Madde 22, 23, 24, 30/2, 30/3). Bu taleplerin kabulü için hakkın tehlikede olduğunun veya elde edilmesinin zorlaşacağının yaklaşık olarak ispatı gerekir.
f. Adli Yardım: Dava açmak için gerekli yargılama harç ve giderlerini karşılayacak maddi gücü bulunmayan kişiler, HMK Madde 334 vd. hükümlerine göre adli yardım talebinde bulunabilirler (işbu Dilekçe Madde 25-28, 30/4). Talebin kabulü halinde, kişi yargılama giderlerinden geçici olarak muaf tutulur ve kendisine baro tarafından bir avukat atanabilir.
5. DİKKATE ALINMASI GEREKEN DİĞER HUSUSLAR
a. SGK'nın Rolü ve Rücu Hakkı: SGK, iş kazası geçiren sigortalıya veya hak sahiplerine gelir bağlama, tedavi sağlama gibi yükümlülüklerini yerine getirir. Ancak, iş kazasının meydana gelmesinde işverenin veya üçüncü bir kişinin kusuru varsa, SGK yaptığı ve yapacağı harcamaları kusurları oranında sorumlulara rücu eder (SSGSSK Madde 21). Mahkeme tarafından hükmedilen tazminattan, SGK'nın sağladığı ve peşin sermaye değeri üzerinden hesaplanan yardımlar mahsup edilir.
b. Müterafik Kusur (Birlikte Kusur): Kazanın meydana gelmesinde işçinin de kusurlu davranışları (örneğin, güvenlik talimatlarına uymama, kişisel koruyucu donanımı kullanmama) etkili olmuşsa, TBK Madde 52 uyarınca tazminat miktarında kusur oranına göre indirim yapılır.
c. Kaçınılmazlık: İşverenin tüm önlemleri almasına rağmen öngörülemeyen ve engellenemeyen bir nedenle kaza meydana gelmişse (kaçınılmazlık), işverenin sorumluluğu ortadan kalkabilir veya azalabilir.
d. Üçüncü Kişi Kusuru: Kazanın meydana gelmesinde işveren veya işçi dışında bir üçüncü kişinin (örneğin, başka bir firma çalışanı, malzeme tedarikçisi) kusuru varsa, bu kişinin de zarardan sorumlu tutulması mümkündür.
6. DİLEKÇEDE DEĞİNİLEBİLECEK EK UNSURLAR
Genel olarak iş kazası tazminat davalarında ve işbu Dilekçe'nin ilgili bölümlerinde ele alınması faydalı olabilecek bazı ek hususlar şunlardır:
a. İşverenin Kusurunun Detaylandırılması: İşbu Dilekçe'nin "Esasa İlişkin Detaylı Vakıalar ve Hukuki Açıklamalar" bölümünde (Madde IV.A), işverenin İSGK ve ilgili yönetmeliklerde belirtilen hangi somut yükümlülükleri (örneğin; risk değerlendirmesi yapmama, periyodik kontrolleri aksatma, acil durum planı eksikliği, yetersiz denetim, güvensiz çalışma ortamı vb.) ihlal ettiğinin daha ayrıntılı olarak belirtilmesi, kusurun ispatını güçlendirebilir.
b. Nedensellik Bağı (İlliyet Bağı): Dilekçenin ilgili kısımlarında (Madde IV), işverenin kusurlu eylemleri veya ihmalleri (örn. eğitim vermeme, ekipman sağlamama) ile meydana gelen kaza ve sonuçta ortaya çıkan zarar (yaralanma, maluliyet) arasındaki doğrudan sebep-sonuç ilişkisinin açık ve net bir şekilde kurulması, davanın temelini oluşturur.
c. SGK Süreci ve Bildirimler: Kazanın SGK'ya usulüne uygun bildirilip bildirilmediği, SGK müfettişlerince bir inceleme yapılıp yapılmadığı ve sonucunun ne olduğu gibi bilgilere, davanın başında veya delil listesi kısmında (Madde 35) yer verilmesi, olayın aydınlatılmasına katkı sağlayabilir.
Sonuç: İş kazası sonucu yaralanma, çalışanlar için hem fiziksel hem de manevi olarak ağır sonuçlar doğurabilen bir durumdur. Türk hukuku, işverenin iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini alma yükümlülüğünü vurgulayarak, bu yükümlülüğün ihlali sonucu zarar gören işçiye maddi ve manevi tazminat talep etme hakkı tanımaktadır. İşbu Dilekçe gibi bir dava dilekçesiyle başlatılan yargılama sürecinde, kazanın iş kazası niteliği, işverenin kusuru, oluşan zarar ve illiyet bağının usulüne uygun olarak ispatlanması halinde, mahkeme tarafından hakkaniyete uygun bir tazminata hükmedilecektir. Bu süreçte, özellikle maluliyet oranının tespiti ve sürekli iş göremezlik zararının hesaplanması gibi teknik konularda bilirkişi incelemeleri büyük önem taşımaktadır.
T.C.
...
İŞ MAHKEMESİNE
DAVACI : 1. TC:
Adresi:
2. TC:
Adresi:
VEKİLİ : Av.
DAVALI : TC:
Adresi:
KONU : İş kazası sebebiyle maddi ve manevi tazminat talebidir.
DAVA DEĞERİ : Belirsiz ve kısmi alacaklar ile manevi tazminat talepleri için; Toplam ... TL'dir.
AÇIKLAMALAR :
I. MÜVEKKİL HAKKINDA ESASA İLİŞKİN BİLGİ:
Müvekkilim _._.20_ tarihi doğumludur. Müvekkilim _._.20_ tarihinden _._.20_ tarihine kadar Davalı işveren yanında son olarak aylık ... TL ücret karşılığında ... olarak çalışmış, _._.20_ tarihinde meydana gelen iş kazası sebebiyle hayatını kaybetmiştir.
II. DİLEKÇE ÖZETİ:
Aşağıda ayrıntılı olarak açıklanan dava konusu olayların maddeler halindeki kısa özetidir:
1. Müvekkil, _._.20_ tarihinde Davalıya ait iş yerinde, ... bölümünde çalışmakta iken ... sonucu yaralanmıştır.
2. ... Hastanesinden alınan raporda Müvekkilin % ... oranında maluliyetinin var olduğu tespit edilmiştir.
3. Yaşanan olay sonucunda Müvekkilin yaşadığı manevi zarar, tedavi giderleri, kazanç kaybı ve meydana gelen maluliyet kaynaklı sürekli iş göremezlik nedeniyle iş gücü kaybı zararlarının giderilmesi gerekmektedir.
4. ...
III. USULE İLİŞKİN AÇIKLAMALAR:
1. ...
2. ...
IV. ESASA İLİŞKİN DETAYLI VAKIALAR VE HUKUKİ AÇIKLAMALAR:
Esasa ilişkin vakıaların ve hukuki iddialarımızın ayrıntılı açıklamalarıdır:
A. Gerekli İş Sağlığı ve Güvenliği Önlemleri Alınmamıştır:
1. Müvekkile yapılan işle ilgili gerekli iş güvenliği eğitimleri verilmemiştir.
2. İşin yapımı sırasında kullanımı zorunlu ekipman ve diğer tahaffuz malzemeleri sağlanmamıştır.
3. ...
B. Sürekli İş Göremezlik Maddi Tazminat Talebimize ilişkin Açıklamalar:
1. Müvekkilimiz kazadan sonra ... Hastanesinde tedavi görmekte olup tedavisi halen sürmektedir.
2. ... Hastanesinden alınan raporda Müvekkilin %... Oranında maluliyetinin var olduğu tespit edilmiştir.
3. Müvekkil kaza sonucunda bir süredir çalışamamakta olup işini eskisi gibi verimli bir şekilde yapamayacak hale gelmiştir.
4. ...
C. Tedavi Giderleri Talebimize İlişkin Açıklamalar:
1. Müvekkilim yaralanmanın meydana gelmesinden itibaren sigortanın karşılamadığı ve karşılamayacağı aşağıdaki giderleri kendi imkanlarıyla karşılamak durumunda kalmıştır:
a. ... olmak üzere Toplam ... TL.
b. ... olmak üzere Toplam ... TL.