- Velayet Altında Bulunan İçin Yurt Dışına Çıkış İzin Talebi
- Talep Sonucu
- Delil Listesi
VELAYET ALTINDAKİ ÇOCUĞUN YURT DIŞINA ÇIKIŞINA İZİN VERİLMESİ TALEBİNE İLİŞKİN HUKUKİ DEĞERLENDİRME
İşbu makalede, velayet hakkı sahibi ebeveynin, velayeti altında bulunan müşterek çocuğun yurt dışına çıkışı için diğer ebeveynin rızasının bulunmadığı veya alınamadığı durumlarda, Türk hukuku çerçevesinde mahkemeden izin talep etmesine ilişkin usul ve esaslar, ilgili mevzuat, doktrin görüşleri ve yargı kararları ışığında incelenecektir. Bu inceleme, sunulan "Velayet Altında Bulunan İçin Yurt Dışına Çıkış İzin Talebi Dava Dilekçesi" örneği bağlamında, davanın hukuki temelleri, unsurları ve ispatı gereken hususlar üzerine odaklanacaktır.
MEVZUAT HÜKÜMLERİ
Velayet altında bulunan çocuğun yurt dışına çıkarılması meselesi, doğrudan bu konuya özgülenmiş spesifik bir kanun hükmü ile düzenlenmemiş olmakla birlikte, temel olarak 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu'nun (TMK) velayete ilişkin genel hükümleri çerçevesinde değerlendirilmektedir.
a. Velayetin Kapsamı ve Kullanılması: TMK Madde 335 vd. maddelerinde düzenlenen velayet hakkı, ana ve babaya, ergin olmayan çocuklarının veya kısıtlı ergin çocuklarının bakımı, eğitimi, korunması ve temsili gibi konularda hak ve yetkiler tanır. TMK Madde 336 uyarınca, evlilik devam ettiği sürece ana ve baba velayeti birlikte kullanırlar. Ortak hayata son verilmiş veya ayrılık hâli gerçekleşmişse hâkim, velayeti eşlerden birine verebilir. Boşanma durumunda ise velayet, hâkim tarafından çocuk kendisine bırakılan tarafa aittir (TMK Madde 182). Velayeti elinde bulunduran taraf, kural olarak çocuğun yerleşim yerini belirleme, eğitimi, sağlığı ve diğer önemli konularda tek başına karar alma yetkisine sahiptir.
b. Çocuğun Üstün Yararı İlkesi: Velayete ilişkin tüm düzenlemelerde ve mahkeme kararlarında temel alınması gereken ilke, çocuğun üstün yararıdır. Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin 3. maddesi ve Çocuk Haklarının Kullanılmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi ile Türk hukuk sisteminde de yerleşik olan bu ilke, çocuğun bedensel, zihinsel, ruhsal, ahlaki ve toplumsal gelişimi için en faydalı olacak çözümün tercih edilmesini gerektirir. Yurt dışına çıkış izni taleplerinde de mahkeme, öncelikli olarak bu seyahatin çocuğun üstün yararına olup olmadığını değerlendirecektir.
c. Hakimin Müdahalesi: TMK Madde 346, çocuğun menfaati tehlikeye düştüğü takdirde hakimin velayete müdahale edebileceğini düzenler. Ana ve babanın çocuğun menfaatine ilişkin bir konuda anlaşamamaları veya bir ebeveynin kararının diğer ebeveyn veya çocuk tarafından çocuğun menfaatine aykırı bulunması durumunda, hakimin müdahalesi talep edilebilir. Yurt dışına çıkış konusunda yaşanan anlaşmazlıklar da bu kapsamda değerlendirilebilir.
YURT DIŞINA ÇIKIŞTA İZİN SORUNSALI VE HUKUKİ YARAR
Türk hukukunda, velayet hakkına sahip olan ebeveynin, çocuğu yurt dışına çıkarmak için velayet hakkına sahip olmayan diğer ebeveynden kural olarak izin alması gerektiğine dair açık bir yasal zorunluluk bulunmamaktadır. Velayet hakkı sahibi, çocuğun menfaatine uygun olduğu sürece, bu tür kararları tek başına alabilir. Nitekim işbu Dilekçe'de de bu hususa değinilmiştir (Madde II.3, Madde IV.1).
Ancak uygulamada sorun, yabancı ülkelerin vize veya ülkeye giriş prosedürleri sırasında, çocuğun her iki ebeveyninin de muvafakatini veya mahkeme kararını aramalarından kaynaklanmaktadır. Birçok ülke, uluslararası çocuk kaçırmalarını önlemek amacıyla, velayet hakkı tek bir ebeveynde olsa dahi, diğer ebeveynin noter onaylı muvafakatnamesini veya bu muvafakatnamenin yerine geçen bir mahkeme kararını talep etmektedir.
Bu durumda, velayet hakkı sahibi ebeveynin, diğer ebeveynden muvafakat alamaması (örneğin, diğer ebeveynin keyfi olarak izin vermemesi, ulaşılamaması veya kötü niyetli davranması gibi nedenlerle) halinde, yurt dışı seyahatini gerçekleştirebilmek için mahkemeye başvurarak izin talep etmesinde hukuki yararı bulunmaktadır. İşbu Dilekçe'de, gidilmek istenen ülkenin vize aşamasında diğer ebeveynin iznini veya mahkeme kararını şart koştuğu ve bu nedenle vize başvurusunun reddedildiği belirtilerek hukuki yararın varlığı ortaya konulmuştur (Madde II.2, Madde II.3, Madde IV.1). Vize başvurusunun reddine ilişkin belge de delil olarak sunulmuştur (Delil Listesi Madde 10).
DAVA VEYA TALEP UNSURLARI VE İSPAT YÜKÜ
Mahkemeden velayet altındaki çocuğun yurt dışına çıkışı için izin talep edildiğinde, davanın kabul edilebilmesi için aşağıdaki unsurların mevcut olması ve ispatlanması gerekmektedir:
a. Velayet Hakkı: Talepte bulunan ebeveynin, çocuğun velayet hakkına tek başına sahip olduğunu kanıtlaması gerekir. Bu durum, genellikle kesinleşmiş boşanma ilamı veya velayete ilişkin mahkeme kararı ile ispatlanır (Madde I.1, Delil Listesi Madde 9).
b. Hukuki Yarar: Yukarıda açıklandığı üzere, davacının bu davayı açmakta hukuki yararının bulunması şarttır. Yabancı ülkenin muvafakat veya mahkeme kararı talep etmesi ve diğer ebeveynin bu muvafakati vermemesi, hukuki yararın temelini oluşturur (Madde II.3, Madde IV.1).
c. Çocuğun Üstün Yararı: Davanın en önemli unsurudur. Talep edilen yurt dışı seyahatinin (örneğin; eğitim, sağlık, tatil, aile ziyareti, sportif veya kültürel faaliyetlere katılım gibi) çocuğun bedensel, zihinsel, ruhsal, ahlaki ve sosyal gelişimi açısından faydalı olduğunun veya en azından zararlı olmadığının mahkeme tarafından kabul edilmesi gerekir. Seyahatin amacı, süresi, gidilecek ülke, konaklama koşulları gibi detaylar, çocuğun yaşı ve durumu göz önünde bulundurularak değerlendirilir. Davacı, seyahatin çocuğun üstün yararına olduğunu somut gerekçelerle açıklamalı ve delillendirmelidir. İşbu Dilekçe'de seyahatin bir nedene dayandığı ve çocuğun katılmasının gerekliliği belirtilmiştir (Madde II.1). Bu nedenin ve gerekliliğin çocuğun üstün yararı ile bağlantısı detaylandırılmalıdır.
d. Diğer Ebeveynin Rıza Vermemesi: Davalının (velayet hakkı sahibi olmayan ebeveynin) çocuğun yurt dışına çıkışına rıza göstermediği veya rızasının alınmasının fiilen mümkün olmadığı durumlar ispatlanmalıdır. Rıza göstermemenin keyfi veya çocuğun üstün yararına aykırı olduğu iddia ediliyorsa, bu durumun da gerekçelendirilmesi önemlidir (Madde IV.2).
İspat yükü, kural olarak davacı üzerindedir. Davacı, talebini haklı kılan tüm bu unsurları Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nda (HMK) belirtilen delillerle (tanık, belge, bilirkişi incelemesi, yemin, uzman görüşü vb.) ispat etmekle yükümlüdür (Delil Listesi).
USUL HUKUKU AÇISINDAN DEĞERLENDİRME
a. Görevli ve Yetkili Mahkeme: Bu tür taleplerde görevli mahkeme, 4787 sayılı Aile Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yargılama Usullerine Dair Kanun uyarınca Aile Mahkemeleridir (Dilekçe başlığı). Yetkili mahkeme ise, genel yetki kuralı gereği davalının yerleşim yeri mahkemesi veya çocuğun oturduğu yer mahkemesi olabilir. Talep, velayete ilişkin bir davanın eki niteliğinde değilse, müstakil bir dava olarak açılır.
b. Yargılama Usulü: Yurt dışına çıkış izni talepleri, niteliği itibarıyla genellikle çekişmesiz yargı işi olarak kabul edilse de, diğer ebeveynin rıza göstermemesi ve davaya katılarak itirazlarını sunması halinde çekişmeli yargı usulüne tabi olarak görülür. Mahkeme, tarafların iddia ve savunmalarını dinler, delilleri toplar ve özellikle çocuğun üstün yararını gözeterek bir karar verir. Gerekli görülmesi halinde mahkeme, pedagog, psikolog veya sosyal çalışmacıdan uzman raporu alabilir.
c. Talebin Kapsamı: Talep, belirli bir seyahat için (belirli bir ülke, tarih aralığı ve amaç ile sınırlı) olabileceği gibi, genel nitelikte bir izin şeklinde de istenebilir. Ancak mahkemeler, genellikle çocuğun menfaatini daha iyi denetleyebilmek adına, belirli bir seyahate özgü izin verme eğilimindedirler. İşbu Dilekçe'de talep, "...'nın, Davalının iznine tabi olmaksızın velayet sahibinin izniyle yurt dı ına çıkabilmesine" şeklinde genel bir ifade içermekle birlikte (Madde 3 - Talep Sonucu), davanın somut gerekçesi belirli bir ülkeye yapılacak seyahate dayanmaktadır (Madde II.1). Kararda bu durumun açıklığa kavuşturulması önemlidir.
İŞBU DİLEKÇE ÖZELİNDE DEĞERLENDİRİLEBİLECEK HUSUSLAR
İşbu Dilekçe, velayet altındaki çocuğun yurt dışına çıkış izni talebine ilişkin temel unsurları içermekle birlikte, davanın daha güçlü bir şekilde temellendirilmesi ve mahkemenin çocuğun üstün yararı değerlendirmesini kolaylaştırmak adına aşağıdaki hususlara daha detaylı yer verilebilir:
a. Seyahatin Gerekçesi ve Çocuğun Menfaatine Etkisi: "ESASA İLİŞKİN VAKIALAR VE HUKUKİ AÇIKLAMALAR" (Madde IV) başlığı altında, "Dilekçe Özeti" bölümünde belirtilen seyahat nedeninin (Madde II.1) çocuğun üstün yararı açısından neden önemli ve faydalı olduğu (eğitimsel, kültürel, sosyal, sağlık vb. katkıları) daha ayrıntılı olarak açıklanabilir. Seyahatin süresi, kalınacak yer, çocuğun kiminle kalacağı gibi detaylar da bu bölümde sunularak, çocuğun güvenliği ve refahı konusunda mahkemeye güvence verilebilir.
b. Davalının Rıza Vermeme Gerekçelerinin Değerlendirilmesi: Davalının rıza vermeme nedenleri biliniyorsa (Madde IV.2), bu nedenlerin neden geçersiz veya çocuğun üstün yararına aykırı olduğu hukuki argümanlarla desteklenerek açıklanabilir. Eğer davalının rıza vermemesi keyfi ise, bu durumun da altı çizilebilir.
Bu eklemeler, dilekçenin mahkeme nezdindeki ikna gücünü artırabilir ve çocuğun üstün yararının daha net bir şekilde ortaya konulmasına yardımcı olabilir.
SONUÇ
Velayet hakkı sahibi ebeveynin, velayeti altındaki çocuğu yurt dışına çıkarmak istemesi ancak diğer ebeveynin rızasını alamaması durumunda, özellikle yabancı ülkelerin vize veya giriş prosedürleri gereği mahkemeden izin talep etmesi mümkündür. Bu talebin kabulü için davacının velayet hakkını, hukuki yararını ve en önemlisi yapılacak seyahatin çocuğun üstün yararına olduğunu ispatlaması gerekmektedir. Aile Mahkemesi, tarafların durumunu, çocuğun yaşını, gelişimini ve seyahatin niteliğini göz önünde bulundurarak, çocuğun üstün yararı ilkesi doğrultusunda bir karar verecektir. İşbu Dilekçe, bu tür bir talebin temel çerçevesini sunmakta olup, somut olayın özelliklerine göre detaylandırılması davanın seyri açısından önem taşımaktadır.
T.C.
...
AİLE MAHKEMESİNE
DAVACI : TC:
Adresi:
VEKİLİ : Av.
DAVALI : TC:
Adresi:
KONU : Velayet altında bulunanın yurt dışına çıkış izni talebidir.
AÇIKLAMALAR :
I. MÜVEKKİL HAKKINDA ESASA İLİŞKİN BİLGİ:
Müvekkilim ile Davalının evliliklerinden _._.20_ tarihinde ... dünyaya gelmiştir. Taraflar ... Aile Mahkemesinin / Esas ve / Karar sayılı ilamı ile boşanmıştır. Müşterek çocuk ... (TC: ) Müvekkilimin velayeti altındadır.
II. DİLEKÇE ÖZETİ:
Aşağıda ayrıntılı olarak açıklanan dava konusu olayların maddeler halindeki kısa özetidir:
1. Müvekkilim çocuğuyla beraber ... Ülkesine gitmek istemektedir. Bu seyahat ... nedeniyle yapılacak olup, çocuğun da katılması gerekmektedir.
2. İlgili ülke çocuğun velayeti Müvekkilimde olmasına karşın diğer ebeveynden veya resmi makamlardan alınacak belgenin sunulmasını istemektedir.
3. Müşterek çocuğun yurt dışına çıkış izni için velayeti kendisinde olmayan diğer eşten izin almasına gerek olmamasına rağmen Müvekkilimin gitmek istediği ... ülkesi vize aşamasında müşterek çocuk için diğer eşin noter onaylı izin belgesini veya Aile Mahkemesinden alınacak Mahkeme hükmünü şart koşmuş olup, bu sebeple Müvekkilimin vize başvurusunu reddetmiştir. Bu sebeple işbu davanın açılmasında hukuki zorunluluk ve hukuki yarar bulunmaktadır.
4. Müşterek çocuğun Davalının iznine tabi olmaksızın yurt dışına çıkabilmesi için Mahkemece izin verilmesi gerekmektedir.
5. ...
III. USULE İLİŞKİN AÇIKLAMALAR:
1. ...
2. ...
IV. ESASA İLİŞKİN VAKIALAR VE HUKUKİ AÇIKLAMALAR:
Esasa ilişkin vakıaların ve hukuki iddiaları