- Vasiyetin İptali veya Tenkisi Talebi
- Talep Sonucu
- Delil Listesi
VASİYETNAMENİN İPTALİ VE TENKİSİ DAVALARI HAKKINDA HUKUKİ BİR DEĞERLENDİRME
Mirasbırakanın ölümünden sonra malvarlığının akıbetini belirleyen en önemli hukuki işlemlerden biri vasiyetnamedir. Ancak vasiyetnameler, çeşitli hukuki sebeplerle geçersiz kılınabilir veya mirasçıların yasal haklarını ihlal etmesi durumunda tenkise (indirime) tabi tutulabilir. Türk Medeni Kanunu (TMK), vasiyetnamenin geçersizliği ve saklı paylı mirasçıların haklarının korunması amacıyla vasiyetnamenin iptali ve tenkisi davalarını düzenlemiştir. İşbu makalede, Türk hukuk sistemi çerçevesinde vasiyetnamenin iptali ve tenkisi davaları, bu davaların koşulları, unsurları, ilgili mevzuat hükümleri ve uygulamadaki yansımaları doktrinsel ve yargısal görüşler ışığında etraflıca incelenecektir.
1. VASİYETNAMENİN İPTALİ DAVASI
Vasiyetnamenin iptali davası, kanunda belirtilen sebeplerin varlığı halinde, vasiyetnamenin hüküm ifade etmesini engellemeyi amaçlayan bir dava türüdür. Bu dava ile vasiyetnamenin baştan itibaren geçersiz olduğunun tespiti ve hukuki sonuç doğurmasının önlenmesi hedeflenir.
a. İptal Sebepleri (TMK m. 557):
4721 sayılı Türk Medeni Kanunu'nun 557. maddesi, vasiyetnamenin iptali sebeplerini sınırlı sayıda (numerus clausus) belirlemiştir. Bu sebepler şunlardır:
i. **Ehliyetsizlik:** Vasiyetnamenin, mirasbırakanın tasarruf ehliyetine sahip olmadığı bir sırada yapılmış olması. TMK m. 502 uyarınca vasiyetname yapabilmek için ayırt etme gücüne sahip olmak ve onbeş yaşını doldurmuş olmak gerekir. İşbu Dilekçe'de, vasiyetnamenin düzenlendiği sırada mirasbırakanın ileri yaşta olduğu ve sağlık raporu alınmadığı iddiası (Madde 12), bu iptal sebebine dayanmaktadır. İleri yaş tek başına ehliyetsizlik sebebi olmasa da, ayırt etme gücünün varlığı konusunda şüphe uyandırabilir ve bu durumun doktor raporu veya diğer delillerle ispatı gerekir. Yargıtay kararlarında da belirtildiği üzere, özellikle ileri yaştaki kişilerce yapılan vasiyetnamelerde, tasarruf anındaki fiil ehliyetinin tam teşekküllü bir sağlık kuruluşundan alınacak raporla tespiti önem arz etmektedir.
ii. **İrade Sakatlığı:** Vasiyetnamenin yanılma (hata), aldatma (hile), korkutma (ikrah) veya zorlama (cebir) etkisi altında yapılmış olması. Mirasbırakanın iradesinin özgür bir şekilde oluşmadığı bu hallerde yapılan vasiyetname iptale tabidir. İşbu Dilekçe'de, vasiyetin diğer mirasçıların baskısıyla yapıldığı iddiası (Madde 18), bu kapsamda değerlendirilebilir. İrade sakatlığının ispatı, davacı tarafa aittir.
iii. **Hukuka veya Ahlaka Aykırılık:** Vasiyetnamenin içeriğinin, bağlandığı koşulların veya yüklemelerin hukukun emredici hükümlerine, kamu düzenine, kişilik haklarına veya genel ahlaka aykırı olması. Örneğin, mirasçılardan birine belirli bir kişiyle evlenmeme koşuluyla miras bırakılması ahlaka aykırı kabul edilebilir.
iv. **Şekil Noksanlığı:** Vasiyetnamenin kanunda öngörülen şekil şartlarına uyulmadan yapılmış olması. TMK, vasiyetnameler için resmi vasiyetname (m. 532-537), el yazılı vasiyetname (m. 538) ve sözlü vasiyetname (m. 539-541) olmak üzere üç farklı şekil şartı öngörmüştür. İşbu Dilekçe'de bahsi geçen vasiyetname, noterlikçe düzenlenen resmi şekle tabi bir vasiyetnamedir (Madde 3, 5, 11). Resmi vasiyetnamenin geçerliliği için, düzenlemenin resmi memur (noter, sulh hakimi veya kanunla yetkilendirilmiş diğer görevli) tarafından iki tanığın katılımıyla yapılması gerekir. Tanıkların fiil ehliyetine sahip olması, okuryazar olması, mirasbırakanın, eşinin veya üstsoy/altsoy kan hısmı, kardeşi veya bu kişilerin eşi olmaması gibi belirli şartları taşıması zorunludur (TMK m. 536). İşbu Dilekçe'de, tanıkların kanunen yasaklı kişiler olduğu ve şekil kurallarına aykırılık bulunduğu iddiaları (Madde 13, 14), bu iptal sebebine işaret etmektedir. Şekil noksanlığı, vasiyetnamenin iptali için en sık karşılaşılan sebeplerden biridir.
b. Davanın Tarafları:
Vasiyetnamenin iptali davası, vasiyetnamenin iptal edilmesinde menfaati bulunan mirasçı veya vasiyet alacaklısı tarafından açılabilir (TMK m. 558/1). Dava, kural olarak vasiyetname ile mirasçı olarak atanmış veya lehine belirli mal vasiyeti yapılmış kişilere karşı yöneltilir. İşbu Dilekçe'de davacı, yasal mirasçı sıfatıyla (Madde 2), vasiyetnameden yararlanan davalılara (Madde 1) karşı davayı yöneltmiştir.
c. Hak Düşürücü Süreler (TMK m. 559):
İptal davası açma hakkı, davacının vasiyetnameyi, iptal sebebini ve kendisinin hak sahibi olduğunu öğrendiği tarihten itibaren bir yıl ve her halde vasiyetnamenin açıldığı tarihten itibaren iyi niyetli davalılara karşı on yıl, kötü niyetli davalılara karşı yirmi yıl geçmekle düşer. İşbu Dilekçe'de davanın süresi içinde açıldığı belirtilmiştir (Madde 8, 9). Sürelerin hak düşürücü nitelikte olması, mahkemece resen dikkate alınmasını gerektirir.
d. İspat Yükü:
Kural olarak, vasiyetnamenin iptalini gerektiren sebebin varlığını ispat yükü, davacı tarafa aittir. Ancak ehliyetsizlik gibi bazı durumlarda, özellikle şüpheli hallerde ispat yükünün yer değiştirebileceği kabul edilmektedir.
e. İptalin Sonuçları:
Vasiyetnamenin iptaline karar verilmesi halinde, vasiyetname yapıldığı andan itibaren geçersiz sayılır (ex tunc etki). Bu durumda miras, yasal mirasçılık hükümlerine veya varsa daha önceki geçerli bir vasiyetnameye göre paylaştırılır. İptal kararı, vasiyetnamenin tamamına veya sadece belirli bir kısmına ilişkin olabilir (kısmi iptal).
2. TENKİS DAVASI
Tenkis davası, mirasbırakanın tasarruf özgürlüğünü aşarak saklı paylı mirasçılarının miras haklarını ihlal eden ölüme bağlı veya sağlararası karşılıksız kazandırmalarının, saklı payları oranında indirilmesini sağlayan bir davadır. İptal davasından farklı olarak, tenkis davası vasiyetnamenin veya kazandırmanın esasen geçerli olduğunu kabul eder, ancak saklı paya yapılan tecavüzü giderir.
a. Saklı Pay ve Saklı Paylı Mirasçılar:
TMK m. 505 ve 506, mirasbırakanın üzerinde serbestçe tasarruf edemeyeceği, kanunen belirli mirasçılara ayrılmış miras paylarını "saklı pay" olarak tanımlar. Saklı paylı mirasçılar; mirasbırakanın altsoyu (çocukları, torunları), anne ve babası (eğer altsoy yoksa) ve sağ kalan eşidir. Saklı pay oranları kanunda belirlenmiştir (TMK m. 506). İşbu Dilekçe'de davacı, yasal mirasçı olduğunu (Madde 2, 15) ve saklı payının ihlal edildiğini (Madde 7) ileri sürerek tenkis talebinde bulunmaktadır.
b. Tenkisin Koşulları:
Tenkis davasının açılabilmesi için şu koşulların birlikte bulunması gerekir:
i. Mirasbırakan tarafından yapılmış, tenkise tabi bir tasarruf (ölüme bağlı tasarruf veya TMK m. 565'te sayılan sağlararası kazandırmalar) bulunmalıdır.
ii. Mirasbırakanın bu tasarrufu ile tasarruf nisabını (serbestçe tasarruf edebileceği kısmı) aşmış olması gerekir.
iii. Bu aşım nedeniyle saklı paylı bir mirasçının saklı payına tecavüz edilmiş olmalıdır.
iv. Davayı açan kişinin saklı paylı mirasçı sıfatına sahip olması gerekir.
c. Tenkiste Sıra (TMK m. 570):
Tenkis, kural olarak mirasbırakanın ölüme bağlı tasarruflarından başlar. Bu tasarruflar saklı payı karşılamaya yetmezse, en yeni tarihlisinden başlanarak geriye doğru sağlararası kazandırmalar tenkis edilir. Kamu tüzel kişileri ile kamuya yararlı dernek ve vakıflara yapılan ölüme bağlı tasarruflar ve sağlararası kazandırmalar en son sırada tenkis edilir.
d. Tasarruf Nisabının Hesaplanması:
Tenkis talebinin değerlendirilebilmesi için öncelikle terekenin aktif ve pasifinin belirlenmesi, tereke borçları düşüldükten sonra net tereke miktarının bulunması, bu miktara tenkise tabi sağlararası kazandırmaların eklenmesi ve bulunan toplam değer üzerinden tasarruf nisabı ile saklı payların hesaplanması gerekir. Bu hesaplama teknik bilgi gerektirdiğinden, genellikle mahkemece bilirkişi incelemesi yaptırılır (Madde 31 - Bilirkişi).
e. Davanın Tarafları:
Tenkis davası, saklı payı ihlal edilen mirasçı veya mirasçılar tarafından açılır. Dava, kural olarak saklı payı ihlal eden tasarruftan yararlanan kişi veya kişilere (mirasçı veya üçüncü kişi) karşı yöneltilir.
f. Hak Düşürücü Süreler (TMK m. 571):
Tenkis davası açma hakkı, mirasçıların saklı paylarının zedelendiğini öğrendikleri tarihten itibaren bir yıl ve her halde vasiyetnamelerde vasiyetnamenin açıldığı tarihten, diğer tasarruflarda ise mirasın açılmasından itibaren on yıl geçmekle düşer. İşbu Dilekçe'de, iptal talebinin reddi halinde ileri sürülen fer'i nitelikteki tenkis talebinin de süresi içinde yapıldığı belirtilmiştir (Madde 9, 10).
g. İptal Davası ile İlişkisi:
Uygulamada sıklıkla görüldüğü üzere, vasiyetnamenin iptali talebiyle birlikte, iptal talebinin reddedilmesi ihtimaline binaen terditli (kademeli) olarak tenkis talebinde bulunulabilir. İşbu Dilekçe'de de bu yol izlenmiştir (Madde 9, 27/6). Mahkeme öncelikle iptal sebeplerini değerlendirir, iptal koşulları oluşmamışsa tenkis talebini inceler.
3. USULİ KONULAR
Vasiyetnamenin iptali ve tenkisi davaları, Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) ve Türk Medeni Kanunu'ndaki özel hükümlere tabidir.
a. Görevli ve Yetkili Mahkeme:
Bu davalarda görevli mahkeme, Asliye Hukuk Mahkemesi'dir. Yetkili mahkeme ise, kural olarak mirasbırakanın son yerleşim yeri mahkemesidir (TMK m. 576/1). İşbu Dilekçe, Asliye Hukuk Mahkemesi'ne hitaben yazılmıştır.
b. Deliller:
İptal ve tenkis davalarında iddiaların ispatı için HMK'da sayılan her türlü delile başvurulabilir. Bunlar arasında vasiyetnamenin aslı veya onaylı örneği (Madde 33/9), tanık beyanları (Madde 31/1), bilirkişi raporları (özellikle ehliyet ve tenkis hesabı için) (Madde 31/2), doktor ve hastane kayıtları (ehliyet tespiti, bakım ihtiyacı iddiaları için) (Madde 33/13), nüfus kayıtları (Madde 33/11), veraset ilamı (Madde 33/12), tapu kayıtları (Madde 33/10), yemin (Madde 31/4), isticvap (Madde 31/6) ve diğer belgeler yer alır.
c. İhtiyati Tedbir:
Dava süresince tereke mallarının veya vasiyete konu malın elden çıkarılma riskine karşı, davacının talebi üzerine mahkemece ihtiyati tedbir kararı verilebilir (HMK m. 389 vd.). Bu tedbir, tapu kaydına şerh konulması, devrin önlenmesi gibi şekillerde olabilir. İşbu Dilekçe'de de dava konusu malların devrini engellemek amacıyla ihtiyati tedbir talep edilmiştir (Madde 21, 22, 27/2).
d. Adli Yardım:
Dava harç ve masraflarını karşılayacak mali gücü olmayan taraf, HMK m. 334 vd. hükümleri uyarınca adli yardım talebinde bulunabilir. Talebin kabulü halinde, yargılama giderlerinden geçici olarak muafiyet sağlanır. İşbu Dilekçe'de bu yönde bir talep de yer almaktadır (Madde 23-26, 27/3).
4. DİLEKÇEDE DEĞİNİLEBİLECEK EK HUSUSLAR
Genel olarak vasiyetnamenin iptali ve tenkisi dava dilekçelerinde, davanın mahiyeti gereği bazı hususların daha detaylı ele alınması, iddiaların somutlaştırılması açısından önem taşır. Bu bağlamda, aşağıdaki noktalara dikkat çekilebilir:
a. Ehliyetsizlik İddiasının Somutlaştırılması: Ehliyetsizlik iddiası ileri sürülürken, sadece mirasbırakanın yaşına veya sağlık raporu alınmamış olmasına (Madde 12) değil, aynı zamanda ehliyetsizliği gösteren somut olgulara (tanık beyanları ile desteklenebilecek davranış bozuklukları, unutkanlık, karar verme yetisindeki zayıflıklar, bilinen hastalıklar vb.) "Esasa İlişkin Vakıalar ve Hukuki Açıklamalar" bölümünde detaylıca yer verilmesi, iddianın gücünü artıracaktır.
b. İrade Sakatlığı Detayları: Baskı veya hile gibi irade sakatlığı iddialarının (Madde 18) soyut beyanlardan öteye taşınarak, kim tarafından, ne zaman, ne şekilde baskı veya aldatma yapıldığına dair olayların ayrıntılı anlatımı ve bu iddiaları destekleyen delillerin (varsa yazışma, mesaj, tanık vb.) "Esasa İlişkin Vakıalar" kısmında belirtilmesi gereklidir.
c. Tanık Yasaklılığının Sebebi: Resmi vasiyetnamede tanıkların kanunen yasaklı olduğu iddiası (Madde 14) dile getirilirken, yasağın TMK m. 536'daki hangi bende dayandığının (örneğin, tanığın vasiyetnamede lehtar olması, mirasbırakanın belirli derecede yakını olması vb.) açıkça belirtilmesi, hukuki argümanın temelini sağlamlaştırır. Bu husus, "Esasa İlişkin Vakıalar" altında açıklanmalıdır.
d. Vasiyetten Dönme İddiası ve İspatı: Mirasbırakanın vasiyetnameden dönme niyetini belirttiği (Madde 18, 19) veya buna ilişkin başka bir tasarrufun var olduğu (Madde 20) iddiaları önemlidir. Ancak TMK'ya göre vasiyetten dönme de belirli şekillere tabidir (yeni bir vasiyetnameyle, yok etmeyle veya sonraki tarihli bir ölüme bağlı tasarrufla - TMK m. 542-544). Sadece pişmanlık beyanı hukuken dönme anlamına gelmez. Eğer sonradan yapıldığı iddia edilen bir tasarruf (Madde 20) varsa, bunun şekli (yazılı, sözlü vb.), içeriği ve geçerlilik koşullarının "Esasa İlişkin Vakıalar" bölümünde net olarak ortaya konulması ve ispat vasıtalarının sunulması gerekir.
e. Tenkis Hesabına Esas Veriler: Tenkis talebinde bulunulurken (Madde 27/6), davanın başında tam bir hesaplama yapmak zor olsa da, terekenin tahmini değeri, tenkisi istenen kazandırmanın değeri, davacının saklı pay oranı gibi temel verilere "Esasa İlişkin Vakıalar" bölümünde yer verilmesi veya bu konuda bilirkişi incelemesi talep edildiğinin belirtilmesi, talebin somutlaşmasına yardımcı olur.
SONUÇ
Vasiyetnamenin iptali ve tenkisi davaları, miras hukukunun temel prensiplerinden olan mirasbırakanın iradesine saygı ile mirasçıların yasal haklarının korunması arasındaki dengeyi sağlamaya yönelik önemli hukuki mekanizmalardır. TMK m. 557'de sayılan sınırlı sebeplerle vasiyetnamenin geçersizliği ileri sürülebileceği gibi, TMK m. 560 vd. hükümleri çerçevesinde saklı paylı mirasçıların haklarını ihlal eden tasarrufların tenkisi talep edilebilir. Bu davaların başarısı, iddiaların kanuni dayanaklara oturtulmasına, vakıaların somutlaştırılmasına ve HMK uyarınca usulüne uygun delillerle ispatlanmasına bağlıdır. Hak düşürücü sürelerin dikkatle takip edilmesi ve davanın terditli olarak (iptal ve tenkis) açılabilmesi gibi usuli imkanların değerlendirilmesi, hak kayıplarının önlenmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Sonuç olarak, bu davalar miras hukukunun karmaşık ve hassas bir alanını oluşturmakta olup, titiz bir hukuki çalışma gerektirmektedir.
T.C.
...
ASLİYE HUKUK MAHKEMESİNE
DAVACI : TC:
Adresi:
VEKİLİ : Av.
DAVALI : 1. TC:
Adresi:
2. TC:
Adresi:
KONU : Vasiyetnamenin iptali, aksi takdirde tenkisi talebidir.
DAVA DEĞERİ : Belirsiz olarak şimdilik ... TL'dir.
AÇIKLAMALAR :
I. MÜVEKKİL HAKKINDA ESASA İLİŞKİN BİLGİ:
Müvekkilim Müteveffa ...'nın yasal mirasçısıdır. Müteveffa _._.20_ tarihinde vefat etmiştir. Müteveffanın kanuni mirasçıları olarak; eşi …, çocukları ..., ... ve ... kalmıştır. Müteveffa Muris sağlığında … Noterliği'nin _._.20_ tarih ve ... yevmiye numaralı düzenlenme şeklinde vasiyetname yapmıştır.
II. DİLEKÇE ÖZETİ:
1. Müvekkilimin murisi, _._.20_ tarihinde vefat etmiştir.
2. Muris sağlığında … Noterliği'nin _._.20_ tarih ve ... yevmiye numaralı düzenlenme şeklinde vasiyetname yapmıştır.
3. Murisin vefatının ardından açılan vasiyetnamede kanunda öngörülen şartlara uygun olarak düzenlenmediği görülmüştür.
4. Aynı zaman da vasiyetnamede müvekkilimin saklı payları ihlal edilmiştir.
5. ...
III. USULE İLİŞKİN AÇIKLAMALAR:
1. Vasiyetnameye karşı açılan iptal davası Davacının iptal sebebini ve kendisinin hak sahibi olduğunu öğrendiği tarihten itibaren 1 yıldır. İş bu davayı süresi içerinde açmış bulunmaktayız.
2. Açmış olduğumuz davada vasiyetnamenin iptali talebimizin Sayın Mahkemenizce kabul görmemesi halinde terditli olarak fer'i talebimiz olan tenkis istemini de süresi içerisinde yapmaktayız.
3. Nitekim tenkis davasında hak düşürücü süre mirasçıların saklı paylarının zedelendiğini öğrendiği tarihten itibaren 1 yıldır.
4. ...
IV. ESASA İLİŞKİN VAKIALAR VE HUKUKİ AÇIKLAMALAR:
Esasa ilişkin vakıaların ve hukuki iddialarımızın ayrıntılı açıklamalarıdır:
A.VASİYETNAMENİN İPTALİ TALEBİNE İLİŞKİN AÇIKLAMALAR:
1. Muris sağlığında … Noterliği'nin _._.20_ tarih ve ... yevmiye numaralı düzenlenme şeklinde vasiyetname yapmıştır.
2. Vasiyet eden Müteveffa; söz konusu vasiyetnamenin düzenlendiği sırada ... yaşında olup bu tür bir işlemin yapılırken işlemin sakatlığa uğramaması için sağlık raporu alınması gerekmekte iken bu husus göz ardı edilmiştir.
3. Aynı zamanda resmi şekilde yapılan vasiyetnamede kanunda belirtilen şekillere uyulmamıştır. Kanunen resmi vasiyetnamede 2 tanık bulunması gerekmektedir.
4. İki tanık huzurunda yapılan vasiyetnamede kanunen bulunması yasak olan kişiler tanıklık yapmış olup söz konusu vasiyetnamenin şekil kurallarına aykırılıktan dolayı iptali gerekmektedir.
5. ...
B.TENKİS TALEBİNE İLİŞKİN AÇIKLAMALAR
1. Müteveffanın kanuni mirasçıları olarak; eşi …, çocukları ..., ... ve ... kalmıştır.
2. Murisin vefatının ardından açılan vasiyetnamede, (… Noterliği'nin _._._ tarih ve ... yevmiye numaralı) hukuka ve usule aykırılıklar bulunmakta olup iptali gerekmektedir.