- Vasilik Süresinin Uzatılması Talebi
- Adli Yardım
- Talep Sonucu
- Delil Listesi
TÜRK HUKUKUNDA VASİLİK SÜRESİNİN UZATILMASI TALEBİ: USUL, ESAS VE DİLEKÇE UNSURLARI
GİRİŞ
Türk Medeni Kanunu (TMK), kişilerin hukuki menfaatlerini korumak ve kendi işlerini göremeyecek durumda olanları temsil etmek amacıyla çeşitli vesayet kurumlarını düzenlemiştir. Bu kurumlardan biri olan vasilik, belirli sebeplerle fiil ehliyetine sahip olmayan veya kısıtlanmış ergin kişilerin korunması ve temsili için öngörülmüştür. Vasilik görevi, kural olarak belirli bir süre için verilir ve bu sürenin sonunda, vesayet altına alınmayı gerektiren durumun devam etmesi halinde uzatılması gerekebilir. İşbu makalede, vasilik süresinin uzatılması talebinin hukuki dayanakları, usulü, koşulları ve bu talebi içeren bir dilekçede bulunması gereken temel unsurlar, ilgili mevzuat ve doktrin görüşleri çerçevesinde ayrıntılı olarak incelenecektir.
1. TÜRK HUKUKUNDA VESAYET KURUMU VE VASİLİK
Vesayet, TMK'nın Aile Hukuku kitabında düzenlenen, korunmaya muhtaç kişilerin (küçükler ve kısıtlılar) şahıs varlığı ve malvarlığı haklarının korunması ile hukuki işlemlerde temsilini sağlayan bir hukuki kurumdur. Vesayeti gerektiren haller TMK'da sınırlı sayıda sayılmıştır. Bunlar; küçüklük (TMK m. 404) ve kısıtlılık halleridir (TMK m. 405-408). Kısıtlılık sebepleri; akıl hastalığı veya akıl zayıflığı, savurganlık, alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı, kötü yaşama tarzı, kötü yönetim ve isteğe bağlı kısıtlamadır.
Vesayet organları; vesayet daireleri (Sulh Hukuk Mahkemesi ve Asliye Hukuk Mahkemesi) ile vasi ve kayyımdır (TMK m. 397). Kısıtlılara veya velayet altında bulunmayan küçüklere, menfaatlerini korumak ve hukuki işlemlerde onları temsil etmek üzere mahkeme tarafından atanan kişiye "vasi" denir. Vasi atanmasına ilişkin karar, vesayet makamı olan Sulh Hukuk Mahkemesi tarafından verilir (TMK m. 404 vd.). Vasinin temel görevi, vesayet altındaki kişinin hukuki menfaatlerini korumak, malvarlığını yönetmek ve onu hukuki işlemlerde temsil etmektir.
2. VASİNİN ATANMASI VE GÖREV SÜRESİ
Sulh Hukuk Mahkemesi, vesayeti gerektiren bir halin varlığını tespit ettiğinde, kısıtlıya veya küçüğe bir vasi atar. Vasi olarak atanacak kişide belirli niteliklerin bulunması gerekir (TMK m. 413-415, 418). Mahkeme, vasi olarak atayacağı kişiyi belirlerken, mümkünse vesayet altındaki kişinin veya ana babasının gösterdiği kişiyi veya kişinin yerleşim yerindeki yakınlarını dikkate alır (TMK m. 414-415).
Vasilik görevinin süresi, TMK m. 456/1'de açıkça düzenlenmiştir. Buna göre, vasi kural olarak iki yıl için atanır. Bu sürenin belirlenmesindeki amaç, vasilik görevinin düzenli aralıklarla gözden geçirilmesini sağlamak, vasinin görevini layıkıyla yerine getirip getirmediğini kontrol etmek ve vesayet altına alınma sebebinin devam edip etmediğini değerlendirmektir. Vesayet makamı olan Sulh Hukuk Mahkemesi, bu süreyi her defasında ikişer yıl uzatabilir (TMK m. 456/2). Dört yıl dolduktan sonra vasi, vasilikten kaçınma hakkını kullanabilir (TMK m. 456/3).
3. VASİLİK SÜRESİNİN UZATILMASI TALEBİ VE KOŞULLARI
TMK m. 456/2 uyarınca, vasilik görevinin iki yıllık süresinin sonunda uzatılabilmesi için belirli koşulların varlığı aranır. Bu koşullar şunlardır:
a. Vesayeti Gerektiren Halin Devamı: Uzatma talebinin en temel koşulu, kişiyi vesayet altına alınmaya sevk eden sebebin (örneğin akıl hastalığı, fiziksel engel vb.) ortadan kalkmamış olmasıdır. Kısıtlının sağlık durumunda veya diğer kısıtlılık sebebinde bir iyileşme olmamışsa ve kişi hala kendi işlerini göremeyecek durumdaysa, vasiliğin devamı zorunludur (Madde II/1, Madde III/1). Bu durumun tespiti genellikle güncel bir sağlık kurulu raporu veya ilgili durumu tevsik eden diğer belgelerle yapılır. İşbu Dilekçe'de de kısıtlının sağlık durumundaki engellerin devam ettiği ve iyileşmenin tıbben mümkün olmadığı belirtilmiştir (Madde III/1).
b. Vasinin Görevini Yapmaya Engel Bir Durumun Bulunmaması: Mevcut vasinin, görevini yerine getirmesine engel teşkil edecek hukuki veya fiili bir durumun (örneğin sağlık sorunları, menfaat çatışması, görevi kötüye kullanma vb.) ortaya çıkmamış olması gerekir. Vasi, görevini kanuna uygun ve özenli bir şekilde yürütüyor olmalıdır.
c. Uzatma Talebinin Varlığı: Sürenin uzatılması kendiliğinden gerçekleşmez. Vasinin veya ilgili diğer kişilerin (örneğin kısıtlının kendisi veya yakınları) ya da Cumhuriyet Savcısının talebi üzerine veya vesayet makamının re'sen (kendiliğinden) dikkate almasıyla uzatma süreci başlar. Genellikle vasi, görev süresinin bitimine yakın bir tarihte, görevinin uzatılması için Sulh Hukuk Mahkemesi'ne bir dilekçe ile başvurur (Madde Konu).
d. Vesayet Makamının Kararı: Uzatma kararı, vasinin atanmasına karar veren Sulh Hukuk Mahkemesi tarafından verilir. Mahkeme, kısıtlının durumunu, vasinin görevini ifa ediş şeklini ve diğer delilleri değerlendirerek uzatma talebini kabul veya reddeder. Mahkeme, uzatma kararı verirken yine iki yıllık bir süre belirler.
Uzatma talebi, basit yargılama usulüne tabi, çekişmesiz bir yargı işidir. Mahkeme, gerekli görürse kısıtlıyı ve vasiyi dinleyebilir, yeni deliller toplayabilir (örneğin güncel sağlık raporu isteyebilir).
4. VASİLİK SÜRESİNİN UZATILMASI TALEBİ DİLEKÇESİNİN UNSURLARI
Vasilik süresinin uzatılması talebini içeren bir dilekçe, Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) m. 119'da belirtilen genel dava dilekçesi unsurlarını taşımalıdır. İşbu Dilekçe'de bu unsurların birçoğuna yer verildiği görülmektedir:
a. Görevli ve Yetkili Mahkeme: Görevli mahkeme Sulh Hukuk Mahkemesi'dir. Yetkili mahkeme ise, kural olarak kısıtlının yerleşim yeri mahkemesi olup, vasiyi atayan mahkemedir (Madde 1, Başlık).
b. Taraflar: Dilekçede talepte bulunan vasi, varsa vekili ve hakkında vasilik kararı verilen kısıtlının kimlik ve adres bilgileri yer almalıdır (Madde 1).
c. Konu: Talebin ne olduğu açıkça belirtilmelidir; yani, mevcut vasilik görevinin süresinin uzatılması talebi (Madde Konu).
d. Açıklamalar (Vakıalar ve Hukuki Sebepler):
i. Önceki Karar: Kısıtlı hakkında daha önce verilmiş olan vesayet kararına ve bu kararı veren mahkemenin adı ile dosya esas/karar numarasına atıf yapılmalıdır (Madde I/1).
ii. Kısıtlılık Sebebinin Devamı: Uzatma talebinin en önemli gerekçesi olan kısıtlılık halinin devam ettiği somut olgularla açıklanmalıdır. Kısıtlının mevcut durumu, sağlık raporlarına veya diğer belgelere atıf yapılarak izah edilmelidir (Madde II/1, Madde III/1). İyileşmenin mümkün olmadığının belirtilmesi, talebin temelini güçlendirir (Madde III/1).
iii. Vasilik Görevinin Gerekliliği: Kısıtlının menfaatlerinin korunması ve işlerinin takibi için vasilik görevinin devamının zorunlu olduğu vurgulanmalıdır (Madde II/2, Madde II/3).
iv. Hukuki Dayanaklar: Talebin dayandığı kanun maddeleri (başta TMK m. 456 olmak üzere ilgili vesayet hükümleri) belirtilmelidir. İşbu Dilekçe'nin delil listesi bölümünde mevzuatlara atıf yapıldığı görülmektedir (Madde DELİL LİSTESİ/4).
e. Deliller: İddiaları ispata yarayacak deliller açıkça listelenmelidir. Bunlar genellikle şunları içerir:
i. Vasi atanmasına ilişkin mahkeme kararı (Madde DELİL LİSTESİ/11).
ii. Kısıtlının durumunun devam ettiğini gösteren güncel sağlık kurulu raporu veya benzeri belgeler (Madde DELİL LİSTESİ/10).
iii. Tanık beyanları (gerekli görülüyorsa) (Madde DELİL LİSTESİ/1).
iv. Bilirkişi incelemesi (gerekli görülüyorsa) (Madde DELİL LİSTESİ/2).
v. Nüfus kayıt örneği (Madde DELİL LİSTESİ/9).
vi. Vasinin kimlik ve ikametgah bilgileri (Madde DELİL LİSTESİ/12).
vii. Gerekliyse uzman görüşü (mütalaa) (HMK m. 293) (Madde DELİL LİSTESİ/3).
viii. Her türlü yasal delil.
f. Talep Sonucu: Dilekçenin sonunda, mahkemeden ne talep edildiği net bir şekilde ifade edilmelidir. Bu kapsamda;
i. Davanın (talebin) kabulü (Madde TALEP SONUCU/1).
ii. Vasilik görevinin uzatılmasına karar verilmesi (Madde TALEP SONUCU/4).
iii. Varsa adli yardım talebinin kabulü (Madde TALEP SONUCU/2).
iv. Delillerin toplanması ve gerekli usuli işlemlerin yapılması (Madde TALEP SONUCU/3).
5. VASİLİK SÜRESİNİN UZATILMASI TALEPLERİNDE ADLİ YARDIM
Vasilik süresinin uzatılması talebi, HMK kapsamında bir çekişmesiz yargı işi olsa da, bu süreçte harç ve masraflar doğabilir. Talepte bulunan vasinin veya kısıtlının kendisinin bu masrafları karşılayacak mali gücü bulunmuyorsa, HMK m. 334 vd. hükümlerine göre adli yardım talep edilebilir. İşbu Dilekçe'de de adli yardım talebine ilişkin bir bölüm bulunmaktadır (Madde IV). Adli yardım talebinin kabulü için, kişinin yoksulluğunu ispatlaması ve talebinde haksız olmaması (haklılık incelemesi özet yapılır) gerekir. Mahkeme, talebi haklı bulursa, kişiyi yargılama harç ve giderlerinden geçici olarak muaf tutabilir (Madde IV/1, 2, 3, 4).
6. DİLEKÇE HAZIRLIĞINDA DİKKAT EDİLEBİLECEK İLAVE HUSUSLAR
Vasilik süresinin uzatılması taleplerinde, dilekçenin etkinliğini artırmak ve mahkemenin karar verme sürecini kolaylaştırmak adına aşağıdaki hususlara da değinilmesi faydalı olabilir:
a. Vasinin Önceki Faaliyetlerinin Özeti: Dilekçenin "Açıklamalar" (Madde III) bölümünde, vasinin önceki iki yıllık görev süresi boyunca kısıtlının menfaatleri doğrultusunda yaptığı temel işlere (örneğin malvarlığı yönetimi, sağlık süreçlerinin takibi vb.) kısaca değinilmesi, vasinin görevini özenle yürüttüğünü göstermesi açısından olumlu bir etki yaratabilir.
b. Vasinin Göreve Devam Etme İsteği ve Uygunluğu: Dilekçede, mevcut vasinin bu göreve devam etme konusunda istekli olduğunun ve sağlık durumu veya başka bir nedenle görevi sürdürmesine engel bir hal bulunmadığının açıkça belirtilmesi, mahkemenin değerlendirmesinde dikkate alınacaktır. Bu husus, "Açıklamalar" (Madde III) veya "Talep Sonucu" (Madde TALEP SONUCU) bölümlerine eklenebilir.
c. Güncel Sağlık Raporunun Önemi: Her ne kadar delil listesinde sağlık raporu belirtilmiş olsa da (Madde DELİL LİSTESİ/10), "Açıklamalar" (Madde III) bölümünde, kısıtlılık halinin devam ettiğini teyit eden güncel bir sağlık raporunun temin edildiğini veya edileceğini belirtmek, sürecin hızlanmasına katkı sağlayabilir.
SONUÇ
Vasilik süresinin uzatılması, vesayet altındaki kişinin korunmasının devamlılığını sağlayan önemli bir hukuki süreçtir. TMK m. 456 uyarınca, vesayeti gerektiren halin devam etmesi koşuluyla, Sulh Hukuk Mahkemesi kararıyla vasilik görevi ikişer yıllık periyotlarla uzatılabilir. Bu talebi içeren dilekçenin, HMK'ya uygun olarak hazırlanması, gerekli tüm bilgi ve belgeleri içermesi, özellikle kısıtlılık halinin devam ettiğini ve vasiliğin gerekliliğini somut delillerle ortaya koyması büyük önem taşır. İşbu Dilekçe örneğinde olduğu gibi, talebin gerekçelerinin, hukuki dayanaklarının ve delillerin açık ve sistematik bir şekilde sunulması, mahkemenin doğru ve hızlı bir karar vermesini kolaylaştıracaktır. Adli yardım gibi usuli taleplerin de dilekçede usulüne uygun olarak yer alması, hak kayıplarının önlenmesi açısından önemlidir. Sonuç olarak, vasilik süresinin uzatılması süreci, vesayet altındaki bireylerin hak ve menfaatlerinin kesintisiz korunması için titizlikle yürütülmesi gereken bir hukuki mekanizmadır.
T.C.
...
SULH HUKUK MAHKEMESİNE
ESAS NO : /
KISITLI : TC:
Adresi:
VEKİLİ : Av.
VASİ : TC:
Adresi:
KONU : Vasilik süresinin uzatılması talebidir.
AÇIKLAMALAR :
I. MÜVEKKİL HAKKINDA ESASA İLİŞKİN BİLGİ:
Müvekkil Kısıtlının fiziksel rahatsızlığından dolayı, … Sulh Hukuk Mahkemesinin / Esas ve / Karar Sayılı dosyası üzerinden _._.20_ tarihinde; ... Kısıtlıya Vasi olarak atanmıştır.
II. DİLEKÇE ÖZETİ:
1. Kısıtlının rahatsızlığı devam etmektedir.
2. Vasilikçe yürütülen işlerin takibi gerekmektedir.
3. Mahkemece verilen vasilik görevinin devamına ihtiyaç bulunmaktadır.
4. ...
III. ESASA İLİŞKİN DETAYLI VAKIALAR VE HUKUKİ AÇIKLAMALAR:
Esasa ilişkin vakıaların ve hukuki iddialarımızın ayrıntılı açıklamalarıdır:
1. Kısıtlının işbu dosya içerisindeki sağ