- Soy Bağının Reddi Talebi
- Adli Yardım
- Talep Sonucu
TÜRK HUKUKUNDA SOYBAĞININ REDDİ DAVASI: HUKUKİ ÇERÇEVE VE DAVA UNSURLARI
Aile hukuku, toplumun temel taşı olan aile kurumunu düzenleyen ve bireyler arasındaki soybağı ilişkilerini belirleyen önemli bir hukuk dalıdır. Soybağı, bir çocuğun anne ve babasıyla arasındaki hukuki bağı ifade eder ve bu bağ, hem kişisel hem de mali birçok hakkın ve yükümlülüğün kaynağını oluşturur. Türk Medeni Kanunu (TMK), soybağının kurulması ve sona ermesine ilişkin esasları ayrıntılı olarak düzenlemiştir. Bu düzenlemelerden biri de, hukuki gerçekliğin biyolojik gerçeklikle uyuşmadığı durumlarda başvurulan "soybağının reddi" davasıdır. İşbu makalede, Türk hukuk sisteminde soybağının reddi davasının hukuki temelleri, dava şartları, ispat yükü, deliller ve usuli süreçler, doktrin ve yargı uygulamaları ışığında incelenecektir.
1. TÜRK HUKUKUNDA SOYBAĞININ KURULMASI VE BABALIK KARİNESİ
Türk Medeni Kanunu, soybağının kurulmasında anne yönünden doğum olgusunu esas alırken, baba yönünden farklı esaslar benimsemiştir. Babanın kim olduğunun belirlenmesinde kanun koyucu, hayatın olağan akışına uygun bazı karinelerden hareket etmiştir.
a. Kocanın Babalığı Karinesi: TMK madde 285 uyarınca, evlilik devam ederken veya evliliğin sona ermesinden başlayarak üç yüz gün içinde doğan çocuğun babası kocadır. Bu, "kocanın babalığı karinesi" olarak adlandırılır ve aksi ispatlanabilen adi bir karinedir. İşbu Dilekçe'de de dayanılan temel olgu, evlilik birliği içinde doğan çocuğun babasının, karine gereği müvekkil olarak göründüğü, ancak bu durumun gerçeğe aykırı olduğudur (Madde IV/4).
b. Karinenin Çürütülmesi: Kocanın babalığı karinesi, ancak soybağının reddi davası yoluyla çürütülebilir. Bu dava, hukuki baba ile çocuk arasındaki soybağının ortadan kaldırılmasını amaçlar.
2. SOYBAĞININ REDDİ DAVASININ HUKUKİ NİTELİĞİ VE TARAFLARI
Soybağının reddi davası, yenilik doğuran (inşai) bir davadır. Mahkeme kararı ile birlikte, koca ile çocuk arasındaki soybağı ilişkisi geçmişe etkili olarak ortadan kalkar.
a. Davacılar: Soybağının reddi davası açma hakkı öncelikli olarak kocaya ve çocuğa tanınmıştır (TMK m. 286). Belirli koşulların varlığı halinde diğer ilgililer (örneğin, ananın veya çocuğun altsoyunun dava hakkı, kocanın ölümü veya gaipliği durumunda gündeme gelebilir - TMK m. 291). İşbu Dilekçe, koca tarafından açılan bir soybağının reddi davasına ilişkindir (Madde 1).
b. Davalılar: Koca tarafından açılan soybağının reddi davasında davalılar, ana ve çocuktur (TMK m. 286/1). Ana ve çocuğun davada birlikte yer almaları zorunludur (zorunlu dava arkadaşlığı). İşbu Dilekçe'de de ana ve çocuk davalı olarak gösterilmiştir (Madde 1). Çocuk tarafından açılan davada ise davalılar ana ve kocadır.
c. Görevli ve Yetkili Mahkeme: Soybağının reddi davalarında görevli mahkeme Aile Mahkemeleridir. Yetkili mahkeme ise, taraflardan birinin dava veya doğum sırasındaki yerleşim yeri mahkemesidir (TMK m. 283).
3. SOYBAĞININ REDDİ DAVASININ ŞARTLARI VE UNSURLARI
Soybağının reddi davasının başarıyla sonuçlanabilmesi için belirli maddi ve usuli şartların yerine getirilmesi gerekmektedir.
a. Maddi Şartlar (İspat Konusu): Davacı kocanın, çocuğun kendisinden olmadığını ispatlaması gerekir. TMK, bu ispatın nasıl yapılabileceğine dair iki temel durum öngörmüştür:
i. Çocuğun Evlilik İçinde Ana Rahmine Düşmemiş Olması: Koca, çocuğun evlilik içinde ana rahmine düşmediğini ispatlarsa, babalık karinesi çürütülmüş olur (TMK m. 287/1). Bu durum, özellikle evlenmeden önce veya evliliğin kurulmasından çok kısa bir süre sonra gerçekleşen doğumlarda söz konusu olabilir.
ii. Ananın Gebelik Döneminde Başka Bir Erkekle Cinsel İlişkide Bulunması: Koca, çocuğun ana rahmine düştüğü dönemde ananın başka bir erkekle cinsel ilişkide bulunduğunu ispatlarsa, babalık karinesinin aksi ispatlanmış sayılır (TMK m. 287/1). Ancak bu durumda, kocanın baba olma olasılığının bulunmadığının da ayrıca ispatı gerekebilir (TMK m. 287/2). İşbu Dilekçe'de tarafların uzun süredir ayrı yaşadıkları ve bir araya gelmedikleri belirtilerek (Madde IV/2, Madde IV/7), zımnen bu duruma veya çocuğun kendisinden olmasının fiilen imkansızlığına dayanıldığı anlaşılmaktadır.
iii. Fiili İmkansızlık: Doktrin ve Yargıtay kararlarında kabul gören bir diğer durum ise, kocanın gebelik döneminde (TMK m. 285'te belirtilen süreler dikkate alınarak hesaplanan dönem) ana ile cinsel ilişkide bulunmasının fiilen imkansız olduğunun ispatlanmasıdır. Örneğin, kocanın cezaevinde olması, yurt dışında bulunması, askerlik görevini ifa etmesi veya cinsel ilişkiyi imkansız kılan bir hastalığının bulunması gibi durumlar bu kapsamdadır. İşbu Dilekçe'de belirtilen ayrı yaşama olgusu (Madde IV/2), bu imkansızlığın ispatına yönelik bir iddiadır.
b. Usuli Şartlar (Hak Düşürücü Süreler): Soybağının reddi davası açma hakkı, belirli hak düşürücü sürelere tabidir. Bu sürelerin kaçırılması halinde dava hakkı ortadan kalkar.
i. Koca İçin Süre: Koca, doğumu ve baba olmadığını veya ananın gebe kaldığı sırada başka bir erkekle cinsel ilişkide bulunduğunu öğrendiği tarihten başlayarak bir yıl içinde davayı açmak zorundadır (TMK m. 289/1). İşbu Dilekçe'de davanın bu bir yıllık süre içinde açıldığı belirtilmiştir (Madde III/1, Madde 4). Öğrenmenin ne zaman gerçekleştiği, sürenin başlangıcı açısından kritik öneme sahiptir ve ispatı davacıya aittir.
ii. Çocuk İçin Süre: Çocuk, ergin olduğu tarihten başlayarak en geç bir yıl içinde davayı açmak zorundadır (TMK m. 289/2).
iii. Her Halükarda Süre: Dava, her halde doğumdan başlayarak beş yıl içinde açılmalıdır (TMK m. 289/1). Ancak Yargıtay, gecikmeyi haklı kılan sebeplerin varlığı halinde, bir yıllık sürenin bu sebeplerin ortadan kalkmasından sonra başlayacağını kabul etmektedir (TMK m. 289/3). Bu beş yıllık sürenin niteliği doktrinde tartışmalı olsa da, genellikle hak düşürücü süre olduğu kabul edilir.
c. İspat Yükü: Soybağının reddi davasında ispat yükü, kural olarak davacı üzerindedir. Yani, koca, çocuğun kendisinden olmadığını veya babalık karinesini çürüten diğer olguları ispatlamakla yükümlüdür.
4. SOYBAĞININ REDDİ DAVASINDA DELİLLER
Soybağının reddi davaları, niteliği gereği genellikle bilimsel delillere dayanır. Ancak diğer delil türleri de davanın aydınlatılmasında rol oynar.
a. Bilimsel Deliller (DNA Testi ve Diğer Tıbbi İncelemeler): Günümüz teknolojisinde soybağının belirlenmesinde en güvenilir yöntem DNA (genetik) incelemesidir. TMK madde 284/2, soybağının belirlenmesinde zorunlu olan tıbbi incelemelere tarafların ve üçüncü kişilerin rıza göstermesi gerektiğini belirtir. Hâkim, soybağının tespiti için gerekli gördüğü incelemelere karar verebilir. Tarafların veya üçüncü kişilerin bu incelemelere (örneğin kan veya doku örneği verme) rıza göstermemesi halinde, hâkim, durum ve koşullara göre bundan beklenen sonucu, rıza göstermeyen taraf aleyhine doğmuş sayabilir (TMK m. 284/2, HMK m. 292). İşbu Dilekçe'de de DNA testinin yapılması talep edilmekte ve bu delile belirleyici önem atfedilmektedir (Madde IV/5, Madde 17/Delil 9).
b. Tanık Beyanları: Tarafların ayrı yaşadığı, kocanın fiili olarak cinsel ilişkide bulunmasının imkansız olduğu veya ananın gebelik döneminde başka kişilerle ilişkisi olduğu gibi vakıaların ispatında tanık beyanlarına başvurulabilir (Madde 17/Delil 1).
c. Diğer Deliller: Tarafların yerleşim yeri kayıtları, pasaport giriş-çıkış kayıtları, cezaevi kayıtları, askeri kayıtlar, sağlık raporları, mektuplar, mesajlar, fotoğraflar gibi her türlü delil, davanın ispatında kullanılabilir. İşbu Dilekçe'nin delil listesi bölümünde tanık, bilirkişi, keşif, yemin, uzman görüşü, isticvap gibi çeşitli delillere dayanıldığı görülmektedir (Madde 17).
5. ADLİ YARDIM TALEBİ
Adil yargılanma hakkının bir gereği olarak, yargılama giderlerini karşılayamayacak durumda olan kişilere devlet tarafından mali destek sağlanması mümkündür. Bu destek, Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nda (HMK) düzenlenen adli yardım müessesesi ile sağlanır.
a. Koşulları: Adli yardımdan yararlanabilmek için kişinin, kendisi ve ailesinin geçimini önemli ölçüde zor duruma düşürmeksizin, gereken yargılama veya takip giderlerini kısmen veya tamamen ödeme gücünden yoksun olması ve talebinde açıkça haklı olması gerekmektedir (HMK m. 334). Mahkeme, talepte bulunanın mali durumunu ve talebinin haklılığına ilişkin özet bir inceleme yapar.
b. Kapsamı: Adli yardım kararı, talep edene yapılması gereken tüm yargılama giderlerinden geçici olarak muafiyet, yargılama giderleri için teminat göstermekten muafiyet, dava ve takip sırasında yapılacak tüm giderlerin Devlet tarafından avans olarak ödenmesi gibi kolaylıklar sağlar (HMK m. 335).
c. Talep ve Karar: Adli yardım talebi, dava dilekçesiyle birlikte veya yargılamanın her aşamasında mahkemeden istenebilir. İşbu Dilekçe'de de davacının sabit bir gelirinin olmaması nedeniyle adli yardım talebinde bulunulduğu belirtilmiştir (Madde V/1, Madde V/2, Madde 11, Madde 14/2). Mahkeme, talebi değerlendirerek kabul veya ret kararı verir.
6. DİLEKÇEDE DİKKATE ALINABİLECEK HUSUSLAR
Soybağının reddi davalarında, davanın temelini oluşturan iddiaların somutlaştırılması ve delillerle desteklenmesi büyük önem taşır. Bu bağlamda, genel olarak aşağıdaki hususlara dikkat edilmesi davanın seyri açısından faydalı olabilir:
a. Fiili Ayrılığın ve Cinsel İlişki İmkansızlığının Somutlaştırılması: Dilekçelerde, tarafların ayrı yaşadığı iddiası mevcut ise (Madde IV/2), bu ayrılığın ne zaman başladığı, tarafların bu süreçte nerede yaşadıkları, görüşüp görüşmedikleri, görüşmüşlerse hangi koşullarda görüştükleri gibi detaylara yer verilmesi; eğer kocanın cinsel ilişkide bulunmasının fiili bir imkansızlığı (hastalık, cezaevi vb.) iddia ediliyorsa, bu imkansızlığın niteliği ve gebelik dönemine denk gelen kesin tarihlerinin belirtilmesi, iddianın somutluğunu artırabilir. Bu tür ayrıntılı açıklamalar, "ESASA İLİŞKİN VAKIALAR VE HUKUKİ AÇIKLAMALAR" başlığı altında daha detaylı işlenebilir.
b. Öğrenme Tarihinin Belirtilmesi: Hak düşürücü sürenin başlangıcı açısından kritik olan "baba olmadığını öğrenme" veya "ananın başka bir erkekle cinsel ilişkide bulunduğunu öğrenme" tarihinin ve bu öğrenmenin nasıl gerçekleştiğinin dilekçede belirtilmesi, sürenin kesilmediği iddiasını güçlendirecektir. Bu husus, "USULE İLİŞKİN AÇIKLAMALAR" bölümünde veya "ESASA İLİŞKİN VAKIALAR" bölümünde ele alınabilir.
SONUÇ
Soybağının reddi davası, TMK'da düzenlenen babalık karinesinin gerçeğe aykırı olduğunun ispatlanması suretiyle, hukuki soybağının biyolojik gerçeklikle uyumlu hale getirilmesini sağlayan önemli bir hukuki yoldur. Bu dava, koca veya çocuk tarafından, kanunda öngörülen hak düşürücü süreler içinde, ana ve çocuğa (veya ana ve kocaya) karşı Aile Mahkemesinde açılır. Davanın kabulü için kocanın baba olmadığının, özellikle DNA testi gibi bilimsel yöntemlerle veya TMK'da belirtilen diğer ispat vasıtalarıyla kanıtlanması gerekmektedir. Yargılama sürecinde adli yardım talebinde bulunulması da mümkündür. İşbu Dilekçe, soybağının reddi talebini, ilgili hukuki gerekçeler ve delillerle birlikte mahkemeye sunmayı amaçlayan bir dava dilekçesi örneği niteliğindedir (Madde 14, Madde 15). Davanın sonucu, sunulan delillerin mahkeme tarafından değerlendirilmesi ve TMK hükümlerinin somut olaya uygulanması ile belirlenecektir.
T.C.
...
AİLE MAHKEMESİNE
DAVACI : TC:
Adresi:
VEKİLİ : Av.
DAVALI : TC:
Adresi:
KONU : Soy bağının reddi talebidir.
AÇIKLAMALAR :
I. MÜVEKKİL HAKKINDA ESASA İLİŞKİN BİLGİ:
...
II. DİLEKÇE ÖZETİ:
Aşağıda ayrıntılı olarak açıklanan dava konusu olayların maddeler halindeki kısa özetidir:
1. Müvekkilin nüfusuna kayıtlı olan Davalı çocuğun gerçek babası Müvekkilim değildir.
2. ...
III. USULE İLİŞKİN AÇIKLAMALAR:
1. Baba tarafından açılan soy bağının reddi davası, babanın doğumu, baba olmadığını veya ananın gebe kaldığı sırada başka bir erkekle cinsel ilişkide bulunduğunu öğrendiği tarihten başlayarak 1 yıl açılmalıdır. İşbu davamızı 1 yıllık hak düşürücü süre içinde açmaktayız.
2. ...
IV. ESASA İLİŞKİN VAKIALAR VE HUKUKİ AÇIKLAMALAR:
Esasa ilişkin vakıaların ve hukuki iddialarımızın ayrıntılı açıklamalarıdır:
1. Müvekkili ile Davalı _._.20_ tarihinden itibaren evlidirler.
2. Taraflar evli olmalarına rağmen uzun süredir ayrı yaşamaktadır. Müvekkil ile Davalı anne bu zaman zarfında hiçbir şekilde bir araya gelmemiştir.
3. Belirtilen zamanlarda Davalı anne hamile kalmış olup, _._.20_ tarihinde doğum yapmıştır.
4. Karine gereği evlilik içinde doğan çocuğun babası koca sayılmakta, çocuk ...'nın babası g