- Memur İşlemini Muamelesini Şikayet Talebi
- Talep Sonucu
- Delil Listesi
MEMUR MUAMELESİNİ ŞİKAYET YOLUNUN HUKUKİ ÇERÇEVESİ VE UYGULAMASI
İcra ve İflas Hukuku, alacakların Devlet gücü aracılığıyla tahsilini sağlayan usul kurallarını düzenleyen bir hukuk dalıdır. Bu süreçte icra daireleri ve bu dairelerde görevli memurlar merkezi bir rol oynar. Ancak, icra organlarının işlem ve eylemlerinin her zaman hukuka ve kanuna uygun olması beklenirken, çeşitli nedenlerle hukuka aykırılıklar veya uygunsuzluklar ortaya çıkabilmektedir. İşte bu noktada, ilgililerin icra memurlarının işlem ve eylemlerine karşı başvurabilecekleri hukuki bir yol olan "şikayet" kurumu devreye girmektedir. İşbu makalede, Türk Hukuk Sistemi'nde icra memurunun muamelesine karşı şikayet yolunun hukuki dayanakları, koşulları, türleri, süresi ve sonuçları, işbu Dilekçe'de yer alan hususlar da dikkate alınarak, doktrin ve Yargıtay içtihatları ışığında ayrıntılı olarak incelenecektir.
1. ŞİKAYETİN HUKUKİ NİTELİĞİ VE DAYANAĞI
Şikayet, 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu'nun (İİK) 16. maddesinde düzenlenen, icra ve iflas dairelerinin işlemlerine karşı başvurulan kendine özgü bir kanun yoludur. Şikayet, bir dava değildir; icra takibinin tarafları veya hukuki yararı bulunan diğer ilgililer tarafından, icra veya iflas memurunun kanuna aykırı, olaya uygun olmayan, bir hakkı yerine getirmeyen veya sebepsiz sürüncemede bırakan işlemlerinin iptali veya düzeltilmesi amacıyla icra mahkemesine yapılan bir başvurudur.
Şikayetin temel hukuki dayanağı İİK m. 16/1'dir: "Kanunun hallini mahkemeye bıraktığı hususlar müstesna olmak üzere İcra ve İflas dairelerinin yaptığı muameleler hakkında kanuna muhalif olmasından veya hadiseye uygun bulunmamasından dolayı icra mahkemesine şikayet olunabilir. Şikayet bu muamelelerin öğrenildiği tarihten itibaren yedi gün içinde yapılır."
Ayrıca, İİK m. 16/2'de "Bir hakkın yerine getirilmemesinden veya sebepsiz sürüncemede bırakılmasından dolayı her zaman şikayet olunabilir." hükmü yer almaktadır. Bu hüküm, belirli şikayet nedenleri için süre koşulunun olmadığını belirtir.
Kamu düzenine aykırılık ise, Yargıtay içtihatları ve doktrin tarafından kabul edilen, süreye tabi olmayan bir diğer şikayet sebebidir.
Şikayetin amacı, icra ve iflas işlemlerinin kanuna ve hukuka uygunluğunu denetlemek, ilgililerin hak kayıplarını önlemek ve icra takibinin doğru bir şekilde ilerlemesini sağlamaktır.
2. ŞİKAYET SEBEPLERİ
İşbu Dilekçe'de de belirtilen şikayet sebepleri (Madde II.1-5), İİK m. 16 ve yerleşik içtihatlarla belirlenen temel şikayet nedenlerini kapsamaktadır. Bu sebepler aşağıda ayrıntılı olarak incelenecektir:
a. İşlemin Kanuna Aykırı Olması (Kanuna Muhalefet): Bu durum, icra memurunun yaptığı işlemin İcra ve İflas Kanunu'nun veya ilgili diğer kanunların emredici hükümlerine, takip hukukunun temel prensiplerine aykırı olması halidir (Madde II.1, IV.A). Örneğin, haczi caiz olmayan bir malın haczedilmesi, satış ilanının usulsüz yapılması, yetkisiz bir icra dairesince işlem yapılması gibi durumlar kanuna aykırılık teşkil eder. Şikayet üzerine icra mahkemesi, işlemin kanuna uygun olup olmadığını denetler.
b. İşlemin Olaya Uygun Olmaması (Hadiseye Uygun Bulunmama): Bu şikayet sebebi, yapılan işlemin kanuna aykırı olmamakla birlikte, somut olayın özelliklerine ve koşullarına uygun düşmemesi, yani takdir hakkının yerinde kullanılmaması halidir (Madde II.2, IV.B). İcra memurunun takdir yetkisine sahip olduğu durumlarda bu yetkinin yerindeliği denetlenir. Örneğin, borçlunun birden fazla malı varken, en kolay paraya çevrilebilecek ve borcu karşılamaya yetecek malı yerine, satışı zor ve değeri çok daha yüksek başka bir malının haczedilmesi durumunda olaya uygunluktan bahsedilemeyebilir. Mahkeme, işlemin amaca uygun olup olmadığını, daha hafif bir işlemle aynı sonuca ulaşıp ulaşılamayacağını değerlendirir.
c. Bir Hakkın Yerine Getirilmemesi: İlgilinin kanunen talep etme hakkı bulunan bir işlemin, icra memuru tarafından haklı bir gerekçe olmaksızın yapılmaması veya yerine getirilmemesi halidir (Madde II.3, IV.C). Örneğin, alacaklının haciz talebinin veya borçlunun taksitle ödeme talebinin geçerli bir neden gösterilmeksizin reddedilmesi bu kapsama girer. Bu durumda şikayet, süresiz olarak yapılabilir (İİK m. 16/2).
d. Bir Hakkın Sebepsiz Sürüncemede Bırakılması: İcra memurunun, yapması gereken bir işlemi makul ve kabul edilebilir bir sebep olmaksızın geciktirmesi, yani zamanında yapmaması halidir (Madde II.4, IV.D). İşlemin hiç yapılmaması değil, gereksiz yere geciktirilmesi söz konusudur. Örneğin, haczedilen malın satış talebine rağmen makul sürede satış işlemlerine başlanmaması bu duruma örnek teşkil edebilir. Bu şikayet nedeni de süresizdir (İİK m. 16/2).
e. İşlemin Kamu Düzenine Aykırı Olması: Kanunda açıkça düzenlenmemiş olmakla birlikte, doktrin ve Yargıtay tarafından kabul edilen süresiz bir şikayet sebebidir (Madde II.5, IV.E). Kamu düzeni, toplumun temelini oluşturan genel ahlak, hukuk ve adalet ilkelerini ifade eder. İcra memurunun işleminin bu temel ilkelere açıkça aykırı olması durumunda, süreye bakılmaksızın şikayet yoluna başvurulabilir. Örneğin, kesinleşmiş bir mahkeme kararına aykırı işlem yapılması kamu düzenine aykırılık olarak değerlendirilebilir.
3. USUL HÜKÜMLERİ
a. Görevli ve Yetkili Mahkeme: Şikayet başvurularında görevli mahkeme, İcra Hukuk Mahkemesi'dir (İİK m. 4). Yetkili mahkeme ise, kural olarak şikayete konu işlemi yapan icra dairesinin bağlı olduğu yerdeki İcra Hukuk Mahkemesi'dir.
b. Taraflar: Şikayet yoluna başvuran kişiye "şikayet eden", aleyhine başvurulan ise kural olarak işlemi yapan icra dairesidir. Ancak şikayetin niteliğine göre, işlemden etkilenen karşı taraf da (örneğin alacaklı veya borçlu) davalı olarak gösterilebilir veya davaya dahil edilebilir. İşbu Dilekçe'de davalı olarak TC kimlik numarası ve adresi belirtilen kişi/kurumun (Madde Davalı), şikayete konu icra dosyasındaki sıfatı veya ilgili icra dairesi olup olmadığı açıkça belirtilmelidir.
c. Süre: Şikayet süresi, kural olarak şikayet konusu işlemin öğrenildiği tarihten itibaren 7 (yedi) gündür (İİK m. 16/1). Bu süre hak düşürücü niteliktedir (Madde III.1, III.3). Öğrenme tarihi, işlemin ilgiliye tebliğ edildiği tarih olabileceği gibi, başka bir şekilde öğrenildiği tarih de olabilir. Ancak, yukarıda belirtildiği gibi, bir hakkın yerine getirilmemesi, sebepsiz sürüncemede bırakılması veya işlemin kamu düzenine aykırı olması hallerinde şikayet süreye tabi değildir (Madde III.2, III.4, III.5). İşbu Dilekçe'de hem 7 günlük süreye tabi (Madde III.1, III.3) hem de süresiz şikayet nedenlerine (Madde III.2, III.4, III.5) dayanıldığı görülmektedir. Süreye tabi şikayetler için öğrenme tarihinin (Madde III.1, III.3) dilekçede belirtilmesi ve ispatı önem taşımaktadır.
d. Şikayet Başvurusu ve Yargılama Usulü: Şikayet, İcra Hukuk Mahkemesi'ne verilecek bir dilekçe ile yapılır (Madde Başlık). Dilekçede, şikayet eden ve varsa vekilinin kimlik bilgileri, şikayet olunan işlem, şikayet sebepleri, deliller ve talep sonucu açıkça belirtilmelidir. İcra mahkemesi, şikayet incelemesini basit yargılama usulüne göre (HMK m. 316 vd.) ve genellikle dosya üzerinden yapar. Ancak, gerekli gördüğü takdirde tarafları ve icra memurunu dinleyebilir, duruşma açabilir, bilirkişi incelemesi veya keşif yapılmasına karar verebilir (Madde Delil Listesi 1, 2, 3). Mahkeme, şikayeti yerinde görürse şikayet konusu işlemin iptaline, düzeltilmesine veya yapılmayan işlemin yapılmasına karar verir. Şikayeti yerinde görmezse reddeder.
4. DELİLLER VE İSPAT
Şikayet başvurusunda, iddia edilen şikayet sebeplerini ispata yarayan her türlü hukuka uygun delil kullanılabilir. İşbu Dilekçe'nin Delil Listesi bölümünde (Madde Delil Listesi) sayılan deliller, bu tür başvurularda sıklıkla kullanılır:
a. İcra Takip Dosyası: Şikayete konu işlemin yapıldığı veya yapılmadığı icra takip dosyası (Madde Delil Listesi 9) en temel delildir. Mahkeme, dosyayı celbederek re'sen inceler.
b. Tanık Beyanları: Özellikle işlemin öğrenilme tarihi, olaya uygunluk veya hakkın sürüncemede bırakılması gibi vakıaların ispatında tanık dinletilebilir (Madde Delil Listesi 1).
c. Bilirkişi İncelemesi: Teknik veya özel bilgi gerektiren durumlarda (örneğin, kıymet takdirine itirazda olduğu gibi) bilirkişi görüşüne başvurulabilir (Madde Delil Listesi 2).
d. Keşif: Özellikle haczedilen veya satılacak malların durumu, değeri gibi konularda keşif yapılması gerekebilir (Madde Delil Listesi 3).
e. Yemin, İsticvap, Uzman Görüşü: Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nda düzenlenen diğer deliller de (yemin, isticvap, uzman görüşü) niteliğine uygun düştüğü ölçüde şikayet incelemesinde kullanılabilir (Madde Delil Listesi 4, 5, 6).
f. Mevzuat ve İçtihatlar: İlgili kanun maddeleri ve Yargıtay kararları da hukuki dayanak olarak sunulur (Madde Delil Listesi 7).
İspat yükü, kural olarak şikayet edene aittir. Şikayet eden, icra memurunun işleminin kanuna aykırı, olaya uygun olmadığını veya bir hakkın yerine getirilmediğini/sürüncemede bırakıldığını ispatlamalıdır.
5. ADLİ YARDIM TALEBİ
Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) m. 334 vd. hükümleri uyarınca, kendisi ve ailesinin geçimini önemli ölçüde zor duruma düşürmeksizin, gereken yargılama veya takip giderlerini kısmen veya tamamen ödeme gücünden yoksun olan kimseler, iddia ve savunmalarında haklı göründükleri takdirde adli yardımdan yararlanabilirler. İşbu Dilekçe'de yer alan adli yardım talebi (Madde V, Talep Sonucu 2), davacının yargılama harç ve giderlerinden geçici olarak muaf tutulmasını amaçlamaktadır (Madde V.1, 17, 18, 19). Talebin kabulü için mahkemeye fakirlik belgesi gibi mali durumu gösterir belgelerin sunulması gereklidir. Mahkeme, talebi dosya üzerinden veya duruşma açarak değerlendirir.
6. TALEP SONUCU VE KARAR
Şikayet dilekçesinin talep sonucu bölümünde (Madde Talep Sonucu), mahkemeden ne istendiği açık ve maddeler halinde belirtilmelidir. İşbu Dilekçe'deki talepler (Talep Sonucu 1, 4-8), şikayet nedenlerine paralel olarak işlemin iptali veya yapılmasına yöneliktir. Ayrıca, adli yardım talebinin kabulü (Talep Sonucu 2), delillerin toplanması (Talep Sonucu 3), yargılama giderleri ve vekalet ücretinin karşı tarafa yükletilmesi (Talep Sonucu 10, 11) gibi usuli talepler de yer almaktadır.
İcra mahkemesi yapacağı inceleme sonucunda aşağıdaki kararları verebilir:
a. Şikayetin Kabulü: Şikayet konusu işlemin iptaline, düzeltilmesine veya yapılmayan işlemin icra memurunca yapılmasına karar verilir.
b. Şikayetin Reddi: Şikayet sebepleri yerinde görülmezse veya şikayet süresinde yapılmamışsa (süresiz şikayet halleri hariç) şikayet reddedilir.
c. Karar Verilmesine Yer Olmadığı Kararı: Şikayet konusuz kalmışsa bu yönde karar verilebilir.
İcra mahkemesi kararlarına karşı, kararın tefhim veya tebliğinden itibaren 10 gün içinde istinaf yoluna başvurulabilir (İİK m. 363). İstinaf mahkemesi kararlarına karşı ise, belirli parasal sınırların üzerindeki uyuşmazlıklar için temyiz yolu açıktır (İİK m. 364).
7. DİLEKÇEDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR VE EKSİK UNSURLAR
İşbu Dilekçe, memur muamelesini şikayet başvurusunun temel unsurlarını (taraflar, konu, şikayet nedenleri, hukuki dayanaklar, deliller, talep sonucu) içermekle birlikte, taslak niteliği gereği bazı bölümlerde somut olay örgüsünün detaylandırılmasına ihtiyaç duymaktadır. Özellikle "AÇIKLAMALAR" bölümü altında yer alan "ESASA İLİŞKİN VAKIALAR VE HUKUKİ AÇIKLAMALAR" başlığı (Madde IV) ve alt başlıkları (IV.A, IV.B, IV.C, IV.D, IV.E), her bir şikayet nedenine ilişkin somut olayların, tarihlerin, ilgili belgelerin ve hukuki argümanların ayrıntılı bir şekilde açıklanması gereken yerlerdir. Örneğin:
Kanuna aykırılık iddiası varsa (Madde IV.A), hangi kanun maddesinin nasıl ihlal edildiği somut işlemle ilişkilendirilerek açıklanmalıdır.
Olaya uygun olmama iddiası varsa (Madde IV.B), icra memurunun takdir hakkını kullanırken hangi somut koşulları göz ardı ettiği veya neden daha uygun bir alternatif varken mevcut işlemi tercih ettiği gerekçelendirilmelidir.
Hakkın yerine getirilmemesi veya sürüncemede bırakılması iddialarında (Madde IV.C, IV.D), hangi tarihte hangi hakkın talep edildiği, ne kadar süre geçtiği ve gecikmenin veya yerine getirmemenin neden haksız olduğu detaylandırılmalıdır.
Kamu düzenine aykırılık iddiası varsa (Madde IV.E), işlemin toplumun temelini sarsan hangi genel ilkeye aykırı düştüğü somut gerekçelerle ortaya konulmalıdır.
Ayrıca, "Dilekçe Özeti" bölümündeki (Madde II) ve "Talep Sonucu" bölümündeki (Talep Sonucu 4-8) boş bırakılan "... işlemi" kısımlarının, şikayete konu spesifik icra memuru işlemleriyle doldurulması gerekmektedir. Delil listesindeki (Madde Delil Listesi) bazı delillerin (bilirkişi, keşif) hangi hususların ispatı için talep edildiğinin daha somut belirtilmesi faydalı olacaktır.
SONUÇ
Memur muamelesini şikayet, icra ve iflas hukukunda ilgililerin haklarını korumaya yönelik önemli bir hukuki yoldur. İcra memurlarının işlemlerinin kanuna ve hukuka uygunluğunu denetleme imkanı sunar. Başvurunun başarıya ulaşması, şikayet sebeplerinin doğru tespiti, sürelere riayet edilmesi, iddiaların somut vakıalar ve delillerle desteklenmesi ve usul kurallarına uygun bir dilekçe hazırlanması ile mümkündür. İşbu Dilekçe, bu hukuki yolun kullanılmasına yönelik genel bir çerçeve sunmakta olup, somut olayın özelliklerine göre detaylandırılması ve ilgili tüm hukuki argümanların geliştirilmesi gerekmektedir. İcra Hukuk Mahkemesi, yapacağı inceleme neticesinde hukuka aykırı veya olaya uygun olmayan işlemleri iptal ederek veya düzelterek, yerine getirilmeyen ya da sürüncemede bırakılan hakların tesisini sağlayarak adaletin tecellisine hizmet edecektir.
T.C.
...
İCRA HUKUK MAHKEMESİNE
DAVACI : TC:
Adresi:
VEKİLİ : Av.
DAVALI : TC:
Adresi:
KONU : Memur muamelesini şikayettir.
AÇIKLAMALAR :
I. MÜVEKKİL HAKKINDA ESASA İLİŞKİN BİLGİ:
...
II. DİLEKÇE ÖZETİ:
Aşağıda ayrıntılı olarak açıklanan dava konusu olayların maddeler halindeki kısa özetidir:
1. Müvekkil tarafından Borçlu aleyhine başlatılan ... İcra Müdürlüğünün / Esas sayılı dosyası kapsamında İcra Memurunun yapmış olduğu ... işlemi kanuna aykırılık teşkil etmekte olup, söz konusu icra işleminin iptali gerekmektedir.
2. Müvekkil tarafından Borçlu aleyhine başlatılan ... İcra Müdürlüğünün / Esas sayılı dosyası kapsamında İcra Memurunun yapmış olduğu ... işlemi olaya (hadiseye) uygunluk teşkil etmemekte olup, söz konusu işlemin iptali gerekmektedir.
3. Müvekkil tarafından ... işleminin İcra Memuru tarafından yapılması talep edilmiş olup, talep edilen işlem haklı bir sebep olmaksızın İcra Memuru tarafından yerine getirilmemiştir. Söz konusu işlemin yapılmasına karar verilmesi gerekmektedir.
4. Müvekkil tarafından Borçlu aleyhine başlatılan ... İcra Müdürlüğünün / Esas sayılı dosyası kapsamında ... işlemi defalarca talep edilmesine rağmen yapılmamış olup, Müvekkilimin sahip olduğu hakkı sebepsizce sürüncemede bırakılmıştır. Sürüncemede bırakılan hakkın yerine getirilmesi gerekmektedir.
5. Müvekkil tarafından Borçlu aleyhine başlatılan ... İcra Müdürlüğünün / Esas sayılı dosyası kapsamında İcra Memuru tarafından yapılan ... işlemi kamu düzenine aykırılık teşkil etmekte olup, işlemin iptali gerekmektedir.
6. Adli yardım talebimiz vardır.
7. ...
III. USULE İLİŞKİN AÇIKLAMALAR:
1. İcra Memurunun yapmış olduğu işlemin kanuna aykırı olması halinde yapılacak şikayet başvurusunun süresi yapılan işlemin öğrenilmesinden itibaren 7 gündür. Söz konusu durum _._.202_ tarihinde tarafımızca öğrenilmiş olup, işbu şikayetimizi süresi içerisinde yapmaktayız.
2. İcra Memurunun yapmış olduğu işlemin olaya (hadiseye) uygun olmaması halinde yapılacak şikayet başvurusunun süresi yapılan işlemin öğrenilmesinden itibaren 7 gündür. Söz konusu durum _._.202_ tarihinde tarafımızca öğrenilmiş olup, işbu şikayetimizi süresi içerisinde yapmaktayız.
3. İcra Memurunun hakkın yerine getirilmesinden kaçınması halinde yapılacak şikayet başvurusu herhangi bir süreye tabi olmayıp, süresiz şikayet sebebidir.
4. İcra Memurunun bir hakkı sebepsiz sürüncemede bırakması halinde yapılacak şikayet başvurusu herhangi bir süreye tabi olmayıp, süresiz şikayet sebebidir.
5. İcra Memurunun yapmış olduğu işlemin kamu düzenine aykırılık teşkil etmesi halinde yapılacak şikayet başvurusu herhangi bir süreye tabi olmayıp, süresiz şikayet sebebidir.
6. ...