- Mal Beyanı
TÜRK İCRA HUKUKUNDA MAL BEYANI VE HUKUKİ NİTELİĞİ
1. GİRİŞ
Türk icra hukukunun temel amacı, borcunu rızasıyla ifa etmeyen borçludan, devlet gücü aracılığıyla alacaklının alacağına kavuşmasını sağlamaktır. Bu süreç, çeşitli aşamalardan oluşmakta olup, alacaklının talebiyle başlayan icra takibinin etkin bir şekilde ilerleyebilmesi için borçlunun malvarlığının tespiti büyük önem taşımaktadır. İşte bu noktada "Mal Beyanı" kurumu devreye girmektedir. Mal beyanı, borçlunun, aleyhine başlatılan icra takibi kapsamında, icra dairesine mevcut malvarlığı durumu hakkında bilgi vermesini ifade eden hukuki bir yükümlülüktür. İşbu makalede, Türk İcra ve İflas Hukuku çerçevesinde mal beyanı kurumu, hukuki niteliği, yasal dayanakları, beyanda bulunma süresi, beyanın içeriği, sonuçları ve uygulamadaki önemi, ilgili mevzuat ve doktrin görüşleri ışığında ayrıntılı olarak incelenecektir.
2. MAL BEYANI KAVRAMI VE HUKUKİ DAYANAKLARI
Mal beyanı, 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu'nda (İİK) düzenlenen, borçlunun ödeme veya icra emrinin tebliği üzerine yasal süresi içinde icra dairesine başvurarak, borcuna yetecek miktarda veya borcuna yetecek malı yoksa mevcut tüm haczi kabil mal, alacak ve haklarını; ayrıca yaşayış tarzına göre geçim kaynaklarını ve buna göre borcunu ne şekilde ödeyebileceğini yazılı veya sözlü olarak bildirmesi işlemidir. Bu beyan, esasen borçluya getirilmiş bir yükümlülük olup, aynı zamanda alacaklının takibine hangi mallar üzerinden devam edebileceğini öğrenmesini sağlayan usuli bir işlemdir.
Mal beyanı kurumunun temel yasal dayanağı İcra ve İflas Kanunu'dur. Konuya ilişkin temel düzenlemeler İİK'nın 74 ila 77. maddeleri arasında yer almaktadır.
a. İİK Madde 74: Mal beyanının içeriğini ve borçlunun borcuna yetecek kadar mal göstermesi gerektiğini, yetmiyorsa tüm malvarlığını bildirme zorunluluğunu düzenler.
b. İİK Madde 75: Mal beyanının nereye ve nasıl yapılacağını (icra dairesine yazılı veya sözlü) belirtir.
c. İİK Madde 76: Süresi içinde mal beyanında bulunmayan borçlu hakkında alacaklının talebiyle uygulanacak hapisle tazyik yaptırımını düzenler.
d. İİK Madde 77: Mal beyanından sonra kazanılan malların ve gelirdeki artışın bildirilmesi yükümlülüğünü ve bu yükümlülüğe aykırılığın sonuçlarını ele alır.
Ayrıca, gerçeğe aykırı mal beyanında bulunma suçu İİK'nın 337. maddesinde ayrıca düzenlenmiştir. Mal beyanının temel amacı, cebri icra sürecinin etkinliğini artırmak, alacaklının alacağına en kısa sürede ve en az masrafla kavuşmasına yardımcı olmak ve borçlunun mal kaçırmasını önlemektir. Bu beyan sayesinde icra dairesi ve alacaklı, haciz işlemlerini hangi mallar üzerine yoğunlaştıracağını belirleyebilir.
3. MAL BEYANINDA BULUNMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ VE SÜRESİ
Mal beyanında bulunma yükümlülüğü, aleyhine icra takibi başlatılan ve kendisine usulüne uygun olarak ödeme emri (ilamsız takiplerde) veya icra emri (ilamlı takiplerde) tebliğ edilen borçluya aittir. Borçlunun ayırt etme gücüne sahip olmaması veya kısıtlı olması durumunda, bu yükümlülük yasal temsilcisi (veli veya vasi) tarafından yerine getirilir. Tüzel kişilerde ise mal beyanında bulunma yükümlülüğü, tüzel kişinin yetkili temsilcilerine aittir. İşbu Dilekçe'de beyanın borçlu adına vekili tarafından yapıldığı görülmektedir (Madde 4).
Mal beyanında bulunma zorunluluğu, ödeme veya icra emrinin borçluya tebliğ edildiği tarihten itibaren başlar. İşbu Dilekçe'de de ödeme emrinin tebliğ edildiği tarihe atıf yapılmaktadır (Madde 2).
İcra ve İflas Kanunu, mal beyanında bulunmak için borçluya belirli süreler tanımıştır:
a. İlamsız icra takiplerinde, ödeme emrinin tebliğinden itibaren 7 gün içinde itiraz edilmemişse veya itiraz kaldırılmışsa, borçlunun bu tarihten itibaren 7 gün içinde mal beyanında bulunması gerekir (İİK md. 60, 74).
b. İlamlı icra takiplerinde, icra emrinin tebliğinden itibaren 7 gün içinde mal beyanında bulunulmalıdır (İİK md. 32, 74).
Bu süreler hak düşürücü nitelikte olmamakla birlikte, süresi içinde beyanda bulunmamanın İİK md. 76 uyarınca hapisle tazyik gibi ciddi sonuçları bulunmaktadır. İşbu Dilekçe'de beyanın yasal süresi içinde yapıldığı ifade edilmektedir (Madde 2). Sürenin hesaplanmasında Tebligat Kanunu hükümleri dikkate alınır; süre tebliğ gününden sonraki gün işlemeye başlar ve son günü tatile denk geliyorsa, tatili izleyen ilk iş günü mesai bitimine kadar uzar.
4. MAL BEYANI DİLEKÇESİNİN İÇERİĞİ VE SUNULMASI
Mal beyanı, borçlu tarafından icra dairesine yazılı bir dilekçe ile sunulabileceği gibi, icra dairesine bizzat başvurularak sözlü olarak da yapılabilir. Sözlü beyan durumunda, beyanlar icra memuru tarafından bir tutanağa geçirilir ve bu tutanak borçlu veya vekili tarafından imzalanır (İİK md. 75). İşbu Dilekçe, yazılı beyan usulüne uygun olarak hazırlanmış bir örnektir.
Mal beyanı, takibin yapıldığı icra dairesine sunulmalıdır. İşbu Dilekçe de ilgili İcra Müdürlüğü'ne hitaben yazılmıştır (Madde 1).
İcra ve İflas Kanunu md. 74 ve ilgili diğer hükümler çerçevesinde, geçerli bir mal beyanı dilekçesinin veya tutanağının aşağıdaki unsurları içermesi beklenir:
a. Takibin yapıldığı icra dairesinin adı ve dosya esas numarası (İşbu Dilekçe'de bu bilgiler için yer ayrılmıştır - Madde 1).
b. Beyanda bulunan borçlunun veya varsa vekilinin adı, soyadı, T.C. kimlik numarası ve adresi.
c. Borcun kaynağı ve miktarına ilişkin kısa bir bilgi veya dosya numarasına atıf.
d. Borçlunun haczi kabil bütün mallarının, hak ve alacaklarının ayrıntılı dökümü (İşbu Dilekçe'de bu döküm için numaralandırılmış bir alan bırakılmıştır - Madde 3). Bu dökümün, alacaklının ve icra dairesinin haciz işlemi yapmasına elverişli netlikte olması gerekir. Örneğin:
* i. Taşınmazlar: İli, ilçesi, mahallesi/köyü, pafta, ada, parsel numarası, niteliği (arsa, bina, daire vb.), tam adresi, varsa üzerindeki ipotek gibi takyidatlar ve tahminî değeri.
* ii. Taşınırlar: Motorlu araçlar için plaka, marka, model, bulunduğu yer; diğer değerli taşınırlar (makine, ekipman, ziynet eşyası vb.) için türü, niteliği, bulunduğu yer ve tahminî değeri.
* iii. Banka Hesapları: Hangi bankanın hangi şubesinde olduğu, hesap numarası ve mevcut bakiye bilgisi.
* iv. Maaş ve Diğer Düzenli Gelirler: Çalışılan işyeri/kurum adı ve adresi, net aylık gelir miktarı.
* v. Üçüncü Kişilerdeki Hak ve Alacaklar: Kimden alacaklı olduğu (adı, soyadı/unvanı, adresi), alacağın dayanağı (sözleşme, fatura vb.) ve miktarı.
* vi. Diğer Malvarlığı Değerleri: Hisse senetleri, tahviller, ortaklık payları, fikri ve sınai haklar (patent, marka vb.) gibi diğer ekonomik değerler.
e. Borçlunun kendisinin ve ailesinin geçimi için gerekli olan aylık veya yıllık gelir miktarı ve bu gelirin kaynağı (maaş, kira geliri, serbest meslek kazancı vb.).
f. Eğer mevcut malvarlığı borcu ve eklentilerini (faiz, masraflar) karşılamaya yetiyorsa, sadece borca yetecek kadar malın gösterilmesi; şayet yetmiyorsa, tüm haczi kabil malvarlığının eksiksiz olarak beyan edilmesi (İİK md. 74/1).
g. Beyanın doğruluğuna ve eksiksiz olduğuna dair bir ifade (açıkça yazılmasa dahi beyanın gerçeğe uygun olması yasal bir zorunluluktur).
h. Beyan tarihi ve borçlunun veya vekilinin imzası (İşbu Dilekçe'de imza kısmı bulunmaktadır - Madde 4).
5. MAL BEYANININ HUKUKİ SONUÇLARI
Mal beyanında bulunulması veya bulunulmaması, borçlu açısından önemli hukuki sonuçlar doğurur:
a. Süresinde ve Usulüne Uygun Mal Beyanında Bulunma:
* i. Borçlu, İİK md. 76'da öngörülen hapisle tazyik yaptırımından kurtulur.
* ii. Alacaklının talebi üzerine haciz aşamasına geçilmesi için gerekli bir adım tamamlanmış olur. Beyan edilen mallar üzerinden haciz işlemi başlatılabilir.
* iii. Beyan, borçlunun iyi niyetini ve borcunu ödeme iradesini (veya en azından yasal yükümlülüğünü yerine getirme çabasını) gösterebilir.
b. Mal Beyanında Bulunmamanın Sonuçları:
* i. Yasal süresi içinde geçerli bir mal beyanında bulunmayan borçlu, alacaklının şikâyeti üzerine icra mahkemesi tarafından, beyanda bulununcaya kadar bir defaya mahsus olmak üzere üç ayı geçmemek üzere hapisle tazyik olunur (İİK md. 76). Bu tazyik hapsi, bir adli ceza olmayıp, borçluyu yükümlülüğünü yerine getirmeye zorlama amacı taşıyan bir tedbirdir. Borçlu mal beyanında bulunduğu veya borç tamamen ödendiği takdirde bu tazyik hapsi derhal kaldırılır.
c. Gerçeğe Aykırı Mal Beyanında Bulunmanın Sonuçları:
* i. Borçlu, mal beyanında kasıtlı olarak gerçeğe aykırı bilgi verir veya malvarlığının tamamını beyan etmezse, alacaklının şikâyeti üzerine İİK md. 337 uyarınca üç aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılabilir. Bu suçun oluşması için borçlunun alacaklıyı zarara uğratmak kastıyla hareket etmesi ve beyanın gerçeğe aykırı olduğunun ispatlanması gerekir. İspat yükü şikâyet eden alacaklı üzerindedir.
d. Beyandan Sonra Edinilen veya Gelirde Artış Olan Malların Bildirilmesi Yükümlülüğü (İİK md. 77):
* i. Eğer borçlunun ilk beyanında bildirdiği mallar borcu karşılamaya yetmemişse, borçlu daha sonra edindiği malları ve gelirindeki artışları, kazanma veya artış tarihinden itibaren yedi gün içinde icra dairesine bildirmekle yükümlüdür.
* ii. Bu yükümlülüğe kasten aykırı davranan borçlu hakkında da, alacaklının şikâyeti üzerine İİK md. 337'deki cezai yaptırım (gerçeğe aykırı beyanda bulunma) uygulanabilir.
6. MAL BEYANI DİLEKÇESİNDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR VE OLASI EKSİKLİKLER
Mal beyanı yükümlülüğünün tam ve hukuka uygun şekilde yerine getirilmesi, hem borçlunun hukuki ve cezai yaptırımlardan korunması hem de icra takibinin sağlıklı ilerlemesi açısından kritik öneme sahiptir. Bu bağlamda, mal beyanı dilekçeleri hazırlanırken bazı hususlara özellikle dikkat edilmesi ve genel olarak eksik bırakılabilecek unsurların farkında olunması gerekmektedir:
a. Mal Varlığının Detaylandırılması: Beyanın en önemli kısmını malvarlığı dökümü oluşturur. İşbu Dilekçe gibi taslaklarda mal varlığı için ayrılan genel listeleme alanı (Madde 3), İİK md. 74'ün ruhuna uygun olarak doldurulmalıdır. Malların sadece türünü (taşınır, taşınmaz) belirtmek yeterli değildir. Her bir malvarlığı unsurunun, haciz ve kıymet takdiri işlemlerine imkân verecek şekilde (tapu/trafik kayıt bilgileri, banka hesap detayları, adresler, ayırt edici özellikler vb.) detaylandırılması zorunludur. Aksi takdirde beyan, yetersiz kabul edilebilir.
b. Geçim Kaynaklarının ve Miktarının Belirtilmesi: İİK md. 74, borçlunun "yaşayış tarzına göre geçim kaynaklarını" da bildirmesini istemektedir. Bu bilgi, özellikle borçlunun maaş veya ücretinden ne kadarının haczedilebileceğinin (haczedilemezlik sınırının) belirlenmesinde önem taşır. İşbu Dilekçe'de bu unsura spesifik olarak yer verilmemiştir. Bu tür bilgilerin, malvarlığı listesinin ardından veya ayrı bir bölümde "Geçim Kaynaklarım" başlığı altında sunulması uygun olacaktır.
c. Üçüncü Kişilerdeki Hak ve Alacakların Kapsamı: Mal beyanı sadece borçlunun doğrudan mülkiyetindeki malları değil, aynı zamanda üçüncü kişiler nezdindeki her türlü hak ve alacağını da kapsamalıdır. Örneğin, kiraya verilmiş bir mülkten doğan kira alacakları, bankalardaki mevduat hesapları, borçlu olduğu kişilerden olan alacakları gibi unsurlar eksiksiz bildirilmelidir. İşbu Dilekçe'deki mal listeleme bölümü (Madde 3) doldurulurken bu husus göz önünde bulundurulmalıdır.
d. Borca Yetecek Kadar Mal Gösterme / Tüm Malvarlığını Gösterme Ayrımı: İİK md. 74/1'deki ayrım önemlidir. Eğer borçlunun malvarlığı, takip konusu asıl alacağı, faizleri ve takip masraflarını karşılamaya açıkça yetiyorsa, borçlu sadece bu borca yetecek kadar malını beyan edebilir. Ancak malvarlığı borcu karşılamaya yetmiyorsa, borçlu istisnasız tüm haczi kabil malvarlığını beyan etmek zorundadır. Beyanda bulunurken bu kritere dikkat edilmeli, hangi durumun geçerli olduğu gözetilerek beyan içeriği oluşturulmalıdır. Dilekçede, beyan edilen malların borca yetip yetmediği konusunda bir açıklık getirmek faydalı olabilir.
7. SONUÇ
Mal beyanı, Türk icra hukukunda borçlu için önemli bir yükümlülük olup, alacaklının alacağına kavuşma sürecinde kritik bir aşamayı teşkil etmektedir. Borçlunun, ödeme veya icra emrinin tebliği üzerine yasal süresi içinde, gerçeğe uygun, eksiksiz ve İcra ve İflas Kanunu'nda belirtilen içerikte mal beyanında bulunması gerekmektedir. Süresinde ve usulüne uygun yapılan bir mal beyanı, borçluyu hapisle tazyik gibi yaptırımlardan korurken, alacaklının ve icra dairesinin haciz işlemlerini daha etkin bir şekilde yürütmesine olanak tanır.
Mal beyanında bulunmamak veya gerçeğe aykırı beyanda bulunmak, İİK'da öngörülen hapisle tazyik veya hapis cezası gibi ciddi hukuki ve cezai sonuçlar doğurmaktadır. Ayrıca, beyandan sonra edinilen malların veya gelirdeki artışın bildirilmemesi de benzer yaptırımlara tabidir.
Bu nedenle, İşbu Dilekçe gibi mal beyanı bildirimlerinin hazırlanması ve sunulması sürecinde, İİK'nın ilgili maddelerinde (özellikle md. 74) belirtilen tüm unsurların eksiksiz olarak yer almasına, beyanın açık, anlaşılır ve gerçeğe uygun olmasına azami özen gösterilmelidir. Mal beyanı kurumunun işlevini tam olarak yerine getirebilmesi, borçlunun bu yükümlülüğünü dürüstlük kuralına uygun şekilde ifa etmesine bağlıdır.
T.C
...
İCRA MÜDÜRLÜĞÜNE
DOSYA NO : /
Yukarıda esas numarası belirtilen İcra Dosyası ile Müvekkilim aleyhine icra takibi yapılmıştır. Yapılan icra takibi kapsamında ödeme emri _._.20_ tarihinde tarafımıza tebliğ edilmiş olup, İcra İflas Kanunu gereği