- Kısıtlanma ve Vasi Atanması Talebi
- Adli Yardım
- Talep Sonucu
- Delil Listesi
TÜRK HUKUKUNDA KISITLAMA VE VASİ ATANMASI: HUKUKİ ÇERÇEVE VE USUL
Kişilerin hukuki ehliyetleri, medeni haklardan yararlanma ve bu hakları kullanma yeteneğini ifade eder. Ancak bazı durumlarda, kişilerin yaş, sağlık durumu veya yaşam biçimleri nedeniyle kendi menfaatlerini koruma ve işlerini görme yetenekleri önemli ölçüde azalabilir veya ortadan kalkabilir. Türk Medeni Kanunu (TMK), bu tür durumlarda kişiyi ve malvarlığını korumak amacıyla kısıtlama (vesayet altına alınma) ve vasi atanması kurumlarını düzenlemiştir. İşbu makalede, kısıtlama ve vasi atanması taleplerine ilişkin hukuki sebepler, usul hükümleri ve ilgili mevzuat, doktrin görüşleri ışığında ve genel kapsamlı bir dava dilekçesi taslağı çerçevesinde detaylı olarak incelenecektir.
1. KISITLAMA VE VESAYETİN HUKUKİ TEMELLERİ
Vesayet, TMK'nın Aile Hukuku kitabında düzenlenen ve korunmaya muhtaç kişilerin (küçükler ve kısıtlılar) kişiliklerinin ve malvarlıklarının korunmasını amaçlayan bir hukuki kurumdur. Kısıtlama ise, ergin bir kişinin fiil ehliyetinin, kanunda sayılan belirli sebeplerden birinin varlığı halinde mahkeme kararıyla sınırlandırılmasıdır. Kısıtlama kararı, vesayeti gerektiren hallerden biridir ve kısıtlanan kişiye bir vasi atanmasını zorunlu kılar.
Kısıtlama nedenleri TMK'da sınırlı sayıda (numerus clausus) belirtilmiştir. Bu nedenler dışında bir sebeple kısıtlama kararı verilemez. İlgili mevzuat hükümleri başta 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu ve 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) olmak üzere ilgili diğer yasal düzenlemelerdir.
2. KISITLAMA SEBEPLERİ
TMK, ergin bir kişinin hangi hallerde kısıtlanabileceğini açıkça düzenlemiştir. İşbu Dilekçe'de (Madde IV) de atıf yapılan bu sebepler aşağıdaki gibidir:
a. Akıl Hastalığı veya Akıl Zayıflığı (TMK Madde 405):
Bu maddeye göre, akıl hastalığı veya akıl zayıflığı sebebiyle işlerini göremeyen veya korunması ve bakımı için kendisine sürekli yardım gereken ya da başkalarının güvenliğini tehlikeye sokan her ergin kısıtlanır. Bu sebebin varlığının tespiti için mahkemenin mutlaka resmi sağlık kurulu raporu alması gerekmektedir (TMK Madde 409/2). Raporda, kişinin akıl hastalığı veya zayıflığının niteliği ve işlerini görme yeteneği üzerindeki etkisi açıkça belirtilmelidir (Madde IV.A). Sağlık raporları bu noktada temel delil niteliğindedir (Madde 10).
b. Savurganlık, Alkol veya Uyuşturucu Madde Bağımlılığı, Kötü Yaşama Tarzı, Malvarlığını Kötü Yönetme (TMK Madde 406):
Bu madde, birden fazla durumu kapsar. Savurganlık, kişinin malvarlığını düşüncesizce ve aşırı şekilde harcamasıdır (Madde IV.B). Alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı, kişinin bu maddelere olan düşkünlüğü nedeniyle normal bir yaşam sürdürememesidir (Madde IV.C). Kötü yaşama tarzı, toplumun genel ahlak ve değer yargılarıyla bağdaşmayan, süreklilik arz eden bir yaşam biçimidir (Madde IV.D). Malvarlığını kötü yönetme ise, kişinin malvarlığını idaredeki bilgi veya deneyim eksikliği nedeniyle tehlikeye atmasıdır (Madde IV.D).
Bu sebeplerden birine dayanılarak kısıtlama kararı verilebilmesi için, bu durumların kişinin kendisini veya ailesini darlık veya yoksulluğa düşürme tehlikesine yol açması ve bu yüzden devamlı korunmaya ve bakıma muhtaç olması ya da başkalarının güvenliğini tehdit etmesi şarttır (Madde 12, Madde 15, Madde 19, Madde 20). Bu hallerin ispatı için tanık beyanları (Madde 1), harcama kayıtları (Madde 9, Madde 12), varsa ilgili kurumlardan alınacak belgeler ve sağlık raporları (Madde 16) gibi delillere başvurulabilir.
c. Özgürlüğü Bağlayıcı Ceza (TMK Madde 407):
Bir yıl veya daha uzun süreli özgürlüğü bağlayıcı bir cezaya mahkûm olan her ergin kısıtlanır. Cezayı yerine getirmekle görevli makam, bu durumu derhal vesayet makamına bildirmekle yükümlüdür. Bu kısıtlama sebebi, niteliği itibarıyla işbu Dilekçe kapsamında ele alınmamıştır.
d. İstek Üzerine Kısıtlama (TMK Madde 408):
Yaşlılığı, engelliliği, deneyimsizliği veya ağır hastalığı sebebiyle işlerini gerektiği gibi yönetemediğini ispat eden her ergin, kısıtlanmasını isteyebilir. Bu madde, diğerlerinden farklı olarak, kişinin kendi talebini gerektirir. Kişinin yaşlı veya hasta olması tek başına kısıtlama sebebi değildir; bu durumun işlerini yönetmesini engellediğini ispatlaması ve kısıtlanmayı talep etmesi gerekir. İşbu Dilekçe'de bu sebep (Madde IV.E) talep konusu edilmiş olsa da, kısıtlanması istenen kişinin bu yönde bir talebinin olup olmadığı veya durumun TMK 405 kapsamında değerlendirilip değerlendirilemeyeceği yargılama sırasında önem arz edecektir. Doktor raporları (Madde 23) ve kişinin işlerini takip edemediğine dair vakıalar (Madde 24) bu kapsamda delil olabilir.
3. YARGILAMA USULÜ VE VASİ ATANMASI
a. Görevli ve Yetkili Mahkeme: Kısıtlama ve vasi atanması davalarında görevli mahkeme Sulh Hukuk Mahkemesidir. Yetkili mahkeme ise, kısıtlanması istenen kişinin yerleşim yeri mahkemesidir (TMK Madde 411). İşbu Dilekçe, ilgili Sulh Hukuk Mahkemesi'ne hitaben yazılmıştır.
b. Talep ve İhbar: Kısıtlama kararı, kamu düzenine ilişkin olduğundan, Cumhuriyet Savcısı, ilgili kişiler (genellikle yakınları (Madde 2)) veya kişinin kendisi (TMK 408 kapsamında) tarafından talep edilebilir. Ayrıca, görevlerini yaparlarken vesayeti gerektiren bir hâlin varlığını öğrenen nüfus memurları, idarî makamlar, noterler ve mahkemeler, bu durumu hemen yetkili vesayet makamına bildirmek zorundadırlar (TMK Madde 398).
c. Yargılama Süreci:
i. Kişinin Dinlenilmesi: Kısıtlama kararı verilmeden önce, mahkeme kısıtlanması istenen kişiyi mutlaka dinlemelidir (TMK Madde 409/1). Bu, kişinin savunma hakkının ve hukuki dinlenilme hakkının bir gereğidir. İsticvap deliline de bu kapsamda başvurulabilir (Madde 6).
ii. Sağlık Raporu: Akıl hastalığı veya akıl zayıflığı sebebiyle kısıtlamaya ancak resmî sağlık kurulu raporu üzerine karar verilebilir (TMK Madde 409/2). Diğer kısıtlama sebeplerinde de (örneğin alkol/madde bağımlılığı, ağır hastalık) mahkeme, durumu açıklığa kavuşturmak için uzman görüşüne veya sağlık raporuna başvurabilir (Madde 10, Madde 16, Madde 23). Bilirkişi incelemesi de önemli bir delildir (Madde 2).
iii. Delillerin Toplanması: Mahkeme, talepte ileri sürülen vakıaları (Madde 9) araştırmakla yükümlüdür. Tanık dinlenmesi (Madde 1), keşif yapılması (Madde 3), ilgili kurumlardan belge istenmesi (Madde 9, Madde 12), uzman görüşü alınması (Madde 5) gibi HMK'da düzenlenen tüm delillere başvurulabilir. İşbu Dilekçe'nin delil listesi (Madde 32) bu çeşitli delilleri içermektedir.
iv. İlan: Kısıtlama kararı kesinleşince, hem kısıtlananın yerleşim yerinde hem de nüfusa kayıtlı olduğu yerde ilan olunur (TMK Madde 410).
d. Vasi Atanması: Mahkeme, kısıtlama kararıyla birlikte kısıtlıya bir vasi atamak zorundadır (TMK Madde 413). Vasi olarak atanacak kişinin ergin olması, görevini yapabilecek yetenekte olması ve kısıtlı ile menfaat çatışması bulunmaması gerekir. Kanun, eş ve yakın hısımların vasiliğe öncelikle atanacağını belirtir (TMK Madde 414). Mahkeme, atamada kısıtlının veya yakınlarının isteklerini de göz önünde bulundurur ancak takdir hakkı mahkemeye aittir. İşbu Dilekçe'de belirli bir kişinin vasi olarak atanması talep edilmiştir (Talep Sonucu Madde 2). Mahkeme, bu kişinin TMK'daki şartları taşıyıp taşımadığını değerlendirecektir.
e. Adli Yardım Talebi: Dava açan tarafın, yargılama giderlerini karşılayacak maddi gücü yoksa, adli yardım talebinde bulunabilir (HMK Madde 334 vd.). Talebin kabulü için kişinin haksız olmadığına dair bir kanaat oluşması ve giderleri karşılayamayacağını ispatlaması gerekir. İşbu Dilekçe'de de adli yardım talebine yer verilmiş ve gerekçelendirilmiştir (Madde VII, Madde 25, Madde 26, Madde 27, Madde 28, Talep Sonucu Madde 3).
4. DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR
Kısıtlama ve vasi atanması taleplerinde başarıya ulaşmak için aşağıdaki hususlara özellikle dikkat edilmesi önerilir:
a. Somutlaştırma Yükümlülüğü: Dilekçede ileri sürülen kısıtlama sebeplerinin (örneğin savurganlık, kötü yönetim) soyut iddialar olarak kalmaması, somut olaylar, tarihler ve delillerle desteklenmesi gerekir. Hangi davranışların savurganlık veya kötü yönetim teşkil ettiği ayrıntılı olarak açıklanmalıdır (Madde IV.B, Madde IV.D).
b. Nedensellik Bağı: İleri sürülen kısıtlama sebebi ile kişinin işlerini görememesi veya kendisi/ailesi için tehlike oluşturması arasında doğrudan bir nedensellik bağının kurulması önemlidir. Örneğin, sadece alkol kullanıyor olmak değil, bu kullanımın kişinin kendisini veya ailesini yoksulluğa düşürme tehlikesi yaratması veya sürekli bakıma muhtaç hale getirmesi gereklidir (Madde IV.C).
c. Resmi Sağlık Kurulu Raporunun Önemi: Özellikle TMK Madde 405'e (Akıl hastalığı/zayıflığı) dayanılıyorsa, alınacak resmi sağlık kurulu raporunun içeriği kritik öneme sahiptir. Raporun, sadece teşhisi değil, aynı zamanda bu durumun kişinin işlerini görme yeteneğini ortadan kaldırıp kaldırmadığını veya sürekli bakım/korunma gerektirip gerektirmediğini net bir şekilde belirtmesi gerekir (Madde IV.A).
d. TMK Madde 408'in Özelliği: Yaşlılık, engellilik veya ağır hastalık gibi sebeplere (Madde IV.E) dayanarak kısıtlama talep ediliyorsa, bunun kural olarak ancak kişinin kendi isteği üzerine mümkün olabileceği (TMK Madde 408) unutulmamalıdır. Eğer kişinin kendi isteği yoksa ancak bu durumlar TMK Madde 405 kapsamında (işlerini görememe, sürekli bakım ihtiyacı) değerlendirilebilecek bir akıl zayıflığına veya hastalığa yol açmışsa kısıtlama kararı verilebilir. Dilekçenin bu noktadaki (Madde IV.E) ifadeleri, talebin hangi madde kapsamında olduğunun netleştirilmesi açısından önemlidir.
e. Vasi Adayının Uygunluğu: Belirli bir kişinin vasi olarak atanması talep ediliyorsa (Talep Sonucu Madde 2), bu kişinin vasilik görevini üstlenmeye istekli ve TMK'da aranan şartlara (menfaat çatışması olmaması, görevi yürütebilecek yetenekte olması vb.) uygun olduğunun da mahkemeye bildirilmesi ve gerekirse ispatlanması faydalı olacaktır.
5. SONUÇ
Kısıtlama ve vasi atanması, kişilerin fiil ehliyetine yapılan ciddi bir müdahale olup, temel hak ve özgürlüklerle yakından ilgilidir. Bu nedenle, Türk Medeni Kanunu bu kurumları sıkı şartlara bağlamış ve yargısal denetime tabi tutmuştur. Kısıtlama talebinde bulunanların, kanunda sayılan sebeplerin varlığını somut delillerle ispatlaması, yargılama usulüne titizlikle uyulması ve özellikle kısıtlanması istenen kişinin hukuki dinlenilme hakkına riayet edilmesi büyük önem taşımaktadır. Mahkeme, tüm delilleri topladıktan, kişiyi dinledikten ve özellikle gerekli hallerde resmi sağlık kurulu raporunu aldıktan sonra, kısıtlamanın ve vasi atanmasının kişinin menfaatine olup olmadığını değerlendirerek bir karar verecektir. İşbu Dilekçe, bu sürecin başlatılması için gerekli temel unsurları içermekte olup, davanın seyri sunulacak deliller ve mahkemenin yapacağı incelemelerle şekillenecektir.
T.C.
...
SULH HUKUK MAHKEMESİNE
DAVACI : TC:
Adresi:
VEKİLİ : Av.
KISITLILIĞI TALEP EDİLEN : TC:
Adresi:
KONU : Kısıtlama ve vasi atama talebidir.
AÇIKLAMALAR :
I. MÜVEKKİL HAKKINDA ESASA İLİŞKİN BİLGİ:
Müvekkilim; kısıtlılığı talep edilen kişinin ...'dur. Kısıtlılığı talep edilen kişi _._._ doğum tarihli olup ... yaşındadır.
II. DİLEKÇE ÖZETİ:
1. Kısıtlanması talep edilen kişinin akıl hastalığı ve akıl zayıflığı mevcuttur.
2. Kısıtlanması talep edilen kişinin savurganlığı mevcuttur.
3. Kısıtlanması talep edilen kişinin alkol veya uyuşturucu madde bağılılığı mevcuttur.
4. Kısıtlanması talep edilen kişinin kötü yaşam tarzı ve mal varlığının kötü yönetimi mevcuttur.
5. Kısıtlanması talep edilen kişinin hastalığı ve yaşlılığı mevcuttur.
6. ...
III. USULE İLİŞKİN AÇIKLAMALAR:
1. ...
2. ...
IV. ESASA İLİŞKİN DETAYLI VAKIALAR VE HUKUKİ AÇIKLAMALAR:
Esasa ilişkin vakıaların ve hukuki iddialarımızın ayrıntılı açıklamalarıdır:
A. Akıl Hastalığı Ve Akıl Zayıflığı Nedeniyle Kısıtlama Ve Vasi Atama Talebi:
1. Kısıtlanması talep edilen, ... hastası olup hastalığı nedeniyle akıl zayıflığı/ hastalığı mevcut olup, işlerini görmekten aciz durumdadır. Devamlı olarak başkasının yardım ve gözetimine muhtaç durumda bulunan ...'a ait sağlık raporları mevcuttur.
2. ...
B. Savurganlık Nedeniyle Kısıtlama Ve Vasi Atama Talebi:
1. Kısıtlanması talep edilen, maddi gücünü aşar derecede bilinçsiz ve amaçsız harcama yapma eğilimi alışkanlığı dönüşmüş durumdadır.
2. İhtiyacı olmadığı halde mal varlığının büyük bir kısmını elden çıkarmaya başlamış, savurganlık derecesinde tasarruf işlemlerinde gerek kendisini gerek aile fertlerini ciddi sıkıntılara maruz bırakma durumuna getirmiştir.
3. ...
C. Alkol Ve Uyuşturucu Madde Bağımlılığı Nedeniyle Kısıtlama Ve Vasi Atama Talebi:
1. Kısıtlanması talep edilen; alkol ve uyuşturucu bağımlısı olup, haysiyetsiz bir hayat sürmektedir.
2. Bu alışkanlıkları gerek ailesine gerek şahsına maddi ve manevi zararlar vermektedir.
3. Ağır derecede uyuştur