- İşçinin Ölümü Sebebiyle İşçilik Alacakları Talebi
- İhtiyati Tedbir
- İhtiyati Haciz
- Talep Sonucu
- Delil Listesi
İŞÇİNİN ÖLÜMÜ HALİNDE İŞÇİLİK ALACAKLARININ MİRASÇILAR TARAFINDAN TALEP EDİLMESİ: HUKUKİ ÇERÇEVE VE DAVA SÜRECİ
İş sözleşmesi, niteliği gereği tarafların şahsına bağlı borçlar yükleyen bir sözleşme türüdür. Bu nedenle, işçinin ölümü, iş sözleşmesini sona erdiren sebeplerden biridir. Ancak iş sözleşmesinin sona ermesi, işçinin sağlığında hak kazandığı ancak henüz tahsil edemediği veya ölüm anı itibarıyla doğan bazı işçilik alacaklarının ortadan kalktığı anlamına gelmez. Bu alacaklar, Türk Medeni Kanunu (TMK) hükümleri çerçevesinde işçinin mirasçılarına intikal eder. İşbu makalede, işçinin ölümü sebebiyle iş sözleşmesinin sona ermesi halinde, mirasçıların hangi işçilik alacaklarını, hangi hukuki dayanaklarla ve nasıl talep edebilecekleri, dava sürecinin işleyişi, ilgili mevzuat ve doktrindeki görüşler ışığında detaylı olarak incelenecektir.
1. İŞ SÖZLEŞMESİNİN İŞÇİNİN ÖLÜMÜYLE SONA ERMESİ VE HUKUKİ SONUÇLARI
6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu'nun (TBK) "İşçinin Ölümü" başlıklı 440. maddesi, "Sözleşme, işçinin ölümüyle kendiliğinden sona erer." hükmünü amirdir. Bu hüküm uyarınca, işçinin ölümü anında iş sözleşmesi herhangi bir fesih bildirimine veya ek bir işleme gerek kalmaksızın ipso jure (kendiliğinden) sona erer. Sona erme tarihi, işçinin ölüm tarihidir (Madde 4, 5, 9).
İş sözleşmesinin bu şekilde sona ermesinin en önemli hukuki sonucu, işçinin şahsına bağlı olan iş görme borcunun sona ermesidir. Ancak, işçinin ölümü anına kadar doğmuş ve tahakkuk etmiş olan parasal hakları (işçilik alacakları), TMK'nın miras hukukuna ilişkin hükümleri (özellikle TMK m. 599 vd.) gereğince külli halefiyet ilkesi uyarınca mirasçılarına geçer. Mirasçılar, bu alacakları işverene karşı ileri sürme hakkına sahip olurlar.
2. DAVANIN TARAFLARI VE HUSUMET
İşçinin ölümü nedeniyle işçilik alacaklarının talep edildiği davalarda taraf teşkilinin doğru kurulması esastır.
a. Davacı: Davacı taraf, ölen işçinin yasal ve/veya atanmış mirasçılarından oluşur. Mirasçılık sıfatı, mahkemeden alınacak mirasçılık belgesi (veraset ilamı) ile ispatlanır (Madde 13 - Delil Listesi). Mirasçılar, terekeye karşı elbirliğiyle (iştirak halinde) malik olduklarından, kural olarak davayı birlikte açmak zorundadırlar (TMK m. 701, 702). Bu durum, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) anlamında mecburi dava arkadaşlığı teşkil eder. Ancak mirasçılardan biri, diğer mirasçıların vekaletini alarak veya mahkemeden terekeye temsilci atanmasını talep ederek tek başına dava açabilir. Dilekçenin davacı kısmında tüm mirasçıların yer alması veya yetkilendirmenin belirtilmesi gerekir (Madde 1).
b. Davalı: Davalı taraf, ölen işçinin işverenidir (Madde 1). İşveren gerçek kişi olabileceği gibi, tüzel kişi (şirket, vakıf, dernek vb.) de olabilir. Husumetin doğru işverene yöneltilmesi dava şartıdır.
3. TALEP KONUSU İŞÇİLİK ALACAKLARI
Mirasçılar, ölen işçinin hak kazanmış olduğu çeşitli işçilik alacaklarını talep edebilirler. İşbu Dilekçe'de de talep edilen başlıca alacak kalemleri ve hukuki dayanakları şunlardır:
a. Ücret Alacağı: İşçinin ölüm tarihine kadar çalışıp hak kazandığı ancak ödenmemiş olan son ücreti ve varsa geçmişe dönük ödenmemiş ücretleri talep edilebilir (4857 sayılı İş Kanunu - İK m. 32). Ücretin banka kanalıyla ödenmeyen kısımlarının (Madde 13, 14) ispatı tanık dahil her türlü delille mümkün olabilir. Ücretin net mi brüt mü olduğu, asgari ücretin üzerinde ise gerçek ücretin tespiti için emsal ücret araştırması yapılması (Madde 15, 16) ve ücrete dahil olan ayni yardımlar (yemek, yol, yakacak vb.) (Madde 17, 18) giydirilmiş brüt ücretin hesabında dikkate alınmalıdır.
b. Fazla Mesai Ücreti: İşçinin yasal haftalık çalışma süresi olan 45 saati aşan çalışmaları (İK m. 41) için ödenmesi gereken %50 zamlı ücrettir. İşçinin fiilen fazla mesai yaptığının ispatı gerekir. Vardiya saatleri, işin başlama ve bitiş saatleri (Madde 19, 20, 21), tanık beyanları, işyeri kayıtları (puantaj cetvelleri vb.) delil olarak kullanılabilir. Fazla mesai ücretinin ödenmediği iddiası (Madde 22) ispatlandığında bu alacak talep edilebilir.
c. Ulusal Bayram ve Genel Tatil (UBGT) Ücreti: İşçinin ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışmasına rağmen ücretinin ödenmemesi halinde (İK m. 47), çalıştığı her tatil günü için ilave bir yevmiye tutarında ücrete hak kazanır. Bu günlerde çalıştırıldığının ve ücretinin ödenmediğinin (Madde 23, 24) ispatı gerekir.
d. Hafta Tatili Ücreti: Yasada belirtilen koşullara uygun olarak çalışarak hafta tatiline hak kazanan işçiye, çalışmadığı hafta tatili günü için bir iş karşılığı olmaksızın ücreti tam ödenir (İK m. 46). İşçinin hafta tatilinde de çalıştırılması durumunda (Madde 27), bu çalışmasının karşılığı olan ücretin (genellikle %50 zamlı olarak) ödenmesi gerekir. Hesaplamanın brüt ücret üzerinden yapılması gerektiği (Madde 28, 29) Yargıtay içtihatları ile sabittir.
e. Yıllık İzin Ücreti: İş Kanunu'na göre en az bir yıl çalışmış olan işçinin yıllık ücretli izin hakkı doğar (İK m. 53). İş sözleşmesinin herhangi bir nedenle sona ermesi halinde, işçinin hak kazanıp da kullanmadığı yıllık izin sürelerine ait ücretin, sözleşmenin sona erdiği tarihteki (ölüm tarihindeki) ücreti üzerinden ödenmesi gerekir (İK m. 59). Bu alacak, sözleşmenin sona ermesiyle muaccel hale gelir (Madde 30).
f. Kıdem Tazminatı: İşçinin ölümü, 1475 sayılı (eski) İş Kanunu'nun halen yürürlükte olan 14. maddesi uyarınca kıdem tazminatına hak kazandıran hallerden biridir. İşçinin işyerindeki hizmet süresinin en az 1 yıl olması şartıyla (Madde 25), her tam yıl için 30 günlük giydirilmiş brüt ücreti tutarında kıdem tazminatı hesaplanır. Hesaplamada esas alınacak ücret, işçinin son aldığı giydirilmiş brüt ücrettir (Madde 26). Ölüm nedeniyle sözleşme sona erdiğinden, mirasçıların kıdem tazminatı talep hakkı bulunmaktadır.
g. Diğer Sosyal Haklar ve Yardımlar: İş sözleşmesi, toplu iş sözleşmesi veya işyeri uygulamaları (teamül) ile sağlanmış olan ikramiye, prim, yakacak yardımı, giyim yardımı, bayram harçlığı gibi parasal veya parayla ölçülebilir menfaatler de ölüm anına kadar hak kazanılmışsa mirasçılar tarafından talep edilebilir (Madde 31, 32).
h. Faiz: Talep edilen alacak kalemlerine, niteliklerine göre farklı türde ve başlangıç tarihinden itibaren faiz işletilmesi talep edilir. Örneğin; kıdem tazminatı, ücret, fazla mesai, hafta tatili, UBGT alacakları için kural olarak mevduata uygulanan en yüksek faiz (İK m. 34, 1475 S.K. m. 14), yıllık izin ücreti için ise yasal faiz (İK m. 59, TBK m. 117) talep edilir. Faiz başlangıç tarihleri de alacağın türüne göre (temerrüt tarihi, dava tarihi veya ölüm tarihi gibi) değişiklik gösterebilir (Madde 40, 41, 42).
4. USUL HUKUKU AÇISINDAN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR
a. Görevli ve Yetkili Mahkeme: İşçilik alacaklarına ilişkin davalarda görevli mahkeme İş Mahkemeleridir (7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu m. 5). Yetkili mahkeme ise genel yetki kuralı uyarınca davalının (işverenin) yerleşim yeri mahkemesi veya işin yapıldığı yer mahkemesidir (HMK m. 6, 7036 S.K. m. 6).
b. Zorunlu Arabuluculuk: Kanuna veya bireysel/toplu iş sözleşmesine dayanan işçi veya işveren alacağı ve tazminatı ile işe iade talepli davalarda, dava açılmadan önce arabulucuya başvurulmuş olması dava şartıdır (7036 S.K. m. 3). İşçinin ölümü nedeniyle mirasçılar tarafından açılacak işçilik alacağı davaları da bu kapsama girdiğinden, dava açmadan önce arabuluculuk sürecinin tamamlanması ve anlaşamama durumunda son tutanağın (Madde 7) aslının veya onaylı örneğinin dava dilekçesine eklenmesi zorunludur (Madde 11 - Delil Listesi). Arabuluculuğa başvurulmadan dava açılması halinde, dava usulden reddedilir.
c. Zamanaşımı: İşçilik alacaklarında zamanaşımı süreleri alacağın türüne göre farklılık göstermekle birlikte, 7036 sayılı Kanun ile yapılan değişiklikler sonrası genel eğilim 5 yıllık zamanaşımı süresinin uygulanması yönündedir (İK Ek Madde 3). Ücret, fazla mesai, hafta tatili, UBGT ve yıllık izin ücreti alacakları 5 yıllık zamanaşımına tabidir. Kıdem tazminatı için de temel kural 5 yıllık zamanaşımıdır. Zamanaşımı süresi, alacağın muaccel olduğu tarihten itibaren işlemeye başlar. Ölümle muaccel hale gelen alacaklar (kıdem tazminatı, kullanılmayan yıllık izin ücreti) için zamanaşımı ölüm tarihinden itibaren başlar.
d. Belirsiz Alacak Davası ve Kısmi Dava: İşçilik alacaklarının (özellikle fazla mesai, UBGT gibi) tam ve kesin olarak belirlenmesi dava açma aşamasında zor olabildiğinden, HMK m. 107 uyarınca belirsiz alacak davası açılabilir. Bu durumda, dava dilekçesinde talep sonucu harca esas değer belirtilir ve yargılama sırasında (genellikle bilirkişi raporu sonrası) alacak miktarı netleşince talep artırılabilir. Alternatif olarak, HMK m. 109 uyarınca kısmi dava da açılabilir; bu durumda alacağın şimdilik belirli bir kısmı talep edilir, fazlaya ilişkin haklar saklı tutulur (Madde 2, 39). İşbu Dilekçe'de her iki dava türüne ilişkin unsurlar görülmektedir (Madde 40-42). Seçilen dava türünün faiz başlangıcı ve zamanaşımının kesilmesi açısından sonuçları farklılık gösterebilir.
5. İSPAT YÜKÜ VE DELİLLER
İşçilik alacakları davalarında ispat yükü genel kural olarak iddia edene aittir.
a. Mirasçıların İspat Yükü: Mirasçılar, öncelikle mirasçılık sıfatlarını (veraset ilamı ile), ölen işçinin davalı işveren nezdinde çalıştığını (SGK kayıtları, tanık beyanları, iş sözleşmesi vb.), çalışma süresini ve temel ücretini ispatlamalıdır. Fazla mesai, UBGT çalışması, hafta tatili çalışması gibi iddiaları da kural olarak davacı mirasçılar ispatlamakla yükümlüdür (tanık, işyeri kayıtları, puantaj, e-posta yazışmaları vb.). (Madde 44 - Delil Listesi: Tanıklar, Bilirkişi, Keşif, İsticvap).
b. İşverenin İspat Yükü: İşveren ise genellikle ücretin ödendiğini (banka dekontları, imzalı bordrolar vb.), yıllık izinlerin kullandırıldığını (izin defteri veya yazılı belgeler), fazla mesai veya tatil çalışması ücretlerinin ödendiğini (imzalı bordrolar, dekontlar) ispatlamakla yükümlüdür (İK m. 32, 37). İşverenden işyeri özlük dosyasının, ücret bordrolarının, SGK kayıtlarının celbi talep edilebilir (Madde 46 - Delil Listesi: Özlük Dosyası, Ücret Çizelgeleri/Bordroları).
Deliller arasında tanık beyanları, bilirkişi incelemesi (özellikle hesaplamalar için), yemin, uzman görüşü (HMK m. 293) (Madde 46), işyeri kayıtları, banka kayıtları ve gerekirse keşif yer almaktadır (Madde 44).
6. DİLEKÇEDE YER ALAN DİĞER TALEPLER
a. İhtiyati Tedbir ve İhtiyati Haciz: Davacılar, alacaklarının tahsilini güvence altına almak amacıyla, davalının mal kaçırma ihtimaline karşı (Madde 34) HMK m. 389 vd. uyarınca ihtiyati tedbir veya İcra ve İflas Kanunu (İİK) m. 257 vd. uyarınca ihtiyati haciz talep edebilirler (Madde 33, 35). Mahkeme, talebin haklılığına kanaat getirirse teminatlı veya duruma göre teminatsız olarak bu yönde karar verebilir (Madde 40).
b. Adli Yardım: Dava harç ve masraflarını karşılayacak maddi gücü bulunmayan mirasçılar (Madde 37), HMK m. 334 vd. uyarınca adli yardım talebinde bulunabilirler. Talebin kabulü halinde yargılama harç ve giderlerinden geçici olarak muaf tutulurlar (Madde 36, 38, 40).
7. DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN EK HUSUSLAR
a. Mirasçıların Tespiti ve Tamamı Adına Hareket Edilmesi: Davanın başında tüm yasal ve atanmış mirasçıların eksiksiz olarak tespit edilmesi ve davanın tüm mirasçılar adına (mecburi dava arkadaşlığı gereği) açılması veya yetki belgesi/tereke temsilcisi aracılığıyla yürütülmesi büyük önem taşır. Aksi takdirde taraf teşkilinde eksiklik nedeniyle usuli sorunlar yaşanabilir. Veraset ilamının güncel ve doğru olması kritiktir (Madde 13 - Delil Listesi).
b. İş Kazası veya Meslek Hastalığı Kaynaklı Ölüm: Şayet işçinin ölümü, iş kazası veya meslek hastalığı sonucunda meydana gelmişse (Dilekçede ölüm sebebi belirtilmiş ancak iş kazası/meslek hastalığı olup olmadığı net değildir - Madde 4, 5, 9), mirasçıların yukarıda sayılan işçilik alacaklarına ek olarak, TBK hükümlerine göre (destekten yoksun kalma tazminatı - TBK m. 53, manevi tazminat - TBK m. 56) ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu kapsamında (ölüm geliri vb.) hakları da doğabilir. Bu tür durumlar, ayrı bir hukuki değerlendirme ve potansiyel olarak farklı veya ek davalar gerektirebilir. İşbu Dilekçe'nin kapsamı standart işçilik alacakları talebine odaklanmış görünmektedir, ancak ölüm sebebinin bu nitelikte olması halinde, AÇIKLAMALAR bölümünün ilgili kısmında (IV. ESASA İLİŞKİN DETAYLI VAKIALAR VE HUKUKİ AÇIKLAMALAR) bu hususa ve ilgili tazminat taleplerine değinilmesi gerekebilir.
SONUÇ
İşçinin ölümü ile iş sözleşmesi kendiliğinden sona erse de, işçinin sağlığında hak ettiği veya ölüm anı itibarıyla doğan işçilik alacakları mirasçılarına intikal etmektedir. Mirasçılar, başta kıdem tazminatı olmak üzere, ödenmemiş ücret, fazla mesai, UBGT, hafta tatili ve yıllık izin ücreti gibi alacakları işverenden talep etme hakkına sahiptir. Bu sürecin başarıyla yürütülebilmesi için, zorunlu arabuluculuk şartının yerine getirilmesi, görevli ve yetkili mahkemede dava açılması, taraf teşkilinin doğru sağlanması, zamanaşımı sürelerine dikkat edilmesi, iddiaların ve alacak miktarlarının usulüne uygun delillerle (tanık, belge, bilirkişi vb.) ispatlanması ve faiz taleplerinin doğru formüle edilmesi gerekmektedir.
T.C.
...
İŞ MAHKEMESİNE
DAVACI : 1. TC:
Adresi:
2. TC:
Adresi:
VEKİLİ : Av.
DAVALI : TC:
Adresi:
KONU : İşçinin ölümü sebebiyle işçilik alacakları talebidir.
DAVA DEĞERİ : Belirsiz ve kısmi taleplerimizin toplamı ... TL'dir.
AÇIKLAMALAR :
I. MÜVEKKİL HAKKINDA ESASA İLİŞKİN BİLGİ:
Müvekkilim _._.20_ tarihi doğumludur. Müvekkilim _._.20_ tarihinden _._.20_ tarihine kadar Davalı işveren yanında son olarak aylık ... TL ücret karşılığında ... olarak çalışmıştır. Müvekkilim _._.20_ tarihinde ... sebebiyle hayatını kaybetmiştir.
II. DİLEKÇE ÖZETİ:
Aşağıda ayrıntılı olarak açıklanan dava konusu olayların maddeler halindeki kısa özetidir:
1. Müvekkil _._.20_ ve _._.20_ tarihleri arasında Davalı Şirkette ... olarak çalışmıştır.
2. Müvekkilim _._.20_ tarihinde ... sebebiyle hayatını kaybetmiştir. İş akdi zorunlu sebeple kendiliğinden sona erdiğinden işçilik alacaklarının Mirasçılar adına tazmini gerekmiştir.
3. ...
III. USULE İLİŞKİN AÇIKLAMALAR:
1. Davalı taraf ile yapılan arabulucu görüşmesinden netice çıkmamış olup taraflar arasında anlaşma sağlanamamıştır. _._.20_ tarihinde anlaşamama tutanağı imzalanmıştır.
2. ...
IV. ESASA İLİŞKİN DETAYLI VAKIALAR VE HUKUKİ AÇIKLAMALAR:
Esasa ilişkin vakıaların ve hukuki iddialarımızın ayrıntılı açıklamalarıdır:
A. Ölüm Sebebine Dayalı Alacaklarımıza İlişkin Açıklamalar:
1. Müvekkil _._.20_ ve _._.20_ tarihleri arasında Davalı Şirkette ... olarak çalışmıştır.
2. Müvekkilim _._.20_ tarihinde ... sebebiyle hayatını kaybetmiştir. İş akdi zorunlu sebeple kendiliğinden sona erdiğinden işçilik alacaklarının tazmini gerekmiştir.
3. İşbu sebeplerle Müvekkilime işçilik alacaklarının, ayrımcılık tazminatının ve uygun bir miktar manevi tazminatın ödenmesi gerekmektedir.
4. ...
5. Alacaklarımızın ödenmemesi üzerine işbu davayı açma zorunluluğu gündeme gelmiştir.
V. İŞÇİLİK ALACAKLARI TALEBİMİZ HAKKKINDA AÇIKLAMALAR:
Yukarıda açıklanan vakıalar nedeniyle Müvekkilimin İş Kanunundan kaynaklı alacak kalemleri şu şekildedir:
A. Ücret Alacağı Talebimiz:
1. Müvekkil son olarak ... TL aylık brüt ücret almaktadır. Müvekkile yapılan ödemelerin ise hepsi banka aracılığı ile yapılmamıştır. Bir kısım ödemeler banka aracılığı ile yapılırken bir kısım ödemeler elden verilmiştir.
2. Müvekkil ... olarak işyerinde çalışmış bu doğrultuda emsal ücret araştırılması yapılması gerekmektedir. Emsal ücret araştırılması için; ... Sendikalarına ve ... Meslek Odasına müzekkere yazılarak emsal ücretin sorulması talep edilmektedir.
3. Müvekkile ayni kışlık yakacak olarak ... verilmekte, servis hizmeti sunulmakta, yemek işyerinde verilmektedir. Tüm bu durumların alacak kalemlerinin belirlenmesinde göz önünde bulundurulması gerekmektedir.
4. ...
B. Fazla Mesai Alacağı Talebimiz:
1. Müvekkil hem gece hem gündüz vardiyasında en az ... saat çalışmıştır. Akşam vardiyasında ortalama olarak ... da iş başı yapıp sabah ... iş bitimi olarak çalıştırılmış ancak mesai saatlerinden sonra en az ... saat daha çalıştırılmıştır.
2. Gündüz vardiyasında da sabah ... akşam ... saatleri arasında çalıştırılmıştır. Gündüz vardiyasında da ortalama olarak yine ... saat mesai yapmak zorunda kalmıştır. Müvekkile fazla mesai çalışmalarından dolayı ücret ödemesi işverence yapılmamıştır.
3. ...
C. UBGT ve Diğer Tatil Günleri Alacağı Talebimiz:
1. Dini bayramlarda, resmi tatillerde, genel tatil, ulusal bayram günlerinde de izin ve hakları verilmeksizin çalıştırılmıştır. UBGT ve diğer tatil günlerinde yaptığı çalışmalardan ve fazla mesaiden dolayı harici olarak ödeme yapılmamıştır.
2. ...