- İşçinin Evlenmesi Sebebiyle Haklı Feshe Dayalı İşçilik Alacakları Talebi
- İhtiyati Haciz
- İhtiyati Tedbir
- Adli Yardım
- Talep Sonucu
- Delil Listesi
KADIN İŞÇİNİN EVLENME NEDENİYLE İŞ SÖZLEŞMESİNİ FESHETMESİ VE BUNA BAĞLI İŞÇİLİK ALACAKLARI
GİRİŞ
Türk İş Hukuku, işçinin belirli koşullar altında iş sözleşmesini haklı nedenle feshetmesine olanak tanımakta ve bu feshe bağlı olarak çeşitli haklar sağlamaktadır. Bu haklı fesih nedenlerinden biri de, uygulamada sıklıkla karşılaşılan ve kendine özgü koşulları bulunan, kadın işçinin evlenmesi nedeniyle iş sözleşmesini sona erdirmesidir. Bu makalede, kadın işçinin evlenme nedeniyle iş sözleşmesini feshetme hakkının hukuki dayanakları, bu hakkın kullanılma koşulları, feshin sonuçları ve bu feshe dayalı olarak talep edilebilecek işçilik alacakları, ilgili mevzuat hükümleri, Yargıtay içtihatları ve doktrindeki görüşler ışığında ayrıntılı olarak incelenecektir. İşbu Dilekçe'de (Madde Konu, Madde II, Madde IV.A) ana hatları çizilen bu hukuki süreç ve talepler, makalenin temelini oluşturmaktadır.
1. HUKUKİ DAYANAK
Kadın işçinin evlilik nedeniyle iş sözleşmesini feshetme hakkının temel dayanağı, halen yürürlükte olan 1475 sayılı (eski) İş Kanunu'nun kıdem tazminatını düzenleyen ve 4857 sayılı İş Kanunu'nun Geçici 6. maddesi uyarınca yürürlüğü devam eden 14. maddesidir.
a. 1475 sayılı İş Kanunu Madde 14/1: Bu maddeye göre, "...kadının evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi arzusu ile sona erdirmesi... halinde işçinin işe başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir."
b. 4857 sayılı İş Kanunu: Her ne kadar fesih hakkının kendisi ve kıdem tazminatı doğrudan 1475 sayılı Kanun'un 14. maddesine dayansa da, feshe bağlı olarak talep edilebilecek diğer işçilik alacakları (ücret, fazla mesai, yıllık izin vb.) ve yargılama usulü gibi konular 4857 sayılı İş Kanunu ve 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) hükümlerine tabidir. İşbu Dilekçe'de talep edilen ücret (Madde V.A), fazla mesai (Madde V.B), UBGT (Madde V.C), hafta tatili (Madde V.E) ve yıllık izin (Madde V.F) gibi alacaklar bu kapsamdadır.
2. FESİH HAKKININ KULLANILMA KOŞULLARI
Kadın işçinin evlilik nedeniyle fesih hakkını kullanarak kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için belirli koşulların bir arada bulunması gerekmektedir:
a. İşçinin Kadın Olması: Mevcut yasal düzenleme (1475 s.K. m.14), bu hakkı açıkça "kadın" işçiye tanımaktadır. Yargıtay içtihatları da bu yönde istikrar kazanmıştır. Dolayısıyla, erkek işçi evlilik nedeniyle iş sözleşmesini feshetse dahi, sırf bu nedene dayanarak kıdem tazminatı talep edemez.
b. İş Sözleşmesinin İşçi Tarafından Feshedilmesi: Fesih iradesi bizzat kadın işçiden gelmelidir. İşverenin evlilik nedeniyle işçiyi işten çıkarması bu kapsamda değerlendirilmez ve farklı hukuki sonuçlar doğurur.
c. Evlilik Olgusunun Gerçekleşmesi: İşçinin Medeni Kanun hükümlerine uygun olarak resmi bir evlilik yapmış olması şarttır. Evlilik hazırlığı veya nişanlılık hali bu hakkı kullanmak için yeterli değildir. İşbu Dilekçe ekinde sunulan evlilik kayıtları (Madde 13) bu koşulun ispatı açısından önemlidir.
d. Feshin Evlilik Tarihinden İtibaren Bir Yıl İçinde Yapılması: Fesih hakkı, resmi evliliğin gerçekleştiği tarihten itibaren başlayan bir (1) yıllık hak düşürücü süre içerisinde kullanılmalıdır. Bu süre geçtikten sonra evlilik nedenine dayalı olarak yapılan fesih, işçiye kıdem tazminatı hakkı vermez. İşbu Dilekçe'de belirtilen evlilik tarihi (Madde II.2, Madde IV.A.2) ile fesih tarihi (Madde II.2, Madde IV.A.3) arasındaki sürenin bu bir yıllık süre içinde kaldığının tespiti esastır. Feshin yazılı olarak yapılması ve noter kanalıyla gönderilen ihtarname (Madde 12) gibi belgelerle tevsik edilmesi, ispat açısından önem taşır.
e. Fesih Nedeninin Evlilik Olması: İşçi, fesih bildiriminde açıkça veya zımnen evlilik nedeniyle işten ayrıldığını belirtmelidir. Fesih bildiriminde başka bir neden belirtilmişse veya evlilikten hiç bahsedilmemişse, sonradan bu nedene dayanılması genellikle kabul görmemektedir. Ancak Yargıtay, bazı kararlarında, bir yıllık süre içinde yapılan feshin, aksi ispatlanmadıkça evlilik nedeniyle yapıldığını karine olarak kabul edebilmektedir.
3. FESHİN HUKUKİ SONUÇLARI VE İŞÇİLİK ALACAKLARI
Kadın işçinin yukarıdaki koşullara uygun olarak evlilik nedeniyle iş sözleşmesini feshetmesinin en önemli sonucu, kıdem tazminatına hak kazanmasıdır. Bununla birlikte, iş ilişkisinin sona ermesi nedeniyle başka işçilik alacakları da gündeme gelebilir.
a. Kıdem Tazminatı: İşçinin işyerindeki kıdem süresine (Madde V.D.1) ve son giydirilmiş brüt ücretine (Madde V.D.2) göre hesaplanır. Giydirilmiş brüt ücrete, asıl ücrete ek olarak işçiye sağlanan para veya para ile ölçülebilir menfaatler (yemek yardımı, yol yardımı, ikramiye, prim gibi süreklilik arz eden ödemeler) dahil edilir. İşbu Dilekçe'de belirtilen ayni yardımlar ve hizmetler (Madde V.A.3) giydirilmiş ücret hesabında dikkate alınmalıdır. Kıdem tazminatı talebinde faiz, fesih tarihinden itibaren işlemeye başlar ve mevduata uygulanan en yüksek faiz oranıdır (Madde 7).
b. Ödenmemiş Ücret Alacakları: İşçinin fesih tarihine kadar hak edip de ödenmeyen ücretleri (normal çalışma ücreti, prim, ikramiye vb.) talep edilebilir (Madde V.A). Ücretin bir kısmının bankadan, bir kısmının elden ödenmesi (Madde V.A.1, V.A.12, V.A.13) durumunda, gerçek ücretin tespiti için tanık beyanları, emsal ücret araştırması (Madde V.A.2, V.A.14, V.A.15) gibi delillere başvurulabilir. Ücret alacaklarına, temerrüt veya fesih tarihinden itibaren mevduata uygulanan en yüksek faiz uygulanır (Madde 6).
c. Fazla Çalışma (Mesai) Ücreti Alacağı: İşçinin yasal haftalık çalışma süresini (genellikle 45 saat) aşan çalışmaları için ödenmesi gereken ücrettir. İşbu Dilekçe'de belirtildiği gibi, vardiyalı çalışma (Madde V.B.1, V.B.18, V.B.19) veya düzenli olarak yasal sürenin üzerinde çalışma (Madde V.B.2, V.B.20) iddiaları varsa, bu çalışmaların ispatı (tanık, işyeri kayıtları vb.) halinde fazla mesai ücreti talep edilebilir. Ödenmediği iddia edilen fazla mesai ücretlerine (Madde V.B.21) mevduata uygulanan en yüksek faiz, fesih tarihinden itibaren işletilir (Madde 9).
d. Ulusal Bayram ve Genel Tatil (UBGT) Ücreti Alacağı: İşçinin ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışmasına rağmen ücretinin ödenmemesi durumunda talep edilebilen alacaktır (Madde V.C). Bu günlerde çalışan işçiye, çalıştığı her gün için bir günlük ücreti daha ödenir. İşbu Dilekçe'de bu günlerde çalışıldığı ve ödeme yapılmadığı iddia edilmektedir (Madde V.C.1, V.C.23, V.C.24). Bu alacağa da fesih tarihinden itibaren mevduata uygulanan en yüksek faiz uygulanır (Madde 10).
e. Hafta Tatili Ücreti Alacağı: Yasada belirtilen koşullar dahilinde hafta tatili izni kullandırılmayan işçinin talep edebileceği ücrettir (Madde V.E). İşbu Dilekçe'de hafta tatillerinde de çalışıldığı iddia edilmektedir (Madde V.E.1, V.E.27). Bu alacağa da fesih tarihinden itibaren mevduata uygulanan en yüksek faiz işletilir (Madde 11). Hesaplama yöntemi İşbu Dilekçe'de (Madde V.E.3, V.E.28) belirtilmiştir.
f. Kullanılmayan Yıllık İzin Ücreti Alacağı: İş sözleşmesinin herhangi bir nedenle sona ermesi halinde, işçinin hak edip de kullanmadığı yıllık izin sürelerine ait ücretin ödenmesi gerekir (Madde V.F). Bu alacak, sözleşmenin sona erdiği tarihteki son çıplak brüt ücret üzerinden hesaplanır (Madde V.F.1, V.F.29). Yıllık izin ücretine, dava veya icra takibi tarihinden itibaren yasal faiz uygulanır (Madde 8).
g. Diğer Sosyal Hak ve Yardımlar: İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile kararlaştırılan ya da işyeri uygulaması haline gelen sosyal yardımlar (yakacak yardımı, bayram harçlığı vb.) varsa ve ödenmemişse, bunlar da talep edilebilir (Madde V.G, V.G.31). İşbu Dilekçe'de bu türden ödenmeyen yardımların olduğu belirtilmiştir (Madde V.G.1). Bu alacaklara, talep türüne göre yasal faiz veya en yüksek mevduat faizi uygulanabilir (Madde 12).
4. YARGILAMA USULÜ VE SÜRECE İLİŞKİN HUSUSLAR
a. Arabuluculuk: İşçilik alacaklarına ilişkin davalarda (kıdem tazminatı, ücret, fazla mesai vb. dahil) dava açmadan önce arabulucuya başvurmak zorunludur (7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu m.3). Arabuluculuk sürecinde anlaşma sağlanamaması halinde, son tutanağın (anlaşamama tutanağı) aslının veya arabulucu tarafından onaylanmış bir örneğinin dava dilekçesine eklenmesi gerekir. İşbu Dilekçe'de arabuluculuk sürecinin tamamlandığı ve anlaşma sağlanamadığı belirtilmiştir (Madde III.1, III.6, Madde 11).
b. Görevli ve Yetkili Mahkeme: Bu tür davalarda görevli mahkeme İş Mahkemeleridir. Yetkili mahkeme ise, genel yetki kuralı uyarınca davalının (işverenin) yerleşim yeri mahkemesi veya işin yapıldığı yer mahkemesidir.
c. Dava Türü (Belirsiz Alacak Davası): İşçilik alacaklarının (özellikle fazla mesai, UBGT, hafta tatili gibi) tam ve kesin olarak belirlenmesinin dava açma aşamasında mümkün olmadığı durumlarda, HMK m.107 uyarınca belirsiz alacak davası açılabilir. Bu durumda, dava dilekçesinde geçici bir değer belirtilir (Madde 2), yargılama sırasında (genellikle bilirkişi raporu ile) alacak miktarı netleştiğinde talep artırılabilir. İşbu Dilekçe'de bazı alacak kalemleri için belirsiz alacak davası (Madde 9, Madde 10, Madde 11), bazıları için kısmi dava (Madde 6, Madde 7, Madde 8, Madde 12) şeklinde talepte bulunulduğu görülmektedir.
d. İspat Yükü: İşçilik alacakları davalarında genel kural, iddia edenin iddiasını ispatla yükümlü olmasıdır. Ancak Yargıtay uygulamalarında bazı konularda ispat yükü yer değiştirebilmektedir. Örneğin, ücretin ödendiğini işveren, fazla mesai yapıldığını veya tatil günlerinde çalışıldığını işçi ispatlamalıdır. İşyeri kayıtları (ücret bordroları, puantaj kayıtları, işe giriş-çıkış saatlerini gösteren belgeler vb.), tanık beyanları (Madde 1), bilirkişi incelemesi (Madde 2), yemin (Madde 4), uzman görüşü (Madde 5) ve isticvap (Madde 6) gibi deliller (Madde Delil Listesi) ispat açısından önem taşır. İşbu Dilekçe'de işyeri özlük dosyası, ücret çizelgeleri gibi kayıtların celbi talep edilmektedir (Madde 9, Madde 10).
e. Zamanaşımı: İşçilik alacaklarında zamanaşımı süreleri alacak türüne göre değişmektedir. Ücret alacakları (fazla mesai, hafta tatili, UBGT dahil) beş yıllık zamanaşımına tabidir (4857 s.K. m.32/son). Kıdem tazminatı ve yıllık izin ücreti alacağı için de zamanaşımı süresi beş yıldır (Ek Madde 3). Zamanaşımı, alacağın muaccel olduğu tarihten itibaren işlemeye başlar. Feshe bağlı alacaklarda (kıdem, yıllık izin) zamanaşımı fesih tarihinden itibaren başlar.
f. İhtiyati Tedbir ve İhtiyati Haciz: Davacının, dava sonunda elde edeceği hakların güvence altına alınması amacıyla, HMK ve İİK hükümleri çerçevesinde davalıya ait malvarlığı üzerine ihtiyati tedbir (Madde VI, Madde 40.2) veya ihtiyati haciz (Madde VII, Madde 40.3) konulmasını talep etmesi mümkündür. Bu taleplerin kabulü için kanunda aranan şartların (örneğin hakkın tehlikede olması, gecikme halinde zararın doğması gibi) mevcut olması ve mahkemece uygun görülmesi gerekir (Madde VI.1, VII.1, VII.33, VII.34).
g. Adli Yardım: Dava harç ve giderlerini karşılayacak maddi gücü olmayan taraf, HMK m.334 vd. hükümleri uyarınca adli yardım talebinde bulunabilir (Madde VIII). Talebin kabulü halinde, yargılama harç ve giderlerinden geçici olarak muafiyet sağlanır (Madde VIII.1, VIII.36, VIII.37, VIII.38, Madde 40.4).
5. DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR VE DOKTRİNEL TARTIŞMALAR
a. Bir Yıllık Sürenin Niteliği: Evlilik tarihinden itibaren başlayan bir yıllık sürenin hak düşürücü süre olduğu konusunda doktrin ve Yargıtay hemfikirdir. Bu sürenin kesilmesi veya durması söz konusu olmaz ve mahkemece re'sen (kendiliğinden) dikkate alınır.
b. Fesih Hakkının Kötüye Kullanılması: Nadiren de olsa, kadın işçinin evlilik nedenine dayanarak fesih hakkını kullanmasının, aslında başka amaçlara (örneğin başka bir iş bulmuş olmak gibi) yönelik olduğu durumlarda, hakkın kötüye kullanılıp kullanılmadığı tartışılabilir. Ancak Yargıtay'ın genel eğilimi, bir yıllık süre içinde ve usulüne uygun yapılan fesihte, işçinin niyetini (saikini) araştırmamak yönündedir. Evliliğin fiilen devam edip etmemesi de genellikle hakkın kullanımı açısından önem taşımaz.
c. Gerçek Ücretin Tespiti: Özellikle ücretin bir kısmının elden ödendiği iddialarında (Madde V.A.12, V.A.13), gerçek ücretin tespiti davaların önemli bir boyutunu oluşturur. Emsal ücret araştırması (Madde V.A.14, V.A.15), tanık beyanlarının tutarlılığı ve işçinin yaptığı işin niteliği gibi unsurlar bu tespitte kritik rol oynar. İşbu Dilekçe'deki "Esasa İlişkin Detaylı Vakıalar ve Hukuki Açıklamalar" (Madde IV) ile "İşçilik Alacakları Talebimiz Hakkında Açıklamalar" (Madde V) bölümlerinde bu tür iddiaların somut delillerle desteklenmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır.
d. İspat Araçları: İşçilik alacakları davalarında, özellikle fazla mesai gibi iddialarda, işyeri kayıtlarının eksik veya usulsüz tutulması sıkça rastlanan bir durumdur. Bu hallerde tanık beyanları (Madde 1) büyük önem kazanır. Ancak tanık beyanlarının da somut, tutarlı ve görgüye dayalı olması aranır. Bilirkişi incelemesi (Madde 2) ise, özellikle hesaplama gerektiren alacak kalemleri (kıdem, fazla mesai, izin vb.) açısından vazgeçilmez bir delildir. İşbu Dilekçe'nin "Delil Listesi" (Madde 43, 45) kısmında sunulan ve celbi istenen delillerin davanın ispatı açısından önemi büyüktür.
SONUÇ
Kadın işçinin evlilik nedeniyle iş sözleşmesini feshetmesi, Türk İş Hukuku'nda özel olarak düzenlenmiş ve işçiye kıdem tazminatı hakkı tanıyan önemli bir haklı fesih nedenidir. Bu hakkın kullanılabilmesi için evliliğin gerçekleşmiş olması ve feshin evlilik tarihinden itibaren bir yıl içinde yapılması temel koşullardır. Bu koşullara uygun yapılan fesih, işçiye öncelikle kıdem tazminatı talep etme hakkı verir. Bunun yanı sıra, ödenmemiş ücretler, fazla mesai, UBGT, hafta tatili ve kullanılmayan yıllık izin ücretleri gibi diğer işçilik alacakları da genel hükümler çerçevesinde talep edilebilir. Bu tür davalarda, zorunlu arabuluculuk süreci, görevli ve yetkili mahkeme, dava türünün doğru belirlenmesi (belirsiz alacak/kısmi dava), ispat yükü ve delillerin sunulması, zamanaşımı süreleri gibi usuli konulara dikkat edilmesi, hak kayıplarının önlenmesi açısından büyük önem taşımaktadır. İşbu Dilekçe'de ortaya konulan taleplerin (Madde 6-12) yargılama sürecinde somut delillerle desteklenmesi ve hukuki argümanların doğru bir şekilde sunulması, davanın seyri açısından belirleyici olacaktır.
T.C.
...
İŞ MAHKEMESİNE
DAVACI : TC:
Adresi:
VEKİLİ : Av.
DAVALI : TC:
Adresi:
KONU : İşçinin evliliği sebebiyle haklı feshe dayalı işçilik alacakları talebidir.
DAVA DEĞERİ : Belirsiz ve kısmi taleplerimizin toplamı ... TL'dir.
AÇIKLAMALAR :
I. MÜVEKKİL HAKKINDA ESASA İLİŞKİN BİLGİ:
Müvekkilim _._.20_ tarihi doğumludur. Müvekkilim _._.20_ tarihinden _._.20_ tarihine kadar Davalı işveren yanında son olarak aylık ... TL ücret karşılığında ... olarak çalışmıştır. Müvekkilim _._.20_ tarihinde ... evlenmiştir.
II. DİLEKÇE ÖZETİ:
Aşağıda ayrıntılı olarak açıklanan dava konusu olayların maddeler halindeki kısa özetidir:
1. Müvekkil _._.20_ ve _._.20_ tarihleri arasında Davalı Şirkette ... olarak çalışmıştır.
2. Müvekkil _._.20_ tarihinde evlenmiştir. _._.20_ tarihinde ise evlilik nedeniyle iş akdini feshettiğini beyanla işçilik alacaklarının ödenmesi ihtar edilmiştir.
3. ...
III. USULE İLİŞKİN AÇIKLAMALAR:
1. Davalı taraf ile yapılan arabulucu görüşmesinden netice çıkmamış olup taraflar arasında anlaşma sağlanamamıştır. _._.20_ tarihinde anlaşamama tutanağı imzalanmıştır.
2. ...
IV. ESASA İLİŞKİN DETAYLI VAKIALAR VE HUKUKİ AÇIKLAMALAR:
Esasa ilişkin vakıaların ve hukuki iddialarımızın ayrıntılı açıklamalarıdır:
A. Evlilik Sebebine Dayalı Haklı Feshe İlişkin Açıklamalar:
1. Müvekkil _._.20_ ve _._.20_ tarihleri arasında Davalı Şirkette ... olarak çalışmıştır.
2. Müvekkil _._.20_ tarihinde evlenmiştir.
3. Evlilik tarihinden itibaren yasal süre olan 1 yıl içinde ve _._.20_ tarihinde evlilik nedeniyle iş akdini feshettiğini beyanla işçilik alacaklarının ödenmesini Davalıya ihtar etmiştir.
4. ...
5. Alacaklarımızın ödenmemesi üzerine işbu davayı açma zorunluluğu oluşmuştur.
V. İŞÇİLİK ALACAKLARI TALEBİMİZ HAKKKINDA AÇIKLAMALAR:
Yukarıda açıklanan vakıalar nedeniyle Müvekkilimin İş Kanunundan kaynaklı alacak kalemleri şu şekildedir:
A. Ücret Alacağı Talebimiz:
1. Müvekkil son olarak ... TL aylık brüt ücret almaktadır. Müvekkile yapılan ödemelerin ise hepsi banka aracılığı ile yapılmamıştır. Bir kısım ödemeler banka aracılığı ile yapılırken bir kısım ödemeler elden verilmiştir.
2. Müvekkil ... olarak işyerinde çalışmış bu doğrultuda emsal ücret araştırılması yapılması gerekmektedir. Emsal ücret araştırılması için; ... Sendikalarına ve ... Meslek Odasına müzekkere yazılarak emsal ücretin sorulması talep edilmektedir.
3. Müvekkile ayni kışlık yakacak olarak ... verilmekte, servis hizmeti sunulmakta, yemek işyerinde verilmektedir. Tüm bu durumların alacak kalemlerinin belirlenmesinde göz önünde bulundurulması gerekmektedir.
4. ...
B. Fazla Mesai Alacağı Talebimiz:
1. Müvekkil hem gece hem gündüz vardiyasında en az ... saat çalışmıştır. Akşam vardiyasında ortalama olarak ... da iş başı yapıp sabah ... iş bitimi olarak çalıştırılmış ancak mesai saatlerinden sonra en az ... saat daha çalıştırılmıştır.
2. Gündüz vardiyasında da sabah ... akşam ... saatleri arasında çalıştırılmıştır. Gündüz vardiyasında da ortalama olarak yine ... saat mesai yapmak zorunda kalmıştır. Müvekkile fazla mesai çalışmalarından dolayı ücret ödemesi işverence yapılmamıştır.
3. ...
C. UBGT ve Diğer Tatil Günleri Alacağı Talebimiz:
1. Dini bayramlarda, resmi tatillerde, genel tatil, ulusal bayram günlerinde de izin ve hakları verilmeksizin çalıştırılmıştır. UBGT ve diğer tatil günlerinde yaptığı çalışmalardan ve fazla mesaiden dolayı harici olarak ödeme yapılmamıştır.
2. ...
D. Kıdem Tazminatı Alacağı Talebimiz:
1. Müvekkil davalı Şirkette _._.20_ ve _._.20_ tarihleri arasında çalışmış olup ... yıl kıdemi bulunmaktadır.
2. Müvekkilin son alınan ücreti üzerinden brüt olarak diğer sosyal ve mali hakların da dahil edilerek