- Hükümlünün İnfazının Ertelenmesi Talebi
- Talep Sonucu
- Ekler
HÜKÜMLÜNÜN HAPİS CEZASININ İNFAZININ ERTELENMESİ, GERİ BIRAKILMASI VE İNFAZA ARA VERİLMESİ TALEPLERİNİN HUKUKİ ÇERÇEVESİ
GİRİŞ
Türk hukuk sisteminde, mahkemeler tarafından verilen ve kesinleşen hapis cezalarının infazı, ceza adalet sisteminin temel bir gereğidir. Devletin cezalandırma yetkisinin somutlaşmış hali olan infaz, kamu düzeninin korunması ve suçun önlenmesi amaçlarına hizmet eder. Ancak, ceza infaz hukuku, salt cezalandırmanın ötesinde, hükümlünün insan onuruna yaraşır koşullarda cezasını çekmesini ve topluma yeniden kazandırılmasını da hedefler. Bu bağlamda, belirli durumlarda hükümlünün kişisel veya sağlıkla ilgili koşulları, cezanın derhal veya kesintisiz infazını hakkaniyete aykırı veya fiilen imkansız kılabilir. İşte bu noktada, 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun (CGTİK), infazın ertelenmesi, geri bırakılması ve infaza ara verilmesi gibi müesseselerle devreye girerek, katı infaz kuralına istisnalar getirmektedir. Bu hukuki mekanizmalar, hükümlünün veya yakınlarının temel hak ve menfaatlerini korumayı amaçlayan insancıl düzenlemelerdir. İşbu makalede, hapis cezasının infazının ertelenmesi, geri bırakılması ve infaza ara verilmesi taleplerinin hukuki dayanakları, koşulları, usulü ve bu taleplere ilişkin hazırlanan dilekçelerde (örneğin, işbu Dilekçe gibi) dikkate alınması gereken temel unsurlar, ilgili mevzuat ve yargısal uygulamalar ışığında ayrıntılı olarak incelenecektir. Yetkili merci, kural olarak cezanın infaz edildiği yer Cumhuriyet Başsavcılığı İnfaz Bürosu'dur (Madde 1).
1. İNFAZIN ERTELENMESİ, GERİ BIRAKILMASI VE ARA VERİLMESİ KAVRAMLARI VE HUKUKİ DAYANAKLARI
Ceza infaz hukukunda sıklıkla birbirine karıştırılabilen ancak farklı hukuki koşullara ve sonuçlara tabi olan üç temel kavram bulunmaktadır: infazın geri bırakılması, infazın ertelenmesi ve infaza ara verilmesi. Bu kavramların temel hukuki dayanağı 5275 sayılı CGTİK'tir.
a. İnfazın Geri Bırakılması: Cezanın infazına başlanamaması veya başlanmışsa durdurulması sonucunu doğuran, genellikle hükümlünün sağlık durumu veya gebelik gibi zorunlu nedenlere dayanan bir durumdur. CGTİK Madde 16'da düzenlenmiştir. Bu hallerde, geri bırakmayı gerektiren neden ortadan kalkıncaya kadar infaz ertelenir.
b. İnfazın Ertelenmesi: Hükümlünün belirli koşulları taşıması halinde, cezanın infazına hiç başlanmadan ileri bir tarihe bırakılmasıdır. Genellikle hükümlünün istemi üzerine ve belirli sürelerle sınırlı olarak Cumhuriyet savcısının kararıyla uygulanır. CGTİK Madde 17 ve 17/A'da düzenlenmiştir.
c. İnfaza Ara Verilmesi: Cezanın infazına başlandıktan sonra, ortaya çıkan zorunlu ve acil nedenlerle infaza geçici bir süreyle mola verilmesidir. CGTİK Madde 17(4) ve devamında düzenlenmiştir.
Bu üç müessese de, cezanın bireyselleştirilmesi ilkesinin infaz aşamasındaki yansımaları olup, kanunda belirtilen şartların gerçekleşmesi halinde hükümlüye tanınan haklardır. İşbu Dilekçe'nin 1. maddesinde (Madde 2) ve talep sonucu bölümünde (Madde 13) bu üç kavrama da atıf yapıldığı görülmektedir.
2. İNFAZIN GERİ BIRAKILMASI HALLERİ (CGTİK m. 16)
CGTİK Madde 16, hapis cezasının infazının zorunlu olarak geri bırakılacağı halleri düzenlemektedir. Bu haller şunlardır:
a. Akıl Hastalığı: Hükümlünün ceza infaz kurumunda bulunması sırasında akıl hastalığına tutulduğu ve bu durumun resmi sağlık kurulu raporuyla tespit edildiği hallerde, infaz geri bırakılır ve hükümlü, iyileşinceye kadar sağlık kurumunda koruma ve tedavi altına alınır (CGTİK m. 16/1). (Madde 3)
b. Diğer Ağır Hastalıklar: Hükümlünün akıl hastalığı dışındaki bir hastalığa yakalanması ve ceza infaz kurumu koşullarında hayatı için kesin bir tehlike oluşturduğunun Adli Tıp Kurumu veya Sağlık Bakanlığınca belirlenen tam teşekküllü hastanelerin sağlık kurullarınca tespit edilmesi halinde, cezanın infazı iyileşinceye kadar geri bırakılır (CGTİK m. 16/2). Bu durumun belgelendirilmesi esastır. (Madde 4)
c. Gebelik ve Doğum: Gebe olan veya doğum yaptığı tarihten itibaren bir yıl altı ay geçmemiş kadın hükümlülerin cezasının infazı geri bırakılır. Çocuk ölmüş veya başkasına verilmişse, doğumdan itibaren iki ay sonra ceza infaz olunur (CGTİK m. 16/4). (Madde 5)
d. Hayatını Yalnız İdame Ettirememe: Maruz kaldığı ağır bir hastalık veya engellilik nedeniyle ceza infaz kurumu koşullarında hayatını yalnız idame ettiremeyen ve toplum güvenliği bakımından ağır ve somut tehlike oluşturmayacağı değerlendirilen hükümlünün cezasının infazı, Adli Tıp Kurumu raporuna istinaden iyileşinceye kadar geri bırakılabilir (CGTİK m. 16/6). Bu halde Cumhuriyet savcısının takdir yetkisi bulunmaktadır. (Madde 6)
Geri bırakma kararları, ilgili sağlık raporları alındıktan sonra Cumhuriyet savcısı tarafından verilir.
3. İNFAZIN ERTELENMESİ HALLERİ (CGTİK m. 17, 17/A)
İnfazın ertelenmesi, belirli koşullar altında ve genellikle hükümlünün talebi üzerine cezanın infazının belirli bir süre için ileriye atılmasıdır.
a. Hükümlünün İstemine Bağlı Erteleme (CGTİK m. 17/1): Kasten işlenen suçlarda üç yıl, taksirle işlenen suçlarda ise beş yıl veya daha az süreli hapis cezasına mahkum olan hükümlülerin, Cumhuriyet Başsavcılığına yapılan çağrı üzerine gelmeleri halinde, kendi talepleri üzerine cezalarının infazı ertelenebilir (Madde 9). Erteleme süresi her defasında bir yılı geçemez ve en fazla iki defa (toplamda iki yıl) ertelenebilir. Erteleme talebinin kabulü için hükümlünün belirli bir miktar güvence göstermesi gerekebilir, ancak hükümlünün ödeme gücü yoksa bu şart aranmayabilir.
b. Yakınlarının Hastalığı veya Ölümü Gibi Zorunlu Haller Nedeniyle Erteleme (CGTİK m. 17/2 - Mülga, ancak benzer durumlar ara verme kapsamında değerlendirilebilir): CGTİK m. 17/2 eskiden bu tür halleri düzenlemekteydi, ancak mevcut düzenlemede bu gibi durumlar daha çok infaza ara verme (m. 17/4) kapsamında ele alınmaktadır.
c. Hastalık Nedeniyle Erteleme (CGTİK m. 17/3 - Mülga): Hükümlünün hastalığının sürekli bir tedaviyi gerektirmesi hali de eski düzenlemede erteleme sebebiydi, şimdi ise genellikle infazın geri bırakılması (m. 16) veya infaza ara verme (m. 17/4) kapsamında değerlendirilir.
d. Kadın Hükümlünün Bakıma Muhtaç Çocuğu Nedeniyle Erteleme (CGTİK m. 17/6): Toplam on yıl veya daha az süreli hapis cezasına mahkum olan veya adli para cezası infaz sürecinde hapis cezasına çevrilen kadın hükümlünün, on sekiz yaşını doldurmamış ve engelliliği nedeniyle bakıma muhtaç veya ağır bir hastalığa maruz kalmış çocuğunun bulunması halinde, toplum güvenliği bakımından ağır ve somut tehlike oluşturmayacağı değerlendirilirse, cezasının infazı Cumhuriyet Başsavcılığınca bir yıla kadar ertelenebilir. Erteleme süresi her defasında altı ayı geçmemek üzere en çok dört kez uzatılabilir. Bu durumun resmi sağlık kurulu raporuyla belgelenmesi gerekir (Madde 7).
e. Çocuklar Hakkında Erteleme (CGTİK m. 17/A): Çocuklar hakkında hükmedilen hapis cezasının infazının ertelenmesine ilişkin özel hükümler bulunmaktadır.
Erteleme talepleri, cezanın infazı için yapılacak çağrı üzerine veya çağrıdan önce hükümlü veya vekili tarafından Cumhuriyet Başsavcılığına yapılır.
4. HAPİS CEZASININ İNFAZINA ARA VERİLMESİ HALLERİ (CGTİK m. 17/4)
Hapis cezasının infazına başlandıktan sonra, hükümlünün talebi üzerine aşağıdaki zorunlu ve çok ivedi hallerde Cumhuriyet Başsavcılığınca infaza ara verilebilir (Madde 11):
a. Yükseköğrenimi Bitirebilme: Hükümlünün yükseköğrenimini bitirebilmesi için.
b. Ailevi Nedenler: Ana, baba, eş veya çocuklarının ölümü veya bu kişilerin sürekli hastalık veya malullükleri nedeniyle ailenin ticari faaliyetlerinin yürütülebilmesinin veya tarım topraklarının işlenebilmesinin imkânsız hâle gelmesi.
c. Bakım İhtiyacı: Hükümlünün eş veya çocuklarının sürekli hastalık veya malullükleri nedeniyle bakıma muhtaç olmaları.
d. Hükümlünün Hastalığı: Hükümlünün hastalığının sürekli bir tedaviyi gerektirmesi.
Ara verme süresi kural olarak bir yılı geçemez, ancak zorunlu hallerde bir yılı geçmeyen sürelerle en fazla iki kez daha uzatılabilir. Hükümlünün hastalığı nedeniyle ara verme halinde bu süre sınırları uygulanmaz. Ara verme talebinde de güvence istenebilir.
5. ERTELEME VE ARA VERME TALEPLERİNİN KABUL EDİLMEYECEĞİ HALLER (CGTİK m. 17/7)
Aşağıdaki suçlardan mahkûm olanlar hakkında, infazın ertelenmesi (m. 17/1, 17/6) veya infaza ara verilmesi (m. 17/4) hükümleri uygulanmaz (Madde 8):
a. Terör suçları (TCK İkinci Kitap, Dördüncü Kısım, Dördüncü, Beşinci, Altıncı ve Yedinci Bölümde tanımlanan suçlar).
b. Örgüt faaliyetleri çerçevesinde işlenen suçlar.
c. Cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlar (TCK m. 102, 103, 104, 105).
Ayrıca, mükerrirlere özgü infaz rejimi uygulanan hükümlüler ile disiplin veya tazyik hapsine mahkum olanlar da bu hükümlerden yararlanamazlar.
6. BAŞVURU USULÜ VE DEĞERLENDİRME SÜRECİ
İnfazın ertelenmesi, geri bırakılması veya infaza ara verilmesi talepleri, hükümlü veya kanuni temsilcisi/vekili tarafından, cezanın infazını yürüten Cumhuriyet Başsavcılığı İnfaz Bürosu'na hitaben yazılmış bir dilekçe ile yapılır (Madde 1). İşbu Dilekçe'de olduğu gibi, dilekçede hükümlünün kimlik bilgileri, mahkumiyetine ilişkin bilgiler (mahkeme, esas/karar no, ceza miktarı), talebin hangi hukuki nedene (erteleme, geri bırakma, ara verme) ve CGTİK'in hangi maddesine dayandığı açıkça belirtilmelidir (Madde 2).
Talebin gerekçesi detaylı olarak açıklanmalı ve bu gerekçeyi destekleyen tüm deliller (sağlık kurulu raporları, nüfus kayıt örnekleri, öğrenci belgeleri, ticari kayıtlar, ölüm belgeleri vb.) dilekçeye eklenmelidir (Madde 15). Özellikle sağlık nedenlerine dayalı taleplerde, CGTİK'in aradığı nitelikte (Adli Tıp Kurumu, tam teşekküllü hastane sağlık kurulu vb.) ve güncel tarihli raporların sunulması kritik öneme sahiptir.
Cumhuriyet savcısı, talebi ve eklerini inceleyerek, kanuni şartların oluşup oluşmadığını, varsa takdir yetkisini kullanarak (örneğin CGTİK m. 16/6, m. 17/6) bir karar verir. Güvence bedeli istenmesi gereken hallerde miktarı belirler ve ödenmesini talep eder. Talebin kabulü veya reddi yönündeki kararlara karşı, hükümlü veya vekili tarafından, kararın tebliğinden itibaren kanunda öngörülen süreler içinde İnfaz Hakimliğine şikayet yoluyla başvurulabilir (CGTİK m. 98 vd.).
7. DİLEKÇE HAZIRLIĞINDA DİKKAT EDİLEBİLECEK HUSUSLAR
İnfazın ertelenmesi, geri bırakılması veya infaza ara verilmesi taleplerini içeren dilekçelerin hazırlanmasında, başvurunun başarısı açısından bazı hususlara dikkat edilmesi faydalı olacaktır:
a. Gerekçenin Belirginleştirilmesi: Dilekçenin "Açıklamalar" bölümünde (Madde 2), talebin dayandırıldığı spesifik yasal düzenleme (örneğin CGTİK m. 16/2, m. 17/1, m. 17/4) ve bu düzenlemedeki koşulların somut olayda nasıl gerçekleştiği ayrıntılı ve net bir şekilde izah edilmelidir. İşbu Dilekçe'nin 2. maddesindeki gibi genel ifadeler yerine, hükümlünün durumuna özgü vakıalar (hastalığın türü, ailevi durumun detayları vb.) somut olarak ortaya konulmalıdır.
b. Delillerin Somutlaştırılması ve İlişkilendirilmesi: Dilekçeye eklenen belgelerin (Madde 15) sadece listelenmesi yerine, her bir delilin hangi vakıayı ispatladığı ve taleple olan ilgisi kısaca açıklanmalıdır. Örneğin, "Ek-1: X Hastanesi Sağlık Kurulu Raporu (Hükümlünün hayati tehlike arz eden hastalığını belgelemektedir)" gibi ifadeler, inceleyen makamın işini kolaylaştıracaktır. Belgelerin asılları veya onaylı suretleri sunulmalıdır.
c. Talep Türünün Netleştirilmesi: İşbu Dilekçe'nin talep sonucu bölümünde (Madde 13) olduğu gibi "ertelenmesine/geri bırakılmasına/ara verilmesine" şeklinde tüm ihtimalleri kapsayan bir talep yerine, somut duruma en uygun olan hukuki müessesenin (geri bırakma, erteleme veya ara verme) açıkça belirtilmesi ve talebin buna odaklanması, hukuki netlik açısından tercih edilebilir. Zira her birinin şartları ve sonuçları farklıdır.
SONUÇ
Hapis cezasının infazının ertelenmesi, geri bırakılması ve infaza ara verilmesi, Türk ceza infaz hukukunun önemli ve insancıl yönlerini yansıtan istisnai müesseselerdir. Bu düzenlemeler, cezanın infazı sürecinde ortaya çıkabilecek özel durumları dikkate alarak, hükümlünün temel haklarının korunmasını ve bazı hallerde infazın katı uygulamasından kaynaklanabilecek mağduriyetlerin önlenmesini amaçlar. 5275 sayılı CGTİK'te detaylı olarak düzenlenen bu imkanlardan yararlanılabilmesi için kanunda belirtilen şartların titizlikle yerine getirilmesi, taleplerin somut gerekçelere dayandırılması ve gerekli delillerle desteklenmesi büyük önem taşımaktadır. Cumhuriyet Başsavcılıkları ve İnfaz Hakimlikleri, bu talepleri değerlendirirken hem kamu düzeninin korunması hem de bireysel hak ve özgürlükler ile insancıl hukuk ilkeleri arasında hassas bir denge kurmaktadırlar.
T.C.
...CUMHURİYET BAŞSAVCILIĞI
İNFAZ BÜROSUNA
HÜKÜMLÜ :
VEKİLİ : Av.
KONU : Hükümlünün İnfazının ertelenmesi talebidir.
AÇIKLAMALAR :
1. 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanuna göre;
- Akıl hastalığına tutulan hükümlünün cezasının infazı geriye bırakılır.
- Diğer hastalıklar halinde hapis cezasının infazı, mahkumun hayatı için kesin bir tehlike teşkil ediyorsa mahkumun cezasının infazı iyileşinceye kadar geri bırakılır.
- Hapis cezasının infazı, gebe olan veya doğurduğu tarihten itibaren bir yıl altı ay geçmemiş bulunan kadınlar hakkında geri bırakılır.
- Maruz kaldığı ağır bir hastalık veya engellilik nedeniyle ceza infaz kurumu koşullarında hayatını yalnız idame ettiremeyen ve toplum güvenliği bakımından ağır ve somut tehlike oluşturmayacağı değerlendirilen mahkumun cezasının infazı iyileşinceye kadar geri bırakılabilir.
- İnfazına başlanmış olsa bile, toplam on yıl veya daha az süreli hapis cezasına mahkum olan veya adli para cezası infaz sürecinde hapis cezasına çevrilen kadın hükümlünün, engelliliği nedeniyle bakıma muhtaç olan veya