- Hukuk Boş Taslak Dava Dilekçesi
- İhtiyati Tedbir
- İhtiyati Haciz
- Maddi Tazminat
- Manevi Tazminat
- Adli Yardım
- Talep Sonucu
- Delil Listesi
HUKUK DAVALARINDA DAVA DİLEKÇESİNİN HAZIRLANMASI VE UNSURLARI: HUKUK MUHAKEMELERİ KANUNU ÇERÇEVESİNDE BİR DEĞERLENDİRME
Türk medeni yargılama hukukunda dava, kural olarak bir dava dilekçesi ile açılır. Dava dilekçesi, davacının yargı organlarından hukuki koruma talep ettiği, davanın ve taleplerin temelini oluşturan en önemli usuli belgedir. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK), dava dilekçesinin içeriğini ve taşıması gereken zorunlu unsurları ayrıntılı olarak düzenlemiştir. İşbu makalede, bir hukuk davası dilekçesi taslağı esas alınarak, dava dilekçesinin unsurları, ihtiva etmesi gereken talepler ve bu taleplerin hukuki dayanakları, Türk hukuku ve doktrini ışığında incelenecektir.
1. DAVA DİLEKÇESİNİN ZORUNLU UNSURLARI
HMK madde 119, dava dilekçesinde bulunması gereken zorunlu unsurları saymıştır. Bu unsurlardaki eksiklikler, davanın usulden reddine veya mahkeme tarafından eksikliğin giderilmesi için süre verilmesine neden olabilir. İşbu Dilekçe'de bu unsurlara yer verildiği görülmektedir.
a. Mahkemenin Adı: (Dilekçenin Başlığı) Davanın hangi görevli ve yetkili mahkemede açıldığını gösterir. Görev ve yetki, kamu düzenine ilişkin olup, mahkemece re'sen dikkate alınır.
b. Tarafların ve Varsa Temsilcilerinin Kimlik Bilgileri: Davacı ve davalının adı, soyadı, T.C. kimlik numarası ve adresi yer almalıdır (Dilekçe, Davacı/Davalı Bölümleri). Tüzel kişiler için unvan ve adres bilgileri gereklidir. Tarafların kanuni veya iradi temsilcileri (vekilleri) varsa, bu kişilerin de kimlik bilgileri ve adresleri belirtilmelidir (Dilekçe, Vekil Bölümü).
c. Davanın Konusu ve Malvarlığı Davalarında Dava Değeri: Davanın konusu (Konu Başlığı), talebin ne olduğunu kısaca özetler. Malvarlığı haklarına ilişkin davalarda, dava konusunun değeri (Dava Değeri Başlığı) belirtilmelidir. Bu değer, harçların hesaplanması ve kanun yollarına başvuru sınırlarının belirlenmesi açısından önemlidir. Dava değerinin belirsiz olduğu durumlarda belirsiz alacak davası veya kısmi dava açılabilir (HMK m. 107, m. 109).
d. Davacının İddiasının Dayanağı Olan Vakıalar: Davacı, iddialarının temelini oluşturan tüm olayları, yani vakıaları sıra numarası altında açık özetler halinde belirtmelidir (Dilekçe, Açıklamalar Bölümü, özellikle Madde IV). HMK madde 25 uyarınca hakim, tarafların bildirdiği vakıalarla bağlıdır. Bu nedenle vakıaların eksiksiz ve doğru bir şekilde anlatılması elzemdir.
e. Dayanılan Hukuki Sebepler: Davacı, ileri sürdüğü vakıaları hangi hukuki nedenlere dayandırdığını belirtmelidir (Dilekçe, Madde IV). Ancak HMK madde 33 uyarınca "hukukun re'sen uygulanması" ilkesi geçerli olduğundan, davacının hukuki nitelendirmede hata yapması veya hiç belirtmemesi durumunda dahi hakim, doğru hukuki sebebi uygulamakla yükümlüdür. Yine de hukuki sebeplerin gösterilmesi, davanın anlaşı lırlığı açısından faydalıdır.
f. Açık ve Net Talep Sonucu: Davacının mahkemeden ne istediğini, yani neye karar verilmesini talep ettiğini hiçbir tereddüde yer vermeyecek şekilde açıkça belirtmesi gerekir (Dilekçe, Talep Sonucu Bölümü). Taleple bağlılık ilkesi (HMK m. 26) gereği hakim, talepten fazlasına veya başka bir şeye karar veremez.
g. Davacının veya Vekilinin İmzası: Dava dilekçesi, davacı veya varsa vekili tarafından imzalanmalıdır (Dilekçe, Son Kısım). İmza, dilekçenin sahibini belli eder ve usulüne uygun bir dava açılışını sağlar. Elektronik imza ile de dilekçe sunulabilir (HMK m. 445).
2. DİLEKÇEDE YER ALABİLECEK TALEP TÜRLERİ VE HUKUKİ NİTELİKLERİ
İşbu Dilekçe taslağında, bir davada ileri sürülebilecek çeşitli taleplere ilişkin bölümler yer almaktadır.
a. İhtiyati Tedbir Talebi: (Dilekçe, Madde V ve Talep Sonucu Madde 2) İhtiyati tedbir, HMK madde 389 vd. hükümlerinde düzenlenmiştir. Mevcut durumda meydana gelebilecek bir değişme nedeniyle hakkın elde edilmesinin önemli ölçüde zorlaşacağından ya da tamamen imkânsız hâle geleceğinden veya gecikme sebebiyle bir sakıncanın yahut ciddi bir zararın doğacağından endişe edilmesi hâllerinde, uyuşmazlık konusu hakkında talep edilebilir. Dilekçede, tedbir talebinin nedenleri (Madde V/1) ve ne tür bir tedbir istendiği (taşınır, taşınmaz, banka hesabı vb. üzerine tedbir konulması gibi) (Madde V/1, Talep Sonucu Madde 2) belirtilmiştir. Kural olarak teminat karşılığı karar verilse de, durum ve koşullar gerektiriyorsa teminatsız da karar verilebilir (HMK m. 392). Davalının dinlenmeden de tedbir kararı verilebilmesi mümkündür (HMK m. 390/2).
b. İhtiyati Haciz Talebi: (Dilekçe, Madde VI ve Talep Sonucu Madde 3) İhtiyati haciz, 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu (İİK) madde 257 vd. hükümlerinde düzenlenmiş bir geçici hukuki koruma yoludur. Para alacaklarına ilişkin mevcut veya müstakbel bir takibin sonucunun güvence altına alınması amacıyla, borçlunun mallarına mahkeme kararıyla geçici olarak el konulmasıdır. Rehinle temin edilmemiş ve vadesi gelmiş bir para borcunun alacaklısı, borçlunun yedinde veya üçüncü şahısta olan taşınır ve taşınmaz mallarını ve alacaklarıyla diğer haklarını ihtiyaten haczettirebilir. Vadesi gelmemiş borçtan dolayı da belirli şartların varlığı halinde ihtiyati haciz istenebilir (İİK m. 257/2). Talepte, ihtiyati haciz nedenleri (mal kaçırma ihtimali gibi) (Madde VI/1) ve hangi mallar üzerine haciz istendiği (Madde VI/1, Talep Sonucu Madde 3) belirtilmelidir. Kural olarak teminat gösterilmesi gerekir (İİK m. 259), ancak alacak bir ilama dayanıyorsa teminat aranmayabilir.
c. Maddi Tazminat Talebi: (Dilekçe, Madde VII ve Talep Sonucu Madde 6) Maddi tazminat, hukuka aykırı bir fiil veya işlem nedeniyle kişinin malvarlığında meydana gelen eksilmenin (fiili zarar) veya malvarlığının artmasına engel olunan durumların (yoksun kalınan kar) giderilmesi talebidir. Türk Borçlar Kanunu (TBK) madde 49 vd. (haksız fiil sorumluluğu), madde 112 vd. (sözleşmeye aykırılık) veya diğer özel kanun hükümlerine dayanabilir. Dilekçede, maddi zararın kalemleri ve dayanakları açıklanmalıdır (Madde VII/1). Zararın miktarının tam olarak belirlenemediği durumlarda belirsiz alacak davası (HMK m. 107) açılabilir. Faiz talebi ve faizin başlangıç tarihi de belirtilmelidir (Talep Sonucu Madde 6).
d. Manevi Tazminat Talebi: (Dilekçe, Madde VIII ve Talep Sonucu Madde 7) Manevi tazminat, hukuka aykırı bir fiil veya işlem nedeniyle kişinin kişilik haklarının (şeref, haysiyet, beden bütünlüğü, özel hayat vb.) ihlali sonucu duyduğu acı, elem, ıstırap ve yaşama zevkindeki azalmanın telafisi amacıyla talep edilen bir miktar paradır. TBK madde 56 (bedensel zarar) ve madde 58 (kişilik hakkı ihlali) temel dayanaklarıdır. Dilekçede, manevi zarara yol açan fiiller (Madde VIII/1), bu fiillerin müvekkil üzerindeki etkileri (acı, elem, itibar kaybı) (Madde VIII/1) ve tazminat miktarının belirlenmesinde dikkate alınması istenen hususlar (tarafların kusur durumu, sosyo-ekonomik durumları) (Madde VIII/1) açıklanmalıdır. Faiz talebi ve başlangıç tarihi de belirtilmelidir (Talep Sonucu Madde 7).
e. Adli Yardım Talebi: (Dilekçe, Madde IX ve Talep Sonucu Madde 4) Adli yardım, HMK madde 334 vd. hükümlerinde düzenlenmiştir. Kendisi ve ailesinin geçimini önemli ölçüde zor duruma düşürmeksizin, gereken yargılama veya takip giderlerini kısmen veya tamamen ödeme gücünden yoksun olan kimselerin, iddia ve savunmalarında haklı göründükleri takdirde talep edebilecekleri bir kolaylıktır. Adli yardım talebi, asıl dava veya işin görüleceği mahkemeden istenir. Talebin kabulü halinde kişi, yapılacak tüm yargılama ve takip giderlerinden geçici olarak muaf tutulur, ileride haksız çıkması halinde giderleri ödemekle yükümlü olur. Dilekçede, adli yardım talebinin gerekçeleri (gelir durumu, masrafları karşılama gücünün olmaması) (Madde IX/1) belirtilmelidir.
3. DELİLLERİN GÖSTERİLMESİ VE SUNULMASI
HMK uyarınca taraflar, dayandıkları vakıaları ispatlamakla yükümlüdür (HMK m. 189/1 - İspat Yükü). Dava dilekçesinde, iddia edilen vakıaların hangi delillerle ispat edileceği de belirtilmelidir (HMK m. 119/1-f). İşbu Dilekçe'nin sonunda yer alan "Delil Listesi ve Ekler" bölümü (Madde 20), bu amaca hizmet etmektedir.
a. Delillerin Belirtilmesi: Davacı, dilekçesinde hangi delillere dayandığını (örneğin tanık, bilirkişi, keşif, yemin, belge, uzman görüşü, isticvap vb.) yazmalıdır (Madde 21, 23).
b. Eldeki Belgelerin Eklenmesi: Davacı, elinde bulunan belgelerin asıllarını veya onaylı örneklerini dilekçeye eklemelidir (HMK m. 121).
c. Başka Yerden Getirtilecek Deliller: Başka yerden getirtilecek belge veya dosyalar için gerekli bilgiler (kurum adı, dosya numarası vb.) dilekçede belirtilerek mahkemeden bunların celbi istenmelidir (Madde 21, 23 - Celp Talebi).
d. Tanık Listesi: Tanık deliline dayanılıyorsa, tanıkların isimleri, adresleri ve hangi vakıa hakkında dinlenecekleri dilekçede belirtilmelidir (Madde 21 - Tanıklar).
e. Diğer Deliller: Keşif (Madde 23), bilirkişi incelemesi (Madde 21), yemin (Madde 23), uzman görüşü (HMK m. 293) (Madde 23) veya isticvap (HMK m. 169 vd.) (Madde 23) gibi delillere dayanılıyorsa, bu hususlar da dilekçede belirtilmelidir.
4. GENEL DEĞERLENDİRME VE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR
İşbu Dilekçe taslağı, HMK'nın aradığı temel unsurları ve bir davada sıklıkla karşılaşılan talepleri içerecek şekilde yapılandırılmıştır. Ancak her somut olay kendine özgü nitelikler taşır. Bu nedenle, bir dava dilekçesi hazırlanırken aşağıdaki hususlara özellikle dikkat edilmelidir:
a. Vakıaların Eksiksiz ve Doğru Anlatımı: Davanın temelini oluşturan olaylar (vakıalar), kronolojik sıra ve mantıksal bütünlük içinde, açık ve anlaşılır bir dille, hiçbir önemli nokta atlanmadan anlatılmalıdır. Özellikle "Esasa İlişkin Vakıalar ve Hukuki Açıklamalar" (Madde IV) bölümü bu açıdan kritik öneme sahiptir.
b. Hukuki Nedenlerin Vakıalarla İlişkilendirilmesi: İleri sürülen vakıaların hangi hukuki düzenlemelere (kanun maddesi, yönetmelik vb.) dayandığı ve talep sonucunu nasıl haklı kıldığı açıklanmalıdır.
c. Talep Sonucunun Açıklığı: Talep sonucu (Madde 18), net, ölçülebilir ve icra edilebilir nitelikte olmalıdır. Tereddüde yol açacak ifadelerden kaçınılmalıdır. Örneğin, tazminat taleplerinde miktar ve faiz başlangıç tarihi açıkça belirtilmelidir (Madde 19, 7).
d. Dava Türünün Doğru Belirlenmesi: Açılacak davanın niteliği (eda davası, tespit davası, belirsiz alacak davası, kısmi dava vb.) doğru belirlenmeli ve dilekçe bu doğrultuda hazırlanmalıdır. Özellikle dava değeri kısmında bu ayrıma dikkat çekilmiştir (Dava Değeri Başlığı).
e. Yetki ve Görev: Davanın doğru mahkemede açılması esastır. Görevli ve yetkili mahkemenin tespiti için HMK ve ilgili özel kanunlardaki düzenlemeler dikkate alınmalıdır.
Sonuç olarak, dava dilekçesi, bir davanın adeta yol haritasıdır. HMK'da belirtilen şekil şartlarına uygun, iddia edilen vakıaları ve hukuki dayanakları açıkça ortaya koyan, delillerle desteklenen ve net bir talep sonucu içeren bir dilekçe, yargılamanın sağlıklı bir şekilde yürütülmesi ve hak arama sürecinin etkinliği açısından hayati öneme sahiptir.
T.C.
...
... HUKUK MAHKEMESİNE
DAVACI : TC:
Adresi:
VEKİLİ : Av.
DAVALI : TC:
Adresi:
KONU : ... talebidir.
DAVA DEĞERİ : ... TL'dir. (Belirli / Belirsiz / Kısmi ve + Tazminat Bedelleri)
AÇIKLAMALAR :
I. MÜVEKKİL HAKKINDA ESASA İLİŞKİN BİLGİ:
...
II. DİLEKÇE ÖZETİ:
Aşağıda ayrıntılı olarak açıklanan dava konusu olayların maddeler halindeki kısa özetidir:
1. ...
2. ...
III. USULE İLİŞKİN AÇIKLAMALAR:
1. ...
2. ...
IV. ESASA İLİŞKİN VAKIALAR VE HUKUKİ AÇIKLAMALAR:
Esasa ilişkin vakıaların ve hukuki iddialarımızın ayrıntılı açıklamalarıdır:
1. ...
2. ...
V. İHTİYATİ TEDBİR TALEBİMİZ HAKKINDA AÇIKLAMALAR:
1. Dava sonuçlanana kadar hakkın elde edilmesi önemli ölçüde zorlaşacağından veya imkansız hale geleceğinden, hakkın derhal korunmasında zorunluluk bulunması sebebiyle Davalı taraf dinlenmeksizin; Davalıya ait banka hesapları, taşınmaz mallar ve araçlar ile 3. kişilerden alacakları üzerine öncelikle teminatsız olarak, Sayın Mahkeme aksi kanaatte ise uygun görülecek teminat veya teminat mektubu karşılığında ihtiyati tedbir konulmasını talep etmekteyiz.
2. ...
VI. İHTİYATİ HACİZ TALEBİMİZ HAKKINDA AÇIKLAMALAR:
1. Davalının mal kaçırma ve adres değiştirme ihtimali bulunmaktadır. Davalının; taşınır, taşınmaz malları ve banka hesapları ile 3. kişilerden alacakları üzerine borcu ödemeye yeter miktarda öncelikle teminatsız olarak, Sayın Mahkeme aksi kanaatte ise uygun görülecek teminat veya teminat mektubu karşılığında ihtiyati haciz konulmasını talep etmekteyiz.