- Alacak Talebi
- İhtiyati Tedbir
- İhtiyati Haciz
- Adli Yardım
- Maddi Tazminat
- Talep Sonucu
- Delil Listesi
ESER SÖZLEŞMESİ KAYNAKLI BELİRLİ ALACAK DAVALARI HAKKINDA HUKUKİ İNCELEME
GİRİŞ
Eser sözleşmeleri, günlük hayatta ve ticari ilişkilerde sıkça başvurulan, taraflara karşılıklı hak ve borçlar yükleyen önemli sözleşme türlerinden biridir. Bu sözleşmeler, bir tarafın (yüklenici/müteahhit) bir bedel karşılığında diğer taraf (iş sahibi/sipariş veren) için bir "eser" meydana getirmeyi veya teslim etmeyi üstlendiği sözleşmelerdir. Uygulamada, özellikle inşaat, tamirat, yazılım geliştirme, tasarım gibi alanlarda karşımıza çıkar. Taraflar arasındaki anlaşmazlıklar, çoğunlukla eserin zamanında veya gereği gibi teslim edilmemesi, ayıplı olması ya da kararlaştırılan bedelin ödenmemesi gibi nedenlerden kaynaklanır. İşbu Dilekçe'de de görüldüğü üzere, yüklenicinin hak ettiği ancak iş sahibi tarafından ödenmeyen alacağının tahsili amacıyla açılan davalar, "Eser Sözleşmesi Kaynaklı Belirli Alacak Davası" olarak nitelendirilir.
I. ESER SÖZLEŞMESİNİN TANIMI VE HUKUKİ NİTELİĞİ
6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu'nun (TBK) 470. maddesinde eser sözleşmesi şu şekilde tanımlanmıştır: "Eser sözleşmesi, yüklenicinin bir eser meydana getirmeyi, iş sahibinin de bunun karşılığında bir bedel ödemeyi üstlendiği sözleşmedir."
Bu tanımdan hareketle eser sözleşmesinin temel unsurları şunlardır:
a. Bir Eser Meydana Getirme: Eser, maddi veya gayri maddi bir varlık olabilir. Bir binanın inşası, bir makinenin tamiri, bir portrenin çizilmesi, bir projenin hazırlanması, bir yazılımın kodlanması gibi sonuçlar "eser" niteliğindedir. Önemli olan, belirli bir sonucun (eserin) ortaya çıkarılması taahhüdüdür.
b. Bedel Ödeme: İş sahibinin, meydana getirilen eser karşılığında yükleniciye bir bedel ödemeyi taahhüt etmesi gerekir. Bedel, para olabileceği gibi başka bir değer de olabilir. Bedelin belirli veya belirlenebilir olması yeterlidir.
c. Tarafların Anlaşması: Her sözleşmede olduğu gibi, tarafların eser meydana getirme ve bedel ödeme konularında iradelerinin uyuşması gerekir.
Eser sözleşmesi, kural olarak herhangi bir şekle tabi değildir (TBK m. 12). Ancak özel kanun hükümleri veya tarafların anlaşması ile belirli bir şekil şartı öngörülebilir (Örneğin, kat karşılığı inşaat sözleşmelerinin noterlikçe düzenleme şeklinde yapılması gibi). İşbu Dilekçe'de yazılı bir eser sözleşmesine dayanıldığı anlaşılmaktadır (Delil Listesi - 9). Sözleşme, taraflara karşılıklı borç yükleyen (sinallagmatik), rızai ve sürekli borç ilişkisi doğurmayan (ani edimli) bir sözleşme tipi olarak kabul edilir.
II. TARAFLARIN TEMEL BORÇLARI
Eser sözleşmesinde her iki tarafın da kanundan doğan temel borçları bulunmaktadır.
a. Yüklenicinin Borçları:
* Eseri Sadakat ve Özenle Meydana Getirme: Yüklenici, iş sahibinin menfaatlerini gözeterek, işi sadakat ve özenle yapmakla yükümlüdür (TBK m. 471/1). Özen borcunun ölçüsü, benzer alandaki basiretli bir yükleniciden beklenen davranışlardır.
* Eseri Bizzat Yapma veya Gözetimi Altında Yaptırma: Kural olarak yüklenici, eseri bizzat yapmak veya kendi yönetimi altında yaptırmakla yükümlüdür. Ancak işin niteliği gereği yüklenicinin kişisel özellikleri önemli değilse, işi başkasına (alt yükleniciye) yaptırabilir (TBK m. 471/3).
* Araç ve Gereçleri Sağlama: Aksine anlaşma veya adet yoksa, eserin meydana getirilmesi için gerekli araç ve gereçleri yüklenici sağlar (TBK m. 471/4).
* Malzemeye İlişkin Sorumluluk: Malzeme yüklenici tarafından sağlanmışsa, yüklenici bu malzemenin ayıplı olmasından satıcı gibi sorumludur. Malzeme iş sahibi tarafından sağlanmışsa, yüklenici bunları gereken özenle kullanmak ve ayıpları varsa iş sahibine bildirmekle yükümlüdür (TBK m. 472).
* İşe Zamanında Başlama ve Bitirme: Sözleşmede belirlenen sürelere uyma borcu altındadır. Yüklenicinin işe zamanında başlamaması, işi geciktirmesi veya zamanında bitiremeyeceğinin anlaşılması halinde iş sahibi sözleşmeden dönebilir (TBK m. 473).
* Ayıptan Sorumluluk (Teslimden Sonra): Yüklenici, teslim edilen eserin sözleşme niteliklerine veya dürüstlük kuralı gereği sahip olması gereken vasıflara aykırı olması durumunda ayıptan sorumludur (TBK m. 474-478).
* Eseri Teslim Etme: Meydana getirilen eseri iş sahibine teslim etmekle yükümlüdür.
b. İş Sahibinin Borçları:
* Bedeli Ödeme: İş sahibinin asli borcu, sözleşmede kararlaştırılan bedeli ödemektir (TBK m. 479). Bedel götürü (sabit) veya yaklaşık (keşfe göre) olarak belirlenebilir. Bedelin ödenme zamanı kural olarak eserin teslimi anıdır (TBK m. 480). Ancak taksitle ödeme gibi farklı anlaşmalar yapılabilir. İşbu Dilekçe'deki temel talep de bu borcun yerine getirilmemesine dayanmaktadır (Madde KONU, Madde TALEP SONUCU - 6).
* Eseri Teslim Alma: İş sahibi, tamamlanan ve teslim edilen eseri kabul etmekle yükümlüdür. Kabul, eserin sözleşmeye uygun olarak yapıldığının ve ayıpsız olduğunun zımni veya açık beyanıdır. İş sahibi, eseri muayene edip varsa ayıpları uygun sürede bildirmelidir (TBK m. 474, 477).
* Gerektiğinde Yüklenici ile İşbirliği Yapma: İşin niteliği gerektiriyorsa (örneğin, arsayı teslim etmek, gerekli izinleri almak gibi), iş sahibi yüklenici ile işbirliği yapmakla yükümlüdür.
III. ESER SÖZLEŞMESİ KAYNAKLI "BELİRLİ ALACAK" DAVASI
Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) m. 107'de düzenlenen belirsiz alacak davasının aksine, "belirli alacak davası", alacağın miktarının veya değerinin tam ve kesin olarak belirlenebildiği durumlarda açılan davadır. İşbu Dilekçe'nin konusu ve dava değeri (Madde KONU, DAVA DEĞERİ) incelendiğinde, davacının talebinin belirli bir meblağ olduğu anlaşılmaktadır. Bu durum, genellikle aşağıdaki hallerde söz konusu olur:
a. Sözleşmede kararlaştırılan ve vadesi gelmiş ancak ödenmemiş eser bedeli.
b. Sözleşme dışı yapılan ve bedeli konusunda anlaşılmış ek işlerin bedeli.
c. Yüklenicinin iş sahibi adına yaptığı ve sözleşme gereği iş sahibince karşılanması gereken masraflar.
Belirli alacak davasında davacı, dava dilekçesinde talep ettiği alacak miktarını net olarak belirtmek zorundadır. Bu, HMK m. 119'daki dava dilekçesinin içeriğine ilişkin zorunlu unsurlardan biridir. Faiz talebi de (Madde TALEP SONUCU - 6) bu belirli alacak üzerinden hesaplanacaktır.
IV. DAVA SÜRECİ VE USUL HÜKÜMLERİ (HMK ÇERÇEVESİNDE)
Eser sözleşmesinden kaynaklanan belirli alacak davaları, genel usul hükümlerine tabidir.
a. Görevli Mahkeme: Tarafların sıfatına (tacir olup olmadıklarına) ve uyuşmazlığın ticari niteliğine bakılmaksızın, kural olarak bu tür davalarda görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesi'dir (HMK m. 2). İşbu Dilekçe de doğru şekilde Asliye Hukuk Mahkemesi'ne hitaben yazılmıştır (Başlık).
b. Yetkili Mahkeme: Genel yetki kuralı gereği dava, davalının dava tarihindeki yerleşim yeri mahkemesinde açılabilir (HMK m. 6). Sözleşmelerden doğan davalarda ise, ayrıca sözleşmenin ifa edileceği yer mahkemesi de yetkilidir (HMK m. 10). Eser sözleşmelerinde ifa yeri genellikle eserin meydana getirildiği veya teslim edildiği yerdir. Taraflar tacir ise veya kamu tüzel kişisiyse, yetki sözleşmesi ile de yetkili mahkeme belirlenebilir (HMK m. 17).
c. Dava Dilekçesi: Dava, HMK m. 119'da sayılan unsurları içeren bir dilekçe ile açılır. İşbu Dilekçe'nin yapısı (Taraflar, Vekil, Konu, Dava Değeri, Açıklamalar (Vakıalar), Hukuki Sebepler (örtülü olarak), Deliller, Talep Sonucu) bu maddeye uygun görünmektedir. Dilekçede, tarafların kimlik bilgileri, dava konusu, talep edilen alacak miktarı, olayın dayandığı vakıalar ve deliller açıkça belirtilmelidir (Madde I, II, III, IV).
d. Harç ve Gider Avansı: Dava açılırken, talep edilen alacak miktarı üzerinden hesaplanacak nispi başvuru harcı ve diğer yargılama giderleri için belirlenen gider avansının mahkeme veznesine yatırılması zorunludur (Harçlar Kanunu, HMK m. 120). İşbu Dilekçe'de Adli Yardım talebinde bulunulması (Madde VIII, Madde TALEP SONUCU - 4), bu mali yükümlülüklerin devlet tarafından karşılanması istemini içerir.
e. İspat Yükü: Medeni Kanun m. 6 uyarınca, kural olarak herkes iddiasını ispatla yükümlüdür. Bu davada davacı (yüklenici), öncelikle eser sözleşmesinin varlığını, eseri sözleşmeye uygun olarak meydana getirdiğini veya teslim ettiğini (veya teslime hazır olduğunu) ve alacağının muaccel olduğunu ispat etmelidir. Davalı (iş sahibi) ise bedeli ödediğini (ödeme def'i) veya eserin ayıplı olduğunu, zamanında teslim edilmediğini ya da alacağın başka nedenlerle (takas, zamanaşımı vb.) talep edilemeyeceğini ispat etmek durumundadır.
f. Deliller: Uyuşmazlığın aydınlatılması için çeşitli delillere başvurulabilir. İşbu Dilekçe'nin Delil Listesi'nde (Madde IX) yer alan deliller bu tür davalarda sıklıkla kullanılır:
* Yazılı Eser Sözleşmesi (Delil Listesi - 9): Tarafların hak ve yükümlülüklerini belirleyen en temel delildir.
* Tanık Beyanları (Delil Listesi - 1): Sözleşmenin kurulması, işin yapılması, teslim, ödeme girişimleri gibi maddi vakıaların ispatında önemlidir.
* Bilirkişi İncelemesi (Delil Listesi - 2): Eserin fen ve sanat kurallarına uygun yapılıp yapılmadığı, ayıpların tespiti, eksik iş bedeli, işin hangi aşamada olduğu, alacak miktarının hesaplanması gibi teknik konularda mahkemenin başvuracağı en önemli delillerdendir.
* Keşif (Delil Listesi - 3): Özellikle inşaat gibi eserlerde, mahkeme heyetinin bilirkişi eşliğinde işin yapıldığı yerde inceleme yapmasıdır.
* Yemin (Delil Listesi - 4): Diğer delillerle ispat edilemeyen ve kesin delil niteliği taşıyan durumlarda başvurulabilen bir delildir.
* Uzman Görüşü (Mütalaa) (Delil Listesi - 5): Tarafların, HMK m. 293 uyarınca, uyuşmazlığın teknik veya özel bilgi gerektiren yönleri hakkında uzman kişilerden aldıkları bilimsel görüşlerdir.
* İsticvap (Delil Listesi - 6): Karşı tarafın mahkeme huzurunda sorgulanarak ikrar elde edilmeye çalışılmasıdır.
* Diğer Belgeler: Fatura, irsaliye, hakediş raporları, yazışmalar, banka dekontları, ihtarname gibi belgeler de önemli delillerdir.
g. Yargılama Aşamaları: Dava dilekçesinin verilmesiyle başlayan süreç, cevap dilekçesi, cevaba cevap ve ikinci cevap dilekçelerinin teatisi (yazılı yargılama usulü), ön inceleme duruşması, tahkikat (delillerin toplanıp tartışıldığı aşama), sözlü yargılama ve hüküm aşamalarından oluşur.
V. DAVADA İLERİ SÜRÜLEBİLECEK TALEPLER
İşbu Dilekçe'de de belirtildiği üzere, eser sözleşmesi kaynaklı alacak davalarında asıl alacağın yanı sıra çeşitli yan taleplerde de bulunulabilir:
a. Asıl Alacak: Sözleşmede kararlaştırılan ve ödenmeyen eser bedelidir (Madde TALEP SONUCU - 6).
b. Faiz: Alacağın muaccel olduğu tarihten (genellikle teslim veya ihtar tarihi) itibaren faiz talep edilebilir. Taraflar tacir ise ve iş ticari nitelikteyse ticari avans faizi, aksi halde yasal faiz uygulanır. Faiz başlangıç tarihi ve türü dilekçede belirtilmelidir (Madde TALEP SONUCU - 6).
c. Maddi Tazminat: Borcun hiç veya gereği gibi ifa edilmemesi nedeniyle yüklenicinin uğradığı ek zararlar (örneğin, ödeme yapılmadığı için başka borçlarını ödeyememekten kaynaklanan faiz zararı, yoksun kalınan kar vb.) TBK m. 112 vd. koşulları oluşmuşsa talep edilebilir. Ancak bu zararların varlığı ve miktarı somut delillerle ispatlanmalıdır (Madde V, Madde TALEP SONUCU - 7).
d. İhtiyati Tedbir (HMK m. 389 vd.): Davanın sonucu beklenirken, dava konusu hakkın elde edilmesinin önemli ölçüde zorlaşacağı veya imkânsız hâle geleceği ya da gecikme sebebiyle ciddi bir zararın doğacağından endişe edilmesi hâllerinde talep edilebilir. Örneğin, dava konusu belirli bir eserle ilgiliyse (ancak bu dava para alacağına ilişkin olduğundan ihtiyati haciz daha uygundur) veya davalının mal kaçırma riski varsa düşünülebilir. Mahkeme, genellikle bir teminat karşılığında bu kararı verebilir (Madde VI, Madde TALEP SONUCU - 2, 14). İşbu Dilekçe'deki ihtiyati tedbir talebi, para alacağını güvence altına almaya yönelik olduğundan, aslında ihtiyati haciz niteliğinde değerlendirilebilir.
e. İhtiyati Haciz (İİK m. 257 vd.): Vadesi gelmiş ve rehinle temin edilmemiş bir para alacağının zamanında ödenmemesi ve borçlunun mallarını kaçırma ihtimalinin bulunması gibi durumlarda, alacaklının talebi üzerine, alacağı güvence altına almak amacıyla mahkeme kararıyla borçlunun mallarına geçici olarak el konulmasıdır. Alacak davasıyla birlikte veya öncesinde talep edilebilir. Mahkeme, alacaklının haklılığına kanaat getirirse ve genellikle bir teminat karşılığında ihtiyati haciz kararı verebilir (Madde VII, Madde TALEP SONUCU - 3). İşbu Dilekçe'deki ihtiyati haciz talebi, alacağın tahsilini güvence altına almayı amaçlamaktadır.
f. Adli Yardım (HMK m. 334 vd.): Yargılama giderlerini karşılayacak mali gücü olmayan kişilerin, haklı oldukları anlaşılan dava ve talepleri için harç, gider avansı ve diğer masraflardan geçici olarak muaf tutulmasıdır. Kişinin fakirliği ve talebinde haklı olduğu konusunda mahkemede kanaat oluşması gerekir (Madde VIII, Madde TALEP SONUCU - 4).
g. Yargılama Giderleri ve Vekalet Ücreti: Davayı kazanan taraf, yaptığı yargılama giderlerini (harçlar, tebligat giderleri, bilirkişi ücreti vb.) ve mahkemece hükmedilen yasal vekalet ücretini karşı taraftan talep etme hakkına sahiptir (Madde TALEP SONUCU - 9, 10).
VI. DAVALININ İLERİ SÜREBİLECEĞİ SAVUNMALAR (DEF'İLER)
Davalı iş sahibi, davaya karşı çeşitli savunmalar yapabilir:
a. Ödeme Def'i: Borcun ödendiği iddiası (yazılı belge veya banka kaydı gibi delillerle ispatlanmalıdır).
b. Ayıp Def'i: Eserin sözleşmeye aykırı veya kusurlu olduğu, bu nedenle bedelin tamamının veya bir kısmının ödenmemesi gerektiği iddiası. İş sahibinin eseri muayene edip ayıbı zamanında bildirmesi önemlidir (TBK m. 474, 477).
c. Eksik İş Def'i: Eserin tam olarak bitirilmediği, eksiklikler bulunduğu iddiası.
d. Ödemezlik Def'i (TBK m. 97): Karşılıklı borç yükleyen sözleşmelerde, kendi edimini ifa etmeyen veya ifaya hazır olmayan tarafın, karşı taraftan ifayı talep edemeyeceği prensibi. (Örn: Yüklenici işi teslim etmediyse, iş sahibi bedeli ödemekten kaçınabilir).
e. Takas Def'i: Davalının da davacıdan bir alacağı varsa, bu alacağını davacının talebiyle takas ettiğini ileri sürmesi (TBK m. 139 vd.).
f. Zamanaşımı Def'i: Eser sözleşmesinden doğan alacaklar için genel zamanaşımı süresi TBK m. 147/6 uyarınca 5 yıldır. Ancak ayıptan doğan sorumlulukta veya taşınmazlarla ilgili eserlerde farklı süreler (TBK m. 478) söz konusu olabilir. Zamanaşımı, davalı tarafından ileri sürülmedikçe mahkemece kendiliğinden dikkate alınmaz.
g. Sözleşmenin Yokluğu veya Geçersizliği: Taraflar arasında geçerli bir eser sözleşmesi kurulmadığı iddiası.
SONUÇ
Eser sözleşmesi kaynaklı belirli alacak davaları, sözleşme hukuku ve usul hukukunun iç içe geçtiği, dikkatli bir hazırlık ve takip gerektiren süreçlerdir. İşbu Dilekçe gibi usulüne uygun hazırlanmış bir dava dilekçesi, davanın temelini oluşturur. Davanın başarısı; sözleşmenin ve vakıaların net bir şekilde ortaya konulmasına, iddiaların ve taleplerin hukuki dayanaklarının doğru bir şekilde belirlenmesine, HMK ve TBK hükümlerine uygun hareket edilmesine ve özellikle ispat yükümlülüğünün yerine getirilerek gerekli delillerin (sözleşme, fatura, hakediş, tanık, bilirkişi, keşif vb.) mahkemeye sunulmasına bağlıdır. İhtiyati haciz, ihtiyati tedbir ve adli yardım gibi taleplerin de usulüne uygun ve gerekçeli olarak talep edilmesi, hak kayıplarının önlenmesi açısından büyük önem taşımaktadır.
T.C.
...
ASLİYE HUKUK MAHKEMESİNE
DAVACI : TC:
Adresi:
VEKİLİ : Av.
DAVALI : TC:
Adresi:
KONU : Eser sözleşmesi kaynaklı belirli alacak talebidir.
DAVA DEĞERİ : ... TL'dir.
AÇIKLAMALAR :
I. MÜVEKKİL HAKKINDA ESASA İLİŞKİN BİLGİ:
...
II. DİLEKÇE ÖZETİ:
Aşağıda ayrıntılı olarak açıklanan dava konusu olayların maddeler halindeki kısa özetidir:
1. ...
2. ...
III. USULE İLİŞKİN AÇIKLAMALAR:
1. ...
2. ...
IV. ESASA İLİŞKİN DETAYLI VAKIALAR VE HUKUKİ AÇIKLAMALAR:
Esasa ilişkin vakıaların ve hukuki iddialarımızın ayrıntılı açıklamalarıdır:
1. ...
2. ...
V. İHTİYATİ TEDBİR TALEBİMİZ HAKKINDA AÇIKLAMALAR:
Dava sonuçlanana kadar, hakkın elde edilmesi önemli ölçüde zorlaşacağından veya imkansız hale geleceğinden, hakkın derhal korunmasında zorunluluk bulunması sebebiyle davalı taraf dinlenmeksizin, davalıya ait banka hesapları, taşınmaz mallar ve araçlar üzerine öncelikle teminatsız olarak, Sayın Mahkeme aksi kanaatte ise uygun görülecek teminat karşılığında, ihtiyati tedbir konulmasını talep etmekteyiz.
1. ...
VI. İHTİYATİ HACİZ TALEBİMİZ HAKKINDA AÇIKLAMALAR:
1. Davalının mal kaçırma ve adres değiştirme ihtimali bulunmaktadır. Davalının, taşınır, taşınmaz malları ve banka hesapları, 3. kişilerden alacakları üzerine borcu ödemeye yeter miktarda ihtiyati haciz konulması gerekmektedir.
2. ...
VII. ADLİ YARDIM TALEBİMİZ HAKKINDA AÇIKLAMALAR:
1. Müvekkilimin sabit bir geliri ve hukuk sigortası bulunmamaktadır. İşbu davadaki masraf ve giderleri şu an için karşılaması mümkün değildir. Kişilerin üstün hukuki haklarının korunması ve hukuken zorunlu olarak açtığımız bu davanın yürütülebilmesi için tüm dava harç, masraf ve diğer giderler