- Eser Ayıplarının ve Zararın Tespiti Talebi
- Bilirkişilerce Tespiti İstenen Konular
- Talep Sonucu
- Delil Listesi
ESER SÖZLEŞMESİ KAYNAKLI İNŞAAT AYIPLARINDA DELİL TESPİTİ TALEBİNE İLİŞKİN HUKUKİ DEĞERLENDİRME
GİRİŞ
İnşaat sektöründeki gelişmelerle birlikte, eser sözleşmeleri ve bu sözleşmelerden kaynaklanan uyuşmazlıklar hukuk pratiğinde önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle inşaat sürecinin tamamlanmasının ardından yapıda ortaya çıkan eksiklikler veya ayıplar, iş sahibi ile yüklenici arasında sıklıkla ihtilaflara neden olmaktadır. Bu tür ihtilaflarda, mevcut durumun ve ayıpların niteliğinin ileride açılacak bir dava öncesinde veya dava sırasında güvence altına alınması büyük önem taşımaktadır. Bu noktada, Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nda (HMK) düzenlenen delil tespiti müessesesi, hukuki menfaati bulunan taraf için önemli bir hukuki koruma aracı olarak karşımıza çıkmaktadır. İşbu makalede, eser sözleşmesinden doğan inşaat ayıpları özelinde delil tespiti talebinin hukuki dayanakları, koşulları, usulü ve sonuçları, ilgili mevzuat ve doktrin görüşleri ışığında ayrıntılı olarak incelenecektir.
1. DELİL TESPİTİ MÜESSESESİ
Delil tespiti, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 400 ila 406. maddeleri arasında düzenlenen bir geçici hukuki koruma tedbiridir.
a. Tanımı ve Amacı: HMK madde 400/1 uyarınca, taraflardan her biri, görülmekte olan bir davada henüz inceleme sırası gelmemiş yahut ileride açacağı davada ileri süreceği bir vakıanın tespiti amacıyla keşif yapılması, bilirkişi incelemesi yaptırılması ya da tanık ifadelerinin alınması gibi işlemlerin yapılmasını talep edebilir (Madde III.4). Delil tespitinin temel amacı, ileride açılacak veya görülmekte olan bir davada kullanılacak olan bir delilin kaybolması veya ileri sürülmesinin zorlaşması tehlikesini bertaraf etmektir. Özellikle inşaat ayıpları gibi zamanla değişebilecek, üzerinin örtülebilecek veya tamir edilerek eski halinin tespitinin imkansız hale gelebileceği durumlarda delil tespiti hayati bir öneme sahiptir. Bu yolla, mevcut durum kayıt altına alınarak hukuki güvenlik sağlanır.
b. Hukuki Niteliği: Delil tespiti, nihai bir karar olmayıp, geçici hukuki koruma sağlayan bir "değişik iş" niteliğindedir. Tespit kararı, esasa ilişkin bir hüküm içermez, yalnızca belirli bir vakıanın veya durumun mevcut halini belgeler. Delil tespiti raporu, ileride açılacak davada takdiri delil niteliğinde olacaktır.
c. Talep Koşulları: Delil tespiti talebinde bulunabilmek için temel koşul, talep edenin bu tespiti istemekte hukuki yararının bulunmasıdır (HMK m. 400/2). Hukuki yararın varlığı için, delilin hemen tespit edilmemesi halinde kaybolacağı veya ileride kullanılmasının önemli ölçüde zorlaşacağı ihtimalinin bulunması gerekir. İşbu Dilekçe'de belirtilen inşaat eksiklikleri ve ayıpları (Madde V), zamanla niteliği değişebilecek veya giderilmesi halinde eski halinin ispatı zorlaşacak vakıalar olduğundan, tespitte hukuki yararın bulunduğu kabul edilmelidir. Ayrıca, HMK madde 402/3, delil tespitinin hangi delile ilişkin olduğu ve hangi vakıanın ispatı için talep edildiğinin açıkça belirtilmesi gerektiğini vurgular ki işbu Dilekçe'de bu hususlar detaylandırılmıştır (Madde V, VI).
d. Görevli ve Yetkili Mahkeme: HMK madde 401 uyarınca, delil tespiti, kural olarak esas dava açılmadan önce, esas hakkında görevli ve yetkili mahkemeden talep edilir. Esas dava açıldıktan sonra ise delil tespiti talebi ancak davaya bakmakta olan mahkemeden istenebilir. Eser sözleşmesinden kaynaklanan ve inşaat ayıplarına ilişkin uyuşmazlıklarda görevli mahkeme, uyuşmazlığın niteliğine ve tarafların sıfatlarına (örneğin, tüketici işlemi olup olmadığına) göre Asliye Hukuk Mahkemesi, Tüketici Mahkemesi veya duruma göre Sulh Hukuk Mahkemesi (özellikle Kat Mülkiyeti Kanunu'ndan kaynaklanan ortak alanlara ilişkin taleplerde veya değer sınırına göre) olabilir. İşbu Dilekçe, Sulh Hukuk Mahkemesi'ne hitaben yazılmıştır (Sayfa 1). Yetkili mahkeme ise genellikle davalının yerleşim yeri veya sözleşmenin ifa edileceği yer mahkemesidir. Taşınmazın aynına ilişkin davalarda ise taşınmazın bulunduğu yer mahkemesi kesin yetkilidir (HMK m. 12). İnşaat ayıplarının tespiti genellikle taşınmazın bulunduğu yerde yapılacağından, taşınmazın bulunduğu yer mahkemesi de yetkili olabilir.
e. Tespitin Yapılma Usulü: Mahkeme, delil tespiti talebini haklı bulursa, tespitin nasıl yapılacağını kararda belirtir. Bu kapsamda keşif yapılmasına, bilirkişi incelemesine veya tanık dinlenmesine karar verilebilir (HMK m. 402). İşbu Dilekçe'de de keşif, bilirkişi incelemesi ve tanık dinlenmesi talep edilmektedir (Madde Talep Sonucu 5, 6, 7; Delil Listesi Madde 1, 2, 3). HMK madde 403, kural olarak tespitin karşı tarafa tebliğ edilmesi gerektiğini belirtse de, gecikmesinde sakınca bulunan veya karşı tarafın yokluğunda yapılması zorunlu olan hallerde tebligat yapılmaksızın da tespitin yapılabileceğini düzenler. İşbu Dilekçe'de de tespitin ivedi olarak ve karşı tarafa haber verilmeksizin yapılması talep edilmiştir (Madde Talep Sonucu 3). Bu talebin kabulü için, delillerin karartılması veya değiştirilmesi tehlikesinin somut olarak mahkemeye bildirilmesi ve mahkemenin bu durumu haklı bulması gerekmektedir.
2. ESER SÖZLEŞMESİ VE AYIP KAVRAMI
Delil tespiti talebinin temelini oluşturan uyuşmazlık, bir eser sözleşmesine dayanmaktadır.
a. Eser Sözleşmesinin Tanımı ve Unsurları: 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu'nun (TBK) 470. maddesinde eser sözleşmesi, yüklenicinin bir eser meydana getirmeyi, iş sahibinin de bunun karşılığında bir bedel ödemeyi üstlendiği sözleşme olarak tanımlanmıştır. İnşaat sözleşmeleri, eser sözleşmesinin en tipik örneklerindendir. Bu sözleşmede yüklenicinin (müteahhit) temel borcu, kararlaştırılan veya dürüstlük kuralı gereği olması gereken niteliklere sahip, ayıpsız bir eser meydana getirip teslim etmek; iş sahibinin (arsa sahibi, kat maliki vb.) temel borcu ise bedeli ödemektir. İşbu Dilekçe'de davalı tarafın müteahhit şirket olduğu belirtilmiştir (Madde II.1).
b. Yüklenicinin Ayıptan Sorumluluğu: Yüklenicinin en önemli borçlarından biri, meydana getirilen eserin ayıpsız olmasıdır. TBK madde 474'e göre ayıp, eserin sözleşmede kararlaştırılan nitelikleri taşımaması veya dürüstlük kuralları gereği sahip olması beklenen lüzumlu vasıflardan yoksun olmasıdır. Ayıplar, açık ayıplar ve gizli ayıplar olarak ikiye ayrılır.
* Açık Ayıplar: Eserin teslimi sırasında veya kısa bir inceleme ile fark edilebilecek ayıplardır. İş sahibi, eseri teslim aldıktan sonra işlerin olağan akışına göre imkân bulur bulmaz eseri gözden geçirmek ve ayıpları varsa bunu uygun bir süre içinde yükleniciye bildirmek zorundadır (TBK m. 474/2). İşbu Dilekçe'de tespit edilebilir açık ayıplarla ilgili ihtarname gönderildiği belirtilmiştir (Madde II.4, II.6, Ekler Madde 7).
* Gizli Ayıplar: Eserin teslimi sırasında veya olağan bir inceleme ile anlaşılamayan, ancak kullanım sırasında veya zamanla ortaya çıkan ayıplardır. Gizli ayıplar ortaya çıkar çıkmaz derhal yükleniciye bildirilmelidir (TBK m. 477/3). Bildirim yapılmazsa, iş sahibi ayıbı kabul etmiş sayılır. İşbu Dilekçe'de hem açık hem de gizli ayıpların varlığından bahsedilmektedir (Madde II.3).
c. İş Sahibinin Seçimlik Hakları: Eserde ayıp bulunması halinde iş sahibi, TBK madde 475'te sayılan seçimlik haklara sahiptir:
* Eser iş sahibinin kullanamayacağı veya hakkaniyet gereği kabule zorlanamayacağı ölçüde ayıplı ise sözleşmeden dönme.
* Eseri alıkoyup ayıp oranında bedelden indirim isteme.
* Aşırı bir masrafı gerektirmediği takdirde, bütün masrafları yükleniciye ait olmak üzere eserin ücretsiz onarılmasını isteme.
* Genel hükümlere göre tazminat isteme hakkı saklıdır.
Delil tespiti, iş sahibinin bu haklarını kullanabilmesi için ayıbın varlığını, niteliğini ve kapsamını objektif olarak belirlemesine hizmet eder.
3. İNŞAAT AYIPLARINA ÖZGÜ DELİL TESPİTİ UYGULAMASI
İnşaat ayıplarının tespiti, teknik bilgi gerektiren karmaşık bir süreçtir.
a. Tespit Kapsamı: Delil tespiti yoluyla, inşaattaki ayıpların neler olduğu, bu ayıpların sözleşmeye, fen ve sanat kurallarına, imar mevzuatına aykırılık teşkil edip etmediği, ayıpların giderilme bedeli, eksik işlerin tamamlanma bedeli, ayıplar nedeniyle oluşan değer kaybı gibi hususlar belirlenebilir. İşbu Dilekçe'de bilirkişilerden tespit edilmesi istenen hususlar bu kapsamda detaylı bir şekilde sıralanmıştır (Madde VI.1-9). Bu talepler arasında, yapılmayan işler (Madde VI.1), ayıplı ve eksik yapılan işler (Madde VI.2), işçilik ve malzeme kalitesizliği (Madde VI.3), tamamlanma oranı (Madde VI.4), malzeme ve işçilik maliyetleri (Madde VI.5, VI.6), tamamlama maliyeti (Madde VI.7), projenin güncel maliyeti (Madde VI.8) ve giderim maliyetleri (Madde VI.9) gibi önemli kalemler yer almaktadır.
b. Bilirkişi İncelemesi ve Keşif: İnşaat ayıplarının tespiti genellikle mahkemece görevlendirilecek uzman bilirkişiler aracılığıyla yapılır. Bilirkişiler, genellikle inşaat mühendisi, mimar, makine mühendisi, elektrik mühendisi gibi ilgili uzmanlık alanlarından seçilir. İşbu Dilekçe'de de inşaat mühendisi, malzeme mühendisi, mimar ve elektrik mühendisi bilirkişilerin görevlendirilmesi talep edilmiştir (Madde III.5, Talep Sonucu 5). Bilirkişiler, mahkeme heyeti ile birlikte veya mahkemenin yetkilendirmesiyle tek başlarına taşınmaz mahallinde keşif yaparak (Madde Talep Sonucu 6, Delil Listesi Madde 3) incelemelerde bulunur, gerekli ölçüm ve testleri yapar, ilgili belgeleri (sözleşme, projeler, ruhsat vb.) inceler ve tespitlerini içeren detaylı bir rapor hazırlarlar. İşbu Dilekçe'de bilirkişi incelemesinin temel alacağı belgeler olarak Yapı Projeleri, Pazarlama Broşürleri ve Kat Karşılığı İnşaat Sözleşmesi gösterilmiştir (Madde VI).
c. Diğer Deliller: Delil tespiti sırasında, bilirkişi incelemesi ve keşfin yanı sıra, tanık beyanlarına (Madde Talep Sonucu 7, Delil Listesi Madde 1), taraf fotoğraflarına/videolarına (Madde Ekler 9, 10), sözleşmelere (Madde Ekler 8, 11), projelere (Madde Ekler 12), ihtarnamelere (Madde Ekler 7) ve HMK madde 293 kapsamında alınan uzman görüşlerine (mütalaa) (Madde Delil Listesi 4) de başvurulabilir.
4. DELİL TESPİTİ DİLEKÇESİNİN UNSURLARI
Delil tespiti talebini içeren dilekçenin HMK'daki genel dava dilekçesi unsurlarına benzer şekilde hazırlanması gerekmekle birlikte, bazı özellikler arz eder:
a. Taraflar ve Mahkeme: Talepte bulunan ve karşı tarafın bilgileri ile talebin yöneltildiği görevli ve yetkili mahkeme belirtilmelidir (Sayfa 1).
b. Konu: Talebin "Delil Tespiti" olduğu açıkça yazılmalıdır (Sayfa 1).
c. Açıklamalar:
* Tespit istenen vakıanın ne olduğu ve hangi delille (keşif, bilirkişi, tanık) tespit edileceği açıkça belirtilmelidir.
* Delil tespitini istemekte hukuki yararın bulunduğu (delillerin kaybolma veya ileri sürülmesinin zorlaşma tehlikesi) somut gerekçelerle açıklanmalıdır.
* Tespitin dayandığı hukuki sebepler (eser sözleşmesi, ayıp iddiaları vb.) ve maddi vakıalar özetlenmelidir (Madde II, III).
* Bilirkişi incelemesi isteniyorsa, bilirkişilere yöneltilmesi istenen sorular net bir şekilde yazılmalıdır (Madde VI).
d. Talep Sonucu: Hangi hususların tespitinin istendiği, tespitin ne şekilde yapılacağı (bilirkişi, keşif, tanık), masrafların ve ileride açılacak davada dikkate alınmak üzere vekalet ücretinin karşı tarafa yükletilmesi gibi talepler sıralanmalıdır (Madde Talep Sonucu).
5. DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR
Delil tespiti sürecinde ve buna dayanak oluşturan eser sözleşmesi ilişkisinde bazı önemli noktalara dikkat etmek gerekmektedir:
a. Ayıp İhbar Süreleri: İş sahibinin ayıptan doğan haklarını kullanabilmesi için TBK'da öngörülen ayıp ihbar sürelerine (TBK m. 474, 477) riayet etmesi kritik öneme haizdir. Süresi içinde yapılmayan ihbarlar hak kaybına yol açabilir. Delil tespiti talebi, ihbar külfetini ortadan kaldırmaz. İşbu Dilekçe'de ihtarnameye atıf yapılması (Madde II.4, Ekler Madde 7) bu açıdan önemlidir.
b. Zamanaşımı Süreleri: Ayıptan doğan hakların kullanılması TBK madde 478'de belirtilen zamanaşımı sürelerine tabidir. Taşınmaz yapılarındaki ayıplarda zamanaşımı süresi, teslimden itibaren beş yıldır; ancak yüklenicinin ağır kusuru varsa bu süre yirmi yıldır. Delil tespiti davası açılması, esas hakka ilişkin zamanaşımı süresini kesmez veya durdurmaz. Bu nedenle, tespit talebiyle birlikte veya tespitten sonra zamanaşımı süreleri içinde esas davanın açılması gerekliliği göz ardı edilmemelidir.
c. Temsil Yetkisi: Özellikle site yönetimi (Madde I) gibi toplu yapıları temsilen yapılan başvurularda, talepte bulunan yöneticinin Kat Mülkiyeti Kanunu (KMK) ve yönetim planı çerçevesinde kat malikleri adına delil tespiti isteme veya dava açma yetkisinin bulunup bulunmadığı, bunun için Kat Malikleri Kurulu kararı gerekip gerekmediği hususu önemlidir. Yetkisiz temsil durumunda yapılan tespitin geçerliliği veya ileride açılacak davada kullanılabilirliği sorun yaratabilir.
d. Sözleşmenin Niteliği: İnşaat ilişkisinin temelini oluşturan sözleşmenin (örneğin, arsa payı karşılığı inşaat sözleşmesi, anahtar teslimi götürü bedel sözleşme, birim fiyatlı sözleşme, satış vaadi ve inşaat sözleşmesi vb.) niteliğinin doğru tespiti, tarafların hak ve yükümlülüklerinin belirlenmesi açısından önemlidir. İşbu Dilekçe eklerinde hem Satış Sözleşmesi (Madde Ekler 8) hem de Kat Karşılığı İnşaat Sözleşmesi'nden (Madde Ekler 11) bahsedilmesi, ilişkinin netleştirilmesi gerektiğini düşündürebilir.
SONUÇ
Eser sözleşmesinden kaynaklanan inşaat ayıpları, teknik detayları ve ispat zorlukları nedeniyle karmaşık uyuşmazlıklara yol açabilmektedir. HMK'da düzenlenen delil tespiti müessesesi, bu tür uyuşmazlıklarda ayıpların ve mevcut durumun, deliller kaybolmadan veya değişmeden önce tespit edilerek güvence altına alınmasını sağlayan etkin bir hukuki yoldur. Özellikle ayıpların niteliğinin belirlenmesi, giderim maliyetlerinin hesaplanması ve yüklenicinin sorumluluğunun tespiti amacıyla bilirkişi incelemesi ve keşif yapılması büyük önem taşır. Usulüne uygun olarak yapılan bir delil tespiti, ileride açılacak tazminat, bedel indirimi, ayıbın giderilmesi veya sözleşmeden dönme gibi davalarda iş sahibinin elini güçlendiren önemli bir takdiri delil niteliği taşıyacaktır. Bu nedenle, inşaat ayıplarıyla karşılaşan iş sahiplerinin, haklarını korumak adına zamanında ve usulüne uygun bir delil tespiti talebinde bulunmaları tavsiye edilmektedir.
T.C.
...
SULH HUKUK MAHKEMESİNE
DAVACI : Mersis No:
Adresi:
VEKİLİ : Av.
DAVALI : Mersis No:
Adresi:
KONU : Eser sözleşmesi kaynaklı delil tespiti talebidir.
AÇIKLAMALAR :
I. MÜVEKKİL HAKKINDA ESASA İLİŞKİN BİLGİ:
Müvekkil; ... İnşaat projesinin site yöneticisidir. İlgili site ... bloktan oluşmaktadır.
II. DİLEKÇEMİZİN VAKIALAR ÖZETİ:
Aşağıda ayrıntılı olarak açıklanan dava konusu olayların maddeler halindeki kısa özetidir:
1. Müteahhit Şirket tarafından ... Sitesi inşa edilmiştir.
2. Site ... ayrı blok ve ... adet bağımsız bölümden oluşmaktadır.
3. İnşa edilen bağımsız daireler ve ortak kullanım alanlarında açık ve gizli ayıplar söz konusudur.
4. Kat malikleri Yönetimi; mevcutta tespit edilebilir açık ayıplarla ilgili Müteahhit Şirkete gönderilen ihtarname ile ayıpları ve taleplerini bildirmiştir.
5. Bu ihtarnameden sonra ... Şirketi ayıpları gidermek için çalışma başlatmamış ve ayıplar giderilememiştir.
6. ...
III. ESASA İLİŞKİN DETAYLI VAKIALAR VE HUKUKİ AÇIKLAMALAR:
Esasa ilişkin vakıaların ve hukuki iddialarımızın ayrıntılı açıklamalarıdır:
1. Kat malikleri; inşaatın yasal usulüne uygun yapılmaması, malzeme, işçilik ve planlama hataları sebepleriyle şimdilik aşağıdaki ayıplarla karşılaşmıştır. Bilirkişilerce diğer ayıpların da tespiti gerekmektedir.
2. Karşı taraf; taahhüt edilen işi zamanında bitirmeyip, ekli protokolde ayrıntıları belirtilen işlemleri eksik ve ayıplı şekilde yapmıştır.
3. HMK madde 400/1 hükmünde: ''Taraflardan her biri, görülmekte olan bir davada henüz inceleme sırası gelmemiş yahut ileride açacağı davada ileri süreceği bir vakıanın tespiti amacıyla keşif yapılması, bilirkişi incelemesi yaptırılması ya da tanık ifadelerinin alınması gibi işlemlerin yapılmasını talep edebilir.'' denilmektedir.
4. Müvekkilimin tüm iyi niyetine rağmen karşı tarafça taahhüt edilen işler zamanında bitirilmeyip, eksik ve ayıplı teslim edilmiştir. Bu durum müvekkilin zarara uğramasına neden olmuştur. Açıklanan nedenlerle ileride açacağımız davalara esas teşkil etmek üzere karşı tarafla yapılan sözleşme uyarınca; anahtar teslimi, inşaat iş ve işlemlerini kapsayan mimari, statik, sıhhi tesisat ve elektrik tesisatı, yapı donanımı ve işlevselliği işlemlerinin tespiti için, inşaat mühendisi, mimar, malzeme mühendisi ve elektrik mühendisi bilirkişilerin ilgili kayıtlı odalara bildirilerek görevlendirilmelerini ve ayıpların tespitini talep etme zorunluluğu doğmuştur.
IV. TESPİTİ İSTENEN TAŞINMAZ VE YAPI BİLGİLERİ:
... SİTESİ
Adres: ...
V. TESPİT EDİLEBİLEN AYIPLAR:
1. Çatılardan bağımsız bölümlerin içine, elektrik boşluklarına ve duvarlara su geçmesi ve küflenme sorunları,
2. Elektrik tesisatlarının bozuk ve yetersiz olması,
3. Balkonlardaki sıva ve boya dökülmeleri,
4. Dış cephe yapılarının dökülmesi ve bozulması,
5. Bina girişlerindeki ve ortak alanlardaki mermerlerin kırılma sorunları,
6. Sığınakların standartlara uygun olmaması,
7. Kapalı otoparkların dışarıdan su geçirmesi ve su izolasyonunun yapılmamış olması,
8. Zemin kat ve çatı izolasyonlarının eksik ve kalitesiz olması,
9. Çatı kiremitlerinin kalitesiz ve ayıplı olması,
10. Yanlış ve eksik peyzaj uygulamaları,
11. Çatı sularını taşıyan boru sistemlerinin yarıda bırakılması ve giderlere kadar borularla iletilmemesi sebebiyle su taşkınları,