- Dahil Olma Talebi
- Talep Sonucu
- Delil Listesi
TÜRK HUKUKUNDA DAVAYA MÜDAHALE (DAHİL OLMA) TALEBİ VE USULÜ
Türk medeni usul hukukunda, görülmekte olan bir davaya, davanın tarafları dışında üçüncü bir kişinin, belirli koşulların varlığı halinde katılması mümkündür. "Davaya müdahale" veya "davaya katılma" olarak adlandırılan bu kurum, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nda (HMK) düzenlenmiştir. Müdahale, temel olarak usul ekonomisi ilkesine hizmet etmek, çelişkili kararların önüne geçmek ve üçüncü kişilerin hukuki menfaatlerini korumak amacıyla öngörülmüş önemli bir usuli imkandır. Üçüncü kişinin, görülmekte olan bir davanın sonucundan hukuken etkilenme ihtimali varsa veya dava konusu üzerinde hak iddia ediyorsa, yargılamaya katılarak kendi hukuki durumunu koruma altına alması veya hakkını ileri sürmesi bu yolla sağlanır. İşbu makalede, davaya müdahale kurumu, türleri, koşulları, usulü ve sonuçları, ilgili mevzuat ve doktrin görüşleri ışığında incelenecek ve bu kapsamda hazırlanan bir müdahale talep dilekçesinin (işbu Dilekçe) unsurları değerlendirilecektir.
1. DAVAYA MÜDAHALE KAVRAMI VE HUKUKİ NİTELİĞİ
Davaya müdahale, HMK'nın 65 ila 69. maddeleri arasında düzenlenmiştir. Genel anlamıyla müdahale, görülmekte olan bir yargılamanın tarafları (davacı ve davalı) dışında kalan üçüncü bir kişinin, kanunda belirtilen şartlar altında, bu yargılamaya katılmasıdır. Müdahalenin temelinde, üçüncü kişinin, davanın sonucuyla ilgili hukuki bir menfaatinin bulunması yatar. Bu hukuki menfaat, ya davanın sonucunda kendi hak veya yükümlülüklerinin doğrudan etkilenecek olması ya da dava konusu üzerinde bağımsız bir hak iddiasında bulunması şeklinde ortaya çıkabilir.
Doktrinde müdahalenin hukuki niteliği tartışmalı olmakla birlikte, genel kabul gören görüşe göre müdahale, tek başına bir dava niteliği taşımaz; ancak mevcut bir davaya katılmayı sağlayan usuli bir işlemdir. Müdahale talebi, mahkemeye sunulan bir dilekçe ile yapılır (Madde 1, Konu) ve mahkemece kabulü halinde, müdahil (katılan), yargılamanın seyrine ve sonucuna etki edebilecek belirli usuli haklara sahip olur.
2. HUKUK MUHAKEMELERİ KANUNU'NA GÖRE MÜDAHALE TÜRLERİ
HMK, davaya müdahale kurumunu iki temel başlık altında düzenlemiştir: Asli Müdahale ve Fer'i Müdahale.
a. Asli Müdahale (HMK Madde 65)
Asli müdahale, üçüncü bir kişinin, görülmekte olan bir davanın konusu olan hak veya şey üzerinde kısmen ya da tamamen hak iddia ederek, davanın taraflarına (davacı ve davalıya) karşı yeni bir dava açmasıdır. Asli müdahil, kendi hakkını elde etmek amacıyla hareket eder ve davada taraf sıfatını kazanır. Asli müdahale talebi kabul edildiğinde, mahkeme, asıl dava ile asli müdahale davasını birlikte yürütür ve her iki talep hakkında tek bir karar verir. Asli müdahil, davanın taraflarından bağımsız olarak her türlü usuli işlemi yapabilir.
b. Fer'i Müdahale (HMK Madde 66-69)
Fer'i müdahale ise, üçüncü bir kişinin, davanın taraflarından birinin davayı kazanmasında hukuki yararı bulunması halinde, o tarafa yardımcı olmak amacıyla davaya katılmasıdır. Fer'i müdahil, dava konusu üzerinde doğrudan bir hak iddia etmez; ancak davanın, desteklediği taraf lehine sonuçlanmasında kendi hukuki durumunun olumlu etkileneceğini düşünür. Fer'i müdahil, katıldığı tarafın yanında yer alır ve onun davayı kazanmasına yardımcı olacak usuli işlemleri yapabilir. Ancak, fer'i müdahilin yaptığı işlemler, yanında katıldığı tarafın işlemleriyle çelişmemelidir (HMK m. 68). İşbu Dilekçe'nin konusunu oluşturan "Dahili Davalı" sıfatıyla katılma talebi, genellikle fer'i müdahale niteliğindedir ve davalının yanında yer alarak onun savunmalarına destek olmayı amaçlar (Madde 5).
3. DAVAYA MÜDAHALE TALEBİNİN KOŞULLARI
Bir üçüncü kişinin davaya müdahale edebilmesi için aşağıdaki koşulların birlikte gerçekleşmesi gerekmektedir:
a. Görülmekte Olan Bir Dava Bulunmalıdır: Müdahale, ancak derdest (görülmekte olan) bir davada söz konusu olabilir. Dava açılmamışsa veya sona ermişse müdahale talep edilemez. İşbu Dilekçe'nin başında yer alan Esas Numarası (Madde 1), bu koşulun varlığını göstermeye yöneliktir.
b. Müdahale Eden Üçüncü Kişi Olmalıdır: Müdahale talebinde bulunan kişi, davanın asli tarafları olan davacı veya davalı dışında bir kişi olmalıdır.
c. Hukuki Yarar Bulunmalıdır: Müdahale talebinde bulunan üçüncü kişinin, davaya katılmakta hukuki bir yararının olması zorunludur. Bu, müdahalenin en temel koşuludur.
* Asli Müdahalede Hukuki Yarar: Üçüncü kişinin, dava konusu hak veya şey üzerinde kısmen veya tamamen bir hak iddiasında bulunmasıdır (HMK m. 65).
* Fer'i Müdahalede Hukuki Yarar: Üçüncü kişinin, davanın, yanında katıldığı taraf lehine sonuçlanmasından hukuken etkilenecek olmasıdır (HMK m. 66). Yani, davanın aleyhe sonuçlanması halinde üçüncü kişinin hukuki durumunun olumsuz etkilenme ihtimali bulunmalıdır. Bu hukuki etkinin ne olduğunun müdahale dilekçesinde açıkça izah edilmesi gerekir (Madde IV).
d. Talepte Bulunulmalıdır: Üçüncü kişinin davaya katılma iradesini açıkça ortaya koyan bir talepte bulunması gerekir. Bu talep, bir dilekçe ile mahkemeye sunulur (İşbu Dilekçe). Dilekçede, müdahale talebinin gerekçeleri, hukuki dayanakları ve deliller belirtilmelidir (Madde II, III, IV, Delil Listesi).
e. Süre Koşulu: Müdahale talebi, tahkikat sona erinceye kadar yapılabilir (HMK m. 66/1). Tahkikat aşaması tamamlandıktan sonra müdahale talebinde bulunulamaz.
4. MÜDAHALE USULÜ VE SONUÇLARI
a. Müdahale Talebi ve İncelenmesi: Üçüncü kişi, müdahale talebini içeren gerekçeli bir dilekçeyi (İşbu Dilekçe gibi) davanın görüldüğü mahkemeye sunar (Madde 1). Dilekçede, davanın tarafları, esas numarası, müdahale talebi, müdahalenin gerekçeleri (vakıalar ve hukuki sebepler) ve deliller yer almalıdır (Madde I, II, III, IV, Delil Listesi). Mahkeme, müdahale dilekçesini davanın taraflarına tebliğ eder (Madde 3). Taraflar, müdahale talebine karşı beyanda bulunabilirler. Mahkeme, tarafların beyanlarını ve müdahale dilekçesini değerlendirerek müdahale talebinin kabulüne veya reddine karar verir. Müdahale talebinin kabulü veya reddi bir ara karardır.
b. Müdahale Talebinin Kabulü: Mahkeme müdahale talebini kabul ederse, müdahil, türüne göre (asli veya fer'i) belirli hak ve yetkilere sahip olur.
* Asli Müdahilin Durumu: Asli müdahil, davanın tarafı haline gelir ve davacı veya davalı gibi tüm usuli işlemleri (delil gösterme, beyanda bulunma, kanun yoluna başvurma vb.) bağımsız olarak yapabilir. Mahkeme, asıl dava ile asli müdahale davası hakkında birlikte karar verir.
* Fer'i Müdahilin Durumu: Fer'i müdahil, yanında katıldığı tarafın yardımcısı konumundadır. Kural olarak, yanında katıldığı tarafın yapabileceği usuli işlemleri yapabilir (örneğin, delil sunabilir (Madde 7, 9), tanık dinletebilir (Madde 7), bilirkişi incelemesi talep edebilir (Madde 9), beyanda bulunabilir). Ancak, fer'i müdahilin işlemleri, yanında katıldığı tarafın işlemleriyle çelişkili olamaz (HMK m. 68/1). Fer'i müdahil, tek başına kanun yoluna başvurabilir ancak bu başvuru, yanında katıldığı tarafın onayıyla geçerli olur.
c. Kararın Müdahile Etkisi:
* Asli Müdahalede: Verilen karar, asli müdahil açısından da kesin hüküm teşkil eder.
* Fer'i Müdahalede: HMK Madde 69'a göre, fer'i müdahilin katıldığı davada verilen karar, müdahilin desteklediği tarafla olan iç ilişkisinde "rücu davasında" etkili olur. Kural olarak, fer'i müdahil, yanında katıldığı taraf aleyhine sonuçlanan davada verilen kararın yanlış olduğunu veya savunmanın kötü yapıldığını ileri süremez. Ancak bunun istisnaları vardır: Müdahale talebinin geç bildirildiği için müdahilin davaya etkin katılımının engellenmesi, yanında katıldığı tarafın kasten veya ağır kusuruyla müdahilin ileri sürebileceği iddia veya savunmaların ileri sürülmesini engellemesi veya müdahilin bilmediği iddia ve savunmaların yanında katıldığı tarafça ileri sürülmemesi hallerinde, kararın fer'i müdahil üzerindeki etkisi ortadan kalkar (HMK m. 69/2).
5. MÜDAHALE TALEP DİLEKÇESİNİN (İŞBU DİLEKÇE) UNSURLARI
Usulüne uygun bir müdahale talep dilekçesi, mahkemenin talebi doğru bir şekilde değerlendirebilmesi için belirli unsurları içermelidir. İşbu Dilekçe'nin yapısı incelendiğinde, genel olarak şu unsurların bulunması gerektiği görülmektedir:
a. Mahkeme ve Taraf Bilgileri: Davanın görüldüğü mahkeme, dosya esas numarası, müdahale talep eden (ve varsa vekili), davacı (vekili) ve davalı (vekili) bilgileri eksiksiz yer almalıdır (Madde 1).
b. Konu: Talebin ne olduğu ("Davaya ... sıfatıyla müdahale talebi") açıkça belirtilmelidir (Madde 1, Konu).
c. Açıklamalar: Bu bölümde, müdahale talebinin dayandığı vakıalar ve hukuki sebepler ayrıntılı ve gerekçeli olarak açıklanmalıdır.
* Müvekkil Bilgisi ve Özet: Müdahale edenin kimliği ve dava ile ilgisine dair temel bilgiler ile vakıaların özeti sunulabilir (Madde I, II).
* Usule İlişkin Açıklamalar: Müdahale talebinin süresinde yapıldığı, hukuki yararın bulunduğu gibi usuli şartlara ilişkin beyanlar yer alabilir (Madde III).
* Esasa İlişkin Vakıalar ve Hukuki Açıklamalar: Müdahale talebinin temelini oluşturan olaylar, müdahilin dava konusu ile bağlantısı, hukuki menfaatinin kaynağı ve ilgili mevzuat hükümleri detaylı bir şekilde izah edilmelidir (Madde IV). Delillere atıf yapılarak iddialar somutlaştırılmalıdır (Madde 4, 7, 9).
d. Deliller: Müdahale talebini ve/veya davanın esasını ispata yarayacak deliller (tanık, bilirkişi, keşif, yemin, belgeler, ilgili mevzuat ve içtihatlar vb.) açıkça listelenmeli, hangi delilin hangi vakıayı ispata yaradığı belirtilmeli ve celbi gereken deliller için talepte bulunulmalıdır (Madde 7, 9, Delil Listesi).
e. Talep Sonucu: Mahkemeden ne talep edildiği net ve maddeler halinde sıralanmalıdır. Bu kapsamda;
* Müdahale talebinin kabulü (Madde 5).
* Talep edilen sıfatla taraf teşkilinin sağlanması ve UYAP kaydının yapılması (Madde 5).
* Dilekçe ve eklerinin diğer taraflara tebliği (Madde 3).
* Delillerin toplanması (Madde 4).
* Esasa ilişkin beyan ve delilleri sunmak için süre verilmesi (Madde 5).
* Yargılama giderleri ve vekalet ücreti talebi (Madde 7, 8).
f. İmza ve Tarih: Dilekçe, müdahale talep eden veya vekili tarafından imzalanmalı ve tarih atılmalıdır (Madde 6, 8).
6. DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUS: HUKUKİ YARARIN İSPATI
Davaya müdahale taleplerinde, mahkemenin üzerinde en çok durduğu ve talebin kabulü için kritik öneme sahip olan unsur "hukuki yarar"dır. Özellikle fer'i müdahale taleplerinde (örneğin, dahili davalı olarak katılma), müdahale talep edenin, davanın sonucundan doğrudan veya dolaylı olarak nasıl etkileneceğini, yani desteklediği tarafın davayı kaybetmesi halinde kendi hukuki durumunun ne şekilde olumsuz etkileneceğini somut ve hukuki gerekçelerle ortaya koyması şarttır. Sadece fiili veya ekonomik bir menfaat, hukuki yarar olarak kabul edilmez. Bu nedenle, müdahale dilekçesinin "Açıklamalar" (Madde II, III, IV) bölümünde, hukuki yararın varlığına ilişkin detaylı, ikna edici ve hukuki temellere dayanan açıklamalara yer verilmesi, talebin kabulü açısından hayati önem taşımaktadır. Hukuki yararın yeterince açıklanamaması veya ispatlanamaması, müdahale talebinin reddedilmesinin en başta gelen sebebidir.
SONUÇ
Davaya müdahale, HMK'da düzenlenen ve üçüncü kişilerin, hukuki menfaatlerinin bulunduğu veya hak iddia ettikleri bir davaya katılmalarına olanak tanıyan önemli bir usul hukuku kurumudur. Asli ve fer'i olmak üzere iki türü bulunan müdahale, usul ekonomisine hizmet ederken aynı zamanda hak kayıplarını önlemeyi ve adil yargılanma hakkının tesisini amaçlar. Müdahale talebinde bulunulurken, kanunda öngörülen şartların, özellikle de "hukuki yarar" koşulunun varlığının açıkça ortaya konulması ve usulüne uygun, gerekçeli bir dilekçe (işbu Dilekçe gibi) ile mahkemeye başvurulması gerekmektedir. Mahkemece talebin kabulü halinde müdahil, türüne göre değişen yetkilerle donatılarak yargılamaya katılır ve verilecek hükümden belirli ölçüde etkilenir.
T.C.
...
... HUKUK MAHKEMESİNE
ESAS NO : /
DAHİLİ DAVALI : TC:
Adresi:
VEKİLİ : Av.
DAVACI : TC:
Adresi:
VEKİLİ : Av.
DAVALI : TC:
Adresi:
KONU : Davaya dahil olma talebidir.
AÇIKLAMALAR :
I. MÜVEKKİL HAKKINDA ESASA İLİŞKİN BİLGİ:
...
II. DİLEKÇE ÖZETİ: