- Suçun Unsurlarının İncelenmesi
- Hukuki Savunmalar
- Tevsii Tahkikat Talebi
- Maddi Zararlar
- Koruma Tedbirlerinin Kaldırılması
- Talep Sonucu
- Delil Listesi
TÜRK CEZA HUKUKUNDA ÇOCUKLARIN CİNSEL İSTİSMARI SUÇU (TCK MD. 103) VE SAVUNMA ESASLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME
Ceza hukuku, toplum düzeninin korunması ve bireylerin haklarının güvence altına alınması amacıyla belirli fiilleri suç olarak tanımlamakta ve bu fiillere karşılık cezai yaptırımlar öngörmektedir. Bu suç tiplerinden biri olan ve özellikle mağdurun yaşı ve korunmasızlığı nedeniyle hassasiyet arz eden suçlardan biri de Türk Ceza Kanunu'nun (TCK) 103. maddesinde düzenlenen Çocukların Cinsel İstismarı suçudur. Bu makalede, TCK m. 103 kapsamında düzenlenen suçun unsurları, ceza muhakemesi sürecindeki savunma mekanizmaları ve işbu Dilekçe'de ileri sürülen savunma argümanları, ilgili mevzuat ve doktrin ışığında detaylı olarak incelenecektir.
1. ÇOCUKLARIN CİNSEL İSTİSMARI SUÇU (TCK MD. 103) KAVRAMI VE UNSURLARI
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nun "Cinsel Dokunulmazlığa Karşı Suçlar" başlıklı bölümünde yer alan 103. madde, çocukların cinsel istismarını suç olarak tanımlamaktadır. Bu suç, toplumun geleceği olan çocukların bedensel, ruhsal ve cinsel gelişimlerini koruma altına almayı hedefler.
TCK m. 103/1 uyarınca suçun temel şekli şu fiillerle oluşmaktadır:
a. On beş yaşını tamamlamamış çocuğa karşı gerçekleştirilen her türlü cinsel davranış.
b. On beş yaşını tamamlamış olmakla birlikte, fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılama yeteneği gelişmemiş çocuğa karşı gerçekleştirilen her türlü cinsel davranış.
c. On beş yaşını tamamlamış ve algılama yeteneği gelişmiş çocuğa karşı cebir, tehdit, hile veya iradeyi etkileyen başka bir nedene dayalı olarak gerçekleştirilen cinsel davranışlar.
Suçun kanuni tanımından hareketle, bu suçun oluşabilmesi için gerekli unsurlar şu şekilde sıralanabilir (Madde IV.I.A):
a. Fail: Suçun faili herhangi bir gerçek kişi olabilir. Fail ile mağdur arasında özel bir ilişki (akrabalık, vesayet, bakım-gözetim yükümlülüğü vb.) bulunması, suçun nitelikli hali olarak TCK m. 103/3 kapsamında daha ağır cezayı gerektirebilir.
b. Mağdur: Suçun mağduru, kanunda belirtilen yaş gruplarındaki veya algılama yeteneği gelişmemiş çocuktur. TCK m. 6/1-a uyarınca "çocuk" deyiminden henüz on sekiz yaşını doldurmamış kişi anlaşılır. Ancak TCK m. 103, cinsel istismar suçu bakımından farklı yaş kategorileri ve algılama yeteneği kriterleri getirmiştir.
c. Fiil: Suçun maddi unsurunu oluşturan fiil, "cinsel davranış"tır. Kanun koyucu, cinsel davranışın tanımını yapmamış, bu kavramın içeriğini Yargıtay içtihatları ve doktrine bırakmıştır. Genel kabul gören görüşe göre cinsel davranış, cinsel arzuları tatmin amacıyla gerçekleştirilen ve cinsel içerik taşıyan her türlü hareketi kapsar. Bu davranışlar, sarkıntılık düzeyinde kalabileceği gibi (TCK m. 103/1-birinci cümle), vücuda organ veya sair bir cisim sokulması suretiyle de (TCK m. 103/2) gerçekleştirilebilir. İşbu Dilekçe'de, isnat edilen fiillerin suçun maddi unsurunu oluşturmadığı savunulmaktadır (Madde IV.I.B).
d. Manevi Unsur: Çocukların cinsel istismarı suçu, kasten işlenebilen bir suçtur (Madde IV.I.C). Failin, mağdurun çocuk olduğunu bilmesi veya bilebilecek durumda olması ve cinsel içerikli davranışı bilerek ve isteyerek gerçekleştirmesi gerekmektedir. Olası kastla da bu suç işlenebilir. İşbu Dilekçe'de suçun manevi unsurunun da gerçekleşmediği ileri sürülmektedir (Madde IV.I.C).
Suçun nitelikli halleri ise TCK m. 103/2-6 arasında düzenlenmiştir. Vücuda organ veya sair cisim sokulması (m. 103/2), suçun üstsoy, ikinci veya üçüncü derecede kan hısmı, üvey baba, evlat edinen, vasi, eğitici, öğretici, bakıcı, koruyucu aile veya sağlık hizmeti veren ya da koruma ve gözetim yükümlülüğü bulunan diğer kişiler tarafından ya da hizmet ilişkisinin sağladığı nüfuz kötüye kullanılmak suretiyle işlenmesi (m. 103/3), birden fazla kişi tarafından birlikte işlenmesi veya suçun işlenmesini kolaylaştıran veya yakalanmayı zorlaştıran hâllerin olması (m. 103/4), cebir veya tehdit kullanılması ya da silah kullanılması (m. 103/5) ve suç sonucu mağdurun bitkisel hayata girmesi veya ölümü (m. 103/6) gibi durumlar, cezanın artırılmasını gerektiren nitelikli hallerdir.
2. CEZA MUHAKEMESİNDE SAVUNMA HAKKI VE İLKELER
Ceza muhakemesinin temel amacı maddi gerçeğe ulaşmaktır. Bu süreçte, iddia makamının (Cumhuriyet Savcısı) suç isnadına karşılık, şüpheli veya sanığın savunma hakkı, adil yargılanma hakkının en önemli güvencesidir. Anayasa m. 36 ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) m. 6 ile güvence altına alınan bu hak, Ceza Muhakemesi Kanunu'nda (CMK) detaylı olarak düzenlenmiştir.
Temel İlkeler:
a. Masumiyet Karinesi: Suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar kimse suçlu sayılamaz (Anayasa m. 38/4, AİHS m. 6/2). İspat yükü iddia makamındadır.
b. Şüpheden Sanık Yararlanır İlkesi (In Dubio Pro Reo): Ceza muhakemesinde, suçun işlendiği veya sanık tarafından işlendiği konusunda oluşan her türlü şüphe, sanık lehine yorumlanmalıdır. Yüksek Mahkeme içtihatlarında sıklıkla vurgulanan bu ilke, mahkumiyet için her türlü şüpheden uzak, kesin ve inandırıcı delillerin varlığını şart koşar.
c. Savunma Hakkı: Şüpheli veya sanık, kendisini bizzat veya seçtiği ya da Baro tarafından atanan bir müdafi aracılığıyla savunma hakkına sahiptir (CMK m. 147, 149). Savunma, sadece beyanda bulunmaktan ibaret olmayıp, delil sunma, delil toplanmasını isteme (Madde V), duruşmalara katılma, soru sorma ve kararlara karşı kanun yollarına başvurma gibi hakları da içerir.
3. İŞBU DİLEKÇE'DE İLERİ SÜRÜLEN SAVUNMA ARGÜMANLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ
İşbu Dilekçe, isnat edilen çocukların cinsel istismarı ve varsa diğer suçlara ilişkin çeşitli hukuki savunmaları içermektedir. Bu savunmalar ana hatlarıyla şu başlıklar altında toplanabilir:
a. Suçun Maddi Unsurlarının Oluşmadığı Savunması: Sanığın eylemlerinin, TCK m. 103'te tanımlanan "cinsel davranış" niteliğinde olmadığı veya isnat edilen diğer suçların maddi unsurlarının gerçekleşmediği iddia edilmektedir (Madde IV.I.B, Madde IV.II.B). Bu savunmanın kabulü için, somut olaydaki fiillerin niteliğinin, Yargıtay içtihatları ve doktrindeki tanımlar çerçevesinde değerlendirilmesi gerekecektir. Fiilin cinsel amaç taşımadığı, objektif olarak cinsel içerikli olmadığı veya kanunda aranan diğer maddi koşulların (örneğin, mağdurun yaşı) bulunmadığı ispatlanmaya çalışılmaktadır.
b. Suçun Manevi Unsurunun (Kastın) Bulunmadığı Savunması: Sanığın, gerçekleştirdiği iddia edilen fiilleri cinsel amaçla veya suç işleme kastıyla yapmadığı ileri sürülmektedir (Madde IV.I.C, Madde IV.II.C). Kastın yokluğu, fiilin suç teşkil etmesini engeller. Örneğin, failin mağdurun yaşını bilmediği ve bilebilecek durumda da olmadığı (hata - TCK m. 30) veya fiilin cinsel amaç taşımadığı (örneğin, tıbbi müdahale, temizlik, şaka gibi) iddiaları bu kapsamda değerlendirilebilir.
c. Hukuka Uygunluk Nedenlerinin Varlığı Savunması: Dilekçe'de, TCK'da düzenlenen "Ceza Sorumluluğunu Kaldıran veya Azaltan Nedenler" başlığı altında yer alan bir hukuka uygunluk nedeninin somut olayda mevcut olduğu belirtilmektedir (Madde IV.I.D, Madde IV.II.D). Hukuka uygunluk nedenleri, bir fiilin tipik olmasına rağmen, hukuk düzenince meşru kabul edilmesi nedeniyle suç oluşturmasını engeller. TCK'da düzenlenen hukuka uygunluk nedenleri; kanun hükmünü icra (m. 24/1), meşru savunma (m. 25/1), zorunluluk hali (m. 25/2) ve ilgilinin rızasıdır (m. 26/2). Çocukların cinsel istismarı suçunda, mağdurun yaşı ve fiilin niteliği gereği özellikle "rıza" bir hukuka uygunluk nedeni olarak kabul edilmez. Ancak somut olayın özelliklerine göre diğer hukuka uygunluk nedenlerinin tartışılması teorik olarak mümkündür.
d. Cezai Sorumluluğu Azaltan Nedenlerin Varlığı Savunması: Mahkemenin suçun oluştuğu kanaatine varması halinde dahi, sanık lehine cezayı azaltan nedenlerin uygulanması talep edilmektedir (Madde IV.I.E, Madde IV.II.E). Bu kapsamda, yine "Ceza Sorumluluğunu Kaldıran veya Azaltan Nedenler" arasında sayılan haksız tahrik (TCK m. 29) veya yaş küçüklüğü (TCK m. 31), akıl hastalığı (TCK m. 32), sağır ve dilsizlik (TCK m. 33), geçici nedenler (TCK m. 34) gibi kusurluluğu azaltan haller ile TCK m. 62'de düzenlenen takdiri indirim nedenleri gündeme gelebilir. Ayrıca, katılanın/müştekinin zararının giderilmiş olması (Madde VI, Talep Sonucu Madde 2, Delil Listesi Madde 7) etkin pişmanlık (TCK m. 168) kapsamında değerlendirilebilir, ancak TCK m. 168'in cinsel suçlarda uygulanıp uygulanamayacağı tartışmalıdır ve kural olarak uygulanmaz. Zararın giderilmesi, daha çok TCK m. 62 kapsamında takdiri indirim nedeni olarak dikkate alınabilir.
e. Soruşturmanın Genişletilmesi (Tevsii Tahkikat) Talebi: Savunma makamı, soruşturma aşamasında eksik inceleme yapıldığını, lehe olan delillerin toplanmadığını iddia ederek (Madde V.1, V.4), CMK m. 160/2 ve m. 217/1'e atıfla, kovuşturma aşamasında bazı delillerin toplanmasını talep etmektedir (Madde V.5, Talep Sonucu Madde 6). Bu, savunma hakkının önemli bir parçası olup, mahkemenin maddi gerçeğe ulaşması için gerekli delillerin duruşmaya getirilip tartışılmasını amaçlar.
f. Koruma Tedbirlerine İlişkin Savunma ve Talepler: Dilekçe'de, sanık hakkında uygulanan tutuklama, adli kontrol, mal varlığına tedbir konulması, el koyma ve uzaklaştırma gibi koruma tedbirlerinin kaldırılması veya değiştirilmesi talep edilmektedir (Madde VII, Madde VIII, Talep Sonucu Madde 7-13).
* Tutuklama: Tutuklamanın CMK m. 100'deki şartları (kuvvetli suç şüphesi, tutuklama nedenleri - kaçma, delil karartma, tanık/mağdur üzerinde baskı, katalog suç) taşımadığı, ölçülülük ilkesine (CMK m. 100/1, Anayasa m. 19, AİHS m. 5) aykırı olduğu, azami tutukluluk sürelerinin (CMK m. 102) dikkate alınması gerektiği ve tutuklamanın bir cezalandırma aracına dönüştüğü iddia edilmektedir (Madde VIII.A). Tutuklamanın son çare olması (ultima ratio) ilkesi vurgulanarak, adli kontrol tedbirlerinin yeterli olacağı savunulmaktadır (Madde VIII.A.12, VIII.A.14).
* Adli Kontrol: Adli kontrolün de CMK m. 109 uyarınca tutuklama şartlarının varlığı halinde uygulanabileceği, bu şartların mevcut olmadığı, uygulanan tedbirlerin sanığın hayatını aşırı zorlaştırdığı ve azami sürelerin (CMK m. 110/A) dolduğu veya dolmak üzere olduğu belirtilerek kaldırılması istenmektedir (Madde VIII.B).
* Diğer Tedbirler: Mal varlığına konulan tedbirin (Madde VII), el konulan eşyaların (suçla ilgisiz olduğu ve incelemenin bittiği iddiasıyla - Madde VIII.C) ve uzaklaştırma kararının (Madde VIII.D) kaldırılması talep edilmektedir.
4. DEĞİNİLMESİNDE FAYDA GÖRÜLEN HUSUSLAR
İşbu Dilekçe'nin yapısı ve içeriği genel savunma stratejilerini yansıtmakla birlikte, davanın somut koşullarına göre bazı konuların daha detaylı ele alınması gerekebilir:
a. Mağdur Beyanlarının Değerlendirilmesi: Çocuk istismarı davalarında mağdur çocuğun beyanı kritik öneme sahiptir. Bu beyanların, çocuğun yaşı, algılama düzeyi, beyanın alındığı koşullar, uzman raporları (psikolog, pedagog) ışığında değerlendirilmesi ve beyanların tutarlılığı, çelişkileri, olası yönlendirmeler gibi hususların detaylı olarak "Suça İlişkin Vakıalar" (Madde III) veya "Hukuki Savunmalarımız" (Madde IV) altında irdelenmesi, savunmanın etkinliği açısından önemlidir.
b. Uzman Raporları: Dilekçe'de bilirkişi ve uzman görüşüne delil listesinde yer verilmiştir (Madde 88). Mağdurun ruhsal veya bedensel sağlığının bozulup bozulmadığına ilişkin Adli Tıp Kurumu veya üniversite hastanelerinden alınan raporlar, suçun nitelikli halinin (TCK m. 103/6 - 2016 değişikliği öncesi metin) veya fiilin ispatı açısından belirleyici olabilir. Yine sanığın cezai ehliyetine ilişkin raporlar da (kusur yeteneğini etkileyen durumlar varsa) savunmada merkezi bir rol oynayabilir. Bu raporların içeriklerinin analizi ve lehe olan/aleyhe olan kısımlarına karşı argümanların geliştirilmesi "Hukuki Savunmalarımız" (Madde IV) bölümünde detaylandırılabilir.
c. Etkin Pişmanlık Uygulanabilirliği: Dilekçe'de zarar gidermeye atıf yapılmış ve talep sonucunda etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanması istenmiştir (Madde VI, Talep Sonucu Madde 2). TCK m. 168'de düzenlenen etkin pişmanlık hükümlerinin cinsel dokunulmazlığa karşı suçlarda (TCK m. 102-105) uygulanmayacağı genel olarak kabul görmektedir. Ancak, zarar gidermenin TCK m. 62 kapsamında takdiri indirim nedeni olarak değerlendirilmesi mümkündür. Bu ayrımın netleştirilmesi ve argümanın buna göre şekillendirilmesi faydalı olacaktır. Eğer farklı bir hukuki yorumla etkin pişmanlık savunulacaksa, bunun yasal dayanakları ve gerekçeleri ayrı bir başlık altında veya "Cezai Sorumluluğu Azaltan Nedenler" (Madde IV.I.E) altında detaylıca açıklanmalıdır.
SONUÇ
Çocukların cinsel istismarı suçu, mağdurları üzerindeki yıkıcı etkileri ve toplum vicdanında yarattığı infial nedeniyle ceza adalet sisteminin titizlikle yaklaştığı bir suç tipidir. Bu tür davalarda savunma makamının rolü, adil yargılanma hakkının ve masumiyet karinesinin korunması açısından hayati önem taşır. İşbu Dilekçe'de olduğu gibi, savunma stratejisi; suçun unsurlarının oluşmadığı, hukuka uygunluk veya kusurluluğu kaldıran/azaltan nedenlerin varlığı, delillerin eksik toplandığı ve uygulanan koruma tedbirlerinin hukuka aykırı olduğu gibi çeşitli hukuki ve usuli argümanlar üzerine kurulabilir. Mahkemenin görevi, iddia ve savunma makamlarının sunduğu delilleri CMK ilkeleri çerçevesinde değerlendirerek, her türlü şüpheden uzak bir şekilde maddi gerçeğe ulaşmak ve hukuka uygun bir karar vermektir. Dilekçede yer alan beraat, ceza verilmesine yer olmadığı, cezada indirim yapılması ve koruma tedbirlerinin kaldırılması gibi talepler (Talep Sonucu), sunulan deliller ve ileri sürülen hukuki argümanlar çerçevesinde mahkeme tarafından değerlendirilecektir.
T.C.
...
... CEZA MAHKEMESİNE
ESAS NO : /
SANIK : TC:
Adresi:
MÜDAFİ : Av.
KATILAN / MÜŞTEKİ : TC:
Adresi:
VEKİLİ : Av.
SUÇ : 1. Çocukların Cinsel İstismarı (TCK Md. 103)
2. ... (TCK Md. ... )
3. ... (TCK Md. ... )
SUÇ TARİHİ : _._.20_
KONU : Savunma dilekçesidir.
AÇIKLAMALAR :
I. MÜVEKKİL HAKKINDA BİLGİ:
Müvekkilim _._.20_ tarihinde ...'da doğmuştur. ... mezunu olup, ... olarak çalışmaktadır. Aylık geliri ... TL'dir.
II. SAVUNMA ÖZETİ:
Aşağıda ayrıntılı olarak açıklanan savunmamızın maddeler halindeki kısa özetidir:
1. ...
2. ...
III. SUÇA İLİŞKİN VAKIALAR:
Suça ilişkin fiillerin ayrıntılı açıklamalarıdır:
1. ...
2. ...
IV. HUKUKİ SAVUNMALARIMIZ:
I. TCK MD. ... "..." SUÇUNA İLİŞKİN SAVUNMAMIZ:
A. Suçun Kanun ve Doktrindeki Unsurlarına İlişkin Açıklamalar:
1. TCK Md.103'te tanımlanan suçun tüm unsurları gerçekleşmemiştir. Suçun unsurları kanunda ve doktrinde şu şekilde sıralanmıştır:
a. Çocuğu cinsel yönden istismar etme
b. Suç işleme kastı
c. Olayda hukuka uygunluk nedeninin bulunmaması
B. Suçun Maddi Unsurları Gerçekleşmemiştir:
1. Müvekkilin eylemleri sonucunda; suça özgü maddi unsurlar gerçekleşmemiş olup, unsurların tamamlanmaması sebebiyle bu suçtan ceza verilemez.
2. ...
C. Suçun Manevi Unsurları Gerçekleşmemiştir:
1. Müvekkilin eylemleri sonucunda; suçun kanunda tanımlanan manevi unsurları gerçekleşmemiştir.
2. ...
D. Somut Olayda Cezai Sorumluluğu Kaldıran Hukuka Uygunluk Nedeni Bulunmaktadır:
1. Müvekkilimin işlediği iddia edilen suça ilişkin fiillerde; TCK'da "Ceza Sorumluluğunu Kaldıran veya Azaltan Nedenler" başlığı altında düzenlenen ve suç fiilini hukuka uygun hale getiren nedenler arasındaki TCK Md. ...'da düzenlenen "..." bulunmaktadır.
2. ...
E. Somut Olayda Ceza Sorumluluğunu Azaltan İndirim Nedenleri Bulunmaktadır:
1. Yukarıda açıklandığı üzere Müvekkilimin hakkında beraat kararı verilmesi gerekmektedir. Sayın Mahkemeniz aksi kanaatte olacak ise Müvekkilim hakkında uygulanacak olan cezanın tayininde indirim uygulanması gerekmektedir.
2. Müvekkilimin işlediği iddia edilen suça ilişkin fiillerde; TCK'da "Ceza Sorumluluğunu Kaldıran veya Azaltan Nedenler" başlığı altında düzenlenen ve cezai sorumluluğu azaltan nedenler arasındaki TCK Md. ...'da düzenlenen "..." bulunmaktadır.
3. ...
II.TCK MD. ... "..." SUÇUNA İLİŞKİN SAVUNMAMIZ:
A. Suçun Kanun ve Doktrindeki Unsurlarına İlişkin Açıklamalar:
1. TCK Md ... 'de tanımlanan suçun tüm unsurları gerçekleşmemiştir. Suçun unsurları kanunda ve doktrinde şu şekilde sıralanmıştır:
a. ...
b. Suç işleme kastı
c. Olayda hukuka uygunluk nedeninin bulunmaması
B. Suçun Maddi Unsurları Gerçekleşmemiştir:
1. Müvekkilin eylemleri sonucunda; suça özgü maddi unsurlar gerçekleşmemiş olup, unsurların tamamlanmaması sebebiyle bu suçtan ceza verilemez.
2. ...
C. Suçun Manevi Unsurları Gerçekleşmemiştir:
1. Müvekkilin eylemleri sonucunda; suçun kanunda tanımlanan manevi unsurları gerçekleşmemiştir.
2. ...
D. Somut Olayda Cezai Sorumluluğu Kaldıran Hukuka Uygunluk Nedeni Bulunmaktadır:
1. Müvekkilimin işlediği iddia edilen suça ilişkin fiillerde; TCK'da "Ceza Sorumluluğunu Kaldıran veya Azaltan Nedenler" başlığı altında düzenlenen ve suç fiilini hukuka uygun hale getiren nedenler arasındaki TCK Md. ...'da düzenlenen "..." bulunmaktadır.
2. ...
E. Somut Olayda Ceza Sorumluluğunu Azaltan İndirim Nedenleri Bulunmaktadır:
1. Yukarıda açıklandığı üzere Müvekkilimin hakkında beraat kararı verilmesi gerekmektedir. Sayın Mahkemeniz aksi kanaatte olacak ise Müvekkilim hakkında uygulanacak olan cezanın tayininde indirim uygulanması gerekmektedir.
2. Müvekkilimin işlediği iddia edilen suça ilişkin fiillerde; TCK'da "Ceza Sorumluluğunu Kaldıran veya Azaltan Nedenler" başlığı altında düzenlenen ve cezai sorumluluğu azaltan nedenler arasındaki TCK Md. ...'da düzenlenen "..." bulunmaktadır.
3. ...
V. TEVSİİ TAHKİKAT TALEBİMİZE İLİŞKİN AÇIKLAMALAR:
1. Müvekkil aleyhine yürütülen soruşturmada iddia makamı tarafından eksik inceleme ve araştırma yapılmıştır.
2. Ayrıca iddia makamının, mütalaasında dayanmış olduğu ... hususlarına ilişkin deliller ... Cumhuriyet Başsavcılığının / soruşturma numaralı dosyasının içerisinde yer almamaktadır.
3. CMK Md. 217/1 hükmü uyarınca, Hakim kararını ancak duruşmaya getirilmiş ve huzurunda tartışılmış delillere dayandırabilir.
4. CMK Md. 160/2 'ye göre Cumhuriyet Savcısı Şüphelinin sadece aleyhine olan delilleri değil, aynı zamanda lehine olan delilleri de toplayarak muhafaza altına almakla ve şüphelinin haklarını korumakla yükümlü iken soruşturma kapsamında aşağıda belirtilmiş olan deliller toplanmamıştır.
5. Tüm bu nedenlerle soruşturma aşamasında toplanmayarak, dosya içerisine dahil edilmeyen ve idd