- Yerel Mahkeme Kararına Karşı İtiraz
- Bölge Adliye Mahkemesi Kararına Karşı İtiraz
- Talep Sonucu
- Ekler
CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUNDA TEMYİZ KANUN YOLU VE TEMYİZ DİLEKÇESİNİN UNSURLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME
Ceza muhakemesi hukukumuzda kanun yolları, ilk derece mahkemeleri tarafından verilen ve henüz kesinleşmemiş olan karar ve hükümlerin, hukuka uygunluk denetiminden geçirilerek maddi gerçeğe ulaşılması ve adil yargılanma hakkının güvence altına alınması amacıyla öngörülmüş hukuki mekanizmalardır. Bu kanun yollarından biri olan temyiz, Bölge Adliye Mahkemeleri (İstinaf Mahkemeleri) ceza dairelerinin belirli kararlarına karşı başvurulan ve Yargıtay tarafından yapılan bir hukuki denetim yoludur. İşbu makalede, Türk Ceza Muhakemesi Hukuku çerçevesinde temyiz kanun yolunun genel esasları, başvuru koşulları, temyiz nedenleri ve özellikle bir temyiz dilekçesinde bulunması gereken temel unsurlar, ilgili mevzuat ve doktrin görüşleri ışığında ayrıntılı olarak incelenecektir.
1. TEMYİZ KANUN YOLUNUN HUKUKİ NİTELİĞİ VE KAPSAMI
Temyiz, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu'nun (CMK) 286 ila 308. maddeleri arasında düzenlenmiştir. İstinaf mahkemelerinin kurulmasıyla birlikte ceza muhakemesi sistemimiz üç dereceli bir yargılama yapısına kavuşmuştur. Bu yapıda temyiz, Bölge Adliye Mahkemesi ceza dairelerinin bozma kararları dışındaki hükümlerine karşı başvurulabilen olağan bir kanun yoludur (CMK m. 286/1). Temyiz incelemesi, kural olarak hükmün hukuki yönüne ilişkindir (CMK m. 294/2). Yargıtay, temyiz başvurusunda ileri sürülen ve hükmü etkileyebilecek hukuka aykırılıkları inceler (CMK m. 301, 302). Yargıtay, istinaf mahkemesi kararını sadece hukuka uygunluk bakımından denetler; kural olarak maddi vakıa denetimi yapmaz ve delilleri yeniden değerlendirmez. Ancak, CMK m. 289'da sayılan "hukuka kesin aykırılık" hallerinin varlığı durumunda, bu hususlar temyiz dilekçesinde ileri sürülmemiş olsa dahi Yargıtay tarafından re'sen (kendiliğinden) dikkate alınır.
a. Temyiz Edilebilen Kararlar:
CMK m. 286/1 uyarınca, Bölge Adliye Mahkemesi ceza dairelerinin bozma kararları dışındaki hükümleri temyiz edilebilir. Ancak, kanun koyucu bazı kararlar için temyiz yolunu kapatmıştır (CMK m. 286/2). Örneğin:
a. İlk derece mahkemelerinden verilen beş yıl veya daha az hapis cezaları ile miktarı ne olursa olsun adlî para cezalarına karşı istinaf başvurusunun esastan reddine dair bölge adliye mahkemesi kararları,
b. İlk derece mahkemelerinden verilen beş yıl veya daha az hapis cezalarını artırmayan bölge adliye mahkemesi kararları,
c. Hapis cezasından çevrilen seçenek yaptırımlara ilişkin ilk derece mahkemesi kararlarıyla ilgili olarak bölge adliye mahkemesince verilen esastan ret veya düzeltilerek onama kararları,
d. İlk defa bölge adliye mahkemesince verilen ve miktarı yirmi bin Türk Lirasını geçmeyen adlî para cezasına mahkûmiyet hükümleri,
e. Sadece eşya veya kazanç müsaderesine veya bunlara yer olmadığına ilişkin ilk derece mahkemesi kararlarını değiştirmeyen bölge adliye mahkemesi kararları,
f. On yıl veya daha az hapis cezasını veya adlî para cezasını gerektiren suçlardan, ilk derece mahkemesince verilen beraat kararlarıyla ilgili olarak istinaf başvurusunun esastan reddine dair kararlar,
g. Davanın düşmesine, ceza verilmesine yer olmadığına, güvenlik tedbirine ilişkin ilk derece mahkemesi kararları ile ilgili olarak bölge adliye mahkemesince verilen davanın düşmesine, ceza verilmesine yer olmadığına, güvenlik tedbirine veya istinaf başvurusunun reddine dair kararlar,
h. Yukarıdaki bentlerde yer alan sınırlar içinde kalmak koşuluyla aynı hükümde, cezalardan ve kararlardan birden fazlasını içeren bölge adliye mahkemesi kararları temyiz edilemez.
Ancak, bu sayılan hallerde dahi CMK m. 286/3'te belirtilen bazı suçlar (örneğin, Türk Ceza Kanunu'nda yer alan bazı devlet güvenliğine ve anayasal düzene karşı suçlar, terör suçları vb.) bakımından temyiz yolu açıktır.
b. Temyiz Başvurusu Süresi ve Şekli:
Temyiz istemi, hükmün açıklanmasından itibaren on beş gün içinde hükmü veren Bölge Adliye Mahkemesi ceza dairesine bir dilekçe verilmesi veya zabıt kâtibine bir beyanda bulunulması suretiyle yapılır (CMK m. 291/1). Beyan tutanağa geçirilir ve daire başkanı veya hâkim tarafından onaylanır. Hüküm, temyiz yoluna başvurma hakkı olanların yokluğunda açıklanmışsa, süre tebliğ tarihinden başlar (CMK m. 291/2). Sanık müdafii yoksa, sanık veya kanuni temsilcisi de temyiz başvurusunda bulunabilir. Katılan sıfatını almış olanlar ile katılma isteği karara bağlanmamış veya reddedilmiş olanlar da temyiz yoluna başvurabilirler (CMK m. 291).
Temyiz başvurusunda, temyiz nedenlerinin gösterilmesi zorunludur. Temyiz nedenleri, hükmün hukuki yönüne ilişkin olmalıdır (CMK m. 294/1). Temyiz başvurusunda temyiz nedenleri gösterilmemişse, temyiz başvurusu için belirlenen sürenin bitmesinden veya gerekçeli kararın tebliğinden itibaren yedi gün içinde hükmü temyiz olunan Bölge Adliye Mahkemesine bu nedenleri içeren ek bir dilekçe verilir (CMK m. 295/1).
2. TEMYİZ DİLEKÇESİNİN ŞEKLİ VE İÇERİK UNSURLARI
İşbu Dilekçe, genel hatları itibarıyla bir temyiz dilekçesinde bulunması gereken temel bölümleri içermektedir. Bir temyiz dilekçesi, Yargıtay'ın hukuki denetim yapabilmesi için gerekli bilgileri ve hukuki argümanları açık, anlaşılır ve somut bir şekilde sunmalıdır.
a. Başlık ve Taraf Bilgileri:
Dilekçenin başında, kararı inceleyecek olan Yargıtay'ın ilgili ceza dairesine hitap edilmesi ve kararı veren Bölge Adliye Mahkemesi ceza dairesinin belirtilmesi usul ekonomisi ve işleyiş açısından önemlidir (Madde: Başlık Bölümü) (Source 1). Dosya esas ve karar numaraları, sanık, varsa müdafii, katılan veya mağdur ve varsa vekili gibi tarafların kimlik ve adres bilgileri, suç ve suç tarihi gibi temel bilgilerin eksiksiz ve doğru bir şekilde yazılması, dosyanın takibi ve tarafların belirlenmesi açısından zorunludur (Source 1, 2).
b. Konu:
Dilekçenin konusunun, Bölge Adliye Mahkemesi'nin belirli tarih ve sayılı kararına karşı temyiz kanun yolu başvurusu olduğunun net bir şekilde ifade edilmesi gerekir (Madde: Konu) (Source 2).
c. Temyiz Edilen Bölge Adliye Mahkemesi Kararları:
Temyiz edilen Bölge Adliye Mahkemesi kararının veya kararlarının (eğer birden fazla ise) gerekçeli karardaki numaraları ve açıklamalarıyla birlikte belirtilmesi, hangi kararın hukuki denetiminin talep edildiğinin açıklığa kavuşturulması bakımından önemlidir (Madde I) (Source 3).
d. Savunma Özeti (İsteğe Bağlı):
Temyiz nedenlerinin ve itirazların ana hatlarıyla özetlendiği bir bölümün bulunması, Yargıtay'ın dosyayı ve temel iddiaları hızlıca kavramasına yardımcı olabilir (Madde II) (Source 4). Bu bölüm zorunlu olmamakla birlikte, dilekçenin anlaşılırlığını artırabilir.
e. İlk Derece Yargılamasındaki Usule İlişkin İtirazlar:
Bu bölümde, ilk derece mahkemesi (örneğin Asliye Ceza Mahkemesi veya Ağır Ceza Mahkemesi) yargılaması sırasında yapıldığı iddia edilen usul hukuku hatalarına yer verilir (Madde III) (Source 5). Bu itirazlar, CMK m. 289'da sayılan hukuka kesin aykırılık hallerine (örneğin, mahkemenin kanuna uygun olarak teşekkül etmemesi, hâkimlik görevini yapmaktan kanun gereğince yasaklanmış hâkimin hükme katılması, savunma hakkının kısıtlanması, hükmün gerekçesiz olması vb.) dayanabilir. Bu tür usuli hataların istinaf aşamasında ileri sürülmüş ancak Bölge Adliye Mahkemesi tarafından kabul görmemiş olması halinde, temyiz aşamasında tekrar ve daha detaylı olarak dile getirilmesi mümkündür.
f. İlk Derece Kararlarındaki Esasa İlişkin Hukuki İtirazlar:
İlk derece mahkemesi kararının maddi hukuk (esas) bakımından hatalı olduğu iddia edilen noktalar bu bölümde açıklanır (Madde IV) (Source 6). Örneğin, suçun unsurlarının oluşmadığı, yanlış suç vasıflandırması yapıldığı, hukuka uygunluk nedenlerinin veya kusurluluğu ortadan kaldıran nedenlerin bulunduğu, cezanın belirlenmesinde veya bireyselleştirilmesinde hata yapıldığı gibi iddialar bu başlık altında somut gerekçelerle ve dosyadaki delillerle ilişkilendirilerek açıklanmalıdır. Bu itirazlar da istinaf aşamasında dile getirilmiş ve reddedilmiş olabilir.
g. Bölge Adliye Mahkemesi Kararına Karşı İtirazlar:
Temyiz kanun yolunun asıl hedefi Bölge Adliye Mahkemesi kararının hukuki denetimi olduğundan, bu bölüm dilekçenin en önemli kısımlarından biridir (Madde V) (Source 7, 8). Bu başlık altında, Bölge Adliye Mahkemesi'nin istinaf başvurusunu esastan reddederken veya ilk derece mahkemesi kararını onarken yaptığı hukuki hatalar (hem usul hem de esas yönünden) ayrıntılı olarak belirtilmelidir. Özellikle, istinaf dilekçesinde ileri sürülen ancak Bölge Adliye Mahkemesi tarafından yeterince değerlendirilmeyen veya yanlış değerlendirilen hususlar, somut gerekçeleriyle birlikte açıklanmalıdır. Örneğin, Bölge Adliye Mahkemesi'nin CMK m. 289 kapsamındaki bir hukuka aykırılığı gözden kaçırdığı veya CMK m. 302/2 anlamında bir hukuka aykırılığın (delillerin takdirinde yanılgı, eksik araştırma, yanlış suç vasfı vb. sonucu hükmü etkileyen hukuka aykırılık) bulunduğu iddia edilebilir.
h. Talep Sonucu:
Bu bölümde, Yargıtay'dan ne talep edildiği açık ve net bir şekilde ifade edilmelidir (Madde: Talep Sonucu) (Source 8). Genellikle talep edilenler şunlardır:
a. Temyiz başvurusunun kabulü.
b. Bölge Adliye Mahkemesi kararının "bozulması". Bozma nedenleri olarak dilekçede açıklanan hususlar ve Yargıtay'ın re'sen dikkate alacağı CMK m. 289 kapsamındaki nedenler gösterilebilir.
c. Bozma ile birlikte sanığın "beraatine" karar verilmesi talebi (özellikle delil durumu veya suçun unsurlarının oluşmadığı hallerde). Yargıtay kural olarak beraat kararı veremez, dosyayı yeniden karar verilmek üzere ilgili mahkemeye gönderir. Ancak bazı istisnai durumlarda (örneğin, eylemin kanunda suç olarak tanımlanmamış olması gibi) düşme kararı verebilir veya daha hafif bir ceza öngörülüyorsa düzelterek onama yoluna gidebilir. Bu nedenle "beraat" talebi genellikle bozma sonrası yargılamaya yöneliktir.
d. Yargılama giderleri ve vekalet ücretinin karşı tarafa yükletilmesi talebi.
i. Delil Listesi (Ekler Bölümü):
Temyiz aşamasında kural olarak yeni delil sunulmaz ve Yargıtay delil değerlendirmesi yapmaz. Ancak, dilekçedeki hukuki argümanları desteklemek amacıyla dosya içerisindeki mevcut delillere (tanık beyanları, belgeler, raporlar vb.) atıf yapılabilir (Madde: Dilekçe Ekleri, Delil Tablosu) (Source 9, 10). Delil listesi bölümü, bu atıfların hangi delillere dayandığını göstermek veya istinaf/ilk derece aşamasında sunulan ancak dikkate alınmadığı iddia edilen delilleri vurgulamak amacıyla kullanılabilir. Ancak, celbi talep edilen yeni delillerin toplanması talebi, Yargıtay'ın görevi kapsamında olmadığından kural olarak kabul görmez.
j. İmza ve Tarih:
Dilekçenin sonuna tarih atılmalı ve temyiz başvurusunda bulunan sanık veya müdafii/vekili tarafından imzalanmalıdır (Source 11). Elektronik imza ile imzalanması da mümkündür.
3. TEMYİZ İNCELEMESİ VE SONUÇLARI
Yargıtay, temyiz dilekçesinde belirtilen hususlar ile CMK m. 289 kapsamındaki hukuka kesin aykırılık hallerini inceler. İnceleme sonucunda Yargıtay aşağıdaki kararlardan birini verebilir:
a. Esastan Red (Onama): Bölge Adliye Mahkemesi kararında hukuka aykırılık bulunmadığına karar verirse temyiz istemini esastan reddeder (CMK m. 302/1).
b. Bozma: Hükümde hukuka aykırılık tespit ederse, hükmü bozar (CMK m. 302/2). Bozma nedenleri dilekçede gösterilenler olabileceği gibi, Yargıtay'ın re'sen tespit ettiği nedenler de olabilir. Bozma kararı üzerine dosya, yeniden incelenmek ve hükmolunmak üzere hükmü bozulan Bölge Adliye Mahkemesine veya diğer bir Bölge Adliye Mahkemesine gönderilir (CMK m. 307/1). Eğer hukuka aykırılık ilk derece mahkemesi kararından kaynaklanıyorsa, dosya ilgili ilk derece mahkemesine gönderilebilir.
c. Düzelterek Onama: Hükme esas teşkil eden veya temel alınan maddi olgularda ve nitelendirmede bir isabetsizlik olmamakla birlikte, kanun maddesinin yanlış uygulanması, cezanın eksik veya fazla tayin edilmesi gibi Yargıtay tarafından doğrudan düzeltilebilecek basit hatalar varsa, hüküm düzeltilerek onanabilir (CMK m. 303).
d. Düşme: Yargılama koşullarının ortadan kalktığı (örneğin sanığın ölümü, af, zamanaşımı) anlaşılırsa düşme kararı verilebilir.
4. TEMYİZ DİLEKÇESİ HAZIRLANIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR
Temyiz dilekçesinin başarısı, büyük ölçüde hukuki argümanların doğru tespiti ve etkili bir şekilde sunulmasına bağlıdır. Bu bağlamda aşağıdaki noktalar önemlidir:
a. Temyiz Nedenlerinin Belirliliği: CMK m. 294, temyiz nedenlerinin gösterilmesini zorunlu kılar. Genel ve soyut ifadeler yerine, hangi kanun hükmünün ihlal edildiği, bu ihlalin somut olayda nasıl gerçekleştiği ve hükmü nasıl etkilediği açıkça belirtilmelidir. Hukuka aykırılık iddiaları, dosya içeriğindeki delillerle ve somut olaylarla ilişkilendirilerek temellendirilmelidir. Bu husus, özellikle dilekçenin III, IV ve V numaralı bölümlerinde (Source 5, 6, 7, 8) detaylandırılacak itirazların özünü oluşturmalıdır.
b. Hukuka Kesin Aykırılık Hallerinin Vurgulanması (CMK m. 289): Eğer dosyada CMK m. 289'da sayılan mutlak bozma nedenlerinden biri veya birkaçı mevcutsa, bunlar dilekçede açıkça ve öncelikli olarak vurgulanmalıdır. Yargıtay bu halleri re'sen dikkate alsa da, dilekçede bu hususlara işaret edilmesi, incelemenin bu noktalara odaklanmasını sağlayabilir. Bu durum, dilekçenin özellikle III, IV ve V numaralı bölümlerinde (Source 5, 6, 7, 8) ele alınacak itirazların niteliğini belirleyecektir.
c. İstinaf Aşamasıyla Bağlantı: Temyiz, istinaf mahkemesi kararının denetimi olduğundan, istinaf aşamasında ileri sürülen iddiaların ve bu iddialara Bölge Adliye Mahkemesi tarafından verilen cevapların (veya cevapsız bırakılan noktaların) dilekçede analiz edilmesi, argümanların gücünü artıracaktır.
d. Yargıtay İçtihatları: Benzer konulardaki güncel Yargıtay kararlarına atıf yapmak, ileri sürülen hukuki argümanları destekleyebilir ve Yargıtay'ın yerleşik uygulamalarına uygun bir talepte bulunulduğunu gösterebilir.
Sonuç olarak, temyiz kanun yolu, ceza adalet sisteminde hukuka uygunluğun sağlanması açısından kritik bir mekanizmadır. Başarılı bir temyiz başvurusu için, kanunun aradığı şekil ve süre şartlarına uyulması, temyiz nedenlerinin hukuki bir bakış açısıyla somut ve açık bir şekilde ortaya konulması ve bu nedenlerin dosya içeriğiyle desteklenmesi gerekmektedir. İşbu Dilekçe taslağı, bu unsurları içerecek şekilde yapılandırılmış olup, somut olayın özelliklerine göre ilgili bölümlerin dikkatle ve ayrıntılı olarak doldurulması önem arz etmektedir.
T.C.
YARGITAY
İLGİLİ CEZA DAİRESİNE
Gönderilmek Üzere
T.C.
...
BÖLGE ADLİYE MAHKEMESİ ... CEZA DAİRESİNE
ESAS NO : /
SANIK : TC:
MÜDAFİ : Av.
KATILAN/ MÜŞTEKİ : TC:
VEKİLİ : Av.
SUÇ :
SUÇ TARİHİ : _._.20_
KONU : ... Bölge Adliye Mahkemesi ... Ceza Dairesinin / Esas, / Karar ve _._.20_ tarihli kararına karşı temyiz kanun yolu başvurusudur.
AÇIKLAMALAR :
I. TEMYİZ EDİLEN BÖLGE ADLİYE MAHKEMESİ KARARLARI: