- Hukuki Savunmalar
- Tevsii Tahkikat Talebi
- Koruma Tedbirlerinin Kaldırılması
- Talep Sonucu
- Delil Listesi
CEZA YARGILAMASINDA SAVUNMA HAKKI VE SAVUNMA DİLEKÇESİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ ÜZERİNE BİR İNCELEME
Ceza muhakemesi hukukunun temel amacı, maddi gerçeğe ulaşarak adaleti tesis etmektir. Bu süreçte, iddia ve savunma makamlarının dengeli bir şekilde temsil edilmesi, adil yargılanma hakkının temel bir gereğidir. Savunma hakkı, şüpheli veya sanığın kendisini ceza isnadına karşı koruma ve aklama imkanını ifade eder ve bu hak, Anayasa (Madde 36) ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (Madde 6) başta olmak üzere ulusal ve uluslararası hukuk metinleriyle güvence altına alınmıştır. Savunma hakkının etkin bir şekilde kullanılmasının en önemli araçlarından biri de savunma dilekçesidir. İşbu makalede, ceza yargılamasında savunma dilekçesinin yeri, unsurları, hukuki dayanakları ve uygulamadaki önemi, ilgili mevzuat ve doktrin ışığında incelenecektir.
SAVUNMA DİLEKÇESİNİN GENEL ÇERÇEVESİ VE UNSURLARI
Savunma dilekçesi, sanık veya müdafii tarafından, iddia makamının isnatlarına karşı beyanları, delilleri ve hukuki argümanları içeren, yargılama makamına sunulan yazılı bir belgedir. İşbu Dilekçe taslağında da görüldüğü üzere, bir savunma dilekçesi genel olarak şu unsurları içerir:
a. Başlık ve Taraflar: Dilekçenin sunulacağı yetkili ve görevli mahkeme (örneğin, Asliye Ceza Mahkemesi, Ağır Ceza Mahkemesi), dosya esas numarası, sanık ve müdafiinin kimlik ve adres bilgileri, varsa katılan veya müşteki ve vekilinin bilgileri yer alır (Madde 1). Bu bilgiler, dilekçenin doğru dosyaya ve ilgili taraflara ulaşmasını sağlar.
b. Konu: Dilekçenin temel amacını özetleyen kısımdır. Genellikle "Savunmalarımızın sunulması", "Beraat talebi", "Tahliye talebi" gibi ifadelerle dilekçenin ne hakkında olduğu belirtilir (Madde 1).
c. Açıklamalar: Dilekçenin en kapsamlı bölümüdür ve savunmanın esasını oluşturur. Bu bölüm genellikle şu alt başlıkları içerir:
* Müvekkil Hakkında Bilgi: Sanığın kişisel durumu, eğitimi, mesleği, gelir durumu gibi bilgilerin sunulduğu kısımdır (Madde 2). Bu bilgiler, özellikle cezanın bireyselleştirilmesi aşamasında hâkimin takdiri açısından önem arz edebilir.
* Savunma Özeti: Ayrıntılı savunmaya geçmeden önce, temel argümanların ve taleplerin kısaca sıralandığı bölümdür (Madde 3). Bu bölüm, mahkemenin savunmanın ana hatlarını hızlıca kavramasına yardımcı olur.
* Suça İlişkin Vakıalar: İsnat edilen suça konu olayların sanık veya müdafii perspektifinden anlatıldığı bölümdür (Madde III). Olayların oluş şekli, zamanı, yeri ve ilgili diğer ayrıntılar burada kronolojik veya tematik bir sıra içinde sunulur. Bu bölümün, somut olayın özelliklerine göre detaylandırılması ve çelişkisiz bir anlatım içermesi savunmanın gücünü artırır.
* Hukuki Savunmalar: Savunmanın en teknik kısmıdır. İsnat edilen her bir suç açısından ayrı ayrı değerlendirme yapılır. Bu bölümde, suçun unsurlarının (maddi ve manevi) oluşmadığı (Madde IV.B, C), hukuka uygunluk nedenlerinin bulunduğu (Madde IV.D) veya cezayı azaltan nedenlerin varlığı (Madde IV.E) gibi hukuki argümanlar, ilgili mevzuat (başta Türk Ceza Kanunu - TCK) ve Yargıtay içtihatları ile desteklenerek açıklanır.
* Tevsi-i Tahkikat Talepleri: Soruşturma aşamasında toplanmayan veya eksik toplanan delillerin kovuşturma aşamasında toplanmasının talep edildiği bölümdür (Madde V). Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) Madde 160/2 uyarınca savcının sadece aleyhe değil, lehe delilleri de toplama yükümlülüğü hatırlatılarak, hangi delillerin (tanık dinlenmesi, keşif yapılması, bilirkişi incelemesi, belge temini vb.) neden toplanması gerektiği gerekçeleriyle açıklanır (Madde 30). Delillerin CMK Md. 217/1 uyarınca duruşmada tartışılması gerekliliği vurgulanır.
* Zararın Giderilmesi Beyanları: Eğer suçun bir mağduru varsa ve bir zarar oluşmuşsa, bu zararın giderilip giderilmediği veya giderilme iradesinin beyan edildiği kısımdır (Madde VI). Zararın giderilmesi, TCK'da düzenlenen etkin pişmanlık hükümlerinin (örneğin TCK Md. 168) uygulanması veya cezada indirim yapılması (TCK Md. 62) açısından önem taşıyabilir (Madde 32).
* Koruma Tedbirlerine İlişkin Savunmalar: Sanık hakkında uygulanan mal varlığına el koyma (Madde VI), tutuklama (Madde VII.A), adli kontrol (Madde VII.B), eşyalara el koyma (Madde VII.C) veya uzaklaştırma kararı (Madde VII.D) gibi koruma tedbirlerinin kaldırılması veya değiştirilmesi taleplerinin gerekçeleriyle açıklandığı bölümdür.
d. Talep Sonucu: Dilekçede ileri sürülen tüm savunmalar ve talepler özetlenerek mahkemeden talep edilen kararlar (beraat, ceza verilmesine yer olmadığı kararı, cezanın azaltılması, lehe hükümlerin uygulanması, tahliye, adli kontrolün kaldırılması, tedbirlerin kaldırılması, eşyaların iadesi vb.) maddeler halinde sıralanır (Madde [82]-[84]).
e. Delil Listesi ve Ekler: Savunmada dayanılan delillerin (tanık listesi, belgeler, bilirkişi raporları, uzman görüşleri vb.) listelendiği ve dilekçeye eklenen belgelerin belirtildiği kısımdır (Madde [86]). Delillerin neler olduğu, neyi ispatlamaya yaradığı ve nasıl temin edileceği (mahkemece celbi mi talep ediliyor, yoksa sunuluyor mu) açıkça belirtilmelidir.
f. İmza ve Tarih: Dilekçenin sonunda sanık veya müdafiinin imzası ve dilekçenin düzenlendiği tarih yer alır (Madde [87]).
SAVUNMA DİLEKÇESİNDE TEMEL ALINAN CEZA HUKUKU PRENSİPLERİ VE KAVRAMLARI
Savunma dilekçesi, ceza hukuku ve ceza muhakemesi hukukunun temel prensipleri üzerine inşa edilir. İşbu Dilekçe taslağında da bu prensiplere ve kavramlara atıflar bulunmaktadır:
a. Suçun Unsurları: Bir fiilin suç teşkil edebilmesi için kanunda tanımlanan tipe uygun olması (tipiklik), hukuka aykırı olması ve failin kusurlu olması gerekir. Savunmada öncelikle fiilin, isnat edilen suçun kanuni tanımındaki maddi (fail, fiil, netice, nedensellik bağı) ve manevi (kast veya taksir) unsurlarını taşıyıp taşımadığı incelenir (Madde IV.A, B, C). Eğer unsurlardan biri eksikse, suç oluşmaz ve beraat kararı verilmesi gerekir.
b. Hukuka Uygunluk Nedenleri: TCK'da düzenlenen bazı haller (örneğin kanun hükmünü yerine getirme - TCK Md. 24, meşru savunma - TCK Md. 25, hakkın kullanılması ve ilgilinin rızası - TCK Md. 26, zorunluluk hali - TCK Md. 25/2 dolaylı olarak) fiilin hukuka aykırılığını ortadan kaldırır. Bu nedenlerden birinin varlığı halinde faile ceza verilmez (Ceza verilmesine yer olmadığı kararı - CMK Md. 223/3). Savunmada, somut olayda bu nedenlerden birinin bulunup bulunmadığı değerlendirilir (Madde IV.D).
c. Kusurluluğu Etkileyen Haller ve Ceza Sorumluluğunu Azaltan Nedenler: Failin kusur yeteneğini ortadan kaldıran (yaş küçüklüğü, akıl hastalığı - TCK Md. 31, 32) veya azaltan (haksız tahrik - TCK Md. 29, kusur yeteneğinin azalması - TCK Md. 31, 32) hallerin varlığı savunulabilir. Ayrıca, suça teşebbüs (TCK Md. 35), etkin pişmanlık (ilgili suç tipine göre TCK'da özel olarak düzenlenir, örn. TCK Md. 168), olası kast veya bilinçli taksir yerine basit kast veya basit taksirin varlığı gibi cezayı azaltan nedenler ileri sürülebilir (Madde IV.E). Hâkimin takdiri indirim nedeni (TCK Md. 62) de talep edilebilir (Madde 2, 83).
d. Masumiyet Karinesi ve Şüpheden Sanık Yararlanır İlkesi (In Dubio Pro Reo): Anayasa Md. 38/4 ve AİHS Md. 6/2'de güvence altına alınan masumiyet karinesi uyarınca, suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar kimse suçlu sayılamaz. Bu ilkenin bir uzantısı olan "şüpheden sanık yararlanır" ilkesi gereğince, fiilin sanık tarafından işlenip işlenmediği veya işlenmişse nasıl işlendiği konusundaki makul şüphe, sanık lehine yorumlanır. Savunmada, delillerin yetersizliği veya çelişkili olması durumunda bu ilkeye dayanılabilir.
e. Delillerin Değerlendirilmesi ve Tevsi-i Tahkikat: CMK Md. 217 uyarınca hâkim, kararını ancak duruşmaya getirilmiş ve huzurunda tartışılmış delillere dayandırabilir. Delillerin hukuka uygun yollarla elde edilmiş olması gerekir. Savunma makamı, eksik veya hatalı toplandığını düşündüğü delillerin toplanmasını veya yeniden değerlendirilmesini talep edebilir (Madde V). Tanık beyanları, bilirkişi raporları, belgeler, görüntü kayıtları gibi her türlü delil savunmada kullanılabilir ve çürütülebilir.
KORUMA TEDBİRLERİ VE SAVUNMA
Ceza muhakemesi sürecinde başvurulan tutuklama, adli kontrol gibi koruma tedbirleri, kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkına doğrudan müdahale niteliğindedir. Bu nedenle bu tedbirlere karşı savunma yapmak büyük önem taşır.
a. Tutuklama (CMK Md. 100 vd.): Tutuklama, en ağır koruma tedbiridir ve ancak CMK Md. 100'de sayılan şartların (kuvvetli suç şüphesini gösteren somut delillerin varlığı VE bir tutuklama nedeninin bulunması - kaçma şüphesi, delil karartma tehlikesi, katalog suç şüphesi) birlikte gerçekleşmesi halinde başvurulabilir. Tutuklamanın ölçülü olması (CMK Md. 100/1) ve son çare (ultima ratio) ilkesi gereği adli kontrol tedbirlerinin yetersiz kalacağının anlaşılması gerekir (CMK Md. 101/1). Savunmada, bu şartların oluşmadığı, tutukluluk süresinin aşıldığı (CMK Md. 102), tedbirin cezalandırmaya dönüştüğü, Anayasa (Md. 19) ve AİHS (Md. 5) ile güvence altına alınan hakların ihlal edildiği, AİHM içtihatlarına aykırılık bulunduğu ve adli kontrolün yeterli olacağı ileri sürülerek tahliye talep edilir (Madde VII.A, [35]-[59]).
b. Adli Kontrol (CMK Md. 109 vd.): Tutuklama sebeplerinin varlığı halinde, tutuklama yerine başvurulabilen bir veya birden fazla yükümlülüğü içeren bir tedbirdir (Madde 61). Savunmada, adli kontrol şartlarının (özünde tutuklama şartlarıdır) artık ortadan kalktığı, mevcut delil durumu, sanığın tutumu (kaçma veya delil karartma şüphesinin olmaması), adli kontrol süresinin dolduğu veya tedbirin sanık üzerinde aşırı bir mağduriyet yarattığı belirtilerek kaldırılması veya daha hafif bir yükümlülükle değiştirilmesi talep edilebilir (Madde VII.B, [60]-[77]).
c. Diğer Tedbirler: Mal varlığına el koyma (CMK Md. 128), eşyalara el koyma (CMK Md. 123 vd.), uzaklaştırma (6284 Sayılı Kanun veya CMK Md. 109/3-j,k,l) gibi tedbirlerin de hukuki şartlarının oluşmadığı veya ortadan kalktığı, ölçülü olmadığı veya suçla ilgisinin bulunmadığı iddia edilerek kaldırılması veya iadesi talep edilebilir (Madde VI, VII.C, VII.D, [33], [78]-[82]).
DİLEKÇE TASLAĞI ÖZELİNDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR
İşbu Dilekçe, bir taslak olması itibarıyla genel bir çerçeve sunmaktadır. Ancak etkili bir savunma için aşağıdaki hususlara özellikle dikkat edilmelidir:
a. Somutlaştırma: Dilekçenin "Suça İlişkin Vakıalar" (Madde III) ve "Hukuki Savunmalarımız" (Madde IV) bölümleri, her davanın kendine özgü koşullarına göre detaylı bir şekilde doldurulmalıdır. Genel ve soyut ifadeler yerine, olayın tüm ayrıntıları, tanık beyanları, belgeler ve diğer delillerle desteklenerek somut bir anlatım ve hukuki analiz yapılmalıdır. Özellikle hukuki savunmalar bölümünde, iddia edilen suçun unsurlarının neden oluşmadığı veya hangi hukuka uygunluk/indirim nedeninin hangi olay ve delillere dayanılarak mevcut olduğu açıkça ortaya konulmalıdır (Madde IV alt başlıkları).
b. Delil Bağlantısı: "Delil Listesi"nde (Madde [86]) yer alan her bir delilin, dilekçenin hangi bölümündeki hangi iddiayı veya vakıayı ispatlamak için sunulduğu veya celbinin istendiği, "Açıklaması ve Amacı" sütununda net bir şekilde belirtilmelidir. Deliller ile savunulan iddialar arasında mantıksal bir bağ kurulmalıdır.
c. Tutarlılık: Dilekçenin farklı bölümlerindeki anlatım ve iddialar birbiriyle tutarlı olmalıdır. Çelişkili ifadeler savunmanın güvenirliğini zedeler.
SONUÇ
Ceza savunma dilekçesi, adil yargılanma hakkının ve savunma hakkının somut bir tezahürüdür. Şüpheli veya sanığın, hakkındaki iddialara karşı maddi ve hukuki dayanaklarını, delillerini ve taleplerini yargılama makamına sistemli bir şekilde sunmasını sağlar. İşbu Dilekçe taslağında yer alan yapı ve başlıklar, savunmanın temel unsurlarını içermekle birlikte, her bir davanın özgünlüğü dikkate alınarak içeriğin somut olay ve delillerle zenginleştirilmesi, ilgili mevzuat ve güncel içtihatlarla desteklenmesi, savunmanın etkinliği açısından hayati öneme sahiptir. Kapsamlı, tutarlı ve hukuki dayanakları sağlam bir savunma dilekçesi, maddi gerçeğe ulaşılmasına ve adil bir karar verilmesine önemli ölçüde katkı sağlayacaktır.
T.C.
...
... CEZA MAHKEMESİNE
ESAS NO :
SANIK : TC:
Adresi:
MÜDAFİ : Av.
KATILAN / MÜŞTEKİ : TC:
Adresi:
VEKİLİ : Av.
SUÇ : 1. ... (TCK Md. ... )
2. ... (TCK Md. ... )
3. ... (TCK Md. ... )
SUÇ TARİHİ : _._.20_
KONU : Savunma dilekçesidir.
AÇIKLAMALAR :
I. MÜVEKKİL HAKKINDA BİLGİ:
Müvekkilim _._.20_ tarihinde ...'da doğmuştur. ... mezunu olup, ... olarak çalışmaktadır. Aylık geliri ... TL'dir.
II. SAVUNMA ÖZETİ:
Aşağıda ayrıntılı olarak açıklanan savunmamızın maddeler halindeki kısa özetidir:
1. ...
2....
III. SUÇA İLİŞKİN VAKIALAR:
Suça ilişkin fiillerin ayrıntılı açıklamalarıdır:
1. ...
2. ...
IV. HUKUKİ SAVUNMALARIMIZ:
I. TCK MD. ... "..." SUÇUNA İLİŞKİN SAVUNMAMIZ:
A. Suçun Kanun ve Doktrindeki Unsurlarına İlişkin Açıklamalar:
1. TCK Md ... 'de tanımlanan suçun tüm unsurları gerçekleşmemiştir. Suçun unsurları kanunda ve doktrinde şu şekilde sıralanmıştır:
a. ...
b. Suç işleme kastı
c. Olayda hukuka uygunluk nedeninin bulunmaması
B. Suçun Maddi Unsurları Gerçekleşmemiştir:
1. Müvekkilin eylemleri sonucunda; suça özgü maddi unsurlar gerçekleşmemiş olup, unsurların tamamlanmaması sebebiyle bu suçtan ceza verilemez.
2. ...
C. Suçun Manevi Unsurları Gerçekleşmemiştir:
1. Müvekkilin eylemleri sonucunda; suçun kanunda tanımlanan manevi unsurları gerçekleşmemiştir.
2. ...
D. Somut Olayda Cezai Sorumluluğu Kaldıran Hukuka Uygunluk Nedeni Bulunmaktadır:
1. Müvekkilimin işlediği iddia edilen suça ilişkin fiillerde; TCK'da "Ceza Sorumluluğunu Kaldıran veya Azaltan Nedenler" başlığı altında düzenlenen ve suç fiilini hukuka uygun hale getiren nedenler arasındaki TCK Md. ...'da düzenlenen "..." bulunmaktadır.
2. ...
E. Somut Olayda Ceza Sorumluluğunu Azaltan İndirim Nedenleri Bulunmaktadır:
1. Yukarıda açıklandığı üzere Müvekkilimin hakkında beraat kararı verilmesi gerekmektedir. Sayın Mahkemeniz aksi kanaatte olacak ise Müvekkilim hakkında uygulanacak olan cezanın tayininde indirim uygulanması gerekmektedir.
2. Müvekkilimin işlediği iddia edilen suça ilişkin fiillerde; TCK'da "Ceza Sorumluluğunu Kaldıran veya Azaltan Nedenler" başlığı altında düzenlenen ve cezai sorumluluğu azaltan nedenler arasındaki TCK Md. ...'da düzenlenen "..." bulunmaktadır.
3. ...
II.TCK MD. ... "..." SUÇUNA İLİŞKİN SAVUNMAMIZ:
A. Suçun Kanun ve Doktrindeki Unsurlarına İlişkin Açıklamalar:
1. TCK Md ... 'de tanımlanan suçun tüm unsurları gerçekleşmemiştir. Suçun unsurları kanunda ve doktrinde şu şekilde sıralanmıştır:
a. ...
b. Suç işleme kastı
c. Olayda hukuka uygunluk nedeninin bulunmaması
B. Suçun Maddi Unsurları Gerçekleşmemiştir:
1. Müvekkilin eylemleri sonucunda; suça özgü maddi unsurlar gerçekleşmemiş olup, unsurların tamamlanmaması sebebiyle bu suçtan ceza verilemez.
2. ...
C. Suçun Manevi Unsurları Gerçekleşmemiştir:
1. Müvekkilin eylemleri sonucunda; suçun kanunda tanımlanan manevi unsurları gerçekleşmemiştir.
2. ...
D. Somut Olayda Cezai Sorumluluğu Kaldıran Hukuka Uygunluk Nedeni Bulunmaktadır:
1. Müvekkilimin işlediği iddia edilen suça ilişkin fiillerde; TCK'da "Ceza Sorumluluğunu Kaldıran veya Azaltan Nedenler" başlığı altında düzenlenen ve suç fiilini hukuka uygun hale getiren nedenler arasındaki TCK Md. ...'da düzenlenen "..." bulunmaktadır.
2. ...
E. Somut Olayda Ceza Sorumluluğunu Azaltan İndirim Nedenleri Bulunmaktadır:
1. Yukarıda açıklandığı üzere Müvekkilimin hakkında beraat kararı verilmesi gerekmektedir. Sayın Mahkemeniz aksi kanaatte olacak ise Müvekkilim hakkında uygulanacak olan cezanın tayininde indirim uygulanması gerekmektedir.
2. Müvekkilimin işlediği iddia edilen suça ilişkin fiillerde; TCK'da "Ceza Sorumluluğunu Kaldıran veya Azaltan Nedenler" başlığı altında düzenlenen ve cezai sorumluluğu azaltan nedenler arasındaki TCK Md. ...'da düzenlenen "..." bulunmaktadır.
3. ...
V. TEVSİİ TAHKİKAT TALEBİMİZE İLİŞKİN AÇIKLAMALAR:
1. Müvekkil aleyhine yürütülen soruşturmada iddia makamı tarafından eksik inceleme ve araştırma yapılmıştır.
2. Ayrıca iddia makamının, mütalaasında dayanmış olduğu ... hususlarına ilişkin deliller ... Cumhuriyet Başsavcılığının / soruşturma numaralı dosyasının içerisinde yer almamaktadır.
3. CMK Md. 217/1 hükmü uyarınca, Hakim kararını ancak duruşmaya getirilmiş ve huzurunda tartışılmış delillere dayandırabilir.
4. CMK Md. 160/2 'ye göre Cumhuriyet Savcısı Şüphelinin sadece aleyhine olan delilleri değil, aynı zamanda lehine olan delilleri de toplayarak muhafaza altına almakla ve şüphelinin haklarını korumakla yükümlü