- Aşkın (Taşkın) Haciz Kaldırılması Şikayeti
- Adli Yardım
- Talep Sonucu
- Delil Listesi
AŞKIN (TAŞKIN) HACZİN KALDIRILMASI ŞİKAYETİNE İLİŞKİN HUKUKİ DEĞERLENDİRME
Türk icra hukukunda, alacaklının alacağına kavuşması amacıyla borçlunun malvarlığına devlet gücüyle el konulması anlamına gelen haciz, temel bir cebri icra yoludur. Ancak bu yetkinin kullanımı sınırsız olmayıp, hem alacaklının menfaatlerini hem de borçlunun ekonomik varlığını korumayı amaçlayan yasal düzenlemelerle çerçevelenmiştir. Bu düzenlemelerin başında, haczin alacak miktarıyla orantılı olması gerekliliği gelmektedir. Haczedilen malvarlığı değerlerinin, takip konusu alacağı ve takip masraflarını aşması durumu "aşkın haciz" veya "taşkın haciz" olarak adlandırılmakta ve bu durum, borçluya hukuka aykırı haciz işlemine karşı şikayet hakkı tanımaktadır. İşbu makalede, aşkın haciz kavramı, hukuki dayanakları, şikayet usulü ve ispatı konuları, ilgili mevzuat ve doktrin görüşleri ışığında ayrıntılı olarak incelenecektir.
1. AŞKIN HACİZ KAVRAMI VE HUKUKİ DAYANAKLARI
Aşkın haciz, icra müdürlüğünce borçlunun malvarlığına uygulanan haczin, takip konusu alacak (asıl alacak, faizler, masraflar vb.) miktarını aşacak şekilde gerçekleştirilmesi halidir. Bu durum, 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu'nun (İİK) temel prensiplerinden biri olan ölçülülük ilkesine aykırılık teşkil eder.
a. Ölçülülük İlkesi (İİK Madde 85/1): İcra ve İflas Kanunu'nun "Haczi Caiz Olmayan Mallar ve Haklar" başlıklı bölümünde yer alan 85. maddenin ilk fıkrası, "Borçlunun kendi yedinde veya üçüncü şahısta olan menkul mallarıyla gayrimenkullerinden ve alacak ve haklarından alacaklının ana, faiz ve masraflar da dahil olmak üzere bütün alacaklarına yetecek miktarı haczolunur." hükmünü amirdir. Bu hüküm, haczin sınırını açıkça çizmekte ve icra memuruna, haciz işlemi yaparken alacak miktarı ile haczedilecek malın değerini dengeleme yükümlülüğü getirmektedir. İcra memuru, takdir yetkisini kullanırken, borçlunun malvarlığından sadece alacağı karşılamaya yetecek kadarını hacz etmekle yükümlüdür.
b. Hacizde Tertip (Sıra) İlkesi: Her ne kadar doğrudan aşkın hacizle ilgili olmasa da, haciz işlemlerinde gözetilmesi gereken sıra (tertip) ilkesi de dolaylı olarak ölçülülükle bağlantılıdır. Uygulamada, öncelikle borçluya en az külfet yükleyecek ve paraya çevrilmesi en kolay olan malların haczi tercih edilmelidir. Ancak bu ilke, İİK Madde 85/1'deki "yetecek miktar" kuralını ortadan kaldırmaz.
c. Amaç: Aşkın haciz yasağının temel amacı, alacaklının alacağına kavuşmasını sağlarken, borçlunun ekonomik geleceğini ve varlığını gereksiz yere tehlikeye atmamak, ticari faaliyetlerini veya yaşamını sürdürmesini orantısız şekilde engellememektir. Alacak miktarı ile haczedilen malın değeri arasında makul bir oranın bulunması zorunludur.
2. AŞKIN HACZE KARŞI BAŞVURU YOLU: ŞİKAYET
İcra memurunun İİK Madde 85/1 hükmüne aykırı olarak alacak miktarını aşan şekilde haciz yapması durumunda, bu işleme karşı başvurulacak hukuki yol şikayettir.
a. Şikayetin Hukuki Niteliği: Şikayet, İİK Madde 16'da düzenlenen, icra ve iflas dairelerinin kanuna aykırı veya hadiseye uygun olmayan işlemlerine karşı yapılan bir kanun yoludur. Aşkın haciz iddiası, icra memurunun kanunun emredici hükmüne (İİK m. 85/1) aykırı bir işlem yaptığı iddiasına dayandığından, şikayet yoluyla icra mahkemesi önüne getirilir.
b. Görevli ve Yetkili Mahkeme: Aşkın haciz şikayetlerinde görevli mahkeme, İcra Hukuk Mahkemesidir. Yetkili mahkeme ise, haciz işlemini yapan icra dairesinin bağlı bulunduğu yerdeki İcra Hukuk Mahkemesidir (İİK m. 4). İşbu Dilekçe'nin başlığında da belirtildiği üzere, talep İcra Hukuk Mahkemesi'ne yöneltilmiştir (Başlık).
c. Taraflar: Şikayet başvurusunda bulunan taraf "şikayetçi" (genellikle borçlu veya hacizden etkilenen üçüncü kişi), aleyhine başvurulan taraf ise "karşı taraf" (genellikle alacaklı) olur. İcra müdürlüğü taraf sıfatına haiz değildir; şikayet, icra müdürlüğünün işlemine karşı yapılır. İşbu Dilekçe'de davacı (borçlu) ve davalı (alacaklı) olarak taraflar belirtilmiştir (Taraflar bölümü).
d. Süre: İİK Madde 16/1 uyarınca, kural olarak şikayet süresi, şikayet konusu işlemin öğrenildiği veya tebliğ edildiği tarihten itibaren yedi gündür. Ancak Yargıtay içtihatlarında, İİK Madde 85'e aykırılık, yani aşkın haciz durumunun kamu düzenine ilişkin olduğu ve hakkın özünü etkilediği kabul edilerek şikayetin "süresiz" olarak yapılabileceği yönünde görüşler bulunmaktadır. Zira haczin aşkın olup olmadığı, takip dosyasındaki borç miktarı ve hacizlerin durumu değiştikçe yeniden değerlendirilebilir. Bununla birlikte, hak kayıplarının önlenmesi adına işlemin öğrenilmesinden itibaren makul sürede, tercihen 7 gün içinde şikayet yoluna başvurulması tavsiye edilir.
e. Şikayet Sebebi: Şikayet sebebi, icra memurunun İİK Madde 85/1'e aykırı olarak, takip konusu alacak ve ferilerini (faiz, masraf vb.) aşan değerdeki malvarlığını hacz etmesidir (Madde 1, 5). Şikayet dilekçesinde, takip dosyasındaki güncel borç miktarı ile haczedilen malların toplam değeri karşılaştırılarak haczin neden aşkın olduğu somut olarak açıklanmalıdır. İşbu Dilekçe'nin "Açıklamalar" bölümünde bu hususa değinilmiştir (Madde 5).
3. AŞKIN HACİZ ŞİKAYETİNİN UNSURLARI VE İSPATI
Aşkın haciz şikayetinin kabul edilebilmesi için belirli unsurların bir arada bulunması ve bunların şikayetçi tarafından ispatlanması gerekmektedir.
a. Geçerli Bir İcra Takibi ve Kesinleşmiş Haciz: Öncelikle, hakkında şikayette bulunulan hacizlerin dayandığı geçerli bir icra takibinin mevcut olması ve hacizlerin usulüne uygun olarak tatbik edilmiş ve kesinleşmiş olması gerekir (Madde 3, 4).
b. Güncel Borç Miktarının Belirlenmesi: Şikayet tarihi itibarıyla takip dosyasındaki toplam borç miktarının (kapak hesabı) net olarak belirlenmesi esastır. Bu miktar, asıl alacak, takip tarihine kadar işlemiş faiz, takip sonrası şikayet tarihine kadar işleyen faiz, takip ve haciz masrafları gibi tüm kalemleri içerir (Madde 5). İcra dosyasının celbi bu nedenle önemlidir (Madde 10).
c. Haczedilen Malların Değerinin Tespiti: Şikayetin en kritik noktası, haczedilen tüm malların (taşınır, taşınmaz, hak ve alacaklar) şikayet tarihindeki toplam piyasa değerinin (rayiç değer) belirlenmesidir. Bu değerleme yapılırken, malların tek tek ve toplu olarak paraya çevrilme potansiyeli göz önünde bulundurulur.
* Taşınmazlar: Tapu kayıtları, emsal satış bedelleri, belediye rayiç değerleri ve özellikle bilirkişi incelemesi ile değer tespiti yapılır (Madde 8).
* Taşınırlar (Araç vb.): Piyasa araştırması, kasko değeri, EGM kayıtları ve gerekirse bilirkişi incelemesi ile değer belirlenir (Madde 9).
* Hak ve Alacaklar: Üçüncü kişiler nezdindeki hak ve alacakların değeri, tahsil kabiliyetleri dikkate alınarak tespit edilir.
d. Değerlerin Karşılaştırılması ve Orantısızlık: Tespit edilen güncel toplam borç miktarı ile haczedilen malların toplam değeri karşılaştırılır. Malların değerinin, borç miktarını "önemli ölçüde" veya "fahiş" şekilde aştığının tespiti halinde aşkın haciz durumu ortaya çıkar. Bu orantısızlığın derecesi mahkeme tarafından takdir edilir.
e. İspat Yükü: Aşkın haciz iddiasında ispat yükü, kural olarak şikayetçi olan borçludadır. Borçlu, haczedilen malların değerinin borcu aştığını gösteren delilleri (bilirkişi raporu, emsal değerler, piyasa araştırmaları vb.) mahkemeye sunmalıdır (Madde 15). İşbu Dilekçe'de delil listesi sunulmuş ve bilirkişi, keşif gibi delillere dayanılacağı belirtilmiştir (Madde 1, 2). İcra dosyasının celbi talebi de ispat açısından kritik öneme haizdir (Madde 10).
f. Alacaklının Durumu: Hacizli mal üzerinde başka alacaklıların da haczi (takip alacaklısının sırası) olup olmadığı önemlidir. Eğer şikayetçinin malvarlığı üzerinde başka alacaklıların da hacizleri varsa, aşkınlık değerlendirmesi yapılırken bu hacizler de göz önünde bulundurulmalıdır. Ancak işbu Dilekçe'de, müvekkilin malları üzerinde tek alacaklı olarak takip alacaklısının göründüğü belirtilmiştir (Madde 5), bu durum değerlendirmeyi kolaylaştırır.
4. ŞİKAYETİN SONUÇLARI VE MAHKEME KARARI
İcra Hukuk Mahkemesi, yapılan inceleme ve değerlendirme sonucunda şikayeti kabul veya reddeder.
a. Şikayetin Kabulü: Mahkeme, haczin alacak miktarını aştığına kanaat getirirse şikayetin kabulüne karar verir. Bu durumda, hangi hacizlerin baki kalıp hangilerinin kaldırılacağına da karar verir. Genellikle, borca yetecek miktardaki hacizler baki bırakılarak (örneğin, değeri borcu karşılayan bir taşınmazın haczi) diğer mallar üzerindeki (aşkın kısma tekabül eden) hacizlerin kaldırılmasına hükmedilir. İşbu Dilekçe'deki talep de bu yöndedir; belirli bir taşınmaz üzerindeki haczin baki kalması, diğerlerinin kaldırılması istenmiştir (Madde 12/4). Mahkeme, hangi mal üzerindeki haczin kalacağını belirlerken, paraya çevrilmesi daha kolay olan veya borçlunun ekonomik faaliyetleri için daha az önemli olan malları tercih edebilir.
b. Şikayetin Reddi: Mahkeme, haczedilen malların değerinin borcu aşmadığına veya aradaki farkın makul sınırlar içinde olduğuna kanaat getirirse şikayetin reddine karar verir.
c. Yargılama Giderleri ve Vekalet Ücreti: Şikayet sonucunda haksız çıkan taraf (genellikle şikayet reddedilirse borçlu, kabul edilirse alacaklı), yargılama giderlerini ve karşı taraf lehine hükmedilecek vekalet ücretini ödemekle yükümlü tutulur (Madde 12/6, 12/7).
5. DİLEKÇEDE DEĞİNİLEBİLECEK EK HUSUSLAR
İşbu Dilekçe genel hatlarıyla aşkın haciz şikayetinin temel unsurlarını içermekle birlikte, davanın somut koşullarına göre aşağıdaki hususlara daha detaylı yer verilebilir:
a. Malın Değerinin Belirlenmesine İlişkin Detaylar: Özellikle "Esasa İlişkin Vakıalar ve Hukuki Açıklamalar" (Madde IV) veya "Delil Listesi" (Madde 15) bölümlerinde, haczedilen her bir malın (özellikle değeri yüksek olanların) niteliği, bilinen özellikleri ve tahmini piyasa değerine ilişkin daha somut veriler (emsal araştırmaları, ekspertiz raporu özeti vb.) sunulabilir. Değer tespitinin hangi yöntemle (bilirkişi, keşif vb.) yapılmasının talep edildiği daha net vurgulanabilir.
b. Haczedilen Malların Borçlunun Ekonomik Varlığına Etkisi: Haczedilen malların borçlunun ticari faaliyeti, mesleğini icrası veya temel yaşam ihtiyaçları üzerindeki olumsuz etkileri, ölçülülük ilkesi bağlamında "Esasa İlişkin Vakıalar ve Hukuki Açıklamalar" (Madde IV) kısmında kısaca vurgulanabilir. Bu, doğrudan aşkınlık tespiti için bir kriter olmasa da, mahkemenin hangi haczin kaldırılacağı yönündeki takdirini etkileyebilir.
c. Adli Yardım Talebinin Gerekçelendirilmesi: Adli yardım talebi (Madde V) için HMK'daki koşulların (fakirlik belgesi, gelir durumunu gösterir belgeler vb.) mevcut olduğunun daha detaylı açıklanması ve ilgili belgelerin eklenmesi, talebin kabulü açısından önemlidir. İşbu Dilekçe'de sabit gelir ve hukuk sigortası olmadığı belirtilmiş (Madde V/1) ancak bunu destekleyen somut kanıtların sunulması gerekebilir.
SONUÇ
Aşkın haciz, İcra ve İflas Kanunu'nun 85. maddesinde ifadesini bulan ölçülülük ilkesinin bir gereği olarak, alacaklının alacağını tahsil hakkı ile borçlunun ekonomik varlığını koruma dengesini sağlayan önemli bir hukuki müessesedir. Borçlunun malvarlığına, takip konusu alacak ve ferilerini aşacak şekilde haciz konulması halinde, borçlu (veya ilgili üçüncü kişiler) İcra Hukuk Mahkemesi'ne süresiz şikayet yoluyla başvurarak aşkın olan hacizlerin kaldırılmasını talep edebilir. Bu talebin kabulü için, haczedilen malların toplam değerinin güncel borç miktarını aştığının somut delillerle (özellikle bilirkişi incelemesi) ispatlanması gerekmektedir. İcra Hukuk Mahkemesi, yapacağı değerlendirme sonucunda haczin aşkın olduğuna kanaat getirirse, borca yetecek kısımdaki hacizleri baki tutarak aşan kısımdaki hacizlerin kaldırılmasına karar verecektir. Bu mekanizma, cebri icra hukukunun adil ve orantılı bir şekilde işlemesini temin eden temel güvencelerden biridir.
T.C.
...
İCRA HUKUK MAHKEMESİNE
DAVACI : TC:
Adresi:
VEKİLİ : Av.
DAVALI : TC:
Adresi:
KONU : Aşkın miktardaki hacizlerin kaldırılması talebidir.
AÇIKLAMALAR :
I. MÜVEKKİL HAKKINDA ESASA İLİŞKİN BİLGİ:
...
II. DİLEKÇE ÖZETİ:
Aşağıda ayrıntılı olarak açıklanan dava konusu olayların maddeler halindeki kısa özetidir:
1. Müvekkilimin mallarına konulan haciz borcun çok üzerinde olup, aşkın hacizlerin kaldırılması gerekmektedir.
2. Müvekkil aleyhine ... İcra Müdürlüğünün / Esas sayılı dosyası kapsamında ... TL tutarında icra takibi yapılmıştır. Yapılan icra takibi kesinleşmiş ve bunun üzerine Müvekkilin tüm mal varlıklarını içerir şekilde dosya borcunun çok üzerinde haciz işlemi yapılmıştır.
3. Dosya kapak hesabından görüleceği üzere dosyanın toplam borcu ... TL olmasına ve taşınır ve taşınmaz mallar üzerinde tek alacaklı olarak takip alacaklısının görünmesine rağmen Müvekkilimin tüm mal varlığına haciz konulması "aşkın haciz"dir.
4. Dosya borcunu kabul anlamına gelmemekle beraber … taşınmaz kaydında konulan haczin baki kalması kaydıyla Müvekkilin diğer mal varlıkları üzerindeki hacizlerin kaldırılması gerekmektedir.
5. ...
III. USULE İLİŞKİN AÇIKLAMALAR:
1. ...
2. ...
IV. ESASA İLİŞKİN VAKIALAR VE HUKUKİ AÇIKLAMALAR:
Esasa ilişkin vakıaların ve hukuki iddialarımızın ayrı