- Araç Değer Kaybı Talebi
- Talep Sonucu
- Delil Listesi
ARAÇ DEĞER KAYBI TALEPLERİNDE BELİRSİZ ALACAK DAVASI: KAPSAMLI HUKUKİ İNCELEME
Trafik kazaları, ne yazık ki günlük hayatın bir parçasıdır ve bu kazalar sonucunda araçlarda maddi hasarlar meydana gelmektedir. Aracın onarılması, çoğu zaman aracın eski haline tamamen dönmesini sağlamaz. Kazaya karışan ve hasar gören bir aracın, ne kadar iyi onarılırsa onarılsın, ikinci el piyasasındaki değeri, hiç kaza yapmamış emsal bir araca göre düşecektir. İşte bu düşüş, "araç değer kaybı" olarak adlandırılır ve hukuken tazmini gereken bir zarar kalemidir.
Bu tür bir zararın tazmini için açılacak davalarda, zararın miktarının davanın başında tam olarak belirlenememesi sıkça karşılaşılan bir durumdur. Bu nedenle, Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nda (HMK) düzenlenen "belirsiz alacak davası" kurumu, araç değer kaybı talepleri için önemli bir hukuki imkan sunmaktadır. İşbu Dilekçe de bu tür bir talebi içeren bir belirsiz alacak davası dilekçesidir (Madde 1, Madde 2).
I. ARAÇ DEĞER KAYBI KAVRAMI VE HUKUKİ NİTELİĞİ
A. Araç Değer Kaybı Nedir?
Araç değer kaybı, bir aracın trafik kazası sonucu hasar görmesi ve bu hasarın onarılmasından sonra, aracın ikinci el piyasa değerinde meydana gelen azalmayı ifade eder. Bu azalma, aracın "hasar geçmişi" olması nedeniyle alıcıların araca daha düşük bir bedel ödemeye razı olmasından kaynaklanır. Değer kaybının miktarını etkileyen faktörler şunlardır:
a. Aracın modeli, markası ve üretim yılı.
b. Aracın kaza tarihindeki kilometresi.
c. Aracın hasar geçmişi ve niteliği (daha önceki kazaları).
d. Kaza sonucu oluşan hasarın boyutu ve onarılan parçaların niteliği (değişen, boyanan parçalar).
e. Onarımın yapıldığı yer ve kalitesi.
f. Aracın piyasadaki rayiç değeri.
Değer kaybı, aracın fiziksel olarak onarılmış olmasından bağımsız, tamamen malvarlıksal bir zarardır. Yargıtay'ın yerleşik içtihatlarına göre de araç değer kaybı, gerçek bir zarar olarak kabul edilmekte ve tazmin edilmesi gerekmektedir.
B. Hukuki Dayanak: Haksız Fiil Sorumluluğu
Araç değer kaybı taleplerinin hukuki dayanağı, temel olarak 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu'nun (TBK) haksız fiil sorumluluğuna ilişkin hükümleridir (TBK m. 49 vd.). TBK Madde 49 uyarınca, kusurlu ve hukuka aykırı bir fiille başkasına zarar veren, bu zararı gidermekle yükümlüdür. Trafik kazalarında, kusurlu olan tarafın eylemi (örneğin, trafik kurallarını ihlal ederek kazaya sebebiyet verme), diğer tarafın aracında değer kaybı şeklinde bir zarara yol açmaktadır. Bu zarar, haksız fiil neticesinde ortaya çıkan doğrudan bir malvarlığı zararıdır.
Ayrıca, 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu (KTK), motorlu araç işletenin ve sürücünün sorumluluğuna ilişkin özel hükümler içermektedir. Özellikle KTK m. 85 vd. hükümleri, işletenin ve sürücünün kusur sorumluluğunun yanı sıra tehlike sorumluluğunu da düzenleyerek, zarar görenin haklarını korumayı amaçlar.
C. Sorumlu Taraflar
Araç değer kaybından kaynaklanan zararın tazmininden sorumlu olanlar genellikle şunlardır:
a. Kazada Kusurlu Olan Araç Sürücüsü: TBK m. 49 gereği kusurlu fiiliyle zarara sebep olan sürücü doğrudan sorumludur.
b. Kusurlu Aracın Sahibi (İşleten): KTK m. 85 uyarınca, araç sahibi (işleten), sürücünün kusurundan kendi kusuru olmasa dahi müteselsilen sorumludur (tehlike sorumluluğu). İşleten sıfatı, genellikle ruhsatta adı yazan kişidir.
c. Kusurlu Aracın Zorunlu Mali Sorumluluk (Trafik) Sigortacısı: KTK m. 91 uyarınca, trafik sigortası, sigortalı aracın üçüncü kişilere verdiği zararları poliçe limiti dahilinde karşılamakla yükümlüdür. Değer kaybı da bu kapsamda sigorta teminatı altındadır. Ancak sigorta şirketinin sorumluluğu poliçe limiti ile sınırlıdır.
Dava, bu sorumlulardan birine, birkaçına veya tamamına karşı birlikte (müteselsil sorumluluk esasına göre) açılabilir. İşbu Dilekçe'de davalı olarak kimin gösterildiği (Madde 1), davanın kime yöneltildiğini belirler. Uygulamada genellikle kusurlu sürücü, araç sahibi ve sigorta şirketi birlikte davalı olarak gösterilir.
II. BELİRSİZ ALACAK DAVASI OLARAK ARAÇ DEĞER KAYBI TALEBİ
A. Belirsiz Alacak Davası Kavramı (HMK m. 107)
6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun (HMK) 107. maddesi, belirsiz alacak davasını düzenlemektedir. Buna göre, davanın açıldığı tarihte alacağın miktarını yahut değerini tam ve kesin olarak belirleyebilmesinin kendisinden beklenemeyeceği veya bunun imkânsız olduğu hâllerde, alacaklı, hukuki ilişkiyi ve asgari bir miktar ya da değeri belirtmek suretiyle belirsiz alacak davası açabilir.
Bu dava türünün temel amacı, alacak miktarının dava başında net olarak bilinemediği durumlarda, hak sahibinin zamanaşımı gibi risklerle karşılaşmadan veya yüksek dava harçları ödemek zorunda kalmadan yargısal korumadan yararlanmasını sağlamaktır.
B. Değer Kaybı Talebinin Belirsizliği
Araç değer kaybı, niteliği gereği genellikle belirsiz bir alacak niteliğindedir. Çünkü;
a. Değer kaybının hesaplanması teknik bilgi gerektirir ve genellikle bir sigorta eksperi veya makine mühendisi gibi uzmanlar tarafından özel kriterlere göre (aracın yaşı, kilometresi, hasarın niteliği, piyasa koşulları vb.) yapılır. Davacının dava açarken bu uzmanlık bilgisine sahip olması ve kesin tutarı bilmesi beklenemez.
b. Yargılama sırasında mahkeme tarafından atanacak bilirkişi (Madde 6, Madde 9 - Delil Listesi), yapacağı inceleme ve hesaplama sonucunda değer kaybının gerçek miktarını objektif olarak belirleyecektir.
Bu nedenlerle, davacı, dava açarken sadece hukuki ilişkiyi (haksız fiil) ve olayları (kaza, hasar) anlatarak, şimdilik belirli bir asgari tutar (örneğin, işbu Dilekçe'de belirtilen "imdilik ... TL" gibi (Madde 2)) talep edip, gerçek zararın yargılama sırasında bilirkişi tarafından tespit edilmesini isteyebilir.
C. Dava Değeri ve Harçlar
Belirsiz alacak davasında, dava dilekçesinde gösterilen geçici veya asgari değer (Madde 2) üzerinden harç yatırılır. Bu, davacının başlangıçta yüksek harç ödeme yükünü hafifletir. Yargılama sırasında bilirkişi raporuyla alacağın gerçek miktarı belirlendikten sonra, davacı, HMK m. 107/2 uyarınca, iddianın genişletilmesi yasağına tabi olmaksızın talebini artırabilir. Artırılan kısım için eksik harç tamamlanır. Bu, belirsiz alacak davasının en önemli avantajlarından biridir.
III. DAVA SÜRECİ VE İZLENECEK YÖNTEM
A. Dava Dilekçesinin Hazırlanması ve Sunulması
Araç değer kaybı talepli belirsiz alacak davası, HMK hükümlerine uygun bir dava dilekçesi ile açılır. İşbu Dilekçe'nin yapısı genel olarak HMK'nın aradığı unsurları içerir:
a. Mahkemenin Adı: Görevli ve yetkili mahkeme belirtilir (Asliye Hukuk Mahkemesi).
b. Tarafların Kimlik Bilgileri ve Adresleri: Davacı ve davalı(lar)ın bilgileri eksiksiz yer alır (Madde 1).
c. Dava Konusu: Talebin ne olduğu (araç değer kaybı alacağı) kısaca belirtilir (Madde 1).
d. Dava Değeri: Belirsiz alacak davası olduğu belirtilerek geçici talep miktarı yazılır (Madde 2).
e. Açıklamalar:
i. Vakıaların Özeti (Madde III): Olayların (kaza tarihi, yeri, oluş şekli, tarafların kusur durumu, aracın hasarı ve onarımı gibi) kronolojik ve net bir şekilde anlatıldığı bölüm.
ii. Hukuki Sebepler (Madde IV): Talebin dayandığı kanun maddeleri (TBK, KTK, HMK vb.) ve Yargıtay kararlarına atıf yapılabilen bölüm.
iii. Deliller: Talebi ispatlamaya yarayacak tüm deliller (kaza tespit tutanağı, ekspertiz raporu, faturalar, ruhsat, tanıklar, bilirkişi incelemesi, yemin, isticvap vb.) listelenir (Madde 7, Madde 9 - Delil Listesi). İşbu Dilekçe'de deliller ayrı bir tablo halinde sunulmuştur.
f. Talep Sonucu (Netice-i Talep): Mahkemeden ne talep edildiği açıkça yazılır (Madde 5):
i. Davanın kabulü.
ii. Değer kaybının bilirkişi marifetiyle tespiti.
iii. Belirlenen (veya artırılan talep sonrası oluşan) değer kaybı miktarının, haksız fiil tarihinden (genellikle kaza tarihi) itibaren işleyecek yasal faiziyle birlikte davalı(lar)dan müteselsilen tahsili. Faiz türü (yasal faiz, avans faizi) ve başlangıç tarihi net belirtilmelidir.
iv. Yargılama giderleri ve vekalet ücretinin davalı(lar)a yükletilmesi.
Dilekçe, yetkili ve görevli mahkemeye sunularak dava açılmış olur.
B. Görevli ve Yetkili Mahkeme
Görevli Mahkeme: Araç değer kaybı davalarında görevli mahkeme, kural olarak Asliye Hukuk Mahkemesi'dir. Ancak, taraflardan birinin ticari işletme olduğu ve uyuşmazlığın ticari nitelik taşıdığı durumlarda veya sigorta şirketine karşı açılan davalarda Asliye Ticaret Mahkemesi görevli olabilir. Davanın sigorta şirketine karşı Sigorta Tahkim Komisyonu nezdinde açılması da bir alternatiftir.
Yetkili Mahkeme: HMK'ya göre genel yetkili mahkeme, davalının dava tarihindeki yerleşim yeri mahkemesidir. Haksız fiilden doğan davalarda ise ayrıca, haksız fiilin işlendiği yer (kazanın meydana geldiği yer) veya zararın meydana geldiği yer ya da zarar görenin yerleşim yeri mahkemesi de yetkilidir (HMK m. 16). Davacı, bu yetkili mahkemelerden birini seçebilir.
C. İspat Yükü ve Deliller
Hukukumuzda kural olarak iddia eden, iddiasını ispatla yükümlüdür (TMK m. 6, HMK m. 190). Araç değer kaybı davasında davacı;
a. Kazanın meydana geldiğini,
b. Davalının/davalıların kazada kusurlu olduğunu,
c. Kaza sonucu aracında hasar oluştuğunu ve onarıldığını,
d. Bu kaza ve onarım nedeniyle aracında değer kaybı meydana geldiğini,
e. Değer kaybının miktarını (bilirkişi aracılığıyla) ispat etmelidir.
Başlıca deliller şunlardır (Madde 9 - Delil Listesi):
a. Kaza Tespit Tutanağı: Kazanın oluş şekli ve ilk kusur değerlendirmesi açısından önemlidir.
b. TRAMER Kayıtları ve Sigorta Ekspertiz Raporları: Hasarın boyutunu ve onarım sürecini gösterir.
c. Onarım Faturaları ve Servis Kayıtları: Yapılan işlemleri ve değişen/boyanan parçaları belgeler.
d. Aracın Ruhsat Fotokopisi: Aracın kimliğini ve özelliklerini gösterir.
e. Bilirkişi Raporu: Değer kaybı miktarının tespiti için en önemli delildir. Mahkeme, dosya üzerinden veya araç üzerinde keşif yaparak (Madde 9 - Delil Listesi) uzman bilirkişiden rapor alır.
f. Tanık Beyanları: Kazanın oluşu veya kusur durumu hakkında bilgi verebilir (Madde 7 - Delil Listesi).
g. Emsal Araç Satış İlanları/Değerlemeleri: Piyasa değeri ve değer kaybı konusunda bilirkişiye yardımcı olabilir.
h. İsticvap: Davalının mahkeme huzurunda sorgulanmasıdır (Madde 9 - Delil Listesi).
i. Yemin: Diğer delillerle ispat edilemeyen vakıalar için son çare olarak başvurulabilecek bir delildir (Madde 9 - Delil Listesi).
j. Uzman Görüşü (HMK m. 293): Taraflar, dava konusuyla ilgili uzman kişilerden bilimsel ve teknik görüş alıp mahkemeye sunabilirler (Madde 9 - Delil Listesi).
D. Bilirkişi İncelemesi
Değer kaybının tespiti teknik bir konu olduğundan, mahkeme mutlaka uzman bir bilirkişiden (genellikle sigorta eksperi veya makine mühendisi) rapor almak zorundadır (Madde 6). Bilirkişi, dosyadaki belgeleri (kaza tutanağı, ekspertiz raporu, faturalar, ruhsat vb.), aracın özelliklerini, hasarın niteliğini, onarım kalitesini ve piyasa koşullarını dikkate alarak, Yargıtay'ın kabul ettiği hesaplama yöntemlerine göre (örneğin, aracın rayiç değeri ile hasar sonrası değeri arasındaki farkı veya belirli formülleri kullanarak) değer kaybı miktarını hesaplar ve gerekçeli bir rapor sunar. Tarafların bu rapora itiraz hakkı vardır. Mahkeme, raporu yeterli görmezse ek rapor isteyebilir veya yeni bir bilirkişi atayabilir.
E. Yargılama Aşamaları
Dava süreci genel olarak şu aşamalardan oluşur:
a. Dilekçeler Teatisi: Davacı dava dilekçesini sunar, davalı(lar) cevap dilekçesini sunar, davacı cevaba cevap, davalı ikinci cevap dilekçesini sunabilir.
b. Ön İnceleme: Mahkeme, dava şartlarını, ilk itirazları inceler, uyuşmazlık konusunu belirler ve tarafları sulhe veya arabuluculuğa teşvik eder. Delillerin sunulması için süre verir.
c. Tahkikat: Deliller toplanır (tanıklar dinlenir, belgeler celp edilir, bilirkişi raporu alınır, keşif yapılır).
d. Sözlü Yargılama: Tahkikat tamamlandıktan sonra, taraflara son beyanları sorulur.
e. Hüküm: Mahkeme, tüm delilleri ve beyanları değerlendirerek kararını verir.
F. Talep Sonucu ve Faiz
Bilirkişi raporu ile değer kaybı miktarı netleştikten sonra, davacı HMK m. 107/2 uyarınca talebini (dilekçedeki geçici değeri) bilirkişi tarafından belirlenen miktara yükseltir ve eksik harcı tamamlar. Mahkeme, talebi haklı bulursa, belirlenen değer kaybı miktarının davalı(lar)dan (kusurları oranında veya müteselsilen) tahsiline karar verir (Madde 5).
Faiz talebi önemlidir. Haksız fiilden kaynaklanan tazminat alacaklarında faiz, haksız fiilin işlendiği tarihten (yani kaza tarihinden) itibaren işlemeye başlar (TBK m. 117/2). Talep dilekçesinde faizin kaza tarihinden itibaren istenmesi gerekir (Madde 5). Uygulanacak faiz türü genellikle yasal faizdir.
IV. İLGİLİ MEVZUAT VE ÖNEMLİ HUSUSLAR
A. Temel Kanunlar
6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (TBK): Özellikle haksız fiil (m. 49-76) ve borçların ifası (faiz m. 117) hükümleri.
6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK): Özellikle belirsiz alacak davası (m. 107), deliller (m. 187 vd.), bilirkişi incelemesi (m. 266 vd.), yargılama usulü.
2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu (KTK): İşletenin sorumluluğu (m. 85 vd.), sigorta (m. 91 vd.), zamanaşımı (m. 109).
Türk Ticaret Kanunu (TTK): Sigorta hükümleri ve ticari davalara ilişkin hükümler.
B. Zamanaşımı Süreleri
Araç değer kaybı talepleri, haksız fiilden kaynaklandığı için TBK m. 72'deki zamanaşımı sürelerine tabidir: Zarar görenin, zararı ve tazminat yükümlüsünü öğrendiği tarihten itibaren iki yıl ve her hâlde fiilin işlendiği tarihten (kaza tarihi) itibaren on yıl.
Ancak, KTK m. 109'da daha özel ve uzun bir zamanaşımı süresi öngörülmüştür: Motorlu araç kazalarından doğan maddi zararların tazminine ilişkin talepler, zarar görenin, zararı ve tazminat yükümlüsünü öğrendiği tarihten başlayarak iki yıl ve herhalde, kaza gününden başlayarak on yıl içinde zamanaşımına uğrar. Eğer dava, cezayı gerektiren bir fiilden doğmuşsa ve ceza kanunları bu fiil için daha uzun bir dava zamanaşımı süresi öngörmüşse, bu süre maddi tazminat talepleri için de geçerlidir (uzamış ceza zamanaşımı). Bu nedenle, özellikle yaralanmalı veya ölümlü kazalarda zamanaşımı süresi daha uzun olabilir.
Sigorta şirketine karşı açılacak davalarda veya yapılacak başvurularda da KTK m. 109'daki iki yıllık süre geçerlidir.
C. Sigorta Şirketine Başvuru ve Tahkim
Karayolları Trafik Kanunu ve ilgili yönetmelikler gereği, trafik sigortasından tazminat talebinde bulunmadan önce ilgili sigorta şirketine yazılı başvuru yapılması zorunluluğu bulunmaktadır. Sigorta şirketi, başvuru tarihinden itibaren belirli bir süre içinde (genellikle 15 iş günü) cevap vermezse veya talebi reddederse ya da kısmen ödeme yaparsa, dava açma veya Sigorta Tahkim Komisyonu'na başvurma hakkı doğar.
Sigorta Tahkim Komisyonu, sigorta uyuşmazlıklarının daha hızlı ve daha az masrafla çözümlenmesi için kurulmuş alternatif bir uyuşmazlık çözüm yoludur. Değer kaybı talepleri için de Komisyona başvurulabilir. Komisyon kararları, belirli tutarlara kadar kesindir, üzerindeki tutarlar için ise itiraz veya temyiz yolu açıktır.
D. Zorunlu Arabuluculuk
Ticari davalarda ve bazı tüketici ile iş hukuku uyuşmazlıklarında dava açmadan önce arabulucuya başvurmak zorunludur. Ancak, haksız fiilden kaynaklanan ve doğrudan şahıslar (veya şahıs ile sigorta şirketi) arasındaki araç değer kaybı talepleri, kural olarak zorunlu arabuluculuk kapsamında değildir. Eğer uyuşmazlık, örneğin iki ticari şirket arasındaki bir kazadan kaynaklanıyorsa veya başka bir hukuki ilişkiyle bağlantılı olarak ticari dava niteliği taşıyorsa, zorunlu arabuluculuk gündeme gelebilir. Bu konudaki güncel mevzuat ve uygulamanın takip edilmesi önemlidir.
SONUÇ
Araç değer kaybı, trafik kazası sonucu meydana gelen önemli bir malvarlığı zararıdır ve tazmini hukuken mümkündür. Bu tür taleplerde zararın miktarının başlangıçta net olarak belirlenememesi nedeniyle HMK m. 107'de düzenlenen belirsiz alacak davası, hak sahipleri için önemli bir hukuki yoldur. İşbu Dilekçe gibi bir dilekçe ile dava açılırken, olayın ve talebin doğru bir şekilde ortaya konulması, delillerin eksiksiz sunulması (Madde 9 - Delil Listesi) ve özellikle değer kaybının tespiti için bilirkişi incelemesine (Madde 6) dayanılması kritik öneme sahiptir. Dava sürecinde zamanaşımı sürelerine dikkat edilmesi, görevli ve yetkili mahkemenin doğru belirlenmesi, faiz talebinin usulüne uygun yapılması (Madde 5) ve sigorta şirketine başvuru gibi ön şartların yerine getirilip getirilmediğinin kontrol edilmesi gerekmektedir.
T.C.
...
ASLİYE HUKUK MAHKEMESİNE
DAVACI : TC:
Adresi:
VEKİLİ : Av.
DAVALI : TC:
Adresi:
KONU : Araçta oluşan değer kaybı alacağı talebidir.
DAVA DEĞERİ : Belirsiz alacak olarak şimdilik ... TL'dir.
AÇIKLAMALAR :
I. MÜVEKKİL HAKKINDA BİLGİ:
1. ...
II. DİLEKÇE ÖZETİ:
Aşağıda ayrıntılı olarak açıklanan dava konusu olayların maddeler halindeki kısa özetidir:
1. ...
III. USULE İLİŞKİN AÇIKLAMALAR:
1. ...
IV. ESASA İLİŞKİN VAKIALAR VE HUKUKİ AÇIKLAMALAR:
Aşağıda tabloda gösterilen delillere atıf yapılarak olayların ve iddialarımızın ayrıntılı açıklamalarıdır:
1. ...
TALEP SONUCU :
Fazlaya ilişkin talep, delil sunma ve dava haklarımız saklı kalmak üzere;
Yukarıda açıklanan nedenlerle;
1. Davanın kabulüne,
2. Araçta oluşan değer kaybı tutarının uzman