- 89 1 Haciz İhbarnamesi Gönderilmesi Talebi
İCRA VE İFLAS KANUNU MADDE 89/1 UYARINCA BİRİNCİ HACİZ İHBARNAMESİ GÖNDERİLMESİ TALEBİ VE HUKUKİ SONUÇLARI
Türk icra hukukunda alacaklının, borçludan olan alacağını tahsil edebilmesi amacıyla başvurabileceği yollardan biri de borçlunun üçüncü şahıslardaki mal, hak ve alacaklarının haczidir. Bu yöntem, özellikle borçlunun kendi malvarlığı üzerinde haczi kabil mal bulunamaması veya bulunanların alacağı karşılamaması durumunda büyük önem taşımaktadır. 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu'nun (İİK) 89. maddesi, bu haciz türünün usul ve esaslarını düzenlemektedir. Bu kapsamda, alacaklının talebi üzerine icra dairesi tarafından üçüncü şahsa gönderilen birinci haciz ihbarnamesi, sürecin başlangıcını teşkil eden kritik bir adımdır. İşbu makalede, İİK Madde 89/1 uyarınca birinci haciz ihbarnamesi gönderilmesi talebi, bu talebin koşulları, ihbarnamenin hukuki niteliği, içeriği, gönderilme usulü ve doğurduğu hukuki sonuçlar doktrin ve Yargıtay içtihatları ışığında ayrıntılı olarak incelenecektir.
1. GENEL OLARAK ÜÇÜNCÜ ŞAHISLARDAKİ ALACAK VE HAKLARIN HACZİ
İcra takibinin amacı, alacaklının alacağına kavuşmasını sağlamaktır. Bu doğrultuda, borçlunun sadece kendi mülkiyetindeki taşınır ve taşınmaz malları değil, aynı zamanda üçüncü kişiler nezdinde bulunan veya bulunması muhtemel olan mal, hak ve alacakları da haczedilebilir. İİK Madde 89, bu tür varlıkların haczi için özel bir prosedür öngörmektedir. Haczedilecek unsur, borçlunun üçüncü kişiden olan bir alacağı (örneğin, kira alacağı, mevduat alacağı, hakediş alacağı) olabileceği gibi, üçüncü kişi nezdinde bulunan borçluya ait bir taşınır mal da olabilir. Bu usul, alacaklının doğrudan üçüncü şahsa başvurması yerine, icra dairesi aracılığıyla ve kanunda belirtilen ihbarnameler yoluyla işlem yapılmasını gerektirir. Bu sayede hem alacaklının hakkının korunması hem de üçüncü şahsın hukuki durumunun netleştirilmesi amaçlanır.
2. İİK MADDE 89/1 UYARINCA BİRİNCİ HACİZ İHBARNAMESİ
Birinci haciz ihbarnamesi, İİK Madde 89'da düzenlenen haciz sürecinin ilk ve temel adımıdır. Alacaklının talebi üzerine icra müdürlüğü tarafından hazırlanarak üçüncü şahsa tebliğ edilir.
a. Hukuki Nitelik ve Amaç
Birinci haciz ihbarnamesi, niteliği itibarıyla bir bildirim ve çağrıdır. Bu ihbarname ile üçüncü şahsa, takip borçlusunun kendisinden olan veya nezdinde bulunan iddia edilen mal, hak veya alacağının haczedildiği bildirilir. Aynı zamanda, üçüncü şahıs, bu ihbarnamenin tebliğinden itibaren borçluya olan borcunu ancak icra dairesine ödeyebileceği ve borçluya ait malı ancak icra dairesine teslim edebileceği konusunda uyarılır (İİK m. 89/1). Üçüncü şahsa, yedi gün içinde icra dairesine itirazlarını veya beyanlarını bildirme yükümlülüğü yüklenir. Temel amaç, üçüncü şahsın borçlu ile olan hukuki ilişkisi hakkında bilgi edinmek ve haczin fiilen uygulanmasını sağlamaktır.
b. Gönderilme Koşulları
İcra müdürlüğünün üçüncü bir şahsa birinci haciz ihbarnamesi gönderebilmesi için belirli koşulların gerçekleşmiş olması gerekir:
i. Geçerli bir icra takibinin bulunması.
ii. Takibin kesinleşmiş olması (İşbu Dilekçe, Madde 1). Haciz talebinden önce takibin kesinleşmesi genel bir kuraldır (İİK m. 78, 89). İhtiyati haciz durumunda takibin kesinleşmesi aranmaz ancak bu durumda gönderilecek ihbarnamenin niteliği ve sonuçları farklılık gösterebilir.
iii. Alacaklının veya vekilinin talebi. İcra müdürlüğü, alacaklının talebi olmaksızın re'sen 89/1 ihbarnamesi gönderemez. Talep, yazılı olarak (İşbu Dilekçe'de olduğu gibi) veya tutanağa geçirilmek suretiyle sözlü olarak yapılabilir.
iv. Üçüncü şahsın kimlik (T.C. Kimlik No/Vergi Kimlik No) ve tebligata elverişli adres bilgilerinin alacaklı tarafından icra dairesine bildirilmesi (İşbu Dilekçe, Madde 2).
c. İhbarnamenin İçeriği
İİK Madde 89/1'e göre birinci haciz ihbarnamesinde bulunması gereken zorunlu unsurlar şunlardır:
i. Takip alacaklısı ve borçlusunun kimlik bilgileri ile takip dosya numarası.
ii. Haczedilen alacak veya hakkın ne olduğu ve miktarı.
iii. Üçüncü şahsın, borcu olmadığı veya malın yedinde bulunmadığı veya haciz ihbarnamesinin tebliğinden önce borcun ödendiği veya malın istihlak edildiği veya kusuru olmaksızın telef olduğu veya malın borçluya ait olmadığı gibi bir iddiası varsa, bu durumu ihbarnamenin tebliğinden itibaren yedi gün içinde icra dairesine yazılı veya sözlü olarak bildirmesi gerektiği (itiraz yükümlülüğü).
iv. Üçüncü şahsın, yedi gün içinde itiraz etmediği takdirde, malın yedinde veya borcun zimmetinde sayılacağı ve bu mal veya alacak tutarının icra dairesine ödenmesi veya teslim edilmesi gerektiği ihtarını içermelidir.
v. Borcun veya malın üçüncü şahsın yedinde/zimmetinde sayılması halinde, ihbarnameye rağmen borcu ödemez veya malı teslim etmezse, icra dairesince ayrıca bir hükme gerek kalmaksızın ikinci bir ihbarname (İİK 89/2) gönderileceği ve bu ihbarnameye de yedi gün içinde itiraz etmez veya belirtilen süre içinde borcu ödemez/malı teslim etmezse, zimmetinde sayılan borcu ödemeye veya yedinde sayılan malı teslim etmeye zorlanabileceği (İİK 89/3) ihtarı.
d. Talep Usulü ve İcra Müdürlüğünün Rolü
Alacaklı veya vekili, icra takip dosyasının bulunduğu icra müdürlüğüne hitaben yazılmış bir dilekçe ile (İşbu Dilekçe örneğinde olduğu gibi) veya sözlü beyanını tutanağa geçirtmek suretiyle üçüncü şahsa 89/1 haciz ihbarnamesi gönderilmesini talep eder (İşbu Dilekçe, Madde 2). Talepte, ihbarnamenin gönderileceği üçüncü şahsın adı, soyadı (veya unvanı) ve tebligata elverişli adresi açıkça belirtilmelidir. İcra müdürlüğü, talebin koşullara uygun olup olmadığını (takibin kesinleşip kesinleşmediği, talebin alacaklıdan gelip gelmediği vb.) inceler. Koşullar mevcutsa, müdürlük kanunda belirtilen içeriğe uygun olarak birinci haciz ihbarnamesini düzenler ve ilgili üçüncü şahsın adresine Tebligat Kanunu hükümlerine göre tebliğ edilmesini sağlar. İcra müdürlüğünün bu aşamada üçüncü şahsın gerçekten borçluya borcu olup olmadığını veya malı elinde bulundurup bulundurmadığını araştırma yetkisi ve görevi yoktur.
3. BİRİNCİ HACİZ İHBARNAMESİNİN TEBLİĞİ VE HUKUKİ SONUÇLARI
Birinci haciz ihbarnamesinin üçüncü şahsa usulüne uygun olarak tebliğ edilmesiyle birlikte önemli hukuki sonuçlar doğar.
a. Üçüncü Şahsın Yükümlülükleri
İhbarnamenin tebliğinden itibaren üçüncü şahsın temel yükümlülüğü, yedi gün içinde icra dairesine itirazlarını veya beyanlarını bildirmektir.
i. İtiraz: Üçüncü şahıs, borçluya herhangi bir borcu olmadığını, malın kendi elinde bulunmadığını, borcun daha önce ödendiğini, malın başkasına ait olduğunu veya diğer haklı gerekçeleri ileri sürerek hacze itiraz edebilir. İtiraz yazılı veya sözlü olarak (tutanağa geçirilmek üzere) yapılabilir.
ii. Beyan (Kabul): Üçüncü şahıs, borcun varlığını veya malın elinde bulunduğunu kabul edebilir. Bu durumda, borcun miktarını, vadesini veya malın niteliğini açıklaması beklenir. Kabul beyanı üzerine icra müdürlüğü, alacağın veya malın dosyaya gönderilmesini ister.
b. İtiraz Etme Hakkı ve Süresi
Üçüncü şahsın itiraz hakkı, ihbarnamenin kendisine tebliğ edildiği tarihten itibaren başlar ve yedi gün sürer. Bu süre hak düşürücüdür. Süresi içinde yapılmayan itirazlar geçerli kabul edilmez ve üçüncü şahıs, borcun zimmetinde veya malın yedinde sayılması riskiyle karşı karşıya kalır.
c. İtiraz Edilmemesinin Sonuçları
Üçüncü şahsın süresi içinde (tebliğden itibaren 7 gün) birinci haciz ihbarnamesine itiraz etmemesi halinde, İİK Madde 89/3 uyarınca, ihbarnamede belirtilen borcun zimmetinde veya malın yedinde sayılacağı kabul edilir. Bu, yasal bir karinedir. Bu durumda alacaklının talebi üzerine icra müdürlüğü, ikinci haciz ihbarnamesini (İİK m. 89/2) gönderir. İkinci haciz ihbarnamesine de süresi içinde itiraz edilmez ve borç ödenmez/mal teslim edilmezse, alacaklının talebiyle üçüncü haciz ihbarnamesi (İİK m. 89/3) gönderilir ve bu ihbarname ile üçüncü şahsa borcu ödemesi veya malı teslim etmesi, aksi halde cebri icra yoluyla tahsil edileceği bildirilir. Üçüncü şahıs, ancak ikinci veya üçüncü haciz ihbarnamesinin tebliğinden sonra, borçlu olmadığını veya malın yedinde bulunmadığını ispat etmek amacıyla menfi tespit davası açabilir (İİK m. 89/3). Ancak süresinde birinci haciz ihbarnamesine itiraz etmemenin sonuçları oldukça ağırdır.
4. İLGİLİ MEVZUAT HÜKÜMLERİ
Bu konudaki temel düzenleme 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu'nun 89. maddesidir. Bununla birlikte, haciz işleminin genel prensipleri için İİK'nın hacze ilişkin diğer maddeleri (m. 78 vd.), tebligat işlemleri için 7201 sayılı Tebligat Kanunu ve ilgili yönetmelikler, hukuki uyuşmazlıkların çözümünde ise 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun ilgili hükümleri uygulama alanı bulur.
5. DOKTRİN VE YARGITAY UYGULAMASI
İİK Madde 89'un uygulanması, doktrinde ve Yargıtay içtihatlarında çeşitli tartışmalara konu olmuştur. Özellikle "alacak" ve "hak" kavramlarının kapsamı, bankalara gönderilen ihbarnamelerde mevduatın niteliği, üçüncü şahsın itirazında ileri sürebileceği nedenlerin sınırı, gerçeğe aykırı beyanda bulunmanın sonuçları (İİK m. 89/4 - tazminat sorumluluğu), süresinde itiraz edilmemesi üzerine açılacak menfi tespit davasının koşulları gibi konularda farklı görüşler ve yerleşik içtihatlar bulunmaktadır. Yargıtay, 89/1 ihbarnamesinin içeriğinin kanuna uygun olması gerektiğini, özellikle yasal ihtarların eksiksiz yer almasının zorunlu olduğunu vurgulamaktadır. Ayrıca, üçüncü şahsın itirazının açık ve kesin olması gerektiği, muğlak ifadelerin itiraz olarak kabul edilmeyebileceği yönünde kararları mevcuttur. Bankaların, borçlunun tüm hesapları yerine belirli bir hesap numarası belirtilmese dahi, borçlunun nezdindeki tüm hak ve alacaklarını araştırıp bildirme yükümlülüğü altında olduğu genellikle kabul edilmektedir.
6. TALEP DİLEKÇESİNDE YER ALMASI GEREKEN TEMEL UNSURLAR
İİK Madde 89/1 uyarınca haciz ihbarnamesi gönderilmesi talebini içeren bir dilekçenin etkin ve usule uygun olması için bazı temel unsurları barındırması önemlidir:
a. İcra Takip Dosyası Bilgileri: Talebin hangi icra dosyasıyla ilgili olduğunu belirlemek için icra dairesinin adı ve dosya esas numarasının doğru ve eksiksiz olarak belirtilmesi gerekir (İşbu Dilekçe, başlık kısmı).
b. Takibin Kesinleştiği Beyanı: Haciz işlemi için takibin kesinleşmesi şart olduğundan, bu durumun dilekçede belirtilmesi veya icra müdürlüğünce dosya üzerinden teyit edilebilir olması önemlidir (İşbu Dilekçe, Madde 1).
c. Üçüncü Şahıs Bilgilerinin Doğruluğu ve Eksiksizliği: İhbarnamenin tebliğ edileceği üçüncü şahsın adı, soyadı (veya tam ticari unvanı), biliniyorsa T.C. Kimlik Numarası veya Vergi Kimlik Numarası ve en önemlisi tebligata elverişli, güncel adresinin tam ve doğru olarak belirtilmesi, tebligatın usulüne uygun yapılabilmesi ve sürecin aksamaması açısından kritiktir (İşbu Dilekçe, Madde 2). Hatalı veya eksik bilgi, tebligatın yapılamamasına veya geçersiz olmasına yol açabilir.
d. Açık ve Net Talep: Alacaklının, borçlunun belirtilen üçüncü şahıs nezdindeki hak ve alacaklarının haczi için İİK Madde 89/1 uyarınca birinci haciz ihbarnamesi gönderilmesini açıkça talep etmesi gerekmektedir (İşbu Dilekçe, Madde 2).
e. Yetkili Vekil İmzası: Talep, alacaklı asil veya yetkili vekili tarafından imzalanmalıdır. Vekil aracılığıyla yapılan taleplerde, vekilin kimlik bilgileri ve imzasının bulunması zorunludur (İşbu Dilekçe, Madde 3). Elektronik imza ile yapılan talepler de geçerlidir.
SONUÇ
İcra ve İflas Kanunu'nun 89. maddesi uyarınca üçüncü şahıslara gönderilen birinci haciz ihbarnamesi, alacak tahsil sürecinde önemli bir mekanizmadır. Alacaklının talebi üzerine başlatılan bu süreç, borçlunun üçüncü kişilerdeki malvarlığı değerlerine ulaşılmasını sağlar. İşbu Dilekçe'de örneklendiği gibi usulüne uygun bir talep, sürecin sağlıklı işlemesi için ilk adımdır. Birinci haciz ihbarnamesinin tebliği ile birlikte üçüncü şahıs için başlayan yasal süreler ve yükümlülükler, hem üçüncü şahsın haklarını koruması hem de alacaklının alacağına kavuşması açısından dikkatle takip edilmelidir. Kanunda belirtilen süreler içinde gerekli beyan veya itirazda bulunulmaması, üçüncü şahıs açısından ağır hukuki sonuçlar doğurabileceğinden, sürecin tüm taraflarca özenle yürütülmesi gerekmektedir.
T.C
...
İCRA MÜDÜRLÜĞÜNE
DOSYA NO : /
Yukarıda esas numarası belirtilen İcra Dosyası ile Borçlu aleyhine takip başlatılmış olup, iş bu takip kesinleşmiştir.
Borçlunun hak ve alacaklarına İİK Md.89/1'e göre haciz konulması için aşağıda belirtilen kişi/ kişilere haciz ihbarnamesi gönderilmesini saygılarımla vekaleten tal