Yüksek İdare Mahkemesi Numara 59/1988 Dava No 63/1989 Karar Tarihi 28.12.1989
Numara: 59/1988
Dava No: 63/1989
Taraflar: Düriye Ali ile Sap. Değ. Ve Taz. Kom. Vd
Konu: Müstedinin ilgili şahsa oranla önceliği olması
Mahkeme: YİM
Karar Tarihi: 28.12.1989

-D.63/89 YİM 59/88

Yüksek İdare Mahkemesi Olarak Oturum Yapan
Yüksek Mahkemede
Yargıç Celâl Karabacak Huzurunda
Anayasanın 152. Maddesi Hakkında

Müstedi: Düriye Ali, 12A Şehit Erol -Hasan Sokak, Kızılay, Lefkoşa
-ile-
Müstedaaleyh: 1. Saptama Değerlendirme ve Tazmin Komisyonu
vasıtasıyle KKTC, Lefkoşa
2. İskân Bakanlığı vasıtasıyle KKTC, Lefkoşa
3. Lefkoşa Kaza Tapu Dairesi Müdürlüğü vasıtasıyle
KKTC, Lefkoşa
- A r a s ı n d a

Müstedi namına: Hüseyin İzveren
Müstedaaleyhler namına: Mustafa Arıkan
İlgili Şahıs bizzat hazır.



Yasa Maddesi: 1979 Terkedilen ve Özel Bölgelerdeki Taşınmaz Mallar- ile Yabancılara Ait Taşınmaz Malların Değerlendirilmesi Tüzüğü, 1983 Eşdeğer Mal Vermede Öncelikler Tüzüğü ve 41/77 sayılı İskân, Topraklandırma ve Eşdeğer Mal Yasasının 76. maddesi.

İstemin Özeti: Müstedilerin, başvuru konusu arsayı Müstedaaleyhlerce il-gili şahsa verilmesi ile ilgili olarak alınan her türlü karar ve/veya yapılan işlemlerin ve verilen kesin tasarruf belgesinin tamamen hükümsüz ve etkisiz olduğuna ve herhangi bir sonuç doğurmayacağına karar verilmesi istemi.

OLAY: Müstedi şehit eşi ve had-ise kurbanı eşidir. Bu statüsü nedeniyle kendisine Lefkoşa'da ev tahsis edildi. Başvuru konusu arsa, Müstediye tahsisli ev ile hemhuduttur. Müstedi ayrıca eşdeğer alacaklısıdır. İlgili şahıs ise eşdeğer mal alacaklısıdır. Kaynak paketinde ilân edilen arsay-a hem Müstedi hem de iligili şahıs müracaat etmiştir. Arsa ilgili şahsa verilmiştir. Durumu öğrenen Müstedi işbu başvuruyu dosyalamıştır.

SONUÇ: Güneyde özellikleri bakımından benzer nitelikli taşınmaz mal terketmeyen ilgili şahsın Müstediye oranla hiçbir- önceliği yoktur. Müstedaaleyh ilgili şahsın Müstediye oranla önceliği bulunduğuna karar vermekle hata etmiştir. Müstedinin başvuru konusu arsayı fiilen tasarruf etmesi ona 41/77 sayılı İskân, Topraklandırma ve Eşdeğer Mal Yasası açısından herhangi bir hak- veya öncelik kazandırmamaktadır. Ancak talep edilen arsanın Müstedinin ikâmet ettiği konut ile hemhudut olması hususu 2. kriter de nazarı dikkate alındığı zaman Müstedinin önceliğini kuvvetlendirir.
Sonuç olarak başvuru kabul edilir ve başvuru konusu a-rsanın ilgili şahsa verilmesini öngören karar veya işlemlerin tamamen hükümsüz ve etkisiz olduğuna ve herhangi bir sonuç doğurmayacağına karar verilir.




H Ü K Ü M

İşbu başvuru ile Müstedi Düriye Ali Lefkoşa'da Kızılay Mahallesinde, Varaka/Harita XXI/3-0 W.2, Ada C, Parsel 1032'deki arsanın Müstedaaleyhlerce Yusuf Özgökalp Terekesi Tereke İdare Memurlarına verilmesi ile ilgili olarak alınan her türlü karar ve/veya yapılan işlemlerin ve verilen kesin tasarruf belgesinin tamamen hükümsüz ve etkisiz olduğu -ve herhangi bir sonuç doğurmayacağı hususunda karar verilmesini Mahkemeden talep etmektedir.

Müstedaaleyhler başvuruya itirazname dosyalamışlardır.

Yusuf Özgökalp Terekesi, Tereke İdare Memurları Hatice Özgökalp ve Kemal Bücü vasıtasıyle başvuruya İlgi-li Şahıs olarak katılmış, ancak, Müstedaaleyhlerden ayrı bir itirazname dosyalamamıştır. Bilâhare, İdare Memuru Kemal Bücü vefat etmiş, Hatice Özgökalp da İdare Memurluğu görevine devam etmek istememiştir. Bu nedenlerle, Lefkoşa Kaza Mahkemesi 24.11.1989 t-arihinde Yusuf Özgökalp Terekesi İdare Memurluğuna Hasan Özgökalp'ı tayin etmiştir. Yeni Tereke İdare Memuru Hasan Özgökalp da başvuruya katılmakla beraber, herhangi bir itirazname dosyalamamıştır. Duruşmada bizzat hazır bulunan Hasan Özgökalp, Müstedaaley-hlerin itiraznamelerini benimsediğini ve Müstedaaleyhler namına Mahkemede bulunan Savcının kendilerini de savunacağını söylemiştir.

Başvurunun duruşması esnasında, taraflar ilgili belgeleri emare olarak sunmuşlar, tanık çağırmayıp Mahkemeye hitap etmekle- yetinmişlerdir.

Layihalar ve ibraz edilen belgelere göre olgular özetle şöyledir:

Müstedi şehit ve hadise kurbanı eşidir. Bu statüsü nedeniyle kendisine Lefkoşa'da Kızılay Mahallesinde Şehit Erol Hasan Sokağında, Pafta/Harita XXI/30 W.2, Ada C, Parsel- 1045/1'deki konutun 3/81 hissesi verilmiştir. Konutun diğer hisseleri çocuklarına aittir. Hemen ilâve etmeliyim ki, bu konut, Müstedinin fiili tasarrufunda bulunan ve başvuru konusu yapılan arsa ile de hemhudut bulunmaktadır. Müstedi ayrıca, eşdeğer mal a-lacaklısıdır. Lefkoşa'da Büyük Kaymaklı ile Küçük Kaymaklı'da terketmiş olduğu 2 hane ev ve avlulardaki sıra ile 3/18 ve ½ hisseleri için toplam 356,498 puanı bulunmaktadır.

Müteveffa Yusuf Özgökalp da Aşağı Deftera Köyünde 12 arsa, 2 ev ile avlu ve 2 z-eytin ağacı bırakmıştır. 442,819 puan değerindeki bu mallara karşılık Kuzeyde hiçbir mal alamamıştır.

Başvuru konusu taşınmaz mal Lefkoşa'da Kızılay Mahallesinde Şehit Erol İsmail Sokağında kain olup Pafta/Harita XXI/30 W.2, Ada C, parsel 1032 tahtında k-ayıtlı, 1 evlek 2500 ayak kareden ibaret bir arsadır. 234,094 puan değerindeki bu arsa ilgililerce kaynak olarak tespit edilmiş ve 7. Kaynak paketinde 69 sıra numarası ile ilân edilmiştir.

Mezkûr kaynağa hem Müsetdi, hem de Yusuf Özgökalp Terekesi Terek-e İdare Memurları müracaatta bulunmuşlardır.

Müracaatları değerlendiren Müstedaaleyh No 2 İskân Bakanlığına bağlı Müstedaaleyh No 1 Saptama, Değerlendirme ve Tazmin Komisyonu, 14.3.1988 tarihinde bu konuda bir karar vermiştir. Mahkemeye emare 12 olarak s-unulan bu karar aynen şöyledir:



"LEFKOŞA
KIZILAY
Şht. Erol İsmail Sk.
KONU: Harita: XXI.30.W2 Bl. C Parsel 1032

Karar: Pafta/Parsel numarası yukarıda verilen arsanın Yusuf İ. Özkök Alp'a verilemsine karar verildi."

Müstedaaleyh No 1, 31.3.1988 tarihi-nde Müstedaaleyh No 3 Lefkoşa Kaza Tapu Dairesi Müdürlüğüne emare 13 yazıyı yazmış ve hak sahibine mezkûr arsanın kesin tasarruf belgesinin verilmesini istemiştir.

-Müteakiben, gerekli işlemler yapılmış ve 7.4.1988 tarihinde arsanın 346 numaralı kesin tasarruf belgesi Yusuf Özgökalp Terekesi Tereke İdare Memurları adına çıkarılmıştır.

Bu durumu öğrenen Müstedi, 22.4.1988 tarihinde işbu başvuruyu dosyalayarak Müsted-aaleyhlerce alınan karar ve yapılan işlemlerin Anayasaya, yürürlükteki mevzuata ve özellikle 1983 Öncelikler Tüzüğüne aykırı olduğunu, bunların yetkileri aşılması veya kötüye kullanılması sonucu alındığını, kararın gerekçeden yoksun bulunduğunu iddia etmiş- ve yukarıda belirtilen taleplerde bulunmuştur.

Müstedi avukatı hitabesinde, diğer şeyler meyanında, Müstedaaleyh No 1 tarafından alınan mezkûr kararda gerekçe bulunmadığını, tutanaklarda gerekçe olup olmadığını ve gerekçe olması halinde bunların neler o-lduğu hususlarını öğrenebilmek gayesiyle talimat safhasında Komisyonun toplantı tutanaklarını istediğini, fakat tutanak düzenlenmediği için bunların Mahkemeye sunulmadığını, bu durumda mezkûr kararın gerekçesiz olduğu sonucuna varılması gerektiğini, idare -hukuku prensiplerine göre de gerekçesiz kararların keyfi olduğunu ve bunların Mahkemece iptal edildiğini, bu meselede Müstedaaleyhlerin ayrıca gerekli araştırmayı yapmadıklarını, Müstedinin Lefkoşa'da benzer nitelikli taşınmaz mallar bıraktığını, çünkü Kay-maklı'da terkettiği 2 konutun hakikatte 2 arsa üzerinde oturduğunu, Müstedinin talep ettiği taşınmaz malın da Lefkoşa'da bir arsa olduğunu, başvuru konusu yapılan bu arsanın ikamet ettiği konutun yanında bulunduğunu, hatta Müstedinin bu arsayı tellemek ve -ağaçlandırmak suretiyle fiilen de tasarruf ettiğini, şimdiye değin eşdeğerde hiçbir taşınmaz mal almadığını, bu öncelikleri dikkate alınmadan mezkûr arasanın Aşağı Deftera Köyünde arsa bırakan İlgili Şahsa verilmesi ile Müstedaaleyh No 1'in takdir yetkisin-i yanlış kullandığını ve başvurunun kabul edilmesi gerektiğini iddia etmiştir.

Kıdemli Savcı ise hitabesinde, diğer şeyler meyanında, mezkûr kararda gerekçe yazmamakla beraber kararın neticeyi içerdiğini, bundan da İlgili Şahsın Müstediye tercih edildiği-nin anlaşılmakta olduğunu, bu tercihi yapabilmek için Komisyonun önünde yeterli bilgilerin bulunduğunu, tercihinin de doğru ve yasal olduğunu, bu nedenle Komisyonun tutanak tutup gerekçe verme mecburiyetinin olmadığını, İlgili Şahsın Güneyde 12 arsa terket-tiğini, halbuki Müstedinin arsa ve arsa nitelikli arazisi bulunmadığını, sadece Kaymaklı'da 2 konut bıraktığını, arsa vermede ise önceliğin Güneyde benzer nitelikli taşınmaz mal bırakanda olduğunu, Müstedi arsa bırakmadığı cihetle birinci önceliğin arsa bı-rakan İlgili Şahısta bulunduğunu, arsaların Aşağı Deftera'da olmasının önemli olmadığını, bir an için konutların da arsa üzerinde oturduğu dolayısıyle Müstedinin de Kaymaklı'da benzer nitelikli taşınmaz mallar bıraktığı kabul edilse bile Öncelikler Tüzüğün-e göre, eşitlik durumunda (1) T Cetveline göre Kuzey malının Güney malına göre puan değeri oranı (% olarak) küçük olanın (2) Mal Değer Belgesindeki puan değeri büyük olanın tercih edildiğini, ilgili zamanında hem Müstedinin hem de İlgili Şahsın Kuzeyde eş-değer mal almadıklarını, bu durumda mezkûr oranın bulunmasına olanak olamdığını, İlgili Şahsın puanlarının Müstedinin puan değerinden fazla olduğunu, bu nedenle tercihini yine de İlgili Şahuısta olacağını, başvuru konusu arsanın Müstedinin ikametgâhının ya-nında olmuş olmasının Müstedinin durumunu hiç değiştirmediğini, çünkü 1. kritere göre İlgili şahsın Müstediye oranla önceliği bulunduğu için artık 2. kritere geçilemiyeceğini, Müstedinin arsa üzerindeki tasarrufu tahsis veya kiradan kaynaklanmadığı cihetle- yasal olmadığını, kaldı ki tasarruf yasal olsa dahi Tüzüğün tasarruf hususunu arsa verilmesinde bir öncelik kriteri saymadığını iddia etmiş ve Mahkemeyi ikna edemeyen Müstedinin bu başvurusunun redde- dilmesini istemiştir.

Olgulardan görülebileceği gibi,- Müstedaaleyh No 1 emare 12 ile başvuru konusu arsanın İlgili Şahsa verilmesine karar vermiştir. Emare 12 karar ince-lendiğinde, kararda Müstedaaleyh No 1'i bu kararı almaya sevkeden sebeplerin neler olduğu, hangi öncelik kriter veya kriterlerin İlgili şah-ıs lehine ağır bastığı, hangi hususların ise Müstedinin durumunu olumsuz yönde etkilediği hususlarında herhangi bir bilgi olmadığı görülecektir. Bir başka deyişle, mezkûr karar en ufak bir gerekçe dahi içermemektedir. Bu kararın alındığı 14.3.1988 tarihind-eki Komisyon toplantısının resmi toplantı tutanakları talimat safhasında Müstedi tarafından istenmişse de Müstedaaleyhler böyle bir tutanak ibraz edememişlerdir. Duruşma esnasında Müstedaaleyhler namına Mahkemede bulunan Kıdemli Savcı, böyle bir tutanağın -olmadığını beyan ve kabul etmiştir. Belitilenler ışığında, mezkûr kararın gerekçe veya gerekçeleri toplantı tutanaklarından da tespit edilmemiştir. Halbuki, Müstedaaleyh No 1 gibi idari bir Komisyonun aldığı karar idari yargı yetkisine imkân verebilecek bi-r şekilde gerekçe veya gerekçeler içermelidir. Yerleşmiş idare hukuku prensiplerine göre, gerekçesiz olan idari kararlar, gerekçeler sonradan dosyada görülmez ise, sadece bu eksiklik nedeniyle iptal edilebilirler. Bu konuda içtihat kararı vermek gerekirse -YİM 28/76 sayılı Faik Koyuncuoğlu ile Amme Hizmeti Komisyonu vasıtasıyle KTFD davası zikredebilirler. Rum Yüksek Mahkemesinin de bu konu üzerinde benzer kararları olduğunu belirtmeyi faydalı görüyorum (örneğin gör, Elli Chr. Korai and Another v. The CBC (-1973) 3 CLR 546, Pantelis Kyprianou and Others v. The Republic (1975) 3 CLR 187). Emare 12 kararın herhangi bir gerekçesi bulunmadığına, gerekçe veya gerekçeler daha sonra dosyadan da görülmediğine göre, mezkûr kararın sadece bu eksiklik nedeniyle iptal ed-ilmesi gerektiği kanısındayım.

Başvurunun esasına gelince:

Değiştirilmiş şekliyle 41/1977 sayılı İskân, Topraklandırma ve Eşdeğer Mal Yasası'nın 76. maddesi altında yapılan 1983 Eşdeğer Mal Vermede Öncelikler Tüzüğünün amacı Tüzüğün 2. maddesinde görül-mektedir. Bu madde aynen şöyledir:

"2. Bu Tüzüğün amacı, Eşdeğer Mal Uygulaması için kaynak olarak tesbit ve ilân edilen bir taşınmaz mala birden fazla talip olması halinde, hangi hak sahibine verilebileceğini belirleyerek yöntemi saptamaktır."

Dilekçe-lerin tasnifi ve öncelik kriterlerini düzenleyen 4. maddenin ilgili kısımları ise şöyledir:

" 4(d) Arsa ve Arsa Nitelikli Arazi İçin:

Özellikleri bakımından, Güneyde benzer nitelikte taşınmaz malı bulunan.

Talbettiği arsa ile hemhudut olan bir konutta -oturan.

Herhnagi bir taşınmaz mal almamış olan.

Kuzeyde; konut, arsa veya arsa nitelikli arazisi olmayan.

Evli veya evlilik çağında olup, Güneyde birden fazla arsa bırakmış olmak.

Güneyde, önemli sayıda ve değerde arsa veya arsa nitelikli arazisi bulun-an.

Yukarıdaki kriterlerin uygulanmasında K.T.F.D. hudutları dahilinde ikamet etmekte olmak, ek öncelik kriterleri olarak göz önünde bulundurulabilir.

Öncelik kriterlerine göre, herhangi bir taşınmaz malı talep edenler arasında, bir eşitlik durumu ortay-a çıkarsa;

"T" cetveline göre; Kuzey malının güney malına göre puan değeri oranı (% olarak) küçük olan.

Mal değer belgesindeki "puan değeri" büyük olan.

tercih edilir."

Yukarıdakilerden anlaşılabileceği gibi, Kuzeydeki bir taşınmaz mal için birden faz-la müracaatcı bulunması halinde, müracaatcıların herşeyden önce Güneyde özellikleri bakımından benzer nitelikli mal bırakıp bırakamadıklarına bakılması gerekir. Bir müracaatcının terkettiği taşınmaz mal özellikleri bakımından benzer nitelikli değilse, özel-likleri bakımından benzer nitelikte mal bırakan diğer müracaatcıya karşı bir önceliği olamaz. Öncelik, Güneyde özellikleri bakımından benzer nitelikte mal bırakan müracaatcıda olur. Ortada bu öncelik hakkına haiz bir müracaatcı bulunduğu için, artık kriter-ler işlem görmez ve taşınmaz mal ona verilir. Ancak, her iki müracaatcı da özellikleri bakımından benzer nitelikte taşınmaz mal bıraktıkları takdirde, sıraya göre 2. kritere geçilir. Yine eşitlik halinde 3. kritere bakılır. Bu şekilde Tüzükteki diğer krite-rler de teker teker değerlendirilmesine rağmen müracaatcılar arasındaki eşitlik durumu devam ederse, o zaman en son çare olarak mal değer belgesindeki puan değeri büyük olan müracaatcı diğerine tercih edilir ve taşınmaz mal ona verilir.

Müstedi ile İlgil-i Şahsın müracaatları bir arsa içindir. Olgulardan görülebileceği gibi, İlgili Şahıs Güneyde 12 arsa ve 2 ev bırakmıştır. Müstedi ise, 2 konut terketmiştir. Konutun arsa üzerinde oturduğuna kuşku yoktur. Bundan hareketle, Müstedinin de Güneyde 2 arsa bırak-tığı sonucuna varır ve bu şekilde bulgu yaparım. Bu durumda, her iki müracaatcı da Güneyde arsa sahibi idiler. Müracaatcılar tarafından talep edilen mezkûr arsa Lefkoşa'nın Kızılay Mahalle- sindedir. Olgulara göre, İlgili Şahsın terkettiği arsalar da Aşağı- Deftera Köyündedir. Aşağı Deftera Lefkoşa'dan takriben 8 mil uzakta bir köydür. merkezi Lefkoşa'da bulunan bir arsanın köy yerinde olan arsalar ile yer ve kıymet özellikleri bakımından ayni nitelikte olduğu söylenemez. Nitekim, 1979 Terkedilen ve Özel Böl-gelerdeki Taşınmaz Malları ile Yabancılara Ait Taşınmaz Malların Değerlendirilmesi Tüzüğü uyarınca işlem yapan ilgili makamlar İlgili Şahsın Aşağı Deftera'daki arsalarına 4242 ile 61,114 arasında değişen puan takdir ederken, Lefkoşa'daki başvuru konusu ar-saya 234,094 puan kesmişlerdir. Bu da başvuru konusu arsa ile İlgili şahsın terkettiği arsaların kıymetlerinin aynı olmadığını ve aralarında kıymet özellikleri bakımından gözardı edilemeyecek derecede farklılıklar bulunduğunu destekler mahiyettedir. Belirt-ilenler ışığında, müracaatcı İlgili Şahsın terkettiği arsalar başvuru konusu arsa ile özellikleri bakımından benzer nitelikli değildir, kanısındayım ve bu şekilde bulgu yaparım. Halbuki, Müstedinin bıraktığı arsalar Büyük Kaymaklı ve Küçük Kaymaklı'dadırla-r. Bilindiği gibi, Küçük Kaymaklı Lefkoşa'nın bir mahallesidir. Büyük Kaymaklı da Küçük Kaymaklı'ya hemhudut olup Lefkoşa'nın hemen yanında bir bölgedir. Bu durumda, Müstedinin Güneyde yer ve kıymet özellikleri bakımından başvuru konusu arsaya benzer nitel-ikte taşınmaz malları bulunmaktaydı.

Yaptığım bu bulgular ışığında, Güneyde özellikleri bakımından benzer nitelikli taşınmaz mal terketmeyen İlgili Şahsın Müstediye oranla hiçbir önceliği yoktur. Aksine, 1983 Eşdeğer Mal Vermede Öncelikler Tüzüğü'nün 4(d-)(1) maddesi uyarınca öncelik Güneyde özellikleri bakımından benzer nitelikte arsalar bırakan Müstedide idi. Taraflar arasında bir eşitlik durumu söz konusu olmadığına göre, İlgili Şahsın puanlarının Müstedinin puanlarından fazla olması hususu da yukarıdak-i durumu hiç etkilememektedir. Müstedaaleyh No 1 bunların aksine, İlgili Şahsın Müstediye oranla önceliği bulunduğu sonucuna vararak başvuru konusu arsanın İlgili Şahsa verilmesine karar vemekle hata etmiştir. Eğer Müstedaaleyh No 1 kararı almadan önce mür-acaatcıların durumları hakkında yeterince inceleme ve araştırma yapıp dikkate alması gerekli faktör ve kriterleri dikkate almış, dikkate almaması gerekenleri de dikkate almamış olsaydı, elbette ki başvuru konusu yapılan bu kararı almamış olacaktı. Belirtil-enler ışığında, mezkûr karar ile bu kararı müteakip yapılan işlemler ve verilen 346 numaralı kesin tasarruf belgesinin bu nedenle de iptal edilmesi gerekmektedir.

Sırası gelmişken bir hususa daha değinmeyi uygun buluyorum. Müstedinin başvuru konusu arsay-ı fiilen tasarruf etmesi ona 41/77 sayılı İskân, Topraklandırma ve Eşdeğer Mal Yasası açısından herhangi bir hak veya öncelik kazandırmamaktadır. Bununla beraber, talep edilen arsanın Müstedinin ikamet ettiği konut ile hemhudut olması hususu, 2. kriter de -nazarı dikkate alındığı zaman Müstedinin yukarıda belirtilen önceliğini daha da kuvvetlendirmektedir.

Sonuç olarak, başvuru kabul edilir ve mezkûr arsanın İlgili Şahsa verilmesini öngören 14.3.1988 tarihli karar ile bu karara dayanılarak yapılan işlemler- ve verilen 346 numaralı kesin tasarruf belgesinin tamamen hükümsüz ve etkisiz olduğuna ve herhangi bir sonuç doğurmayacağına karar verilir.

Masraflar hususunda herhangi bir emir verilmez.


(Celâl Karabacak)
- Yargıç

28 Aralık 1989
-
-


-743-



-


Full & Egal Universal Law Academy