Yüksek İdare Mahkemesi Numara 197/1980 Dava No 23/1981 Karar Tarihi 15.05.1981
Numara: 197/1980
Dava No: 23/1981
Taraflar: John Marsh ve diğeri ile Bakanlar Kurulu
Konu: 1974 Barış Hareaktı sırasında Girnedeki evlerinde bulunan eşyalarının tazmin edilmesi istemi
Mahkeme: YİM
Karar Tarihi: 15.05.1981

-D. 23 /81 Y.İ.M. 197/80
Yüksek İdare Mahkemesi Olarak Oturum Yapan
Yüksek Mahkeme Huzurunda.

-Mahkeme Heyeti: Salih S. Dayıoğlu, N. Ergin Salâhi, Aziz Altay. Anayasanın 118. Maddesi hakkında.
-
Müstediler: 1. John Marsh, Baf
2. Bonnie Marsh, Baf
- ile -
Müstedaaleyh: KTFD Bakanlar Kurulu vasıtasıyle KTFD Lefkoşa.

A R A S I N D A.

Müstediler namına:Ali Dana tar-afından Şefika Durduran, Osman
Ertekün.
Müstedaaleyh namına: Mustafa Arıkan.

Yasa Maddesi:

İstemin Özeti: 1974 Barış Harekatı sırasında Girnedeki evlerinde bu-
lunan eşyalarının tazmin edilmesi için Araştırma ve Başvuru Komis-
- yonuna müracaat eden Müstedilere, komisyonun verdiği red kararı,
bilâhare Bakanlar Kurulunca da onaylandı. Müstediler Bakanlar Ku-
rulunun bu kararının yasalara aykırı olduğu cihetle hükümsüz ve
etkisiz olduğuna ve herhan-gi bir sonuç doğurmayacağına karar
verilmesi isteminde bulundular.

OLAY: Kuveitte Amerikan dış temsilciliğinde görevli olan Müstedi
Haziran 1974 de emekli oldu ve Kıbrıs'a yerleşmek istedi. 2. Müs-
tedi olan karısı ile oğlunu Kıbr-ıs'a gönderdi ve zati eşyalarını
da 2 kasa ile Kıbrıs'a yolladı. Bir kasayı hanımının oturduğu eve
bir kasayı da yarım inşaat olarak kiraladığı eve koydu. 1974 Barış
Harekâtı ile tahliye edilen 2. Müstedi ve oğlu güneye gitti.
16.-10.1974 de Kıbrıs'a gelen I. Müstedi, 2 gün sonra Merkez Komu-
tanlığından izin alarak her iki evi de ziyaret etti ve toplayabil-
diği kadar zati eşyasını alarak bir arkadaşının Çatalköy'deki
evine götürdü. Mart 1975 de izin alarak Girn-eye gelen Müstedi,
Çatalköydeki arkadaşının evinde bulunan eşyalarını izinli olarak
güneye taşıdı. Bilâhare de eksik eşyalarını tespit ederek liste
hazırladı ve Amerikan Elçiliği vasıtasıyle KTFD yetkililerine
sundu. Müstedaaley-h bu belgeyi farklı şekilde yorumlamakta ve
Çatalköy'deki tüm eşyalarının alındığını belirten belgede, bazı
eşyalarının kaybolduğunu bununla ilgili haklarını saklı tuttuğu,
hakkında herhangi bir şerh olmadığı cihetle başvuru konusu i-stem-
lerde bulunamayacaklarını ileri sürmektedir.

SONUÇ: Müstedilerin esas şikâyetleri Girnedeki evlerinde bıraktıkları
bir kısım eşyalarının alındığı, Ekim 1974'de sadece Girnede kalan
bir kısım eşyalarını taşıdıklarına dairdir. Komisyonun- bu konuda
bulgu veya kararı mevcut değildir. Komisyonun kararına dayanıklık
eden belge 2. Müstedinin Çatalköydeki tüm ev eşyalarını aldığını
belirtmekten başka bir mana taşımamaktadır. Bu belgede Müstedile-
rin Girnede kaybolan eşyal-arından feragat ettikleri ile ilgili bir
bilgi yoktur. Komisyon belgeyi yanlış değerlendirmiştir. Esasen
komisyon üyesi hukukcu da emare 1 olarak sunulan eşya listesine
binaen öyle bir karara vardıkları hususunda şahadet vermiştir.
- Komisyonun aldığı yanlış karar Bakanlar Kurulundan da aynen geçi-
rilmiştir. Bu durumda komisyonun kararının yeniden incelenip karar
bağlanması gerekir.

Sonuç olarak Bakanlar Kurulunun C936/79 sayılı ve 29.11.1979
tarihli işbu baş-vuru konusu kararının hükümsüz ve etkisiz olduğuna
ve herhangi bir sonuç doğurmayacağına karar verilir.


H Ü K Ü M

Salih S. Dayıoğlu: Bu başvuruda mahkemenin hükmünü Sayın Yargıç Aziz Altay verecektir.

Aziz Altay: Müstediler ka-rı koca olup 1974 Barış Harekâtı esnasında Girne'deki evlerinde bulunan eşyalara zarar olduğu iddiası ile Araştırma ve Başvuru Komisyonuna müracaat ederek uğradıkları zararın tazmin edilmesini istediler. Komisyon müstedilerin bu müracaatını inceleyerek red-dine karar verdi. Komisyonun almış olduğu red kararı bilâhare Bakanlar Kurulunun C936/79 sayı ve 28 Kasım 1979 tarihli kararı ile onaylandı. Bunun üzerine müstediler işbu başvuruyu dosyaladılar ve Bakanlar Kurulunun söz konusu kararının yasalara aykırı old-uğu cihetle hükümsüz ve etkisiz olduğuna ve herhangi bir sonuç doğurmayacağına karar verilmesi isteminde bulundular.

Müstedaaleyh dosyaladığı itiraznamede ön itirazda bulundu ve Bakanlar Kurulunun başvuru konusu kararı ile müstedinin meşru bir menfaa-tının olumsuz yönde ve doğrudan doğruya etkilenmiş olmadığını, 1978 Araştırma ve Başvuru Komisyonu (Yabancı Devlet Uyrukluları Zararları İnceleme ve Başvuru) Emirnamesi ile tamamen insancıl duygularla ve bağış niteliğinde (ex-gratia) olmak üzere zararların-ın karşılanması öngörüldüğünden bu konuda alınan kararın idari dava konusu yapılamayacağını ileri sürdü. Müstedaaleyh itiraznamede ayrıca başvuru konusu kararın gerekli araştırma yapıldıktan ve ilgili tüm hususları değerlendirdikten sonra alındığını ve bu -nedenle geçerli olduğunu da iddia etti.

Başvurunun duruşması başlamazdan önce mahkeme müstedaaleyhlerin ön itirazını dinledi ve müstedinin meşru bir menfaatının olumsuz yönde ve doğrudan doğruya etkilendiğine, Bakanlar Kurulunun söz konusu emirname u-yarınca aldığı kararların da idari dava konusu yapılabileceğine karar verdi. Bu durumda işbu başvuruda karara bağlanması gereken husus başvuru konusu Bakanlar Kurulu kararının geçerli olup olmadığıdır.

Şahadete göre l. müstedi Kuveyit'te Amerikan Dış- Temsilciliğinde görevli iken 28.6.1974 tarihinde emekliye ayrılıp Kıbrıs'a yerleşmeye karar verdiğinden karısı olan 2. müstedi ile oğlu 1973 yılında Kıbrıs'a geldi ve Girne'de Stambay Sokak No.7'deki evde oturmaya başladı. 1974 ilkbaharında Kuveyit'teki t-üm zati ve ev eşyalarını iki büyük sandığa paketleyip Kıbrıs'a getirdi. Bu eşyaların büyük bir kısmını 2. müstedinin oturmakta olduğu Stambay Sokak No.7'deki eve bir kısmını da futbol sahasının karşısında kiraladıkları ve inşaatı henüz tamamlanmamış bir ap-artman dairesine yerleştirdi. 2. müstedinin Stambay No.7'deki evde oturduğunu kanıtlamak üzere Girne Belediyesinin verdiği 2.5.1974 tarihli makbuz, Elektrik İdaresinin 23.4.1974 ve 19.6.1974 tarihli elektrik hesabı pusulaları, National and Grindlays Bank L-td. Girne şubesinin 19.6.1974 tarihli makbuzu ile banka hesap pusulası, Kıbrıs'ta satın alınan möble için ödenen para ile ilgili 3.4.1974 tarihli makbuz Mahkemeye Emare 12 olarak ibraz edildi. Kuveyt'ten paketlenip Girne'ye getirilen zati ve ev eşyalarını -belirleyen paketleme listeleri Emare 14 ve 15, bu eşyaların konçimentosu da Emare 16 olarak ibraz edildi.

20.7.1974 tarihinde Barış Harekâtı başladıktan bir gün sonra 2. müstedi ile oğlu diğer birçok yabancılar gibi Girne'den tahliye edildiler. 16.10-.1974 tarihinde Kıbrıs'a gelen 1. müstedi iki gün sonra Kıbrıs Türk Barış Kuvvetleri Merkez Komutanlığından aldığı Emare 13 izin belgesi ile Girne'ye giderek zati ve ev eşyalarının bulunduğu her iki evi ziyaret etti. Bu ziyareti sırasında ev eşyalarının bi-r kısmının alınmış olduğunu, birçok zati eşyalar ile kağıtlarının da yerlerde dağılmış vaziyette bulunduğunu gördü. Kendisi Kıbrıs'tan ayrılacağı için ilgili makamlardan sağladığı izin ile evde kalan eşyaları gelişigüzel toplayıp muhafaza edilmek üzere Çat-alköy'de oturan bir arkadaşının evine taşıdı. Daha sonra 2. müstedi Mart 1975 tarihinde Girne'ye gelerek Dış İşleri Bakanlığı İrtibat Komisyonunda görevli Hasan Aysan isimli bir memurun refakatinde Çatalköy'de muhafaza edilmekte olan tüm eşyalarını (Emare -19) yine ilgili makamdan aldığı izin ile güneye taşıdı ve buna dair bir de belge imzaladı. 4.4.1975 tarihini taşıyan bu belge Emare 1 olarak ibraz edildi. 2. müstedi eşyalarını güneye taşıdıktan bir süre sonra KTFD yetkililerinin daveti üzerine kaybolan eş-yalarını bulur ümidi ile Girne'de buluntu eşyaların muhafaza edildiği ambara gidip baktı ancak kendi eşyalarından herhangi birini göremedi. Aynı maksatla evinin civarında bulunan birkaç eve de götürüldü ancak yine birşey bulamadı.

Müstediler 2.8.1974- tarihinde Amerika'da Virginia eyaletinde oldukları bir sırada Girne'de evlerinde bıraktıkları eşyaların listesini noter huzurunda yemin ve imza ettikten sonra Lefkoşa Amerikan Elçiliği aracılığı ile Kıbrıs Türk Federe Devleti yetkililerine sundular. Müste-dilerin iddiasına göre Emare 10 olarak ibraz edilen bu listede evde bulunan belli başlı eşyaları içermekte olup tüm eşyalarını kapsamamaktadır. Eşyalarını güneye taşıdıktan sonra hangi eşyalarının kurtarılmış olduğunu saptamak olanağını bulduklarından kayb-olan eşyaların tafsilâtlı bir listesini hazırlayıp Kıbrıs Türk Federe Devleti yetkililerine sundular. Emare II olarak ibraz edilen bu listeye göre müstedilerin kaybolan eşyalarının toplam kıymeti 48,924 dolar kadardır. Bu eşyaların bir kısmı l. müstedinin -görev yaptığı Hindistan, Seylan ve Kuveyit gibi ülkelerden satın alınmış, bir kısmı ise aileden intikal etmiştir. Satın alınan eşyalar ile ilgili olarak Girne'deki evlerinde bulabildikleri 253 kadar makbuzu emare 18 olarak ibraz ettiler. Evde yerlerde dağı-nık bir vaziyette bulunup toplanan tüm sair eşya arasından bu makbuzları bulup ayırmak vakit aldığından müstediler başlangıçta sadece ayırabildikleri 152 adedini Kıbrıs Türk Federe Devleti'ne ibraz edebilmişlerdi. Aileden intikal eden eşyalar için ise makb-uz ibraz etme olanağı bulunamamıştır.

2. müstedinin 1. Barış Harekâtı sırasında Girne'de oturduğu müs-
tedaaleyh tarafından kabul edildiği gibi ibraz edilen emarelerden de açıkça görülmektedir. 1. müstedinin 18.10.1974, 31.10.1974 ve 10.11.1974 tari-hlerinde Girne'deki evini görmek için izin aldığı ve bu ziyareti sırasında Girne'de o tarihte mevcut olan eşyalarını Çatalköy'e taşıdığı, 1975'te 2. müstedinin yine izin tahtında Çatalköy'e taşınan eşyaları güneye götürdüğü ihtilâf konusu değildir. Esas ih-tilâf 2. müstedinin Çatalköy'deki eşyaları güneye taşıdıktan sonra imzalamış olduğu ve Emare 1 olarak ibraz edilen ve Araştırma ve Başvuru Komisyonu kararının yegâne dayanağını teşkil eden belgenin içeriğidir. Müstedilere göre söz konusu belge Çatalköy'de -bulunan tüm ev eşyalarını aldığını belirten bir tutanaktan başka birşey değildir ve Girne'de kaybolan eşyalara hiç değinilmediği cihetle bu eşyalardan feragat ettikleri anlamına gelmez. Müstedaaleyh ise söz konusu belgeyi farklı şekilde yorumlamakta ve Çat-alköy'deki tüm ev eşyalarının alındığını belirten bu belgede Girne'de bazı eşyaların kaybolduğu ve bu eşyalar hakkında haklarını saklı tuttuğu hakkında herhangi bir şerh olmadığı cihetle müstediler başvuru konusu istemlerde bulunamazlar.

Araştırma ve- Başvuru Komisyonu müstedilerin müracaatını incelerken 3 bulgu yapmıştır:

Müstediler harekâttan hemen sonra tüm eşyalarını alıp Çatalköy'deki bir arkadaşlarının yanına götürdükleri ve daha sonra sağladıkları izin ile bu eşyaları 20.2.1975 ile 1.4.1975 tar-ihlerinde güneye taşıdıkları,

Kaybolduğu iddia edilen eşyalar için gönderdikleri makbuzla-
rın çoğunun üzerinde alıcının isminin bulunmadığı,

Tüm eşyaların teslim alındığına dair 4.4.1975 tarihinde
belge imzaladıkları.

Komisyon -yukarıdaki bulguları yaptıktan sonra 2. müstedinin 4.4.1975 tarihinde imzaladığı belge ışığında tüm eşyalarını aldığına karar vererek müstedilerin müracaatını reddetti. Bu durumda Bakanlar Kurulu tarafından onaylanan ve müstedilerin müracaatlarının reddine- yol açan komisyonun bulguları ile kararının yasal geçerliliğini incelemek gerekir.

Komisyon müstedinin harekâttan hemen sonra tüm eşyalarını Çatalköy'deki arkadaşlarının yanına götürdüğüne dair bulgu yapmıştır. Ne var ki tutanaklardan komisyonun bu -bulgusuna dayanıklık yapacak herhangi bir delil veya belgenin mevcut olduğu görülmemektedir. Ekim 1974 tarihinde verilen izin ile 1. müstedinin o tarihte Girne'de mevcut olan tüm eşyalarını Çatalköy'e taşıdığına kuşku yoktur. Esasen müstedilerin bu hususta- aksine bir iddiaları da yoktur. Müstedilerin esas şikâyetleri Barış Harekâtından sonra Girne'de bıraktıkları eşyaların bir kısmının alındığı ve Ekim 1974'de sadece Girne'de geri kalan eşyalarını taşıdıklarına dairdir. Komisyon ise bu konuya hiç değinmemiş- herhangi bir bulgu da yapmamıştır. Girne Emniyet Müdür Muavini Hüseyin Kutsal, Girne Emniyet Müdürlüğünde 1974-76 tarihleri arasında müstedilerin Girne'deki evlerinden eşyalarının alındığı hususunda şikâyette bulunduklarına dair herhangi bir kayıt olmadığ-ını söylemiştir. Ancak 3.8.1974 tarihinden 31.12.1974 tarihine kadar Girne Emniyet Müdürlüğünde 2. sorumlu olan ve bu tarihten sonra da emekliye ayrıldığı 1977 yılına kadar idare amiri görevi ifa eden Mehmet Sait Tilki ise yabancılara evlerini polis refaka-tinde görmelerine müsaade edildiğini, eksik eşyaları olduğu hususunda şikâyette bulunanların ifadelerinin alındığını ve bazı yabancıların eşyalarını bulmak için buluntu eşyaların muhafaza edildiği ambara götürüldüğünü, yapılan her işlem için günü gününe ka-yıt tutulduğunu söylemiştir. Bu şahide göre Girne'de evi açılmamış ve içinden eşya alınmamış yabancı evi hemen hemen yoktu.

1. Barış harekâtından sonra yabancılar ile ilgili uygulama Mehmet Sait Tilki'nin izah ettiği şekilde olduğuna göre Ekim 1974 t-arihinde müstedilerin Girne'deki eşyalarını Çatalköy'e taşımalarına müsaade edilirken taşınan eşyaların bir listesinin tanzim edilmesi ve 2.8.1974 tarihli Emare 10 listeden kontrol edilerek kayıp eşyaları olup olmadığına dair bir tutanağın imzalattırılması- gerekirdi. Nitekim 2. müstedi Çatalköy'den tüm eşyalarını aldığına dair Emare 1 belgeyi imzalamış ayrıca güneye taşınan eşyaları gösteren Emare 19 liste tanzim edilmiştir. Bu liste Savunma Bakanlığının müstediler için açtığı ve Emare 21 olarak ibraz edile-n dosyada bulunmaktadır. Emare 19 liste ile Emare 10 liste karşılaştırıldığında bir kısım eşyanın eksik olduğu açıkça görülmektedir. Eşyaların Girne'den Çatalköy'e taşınmasından sonra herhangi bir kısmının alındığına dair hiçbir iddia ileri sürülmediğine g-öre normal olarak eşyaların Çatalköy'e taşınmazdan önce kaybolduğunun kabul edilmesi gerekir.

Müstedilerin taleplerini desteklemek üzere gönderdikleri makbuzların çoğunun üzerinde alıcının ismi mevcut olmadığı hususunda komisyonun yapmış olduğu bulgu-ya gelince: müstedilerin komisyona sundukları ve mahkemeye emare olarak ibraz edilen 152 adet makbuzun bir kısmının üzerinde alıcının ismi bulunduğu bir kısmında ise bulunmadığı doğrudur. Ne var ki Komisyon müstedilerin ismini taşıyan makbuzları da dikkate- almamış ve bunlar hakkında herhangi bir bulgu yapmamış, karar da vermemiştir. Hemen şunu da ilâve edelim ki müstedilerin kaybolduğunu iddia ettikleri her eşya için makbuz ibraz etmeleri olanaksızdır. Satın aldıkları her eşyanın makbuzunu muhafaza etmeleri-ni beklemek doğru olmadığı gibi aileden intikal eden gümüş veya antik değeri olan eşyalar için makbuz veya başka bir belge ibraz etmeleri de mümkün olmayabilir. Bu gibi hallerde müstedilerin mesleklerini, sosyal durumlarını, kültür seviyelerini, evde mevcu-t eşyalardan özel meraklarını, kolleksiyon yapma eğilimlerini ve buna benzer sair hususları dikkate alarak mahkeme ve noter huzurunda yapılan bir yemin varakası da yeterli delil sayılabilir.

Şimdi de komisyonun kararına dayanıklık eden ve müstedileri-n taleplerinin reddine yegâne neden olarak gösterilen 4.4.1975 tarihli belgeyi incelemek gerekir. Emare 1 olarak ibraz edilen 4.4.1975 tarihli belge aynen şöyledir:

"EMNİYET MÜDÜRLÜĞÜ,
- GİRNE

4 Nisan 1975

BEYANNAME

Tahminen bir ay kadar önce Çatalköy'deki evinde bulunan tüm
ev eşyamı bir tamam, Polis - ve Savunma Bakanlığı memurlarından
Hasan Cemal bey'in huzurunda tarafımdan teslim alınmıştır.

Teslim eden Teslim alan
(İmza) (İmza)
(Emniyet Müdürü) (Mrs. Bonnie Marsh)

- Savunma Bakanlığı temsilcisi
(İmza)
- (Hasan Cemal)"
-
Komisyon kararı da aynen şöyledir:

"SIRA NO: 19

Dosya No : SB/YAD/15/75/1104

Talep Sahibinin Kimliği : Mr. and Mrs. John and Bonnie Marsh

Uyruğu : Amerikan (A.B.D.)

Milliyeti - : Amerikan (A.B.D.)

TALEP : 48,929.77 dolar zati ve ev eşyası
talebi.

Araştırma Sonucu Elde
Edilen Bulgular: 1) Müracaat ilgili emirnamede öngörü-
len- süre içerisinde yapılmıştır.

2) Harekâttan hemen sonra tüm eşyasını
alıp Çatalköy'deki bir arkadaşının
yanına götürmüş ve kendisine sağla-
- nan izinlerle 20.2.1975 ile 1.4.1975
tarihlerinde Lefkoşa Rum kesimine
aktarmıştır.

3) Kayıp eşyaları olduğunu iddia ile
- M.19-171'deki makbuzları göndermiş-
tir. Ancak bu makbuzların çoğunun
üzerinde alıcının ismi mevcut de-
ğildir.

- 4) Tüm eşyasını polis ve Savunma Bakan-
lığı memurları huzurunda bir tamam
teslim aldığına dair Girne Emniyet
Müdürlüğü'nde - 4.4.1975 tarihli bir
belge imzalamıştır. (M:16).

KARAR: Müracaat sahibinin 4.4.1975 tarihinde Girne Emniyet Müdür-
lüğü huzurunda imzaladığı teslim alma belgesinden tüm
eşyalarını bir -tamam teslim aldığı saptanmıştır. Bu neden-
- le talebinin reddine karar verilmiştir."
-
4.4.1975 tarihli belge herhangi bir yorum gerektirmeyecek kadar açık olup 2. müstedinin sadece Çatalköy'de bulunan tüm ev eşyalarını aldığını belirtmekten başka bir mana taşımamaktadır. Bu belgenin içeriğinden müstedilerin Girne'den aldığını iddia et-tikleri eşyalar ile ilgili taleplerinden feragat ettikleri veya Çatalköy'deki eşyaları yanında Girne'de kaybolan başka eşyaları bulunmadığı sonucunu çıkarmak olası değildir. Bu nedenle Komisyonun 4.4.1975 tarihli belgeyi yanlış değerlendirdiğine kuşku yokt-ur. Esasen Bakanlar Kurulu Hukuk İşleri görevlisi ve Araştırma ve Başvuru Komisyonu üyesi olan Özer Gürses de şahadetinde Emare I belge olmamış olsaydı Komisyonun kararının değişik olacağını söylemişti. Bu yanlış değerlendirme sonucu olarak Komisyon müsted-ilerin müracaatlarını reddetmiş ve böylece hataya düşmüştür. Dolayısıyle Komisyonun hatalı kararını onaylayan Bakanlar Kurulunun C.963/79 sayı ve 28.11.1979 tarihli kararı da hatalıdır. Bu durumda Komisyonun müstediler tarafından yapılan müracaatı, yukarıd-a belirtilen görüşler ışığında, yeniden incelenip karara bağlanması gerekir.

Son olarak bir hususa daha değinmek istiyoruz. Özer Gürses şahadetinde Araştırma ve Başvuru Komisyonunun tazminatın saptanmasında bazı ilkelerin gözönünde bulundurulduğunu s-öylemiştir. Başvuru konusu olmadığı cihetle bu ilkeler hakkında bu safhada kesin bir yargıya varmayı uygun bulmamakla beraber bu ilkelerin sözü edilen emirnamenin özüne ve sözüne uygun olabileceği hususunda kuşkumuz olduğunu belirtmekle yetinmek isteriz.

- Sonuç olarak Bakanlar Kurulunun C936/79 sayılı ve 28.11.1979 tarihli işbu başvuru konusu kararının hükümsüz ve etkisiz olduğuna ve herhangi bir sonuç doğuramayacağına karar verilir.



(Salih S. Dayıoğlu) (N. Ergin Salâhi)(Aziz Altay)
Yarg-ıç Yargıç Yargıç


15 Mayıs 1981





- 344 -



Full & Egal Universal Law Academy