Yargıtay
Dairesi: Büyük Genel Kurulu
Esas No: 1970/ 2
Karar No: 1972 / 1
Karar Tarihi: 17.01.1972

(6762 S. K. m. 806, 1256, 1258, 1301, 1338, 1361) (6085 S. K. m. 50)

Dava: Sigorta tazminatını ödeyen sigortacının, sigorta ettirenin halefi sıfatıyla Türk Ticaret Kanununun 1301. maddesi gereğince zarara sebebiyet veren aleyhinde açacağı rücu davasının zamanaşımının, sigortacının sigorta ettirene vaki tediye tarihinden başlayacağına ilişkin Yargıtay Ticaret Dairesinin 23.1.1968, 9.5.1968 ve 30.5.1968 tarihli kararları ile sigorta ettiren için zamanaşımı hangi tarihte başlarsa, onun halefi olan sigortacı yönünden de aynı tarihte başlarsa, onun halefi olan sigortacı yönünden de aynı tarihte başlayacağı kuralını kapsayan 16.5.1963, 26.1.1968 ve 15.5.1969 tarihli kararları arasında açıkça içtihat uyuşmazlığı bulunduğu anlaşıldıktan sonra konu, Yargıtay İçtihadı Birleştirme Hukuk Kısmı Genel Kurulunda görüşülüp, gereği düşünüldü:

Karar: 1 - İçtihat uyuşmazlığının isabetle giderilebilmesi için, her şeyden önce kanunun isabetle tayin ve tahdit edilmesi gerekir.

a) İçtihat uyuşmazlığına konu olan olaylar, genellikle trafik olayı şeklinde meydana gelmiştir. Bir araç karayolunda devrilmiş veya iki yahut daha ziyade araç çarpışmış ve bundan araçlar veya içinde bulunan insanların hayatı yahut da cismani bütünlüğü, zarar görmüştür.

b) Bu durumda olaydan zarar görenlerin, diğer hal ve şartlara göre zarara sebebiyet verenler aleyhinde değişik sebeplere dayanan dava hakları vardır. Bu hakların tespiti, onları halefiyet yolu ile iktisap edebilecek bulunan sigortacının hukuki durumunun belirtilmesi bakımından zorunludur.

1 - Genel hükümlerden önce, özel bir kanun olan 6085 sayılı 232 sayılı Kanunla değişik Karayolları Trafik Kanununun 50. maddesinin ilk fıkrası hükmü gereğince zararı meydana getiren araç sahibinin kusur sorumluluğu söz konusu olur. Bu maddenin genel hükümlere atıf yapan 5. fıkrası hükmü müstesnadı.

2 - Bundan başka zarara sebebiyet veren aracı kullanan şoförün, Borçlar Kanununun 41. maddesinden doğan kusur sorumluluğu vardır.

3 - Nihayet sözü edilen şoförü istihdam eden şahsın yine Borçlar Kanununun 55. maddesine müstenit kusursuz sorumluluğu düşünülebilir.

Ayrıca Türk Ticaret Kanununun 781, 785, 786 ve 806. maddeleri hükümleri gereğince taşıyıcının kusur sorumluluğu söz konusu olur.

İlk üç halde sorumluluk haksız eylem kurallarına tabi olduğu için kanundan son halde taşıma aktine dayanması sebebiyle akitten doğar.

c) Bu sorumluluk hallerinde uygulanacak zamanaşımına gelince, Trafik Kanununun 50. maddesinin ilk fıkrası hükmüne dayanan sorumlulukta zamanaşımı, aynı maddenin son fıkrasında yazılı olduğu üzere "zarar görenin zarara ve failine ıttılaı tarihinden" başlar ve süresi iki yıldır ve "her halde zararı doğuran fiilin vukuundan itibaren on yıldır" zamanaşımı süresini geçmez.

Borçlar Kanununun 41 ve 55. maddelerine dayanan sorumluluk zamanaşımı, aynı kanunun 60. maddesi gereğince "mutazarrır olan tarafın zarara ve failine ıttılaı tarihinden" başlar ve süresi bir yıldır ve "her halde zararı müstelzim fiilin vukuundan itibaren on sene" geçmesinden sonra dava, dinlenmez.

Taşıma aktinden doğan sorumlulukta ise zamanaşımı Türk Ticaret Kanununun 767. maddesinde yazılı olduğu gibi, "eşya taşınmasından eşyanın gönderilen vaki teslimi, yolcu taşımasında yolcunun ulaşma tarihinden", eşya tamamen zayi olmuş veya yolcu ulaşmamış ise "eşyanın teslimi veya yolcunun ulaşması lazım geldiği tarihten" itibaren işlemeye başlar ve süresi bir yıldır. Ancak eşya taşıyıcının hile veya ağır kusurundan dolayı zayi olmuş, noksanlaşmış veya bozulmuş yahut geç teslim edilmişse veya yolcu, taşıyıcının hilesi yahut ağır kusuru yüzünden geç ulaşmış veya meydana gelen bir kaza neticesinde cismani zarara uğramış veya ölmüş ise, taşıyıcının sorumluluğu, 767. maddedeki bir yıllık zamanaşımına tabi olmaz.

2 - Bu suretle sigorta ettirenin, uğradığı zarar yönünden zarara sebebiyet veren aleyhinde mevcut hakların tabi olduğu zamanaşımının başlangıcı ile sürelerine değindikten sonra, onun haklarına halef olan sigortacının hukuki durumunu ve halefiyetin şartlarını kısaca ele almak gerekir.

a) Türk Ticaret Kanununun 1301. maddesinin ilk fıkrasında, "sigortacı, sigorta bedelini ödedikten sonra hukukan sigorta ettiren kimse yerine geçer. Sigorta ettiren kimsenin vaki zarardan dolayı üçüncü şahıslara karşı dava hakkı varsa bu hak, tazmin ettiği bedel nisbetinde sigortacıya intikal eder" hükmü yer almıştır.

Aynı kanunun 1361. maddesinde de bu hükmün doğrultusunda bir başka hüküm sevk edilmiştir: "Borçlarını yerine getiren sigortacı, sigortalının üçüncü şahsa tazmin ettirebileceği bir zararı tazmin ettiği takdirde 1256 ve 1258. maddelerin 2. fıkralarının hükümlerine halel gelmeksizin, üçüncü şahsa karşı sigortalının haklarına halef olur."

Türk Ticaret Kanununun 1301. maddesi hükmü, bu kanunun Sigorta Hukukuna ilişkin beşinci kitabının 2. faslının genel hükümlere ait 1. kısmında yer aldığı için mal (bu arada yangın, ziraat ve hırsızlık) ve sorumluluk (Trafik Kanunu gereğince mali sorumluluk) yani tazminat sigortalarında uygulanır ise de, 1338. maddenin aykırı hükmü sebebiyle can sigortalarında sigortacının halefiyetinden söz edilemez. 1361. madde de denizcilik rizikolarına karşı sigortalarda halefiyet kuralının aynı şartlarla uygulanmasını sağlar.

Bu açıklamadan da anlaşılacağı gibi, 1301. madde hükmünün uygulanması, tazminat sigortalarının nevileri yönünden bir farklılık göstermez.

b) İçtihat uyuşmazlığına konu olan kararlar, trafik olaylarına ilişkin bulunduğundan mali sorumluluk sigortasının hukuki niteliği üzerinde kısa da olsa durmak iktiza eder. Gerçekten Trafik Kanununun değişik 51. maddesine göre motorlu taşıt, müteharrik makine veya lastik tekerlekli traktör sahipleri, bunların varsa römorklarının kullanılmasından üçüncü şahıslar aleyhine doğacak zararları temin etmek üzere mali sorumluluk sigortası aktine mecburdurlar. Bu sigorta, araç sahibinin yani aracı elinde bulundurup ondan yararlananların, aracın kullanılmasından dolayı üçüncü kişilerin maruz kalacağı zararları gidermek, amacına dönüktür. Sigorta aktinin tarafları sigortacı ile araç sahibi olduğu için bunların dışında kalan herkes, üçüncü şahıs durumdadır.

Bunların arasındaki sigorta mukavelesinden veya sigortaya ait kanuni hükümlerden doğan ve tazminat miktarının azaltılması veya kaldırılması sonucunu veren istisnai haller, zarar gören üçüncü şahısların haklarına tesir etmez. Zira aksinin kabulü hem mali sorumluluk sigortasının niteliğine, hem de Trafik Kanununun değişik 53. maddesinin ilk fıkrası hükmüne aykırı düşer. Ancak sigortacı, sigortaya ait kanuni hükümler gereğince ödediği miktarlar için azaltma veya kaldırmaya izinli olduğu oranda sigorta ettiren aleyhine rücu edebilir. Bu rücu, 1301. maddenin kapsamı dışında ve akti münasebetin mevcudiyetine dayanan bir rücudur; şartları, kanun ve mukavele ile taayyün eder. Nitekim, Türk Ticaret Kanununun sigorta, ettirenin rizikonun gerçekleştiğini beş gün içinde sigortacıya ihbar ödevine ilişkin 1292. maddesi, sigorta ettirenin bu ödevini kasten veya kusurlu olarak yerine getirmemesi halinde sigorta haklarını tamamen veya kusurun ağırlığı derecesinde kaybedeceği hükm