Yargıtay
Dairesi: Büyük Genel Kurulu
Esas No: 1952/ 5
Karar No: 1954 / 6
Karar Tarihi: 24.02.1954

Temyiz Mahkemesi Ticaret Dairesinin 20.11.1950 tarih ve 4960/4809 ve 29.9.1951 tarih ve 5277/4808 sayılı ilamlariyle, aynı dairenin 23.11.1951 tarih ve 2437/5823 sayılı ilamı arasındaki içtihat ihtilafının halli gerekli görülmekle toplanan Tevhidi İçtihat Hukuk Kısmı Umumi Heyetinde keyfiyet müzakere olundu;

Dairenin ilk iki karariyle; Osmanlı Bankası tarafından çıkarılmış olan Banknotların tediyeye ibraz müddetini tespit eden ve 2292 sayılı kanunla tasdik edilen 5 Haziran 1933 tarihli mukavelenin üçüncü maddesindeki bir yıllık müddetin Banknot hamillerinin haklarını ıskat eden bir müddet olmadığı içtihat edilmiş olduğu halde 23.11.1951 tarihli kararda bunun tamamen aksine olarak bahis mevzuu müddetin bir sukutu hak müddeti olduğu ve bu müddet zarfında tediyeye ibraz olunmayan Banknotların iptal edilmiş addolunacağı içtihat edilmiştir.

2292 sayılı kanunla tasdik edilen 5 Haziran 1933 tarihli mukavelenamenin üçüncü maddesinde: (Bir senelik müddet zarfında tediyeye ibraz olunmayan Banknotların kanunen iptal edilmiş addolunacağı) tasrih edilmiş olduğu gibi, tediyeye ibraz olunmamaları sebebiyle kanunen hükümsüz kalan Banknotların muadili olup hazineye intikal etmiş bulunan altınların amortisman sandığına devri hakkındaki 5774 sayılı kanunun birinci maddesinde de; (2292 sayılı kanunla tasdik edilen mukaveleye müsteniden tedavülüne son verilmiş olan ve mezkur mukavelenamenin üçüncü maddesi mucibince tespit olunan bir senelik müddet içinde tediyeye ibraz edilmemek suretiyle hazine lehine zamanaşımına uğramış bulunan Banknotların muadili altınların sermayesine mahsuben amortisman sandığına devrolunduğu) açıkca ifade edilmiş bulunmasına binaen bahis mevzuu müddetin bir sukutu hak müddeti olduğu ve dairenin son kararının kanuna muvafık bulunduğu anlaşılmıştır.

Netice; Dairenin 2292 sayılı kanunla tasdik edilen 5 Haziran 1933 tarihli mukavelenamenin üçüncü maddesinde tespit olunan bir yıllık müddetin sükutu hak müddeti olduğuna ve bu müddet içinde tediyeye ibraz edilmeyen Osmanlı Bankası Banknotlarının iptal edilmiş addolunacağına mütedair 23.11.1951 tarihli içtihatının isabetli bulunduğuna, ilk müzakerede 2/3 ekseriyet hasıl olmadığından 24.2.1954 tarihinde yapılan ikinci müzakerede mevcudun mutlak ekseriyetiyle karar verildi.


AYKIRI GÖRÜŞ

Ticaret Dairesi Reisi Tahir Sebük; Dairemizin 20.11.950 tarih, 4960 Esas, 4809 Karar Numaralı kararı ile 23.11.951 tarih 2437/51 Esas, 5823 Karar numaralı kararı arasındaki İçtihat İhtilafının halli bahis mevzuudur.

Karar: 20.11.1950 tarihli kararda: (Osmanlı Bankası tarafından çıkarılmış bulunan Banknotların mahiyetine ve bu muamelenin bizatihi bankacılığın şumulüne dahil bulunmasına ve bu banknotların mecburi tedavüle tabi tutulması ve sonradan da karşılıklarının Hazineye geçmiş olması hususlarının esas muameleye müesir bulunmamasına göre davalı Hazine vekilinin davaya karşı verdiği cevap layihasında ileri sürdüğü görevsizlik itirazı yerinde görülmediği gibi, 2292 sayılı kanun ile tastik edilmiş bulunan sözleşme ile Hazine, hak sahiplerine karşı Osmanlı Bankası yerine geçmiş ve dava mahiyeten banknot karşılığı altının aynen tahsili talebinden ibaret bulunmuş olmasına nazaran davalı Hazine vekilinin davanın idari kazaya tabi bulunacağı ve hadisede bir senelik sükutu hak müddetinin geçmiş bulunduğu yolundaki itrazları da varit bulunmamıştır. Banknotların iptal edilmiş addolunacağına dair sözleşmedeki kayıtta banknot hamillerinin bunları altın ile değiştirme hususundaki haklarının iptali ve Devletin fert aleyhine haksız mal iktisap etmesi manasına gelmeyip, sadece banknotların tedavül hassalarını kaldırmak maksadile konulmuş bulunmaktadır. Mezkur sözleşme evvelce Osmanlı Bankasına tanınmış bulunan banknot çıkarılması ve bu banknotların mecburi tedavül esasına tabi tutulması gibi bir imtiyaz ve yetkinin geri alınması ve banknot bedellerinin muayyen bir müddet zarfında Osmanlı Bankası tarafından Hazineye ödenmesi maksadına müstenit olup, yoksa bu sözleşmenin taraflarından olmıyan hamillerin kanunlarla temin edilmiş haklarının iptali gibi bir mülahazanın asla mevzuubahis olamayacağına göre Hazine vekilinin temyiz dileğinin varit bulunmadığı) neticesine varılmıştır.

Bu içtihadın tesis olunduğu tarihte 5774 sayılı kanun kabul edilmemişti. Bununla beraber Hazine vekilinin tashihi karar talebi 1 Haziran 1951 tarihinde meriyete giren 5774 sayılı kanunun meriyetinden sonra tetkik edilmiş ve Hazine vekili tarafından bu kanuna da istinat edilmiş olmasına rağmen Hazinenin tashihi karar talebi reddedilmiş ve bu suretle 2292 sayılı kanunla tasdik edilen mukavelenamenin üçüncü maddesindeki bir yıllık müddetin banknot hamillerinin haklarını ortadan kaldıran bir sükutu hak müddeti olmadığı kabul edilmiştir.

İkinci Karar: Halbuki, mümasıl bir hadisede 23.11.951 tarihli kararla: Bahis mevzuu bir senelik müddetin (sükutu hak müddeti olduğu ve 6774 sayılı kanunun 5 Haziran 1933 tarihli mukavelenin 3. cü maddesini bu yolda tefsir etmiş bulunduğu) içtihat edilmiştir.

Binaenaleyh, dairenin bu iki kararı arasında açık bir mübayenet mevcuttur. Mübayeneti bu suretle belirttikten sonra, bu mübayin içtihatlardan hangisinin isabetli olduğu hakkındaki noktai nazarımı arzediyorum:

İmtiyaz Mukavelesi: Osmanlı Bankasına banknot (tahvil) ihracı imtiyazı 8 Şubat 1863 tarihli imtiyaz mukavelesile verilmiştir.

Bu mukavelenin dokuzuncu maddesi aynen : (Bankaya irae olundukta bedeli, hamiline tediye ve ita kılınmak şartile işbu banka tahvilat (banknot) imtiyaz inhisarisini haiz olacak ve tahvilatı mezkurenin bedelatı çıkarıldığı mahalden gayride mütalebe olunamayacaktır.) şeklindedir.

Bu maddeye göre hamili tarafından ibrazında, tahvil karşılığı altının tediyesi meşrut iken, Hükümet 1914 tarihinde bu tahvillere mecburi tedavül vasfını izafe etmiş ve bundan sonra müteaddit kanunlarla bankanın imtiyazı temdit edilmiştir. En son yapılan temdit 2292 sayılı kanunla yapılmıştır. 1341 sayılı kanun bu kanuna ek bir kanundur. Devlet, bir taraftan Osmanlı Bankası'nın imtiyazını temdit ederken diğer cihetten, Osmanlı Bankası tahvillerinin tedavül rejimine son vermek istemiştir. İşte bu sebepledir ki: Hükümet, Osmanlı Bankası ile akdettiği 5 Haziran 1933 tarihli Mukavelenin üçüncü maddesile; bu (Rejime) 31 Kanunuevvel 1941 tarihinden itibaren her an nihayet vermek hakkına malik olduğunu Osmanlı Bankasına kabul ettirmiştir. Bu mukavele 2229 sayılı kanunla tasdik edilerek meriyete girmiş, Hükümet te mukavelenin kendisine tanıdığı Selahiyete istinaden 1 Nisan 1947 tarihinden itibaren bi