Dairesi: Büyük Genel Kurul
Esas No: 1945/19
Karar No: 1946/13
Karar Tarihi: 20.11.1946

Zingal (Zindan ve Çangal) Ormanları Türk Anonim Şirketi ile Tarım Bakanlığı arasındaki 10.02.1926 tarihli ve elli sene müddetli sözleşmenin on dördüncü maddesinde sözü geçen şirkete ihale olunan ağaçların fiatları tespit edildikten sonra bu fiyatların bir Sterlin lirası 800-900 kuruş arasında mütedavil olmasına göre tayin edilmiş olup Sterlin lirasının her üç aylık taksitin hululüne tekaddüm eden üç ay zarfındaki vasati rayici bu iki haddin vasatisinden yani 850 kuruştan % 20 nispetinde veya daha fazla bir nispette azalıp çoğaldığı takdirde mezkur fiatlar işbu nispet içinde hulul eden taksite mahsus olmak üzere arttırılıp eksiltileceği ve % 20 nisbetinden aşağı olan değişikliklerin fiat üzerinde müessir olmadığı bildirilmiş ve işbu sözleşmenin bazı maddelerini değiştiren ve üç sene müddeti ihtiva eden 16 Haziran 1932 tarihli ek sözleşmenin birinci maddesinde ise müteahhidin kesip de ormandan çıkaramadığı ağaçlardan yalnız kayın ağacı fiatı 108 kuruşa indirilerek diğer ağaç fiatları esas sözleşme ile kabul edildiği şekilde bırakıldığı ve bu fiyatların bir Sterlin lirasının 800 900 kuruş arasında mütedavil olmasına göre tayin edilmiş olup Sterlin lirasının her üç aylık taksitin hululüne tekaddüm eden ay içindeki vasati rayici her iki haddin vasati rayicinden yani 850 kuruştan % 20 nispetinde fazla olursa % 20 ye kadar (% 20 dahil) bir şey aranılmayarak üst tarafından nispet dahilinde fiyata zam olunacağı ve % 20 nisbetinden noksan olduğu takdirde müteahhidin bir iddia dermeyanına hakkı olamayacağı ve işbu değiştirilmiş şekil uyarınca tahakkuk edeceklerden üç sene için bir şey aranılmayarak üç senenin nihayetinde dördüncü seneden itibaren tahakkuk eyleceklerin % 20 nisbetinden fazlasının gözönünde tutulacağı zikredilmiştir.

Bahsedilen şirket tarafından evvelce orman idaresi aleyhine açılan müteaddit davalarda ek sözleşmede tayin edilen üç senelik sürenin bitmesinden sonra tahakkuk ettirilen taksit bedellerinden Sterlin lirası rayicinin % 20 den fazla düşmesine rağmen esas sözleşmenin on dördüncü maddesi hükmüne aykırı olarak orman idaresince ağaç bedelleri üzerinden tenzilat yapılmaksızın tediyatın mahsubu cihetine gidildiğinden bahsile ingiliz lirası rayicinin değişikliği nispetinde fiyatların tenzili suretiyle yapılacak hesap neticesinde idarenin almış olduğu fazla paranın tahsili isteminde bulunulmuş ve bu isteme uygun olarak verilen kararın İngiliz lirasının vasat rayicinde husule gelen değişikliğin % 20 nispetinde olduğu veya bu nispeti aştığı takdirde değişikliğin % 20 nisbetinden eksik olan kısmının mutlak olarak takarrur eden fiatlar üzerinde müessir olmaması sözleşme ile istihdaf olunan gayeye ve hakkaniyet kaidelerine daha uygun olduğu ve ek sözleşme, esas sözleşmenin on dördüncü maddesinde bahis konusu olan hükmü değiştirecek bir kayıt ve sarahati muhtevi olmadığı gerekçesiyle Ticaret Dairesinin çokluk karariyle onanmakta bulunmuş iken son defa yine aynı şirketin, orman idaresi aleyhine açtığı mümasıl bir davanın incelenmesi sırasında ek sözleşmenin birinci maddesinde gösterilen müddet içindeki Sterlin lirasının vasati rayici taraflarca vasati olarak kabul edilen Sterlin lirası rayicinden % 20 nispetinde noksan olduğu takdirde müteahhidin bir iddiada bulunmaya hakkı olamayacağı ve işbu ek sözleşmenin birinci maddesinde yazılı değiştirilmiş şeklin 16 Haziran 1932 tarihinden itibaren üç senenin bitmesini müteakip yürürlüğe gireceği tasrih edilmiş olup her ne kadar bu maddede Sterlin lirası rayicinde % 20 nispetinde bir artış görüldüğü halde bunu fiatlar üzerinde müessir olmayacağı taraflarca kabul olunmuş iken aynı nispette eksiliş vukuu takdirinde davacının bir hak iddia edemeyeceğinden bahsedilmesi ilk bakışta taraflar arasında tesisi gerekli bulunan hukuki müsavata aykırı bir şekil gibi gözükmekte ise de, iktisadi buhran dolayisiyle müteahhitlere gösterilen bazı kolaylık ve menfaatler karşılığı olarak bu istisnai kaydın sözleşmeye geçirildiği gözönüne alındığı surette müteahhit aleyhine ve idare lehine konulan bu kaydın hakkaniyet ve madelet prensiplerine aykırı bir ciheti görülemeyeceğinden Sterlin lirası rayicindeki düşüklük % 20 nisbetinden noksan olduğu takdirde mezkur üç senelik müddetin bitmesinden sonra tahakkuk ettirilen taksit bedellerinden müteahhidin tenzilat yapılmasını istemeye hakiki olamayacağı yolunda eski telakki ve içtihada aykırı yeni bir oyçokluğu belirdiğinden bahsile keyfiyetin tevhidi içtihat yoluyla halli Yargıtay Ticaret Dairesi Başkanlığının 18.07.1945 tarihli yazısiyle istenilmesi üzerine uyuşmazlığın konusunu teşkil eden mezkur yazı ile ilişiği ilam örnekleri çoğaltılıp dağıtılarak 16.10.1946 günü için müzakerenin başlayacağı Genel Kurul Üyelerine bildirilmişti.

Muayyen zamanda toplanan kurula (elli iki) zatın iştirak ettiği görüldükten ve müzakere nisabı tahakkuk ettikten sonra Birinci Başkan Halil Özyörük'ün Başkanlığında müzakereye başlanarak uyuşmazlık konusu ilam örnekleri Birinci Başkan tarafından okunduktan ve hadise telhisen anlatıldıktan sonra söz alan;

Ticaret Dairesi Başkan Memduh Ülgü: Ziraat Bakanlığı ile Zingal şirketi 10.02.1926 senesinde elli sene için bir mukavele yapıyor. Mukavelenin on dördüncü maddesinde ağaçların fiatları sıralanmıştır; Burada bu fiyatların kati olmadığı gösteriliyor. Sterlin lirası azalıp çoğaldığı takdirde üzerinde durulmak lazım geliyor. % 20 derecesinde tesir etmiyecek bu haddi geçerse o zaman üzerinde durulmak indirmek veya çıkartmak lazım gelecek mesele budur. Bu mukavelenin on dördüncü maddesinde böylece tesbit olunmuş ve 932 senesinde buhran ve fevkalade vaziyet hasıl olunca müteahhitler taahhütlerini yerine getiremeyecek duruma gelmişler 16.6.935 tarihinde bir ek sözleşme yapılmış (% yirmiden noksan olursa müteahhidin bir hakkı olamayacağı) kaydı konmuş bunun aksine olarak fazlaya çıkarsa Bakanlık isteyecek.

Birinci iş geldiği zaman İngiliz lirası sükut etmiş ve indiğinden bahsile şirket dava etmiş on dördüncü madde hükmünü ek sözleşme değiştiremeyeceği şeklinde tasdik etmişiz. Diğer bir dava gelmiş ve ek sözleşmenin birinci maddesini okumuşuz bir şey işleyemeyeceği kaydını görmüşüz ve müteahhidin mahrumiyeti fıkrası müteahhitlere gösterilen bazı kolaylıklar dolayisiyle bu kaydın geçirildiği ve hakkaniyet prensiplerine aykırı olmadığı şeklinde yeni bir içtihat teessüs etmiştir. Selefim Fuat Hulusi Demirelli zamanında hasıl olan bu durumda ben de şahsen ikinci kararın doğruluğuna kail oluyorum dedi.

Yusuf Kemal Arslansan; evvelki içtihata aykırı olarak oy çokluğuyla beliren yeni içtihadın doğruluğu ileri sürülmesine göre anlaşmazlık bittabi devam ediyor demektir. Bu itibarla anlaşmazlığın içtihatların birleştirilmesi yoluyla yüksek kurulunuzca çözülmesi gereklidir. Tarım Bakanlığı Orman işletmelerinde müteahhitlerle; müstakar bir mikyas olarak kabul ettiği; biri altın diğeri Sterlin lirası üzerinden iki tip sözleşme yapmaktadır. Sözleşmelere altın ve Sterlin lirası için gösterilen vasatı rayiçlerde sözleşme tarihinden sonra yüzde yirmiden fazla bir artma ve eksilme husule geldiği takdirde yüzde yirmiye kadar bir şey aranılmayarak yüzde yirmiden fazla artma ve eksilmenin iki taraf lehinde hesapta nazara alınması kayıtları konuluyor.

1929 yılından itibaren cihanda baş gösteren mali buhran müteahhitlerin durumunu da ağırlaştırdığından iş Danıştaya intikal ediyor. Danıştay bu sözleşmelerde bazı değişiklik yapılmasını madelete uygun buluyor. Bunun üzerine Zingal ve Çangal Ormanları Türk Anonim Şirketi ile Tarım Bakanlığı arasında yapılan 10.2. 1926 tarihli ve elli yıl müddetli sözleşmeye diğer sözleşmelerde yapıldığı gibi 16 Haziran 1932 tarihinde bir ek sözleşme yapılıyor. (1926 tarihli esas ve 16.06.1932 tarihli ek sözleşmenin hadiseye uygulanabilecek maddeleri okunuyor). Ek sözleşmenin birinci maddesine göre taraflarca bu sözleşme 16 Haziran 1932 tarihinden itibaren üç sene devam edeceği ancak buhran devam eylediği surette taraflar ek sözleşme hükmünün üç yıl daha uzatılmasını kararlaştırabilecekleri ve üç yıl içinde altın ve Sterlin lirası rayiçlerinde husule gelecek yüzde yirmiden fazla artma ve eksilmenin hesapta nazara alınmayacağı esası kabul ediliyor. Ek sözleşmede kararlaştırılan üç yıl süre 935 yılında bitmiş ve taraflarca 935 yılından sonra buhranın devam etmekte olduğu da iddia kılınmış olmasına göre artık ek sözleşme hükümleri kalkmış 926 tarihinde esas sözleşme ve bu sözleşmenin on dördüncü maddesi hükümleri tekrar yürürlüğe girmiştir. Binaenaleyh 935 tarihinden sonra 926 tarihli esas sözleşme hükümleri dairesinde tekrar rayiçlerde yüzde yirmiden fazla artma ve eksilmenin hesapta nazara alınması lazımdır.

2- 16 Haziran 1932 tarihinden itibaren üç yılın hitamından sonra da altın ve Sterlin rayiçlerinde yüzde yirmiden fazla bir eksilme husule geldiği takdirde müteahhitlerin bir şey isteyemeyeceği tarzında sözleşmeyi yorumlamaya sözleşme ve birinci madde hükmü hiç bir veçhile müsait değildir. Binaenaleyh bu iki sebepten ötürü müesses eski içtihat esas ve ek sözleşmelere ve hakkaniyete tamamen uygundur. Mütalaasındayım dedi.

Memduh: Son fıkra mühimdir. Üç sene için hiçbir şey istenmeyecek dördüncü seneden itibaren buhran geçmemiş oldukça birinci madde hükmü baki kalacaktır. Buhran kalktı diye de bir müdafaa yoktur. Zeyl mukaveleyi yapmaya sebep olan ahvalin devam ettiğini iki taraf kabul etmiş oluyor dedi.

Vaktin darlığına binaen devam olunmak üzere gelecek celseye talik kılındı. 16.10.1946

- (İkinci Oturum: 13.11.1946)

Bu gün Genel Kurula (elli bir) zatın iştirak ettiği görüldükten ve müzakere nisabı tahakkuk ettikten ve geçen oturumdaki müzakere safahatı telhisen Birinci Başkan tarafından anlatıldıktan sonra söz alan:

Memduh Ülgü: Gerek dairemiz kurulunda vukua gelen tebeddül dolayisiyle ve gerekse geçen oturumdaki tartışmadan mülhem olarak keyfiyetin evvelemirde dairemizce görüşülmesi lüzumunu hissetmiş bulunuyoruz. Lüzum gösterildiği takdirde tekrar yüksek kurulunuza arzedilmek üzere tevhidi içtihat konusunu teşkil eden dosyanın iadesini rica ediyoruz. Demekle oylara başvurularak:

Sonuçta: Ticaret dairesi Başkanının teklifi muvafık görüldüğünden dosyanın mezkur daire Başkanlığına tevdiine 13.11.1946 tarihinde oybirliği ile karar verildi. (¤¤)


Full & Egal Universal Law Academy