Dairesi: Büyük Genel Kurul
Esas No: 1943/23
Karar No: 1945/12
Karar Tarihi: 07.11.1945

(6762 S. K. m. 25) (743 S. K. m. 1) (3202 S. K. m. 40) (YİBK 27.02.1929 T. 1929/9 E. 1929/3 K.) (YİBK 24.04.1929 T. 1929/6 E. 1929/7 K.) (YİBK 09.12.1936 T. 1936/30 E. 1936/33 K.) (YİBK 05.04.1939 T. 1937/19 E. 1939/32 K.) (YİBK 08.05.1940 T. 1939/36 E. 1940/85 K.) (YİBK 20.02.1946 T. 1945/12 E. 1946/5 K.) (YİBK 14.01.1948 T. 1943/30 E. 1948/2 K.) (YİBK 15.03.1950 T. 1945/28 E. 1950/6 K.) (YİBK 22.06.1955 T. 1952/9 E. 1955/10 K.) (YİBK 30.11.1955 T. 1954/15 E. 1955/21 K.)

Emniyet Sandığına merhun bulunan gayrimenkullerden bazısının paraya çevirme yoluyla yapılan artırma ve ihalesi neticesinde mezkur sandık tarafından temellük olunup sonradan açık ve ihtiyari artırma ile başkasına satılması ticari muamelelerden sayılıp sayılmayacağı hususunda Yargıtay Dördüncü Hukuk Dairesinin 26.6.941 tarih ve 1237/1648 sayılı ilamı ile Ticaret Dairesinin 22.6.942 tarih ve 41-3076/1725 sayılı ilamı arasında hasıl olan aykırılığı halli Ticaret Dairesi Başkanlığının 5.7.943 gün ve 89 sayılı tezkeresiyle istenilmiş olmakla ihtilafın konusunu teşkil eden ilamlar çoğaltılarak Genel Kurul Üyelerine dağıtılmıştı.

Müzakere için tayin olunan 10.10.945 tarihine rastlayan çarşamba günü saat 9,30 da toplanan Genel Kurul Birinci Başkan Halil Özyörüğün başkanlığı altında müzakereye başlıyarak ihtilafın esasını teşkil eden noktalar hulasaten Birinci Başkan tarafından izah edildikten ve dosyadaki kağıtlar okunduktan sonra söz alan;

Ticaret Dairesi Başkanı Fuat Hulusi Demirelli: Emniyet Sandığı bidayette dersaadete mahsus olmak üzere teşkil edilmiş ve Avrupada emsalini gördüğümüz (Mont de charite) ler esas ve örnek tutulmuştur. Bu gibi sandıklar oralarda tamamiyle mahallidir. Bulundukları yerlerin belediyelerine bağlıdır. Belediyeler de tabii iç Bakanlıklara bağlıdır. O gibi sandıklar halkçı müesseselerdir. Ve oralarda menafii umumiyeye hadim müesseselerden sayılımıştır. Esas gayeleri halka yardımdır. Halkın ihtiyacı gözetilerek kurulmuştur. Bizde İstanbul Emniyet Sandığı sonradan Ziraat Bankasına bağlanmış ve başka yerlerde de şube açması kabul olunmuştur. İkrazda bulunan bu müessese para ödenmediği zaman eldeki rehni paraya çevirmek hususunda bazı imtiyazlara malik ise de bu imtiyazlar tam değildir. Çünkü artırmaları sandık, fakat sonunda satışı icra dairesi yapar. Malumdur ki yargılama ve icra usulleri amme hukukundandır. Onun için artırma ve satış işleri ticaret ve bankacılık olamaz. Bu muameleler usul ve takip muameleleridir. Artırmaya çıkarılan menkul ve gayrimenkule talip zuhur etmezse sandık kendisi artırıp bunları icradan alabilir Bunlara ne ile malik olur? Ancak cebri icra yoluyla malik olabilir. Burada sandık gayrimenkul rehni temettü için almıyor. Daha fazla artıran olmadığı için alıyor. Şu halde hadise Ticaret K. nun on sekiz ve yirmi üçüncü maddelerine temas etmez. Nitekim bir tüccarın kendi matlubunu tahsil için vekil tutması ticari bir muamele değildir. Bu heyet öyle karar vermiştir. Bu sandığın yapmış olduğu muameleler ticareti teshil edici muamelelerden değildir. Bunu teshil edici muameleler meyanına ithal edecek olursak (Accesoir) nazariyesini pek çok tevsi etmiş oluruz. Zaten ticaret mahkemelerine tevhidi içtihat kararlarıyla bir çok yükler yüklenmiş bulunmaktadır. Ev tahliyesiyle dükkan tahliyesi arasında hiç bir fark yok iken dükkan tahliyeleri Ticaret Mahkemelerine yüklenmiş ve bu tahliye işleri müstacel mevaddan sayıldığı için Yargıtay, Ticaret Dairesindeki asıl kara ve deniz ticaret davalarını geciktiriyor.Bu yüzden bir çok şikayetler oluyor. Bunları istidraden arz ediyorum. Hadisede sandık kendisine kanunun verdiği salahiyetle icradan aldığı malı mecburen satıyor. Hatta nizamnamesine göre altı ay beklemek mecburiyetindedir. Altı ay içinde borçlu borcunu ve faizini öderse gayrimenkulünü geri alır. Sandık ona ferağı iade mecburiyetindedir. Böyle işlerde gayrimenkulu karla satmak maksadiyle almak yoktur ki sonraki satış ticari muamele sayılsın. Temini temettü için almıyor. Banka muamelesidir diye ticaret mahkemesini işgal etmemelidir. Bugün Ankara İş Bankası memurları için apartmanlar almış ve memurlarını mesken buhranı dolayısıyla bu evlerde oturtmaktadır. Günün birinde bunları satsa bu banka muamelesi ve ticari muamele olamaz. Dairemizin kararında isabet mevcut olduğu kanaatındayım.

Dördüncü Hukuk Dairesi Başkanı Fevzi Bozer: Ticaret Kanununun yirmi birinci maddesinde "zirde tadat olunan muamelat, sureti mutlakada yani akidin niyet ve sıfatı nazarı itibara alınmıyarak ticaridirler" diyor. Bu muamelelerden biri de bu maddenin beş no. lu fıkrasında yazılı "hususi ve umumi bankalar muamelatladır. Bu kanunda hangi bankaların umumi hangilerinin hususi olduğu tarif edilmemiş olduğu gibi bankaların yapmakta olduğu işlerin neden ibaret olduğu da gösterilmemiştir.

Fikrimce bu tarif ve izaha da lüzum yoktur. Çünkü beş no. lu fıkrada mutlak surette "hususi ve umumi bankalar muamelatı" demek suretiyle bütün muamelelere işaret olunmuştur. Zaten bankaların yapmakta olduğu işler, ihtiyaçlara göre günden güne artmakta olduğundan bunların hududunu kesin surette tayin etmek mümkün de değildir. Bu itibarla, kanunumuz bankaların bütün işlerini mutlak surette yani akitlerin niyet ve sıfatını nazara almıyarak ticari addetmiştir. Akitlerin yalnız birinin banka olması da kafidir. Diğer tarafın sıfat ve niyetinin ne olduğu aranmaz. Zira Ticaret Kanununun yirmi üçüncü maddesi gereğince, bir akit, taraflardan yalnız biri için ticari olsa dahi hilafına kanunda sarahat olmadıkça bütün akitlerin bu akitten doğan borçları hakkında Ticaret Kanunu tatbik olunur.

Emniyet Sandığına gelince; bu sandık 303 tarihinde teşkil edilmiştir. Ne iş yapacağı da nizamnamesinde gösterilmiştir. Birinci maddesinde "Emniyet Sandığı, efradı ahali tarafından kendisine tevdi olunacak akçayı karzan kabul ve işbu nizamnamede tayin olunan şerait üzere faizle ret ve teslim etmek ve talep edenlere faizle akça ikraz eylemek maksadıyla teşkil edilmiştir" diyor. Yani Emniyet Sandığı banka muamelelerinden bir kısmı olan ödünç verme ve ödünç alma işlerini yapmaktadır. Bundan başka nizamnamenin yirminci maddesinde sandığın menkul esham ve tahvilat ile gayrimenkul mallar terhini mukabilinde ödünç para vereceği gösterilmiş olduğu gibi otuzuncu maddesinde de açık artırmaya çıkarılan merhun gayrimenkulün kıymeti müsait olduğu takdirde sandık idaresinin müzayedeye iştirak ile matlup miktarına kadar ihale bedelini artırarak merhunu satın alabileceği de tasrih edilmiştir. Şu halde sandığın yapabileceği işler, ikraz ve istikraz, merhunu satın almak ve satın aldığı şeyi başkasına satmaktan ibarettir diyebiliriz.

Gayrimenkul satın almak ve başkasına satmak ticari bir iş midir? Bu hususta Ticaret Kanunumuzun on sekizinci maddesi şöyle diyor: "Tacir olan ve olmayan eşhasın ahara bey ve ferağ ederek temini temettü kastiyle envali gayrimenkule iştira ve teferruğ etmeleri ve bu niyetle iştira ve teferruğ ektikleri envali gayrimenkuleyi bey'ü ferağ eylemeleri muamelatı ticariyeden maduttur."

Dikkat ettim ki tacir olan ve olmayan kimselerin gayrimenkul alım ve satımına müteallik yaptıkları akitlerin ticari olabilmesi için esaslı şart temettü kastıdır. Fakat yukarıdaki izahlardan kolayca anlaşılır ki banka muameleleri bu on sekizinci maddenin bir istisnasını teşkil eder. Zira banka muameleleri mutlak surette ticaridir. Kastı niyet aranmaz. Bunu bir misal ile de teyit edeyim: Ticaret Kanunumuzun 747. maddesinde "Bir istikraz mukavelesinin ticari addedilmesi için mebaliği müstakrazının umuru ticariyede sarfedilmek üzere istikraz edilmiş olması şarttır" deniyor. Bu maddeye göre adi istikraz ile ticari istikrazı yekdiğerinden ayırt edecek yegane ölçü, ödünç alınan paranın ticaret işlerinde kullanılmak üzere ödünç alınmış olmasıdır. Eğer bu maksatla ödünç alınmış ise ticari, aksi takdirde adi bir karz olur.

Fakat bankaların ikraz ve istikraz muamelelerinde bu kasıt aranmaz. Bunda daireler arasında söz birliği ve içtihat birliği vardır. Bankaların ikraz ve istikraz muamelelerinde kastı niyet aranmadığı gibi bunların başkasına satmak için gayrimenkul alıp satmalarında da kastı niyet aranmamak lazım gelir. Bu sebeplere binaen dairemizin kararında daha ziyade isabet olduğu fikrindeyim.

Üçüncü Hukuk Dairesi Başkanı Memduh Ülgü: Sayın arkadaşlarımın bugün tartışma konusu olan meseleye dair olan kıymetli mütalaalarını dinledik. Ben işe daha ziyade nazari cepheden temas edeceğim: Hadiseyi hal için iki nokta üzerinde durmak lazım geliyor: birincisi ticari muamelelerin esasları, diğeri de bankacılık esaslarıdır.

A- Ticari muameleleri tayin sadedinde eski tabir veçhile efradını cami ağyarını mani bir tarif yapılamamıştır. Dünya ticaret kanunları bunları saymak suretiyle belirtmişler ve bunu yaparken de kazanç mal sandığından ziyade müstahsil ile müstehlik arasında tavassut esasını gözetmişlerdir. Çünkü dünyada tacir kadar memur da çiftçi de netice itibariyle hayat ve refahını kazanmak için çalışır; fakat memur ve çiftçi hiç bir zaman ticaret yapmış olmaz. Mesela on beş, on altı ve on yedinci maddeler arzettiğim tavassut esasına dayanır. Kazanç maksadının bunların ticari olmasında rolü yoktur". Gayrimenkul üzerine yapılan alım satım muamelelerinin ticari sayılmasına gelince bu pek nadirdir. Bunlarda mülkiyetin nakli muamelesi pek ağır olduğundan bir çok memleketler bunları ticari saymamışlardır. Yalnız İtalya Kanununda ve ondan iktibasen de bizde olabiliyor. Mesela bir sermayedar tekrar satmak ve ziyade kazanmak maksadıyla bir toprağı satın alır ufak parçalara tefrik ederek satarsa bu iş ticari olur. Yeter ki kazanç maksadıyla yapılmış olsun. Diğerlerinde böyle değildir. Mesela belediye kışın fukaraya maliyet fiyatından daha ucuza satmak üzere kömür alsa ve bu suretle zararına satsa bu iş yine ticaridir. Emniyet Sandığının yapmış olduğu muameleye gelelim.

Bu sandık bir para ikraz ediyor. Mukabilinde sermayesini sağlamak üzere bir gayrimenkul rehnalıyor. Borç zamanında ödenmediğinden satışa çıkarıyor, kimse talip olmuyor, kendisi alıyor. Bir müddet sonra elden çıkarıyor; bunu zaruri olarak aldı, parasını ve sermayesini sağlamak için aldı. Temini temettü kastiyle almış olmadı. Böyle olunca orada lazım olan kazanç unsuru yoktur. Ticari sayılamaz. Bankacılık esasına gelince:

Filvaki Emniyet Sandığı bankadır ve yaptığı ikraz muamelesi de banka muameleleridir. Fakat gayrimenkul alım satımı banka muamelelerinden addedilmemiştir. Bütün müelliflerin saymış olduğu banka muameleleri meyanında gayrimenkul işi yoktur. Emniyet Sandığının yaptığı bu muamele ne aslen ve ne de feran banka muamelesi değildir. Emniyet Sandığı nizamnamesindeki müsaadeler ana kanun olan Ticaret Kanununun ışığı altında tefsir ve tatbik edilmek zaruridir. Yani kazanç maksadı olmayan bu işi nizamname ticari kılamaz. Ticaret Dairesinin kararı ve noktai nazarı kanunun ruhuna daha uygundur.

Y. Kemal Arslansan : Emniyet Sandığına bir gayrimenkul ipotek irae olunmak suretiyle alınan ödünç paranın vadesinde ödenmemesi yüzünden yapılan artırma sandık uhdesinde kalması ve sonra da sandığın bu gayrimenkulu ihtiyari ve aleni artırma ile satması sandık statüsünün otuz ikinci maddesi hükümleri dairesinde yapılmış esas ödünç: işinin devamı olan bir muameledir. Sandığın statü hükümleri dairesinde mezun olduğu bir işlemi yapmış olması hiç şüphesiz banka muamelesi olacağından Ticaret Kanununun yirmi birinci maddesinin beşinci bendi hükmüne göre banka işlemi de mutlak surette ticaridir. Zira Emniyet Sandığının yaptığı bir işin Ticaret Kanununun yirmi birinci maddesinin mutlak surette ticari saydığı, bir muamele cümlesinden bulunup bulunmadığı keyfiyeti Bankalar Kanununa ve sandığın statüsüne göre tayin olunur. Binaenaleyh kanun ve statü hükümleri dairesinde sandıkça yapılmış ve esas muamelenin devamı olan bu iş banka muamelesidir. Bu gayrimenkulun cebri icra yoluyla satışında sandık uhdesinde kalması ve statüd