Dairesi: Büyük Genel Kurul
Esas No: 1942/22
Karar No: 1943/16
Karar Tarihi: 05.05.1943

İnşa ve ikmal edilmiş olan demiryollarının tevsii maksadiyle istimlak edilmesi lazım gelen gayrimenkul bedelinin takdir ve tayini 929 ve 1607 sayılı hususi kanunların koyduğu esaslar dairesinde yapılıp yapılmayacağı hususunda Temyiz Üçüncü Hukuk Dairesinin 26/9/939 tarih ve 10092/8446 ve Dördüncü Hukuk Dairesinin 30/6/941 tarih ve 664/1691 sayılı kararlarının havi ilamları arasında husule gelen içtihat ihtilafının halli Adliye Vekaleti Hukuk işleri Umum Müdürlüğünün 16 mayıs 942 tarih ve 3989 sayılı yazısıyla istenilmesine mebni birinci toplanmada karar nisabı hasıl olamamasına mebni 28 nisan 943 tarihinde tekrar toplanan Heyeti Umumiyeye kırk bir zatın iştirak ettiği görüldükten ve müzakere nisabı tahakkuk ettikten ve zikri geçen yazı ile ihtilafın mevzuunu teşkil eden ilamlar okunduktan ve hadise bir kerre de Birinci Reis İhsan Ezgü tarafından izah edildikten sonra söz alan:

Fevzi Bozer: Dairemizle Yüksek Üçüncü Hukuk Dairesi arasında husule gelen ihtilaf, Devlet Demiryolları istimlakine taalluk etmektedir. Malumdur ki, Devletçe inşa edilmekte ve edilecek olan demiryolları için hususi bir istimlak kanunu vaz edilmiştir. 929 sayılı kanunun üçüncü maddesi hükmüne göre Devlet Demiryolları ve teferruatına lüzumu dolayısıyla işgal edilmiş veya edilecek olan gayrimenkullerden hakiki ve hükmî şahısların mutasarrıf oldukları arazi ve emlakin bedeli istimlaki mezkur hatların inşası için neşredilen kavaninin tarihi neşrinde alınan vergisine göre hesap edilecek kıymetidir. Vergisi bulunmayanların kıymeti emsalinin vergisine nazaran tayin olunur.

Bu kanun hükmü 1607 sayılı müzeyyel kanunla mübayaa edilen veya edilecek olan demiryollarına da teşmil edilmiştir. 1607 sayılı kanunun ikinci maddesi mucibince bu hatlar ve teferruatı için istimlakine lüzum görülecek gayrimenkullerin bedellerinin tayininde işbu demiryollarının mubayaaları tarihindeki vergileri esas tutulur.

Demiryollarının inşasına ait kanunun neşri veya mübayaası tarihinde mevcut olmayıp da sonradan yapılmış veya yapılacak olan emlakin kıymetleri de üçüncü madde mucibince istimlak tarihindeki vergilerine göre vergileri konmamış ise emsallerinin yine istimlak tarihindeki vergisine göre hesap olunur.

İşte Devlet Demiryolları istimlak Kanunu hükümleri bundan ibarettir. Görülüyor ki, bu nevi istimlaklerde vergi kıymeti esastır. Ancak, vergi kıymetine göre, istimlak bedelinin takdir edilebilmesi için istimlakin devletçe inşa edilmekte bulunan veya atiyen inşa edilecek olan demiryollarına taalluku şarttır. Aksi takdirde umumi hükümler dairesinde gayrimenkulun değer bahası takdir olunur. Bu hüküm 929 sayılı kanunun birinci ve üçüncü maddelerinden sarahaten anlaşılmaktadır.

Hadisemizde istimlak, inşa edilmekte bulunan yahut inşa edilecek demiryollarına taalluk etmeyip, on beş sene evvel inşaatı bitmiş olan demiryolunun tevsii maksadiyle yapılmıştır.

1 - Tevsi, inşa demek değildir. Bir kerre demiryolunun inşası için bir kanun neşri lazımdır. Tevsi için böyle bir mecburiyet yoktur.

2 - Devlet Demiryolları istimlak Kanunu istisnaî bir kanundur ki, ancak devletçe inşa edilmekte ve atiyen edilecek olan demiryolları için yapılacak istimlaklerde tatbik olunur. Eskiden mevcut demiryolunu tevsi maksadiyle yapılan istimlaklerde tatbik olunamaz.

3 - Esbabı mucibe layihasından ve Büyük Millet Meclisince cereyan eden müzakerelerden anlaşıldığına göre demiryolları hakkında hususi bir kanun yapılmasına saik şudur: Demiryolları arazi ve emlak kıymetini tezyit etmiş, arazi ve emlak sahipleri bundan ziyadesiyle faydalanmışlardır. Bundan devlet şerefiye namıyla bir şey almıyor. Üstelik vergisine göre hesap edilecek bir istimlak bedeli veriyor. Bununla beraber arazi ve emlak sahipleri için az çok bir zarar var, fakat kazanç daha ziyadedir. Yani faydası zararını telafi edebilecek derecededir. Bunun için demiryolları istimlakinde vergi esas kabul edilmiştir.

Eskiden mevcut olan hattı tevsi, kıymetin tezayüdüne sebep olmamıştır. Çünkü hattın inşası zamanında gayrimenkulun kıymeti zaten artmıştı. Zaman geçtikçe de tezayüt etmiştir. Onun için tevsi için istimlaklerde verginin esas tutulması tecviz edilemez. Bunun içindir ki, dairemiz yalnız bu hususta ahkamı umumiyeye tevfikan değer baha lazım gelir, demiştir.

Şemsettin Temizer: Devlet Demiryolları istimlak Kanununda da mahkemeye gidileceği yazılıdır. Reis Beyin de izah ettiği gibi teşkilatı esasıyeye daha muvafık bulduk.

Sait Barlas: Elimizde dört adet istimlak kanunu vardır. Gerek inşa ve gerekse tevsi için olsun bu kanun tatbik edilir. Teşriî bir merciden çıkan bu kanunu hususiyi mevridine hasretmek lazımdır. Bu kanun mer'i oldukça bunun çerçevesi haricine çıkarak Umumi istimlak Kanununu tatbik etmeye imkan yoktur.

Necmettin Zahir: Bu kanunun tatbikini Dördüncü Hukuk dahi kabul ediyor. Ancak Mahkemeye gittikten sonra artık bu kanun tatbik edilmez, diyorlar. Ben orada iken böyleydi.

Fevzi Bozer: Necmettin Beyin hatırında yanlış kalmış olacak. Müceddeden inşada hususi kanunlar tatbik olunur. Fakat tevsi meselesinde umumi hükümlere göre istimlak bedelinin takdiri icap eder. Biz buraya tevsi işinde Demir yollar istimlak Kanununun tatbik edilip edilemeyeceği meselesini hal için müracaat ettik.

Şefkati Özkutlu: Sait Bey Efendinin fikirleri daha mülayim geliyor. Her kanun kendi hususiyetine göre mütalaa edilir. Mübayaa olunan hatlar ile inşa halindeki hatlar başka başkadır. Mevcut bir hattı satın almakta inşa mevzuubahis olamaz.

F. Hulusi Demirelli: Bendenizce Teşkilatı Esasiye Kanununun yetmiş dördüncü maddesine muhalif bir kanun olmaz ve hiç bir kanun dahi bu kanuna muhalif olarak tefsir edilemez. Değer bahayı vermek gayei asliyedir. Bu kanunların her birinde teşkilatı esasıyeden inhirafı kabul etmiyorum. Evvelen vergi kıymeti esas edilir. İtiraz vukuunda veya mahkemeye gidildiğinde değer bahaya gideriz. Tevsi için de bidayeten Devlet Demiryolları İstimlak Kanunu tatbik edilecektir. Aksine mülabis mütalaayı maalesef kabul edemeyeceğim. İkinci noktai nazara temayül ederim.

Şefkati Özkutlu: F. Hulusi Beyefendi teşkilatı esasıye işini gayet güzel bir surette kapalı bir halde izah etti. Benim de hoşuma gitti. Fakat bu heyette bu kanun Teşkilatı Esasiyeye muhaliftir. diyebilir miyiz? İşte kanunun Teşkilatı Esasiyeye de muhalif olduğunu görüyoruz. Binaenaleyh biz Teşkilatı Esasiyeye muvafık olduğunu da gözönünde tutarak mütalaa ederiz.

F. Hulusi Demirelli: Vaz'ıyed için, acil vaziyet için vergi esasını kabul etmiştir. Değer baha meselesi mahkemece nazara alınır.

Şemsettin Temizer: Necmettin Beyin dediği gibi biz mahkemeye gittikten sonra değer baha nazara alınacağını kabul ediyoruz. İşin mahkemelere aidiyetini biz ve Üçüncü Hukuk Dairei Aliyeleri kabul ediyoruz.

Fuat Tuğcu: Dördüncü Hukuk Dairesinin mevzuubahis ettiği hallerde