Günlük Ücretin Hatalı Belirlenmesi

………. tarihli ve ……. sayılı asıl İlamın ……’nci maddesi ile tazmin hükmolunan konu ile ilgili olarak Temyiz Kurulunun ……… tarih ve ……….. tutanak numaralı bozma kararı üzerine 6085 sayılı Sayıştay Kanunu’nun 55’inci maddesinin yedinci fıkrası hükmü gereğince konunun görüşülmesine karar verildi.

Asıl İlamın ………’nci maddesiyle, çıplak ücret (yevmiye) üzerinden hesaplanması gereken vardiya zammı, gece çalışma zammı, genel tatil ücreti ve sorumluluk zammı tutarlarının kıdem zammı dahil edilmiş ücret üzerinden hesap edilmesi sonucu kamu zararına neden olunduğu gerekçesiyle ………TL’nin tazminine karar verilmişti.

Bu tazmin hükmüne karşı sorumlular tarafından Sayıştay Temyiz Kuruluna sunulan temyiz dilekçesi üzerine anılan Kurulca düzenlenen ………. tarih ve …….. tutanak sayılı İlamının ……….’nci maddesinde özetle,

“Sözleşme hükümleri, 4857 sayılı Kanun hükümleri ve kıdem zammının niteliği değerlendirildiğinde, kıdem zammının işçilerin günlük ücretine eklenen ve işçinin kıdemine göre değişen bir zam olduğu ve günlük ücret kapsamında ücrette adaletin sağlanmasına yönelik yapılan bir ödeme olduğu sonucuna varıldığı, yani kıdem zammının günlük ücret (yevmiye) dışında ayrı bir ödeme olmadığı, dolayısıyla …….. sayılı İlamın ………..’nci maddesine konu uygulamada Belediye’nin kıdem zammını günlük ücret kapsamında değerlendirerek günlük ücret tutarı üzerinden vardiya zammı, gece çalışma zammı, genel tatil ücreti ve sorumluluk zammı tutarlarının tespit edilmiş olmasının Sözleşmeye uygun olduğunun anlaşıldığını,

Bu itibarla, 6085 sayılı Sayıştay Kanununun 55’inci maddesinin yedinci fıkrası uyarınca, yukarıda belirtilen hususların tekrar değerlendirilmesini teminen ……….. sayılı ilamın …………’nci maddesi ile ……………. TL’ye ilişkin olarak verilen tazmin hükmünün Bozulmasına ve (tazmin hükmünün kaldırılması gerektiğine yönelik) yukarıda belirtilen hususlar tekrar değerlendirilerek yeni hüküm tesisi için dosyanın hükmü veren Daireye gönderilmesine”

karar verilmiştir.

Aynı tazmin hükmüne karşı sorumlular tarafından yapılan temyiz başvuruları üzerine ise anılan Kurul ……….. tarih ve ………., ……….., ………, ………., ………. tutanak sayılı Temyiz Kurulu Kararlarında söz konusu tazmin hükmünün ………… tarih ve ………. tutanak sayılı Temyiz Kurulu Kararı ile bozulduğundan, sorumluların bu maddeyle ilgili itirazı üzerine Kurulca yapılacak işlem olmadığına, ancak aynı mahiyette olan dosyanın gereği yapılmak üzere …………. tutanak sayılı dosya ile birleştirilerek Dairemize gönderilmesine karar vermiştir.

Temyiz Kurulunun anılan bozma kararına istinaden tekrar Dairemize havale edilen söz konusu dosyanın incelenmesi sonucunda gereği düşünüldü:

Belediye ile Sendika arasında imzalanan Toplu İş Sözleşmesinin,

“Günlük Ücretin Tanımı” başlıklı 43’üncü maddesinde, “Yevmiye, işçinin her türlü tazminat, prim, ikramiye, sosyal yardım vb. ödemeler hariç olmak üzere esas iş karşılığında 1 gün için aldığı ücrettir.”,

“Vardiya Usulü Çalışma” başlıklı 38’inci maddesinde, “... İkili vardiyalı olarak çalıştırılan işçilerin fiilen çalıştıkları günler için yevmiyelerinin %50’si, üçlü vardiyalı olarak çalıştırılan işçilerin fiilen çalıştıkları günler için yevmiyelerinin %50’si oranında vardiya zammı ödenir. ...”,

“Gece Çalışması ve Ücreti” başlıklı 39’uncu maddesinde, “Gece saati 20.00'de başlayarak saat 06.00’ya kadar süren gün dönemidir. Bu saatlerde çalışanların ücretleri çalıştıkları her saat için % 100 zamlı ödenir...”,

“Kıdem Zammı” başlıklı 46’ncı maddesinde, “İşçilerin ……….. Belediye Başkanlığı'ndan fiilen çalıştıkları her hizmet yılı için, yukarıda belirlenen günlük ücretlerine …. kuruş kıdem zammı eklenir.”,

“Sorumluluk Zammı” başlıklı 47’nci maddesinde, “Bütün işçilere, fiilen çalıştıkları her gün için günlük çıplak ücretlerine %o8’i oranında zammı yapılır. ”,

“Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günleri Çalışma Ücretleri” başlıklı 70’inci maddesinde ise, “... b-Yukarıdaki tatil günlerinde çalıştırılan işçilere, bir iş karşılığı olmaksızın verilen bir (1) yevmiyeye ek olarak üç (3) yevmiye daha olmak üzere dört (4) yevmiye ödenmek koşulu ile çalışma yaptırılabilir. …”,

hükümleri yer almaktadır.

Yukarıda yer verilen Toplu İş Sözleşmesi hükümlerine göre, Sözleşme gereği işçilere ödenmesi gereken her türlü zam ve sosyal yardımın 43’üncü maddede tanımı yapılmış olan günlük ücret (yevmiye) üzerinden hesap edilmesi gerekmektedir.

Sözleşme hükümleri incelendiğinde, 43’üncü maddede yevmiyenin, işçinin her türlü tazminat, prim, ikramiye, sosyal yardım vb. ödemeler hariç olmak üzere esas iş karşılığında 1 gün için aldığı ücret olduğu belirtilmektedir. Bu hüküm doğrultusunda ikramiye (Sözleşme md.48), hizmet özendirme primi (Sözleşme md.50), yemek yardımı (Sözleşme md.54) ve yakacak yardımı (Sözleşme md.57) şeklindeki mutat ödemeler ve Sözleşmenin diğer maddelerinde düzenlenmiş olan arızi ödemelerin günlük ücrete dahil edilmemiş olduğu görülmektedir. Belediye tarafından Sözleşmenin uygulanmasında da bu hususa uyulduğu görülmektedir.

Sorgu konusu uygulamanın Sözleşmeye uygun olup olmadığının ve dolayısıyla kamu zararı oluşup oluşmadığının belirlenmesinde, Sözleşmede kıdem zammının günlük ücretin (yevmiye) bir unsuru olarak düzenlenmiş olup olmadığı hususu belirleyicidir.

Sözleşmenin günlük ücretin (yevmiyenin) tanımına ilişkin 43’üncü maddesinde yevmiyeye dahil edilmeyecek ödemeler (her türlü tazminat, prim, ikramiye, sosyal yardım) açıkça belirtilmiş olup, kıdem zammı bu sayılanlar içerisinde yer almamaktadır. Kıdem zammına ilişkin 46’ncı madde hükmünde de işçilerin fiilen çalıştıkları her hizmet yılı için günlük ücretlerine (yevmiyelerine) kıdem zammının ekleneceği belirtilmekte, ancak kıdem zammının günlük ücretten ayrı bir istihkak olarak ödeneceğine dair açık hüküm yer almamaktadır.

Sözleşme hükümlerine bakıldığında, “İkramiye” başlıklı 48’inci maddede, işçilere yılda otuzar günlük kıdem zammı eklenmiş ücretleri tutarında iki ikramiye verileceği hükme bağlanmıştır. Bu hükümde kıdem zammı eklenmiş olma hususu açıkça belirtilmiştir. Buna karşın, Sözleşmenin vardiya zammı (md.38), gece çalışması ücreti (md.39), hafta tatili çalışma ücreti (md.69), ulusal bayram ve genel tatil günleri çalışma ücreti (md.70) ve sorumluluk zammını (md.47) düzenleyen hükümlerinde “kıdem zammı eklenmiş” olma hususunun açıkça belirtilmemiş olduğu görülmektedir.

Bu noktada iki hususun açıklanması önem arz etmektedir.

Öncelikle ikramiye, fiili çalışmaya bağlı olarak yapılan bir ödeme olmadığı için işçinin kıdemi ve dolayısıyla da kıdem zammı ile doğrudan bir ilişki içerisinde değildir. Bu sebeple ikramiyenin kıdem zammı eklenmemiş ücret üzerinden ödenmesi beklenir. Buna rağmen, sözleşmede işçi lehine tercih yapılıp, ikramiye ödemesinin bile kıdem zammı eklenmiş ücret tutarı üzerinden yapılması istenildiği için “kıdem zammı eklenmiş” olma hususunun ayrıca ve açıkça belirtilmesi gereği duyulmuştur. Oysa vardiya zammı, gece çalışma ücreti, ulusal bayram ve genel tatil çalışma günleri çalışma ücreti çalışmaya bağlı olarak yapılan, çalışmayla doğrudan ilişkili ödemelerdir. Bununla bağlantılı olarak da, işçinin çalışma süresine ve tecrübesine, dolayısıyla “kıdem”ine bağlı ödemelerdir. Bu sebepledir ki, Sözleşmede vardiya zammı, gece çalışma ücreti, ulusal bayram ve genel tatil çalışma günleri çalışma ücreti için “kıdem zammı dahildir” veya “kıdem zammı eklenmiştir” şeklinde ilave bir açıklamaya gerek duyulmamıştır.

Açıklanması gereken ikinci husus, Sözleşmenin 47’nci maddesi hükmünde sorumluluk zammının günlük çıplak ücret üzerinden hesaplanacağı belirtilmiş, ancak “günlük çıplak ücret”in tanımı Sözleşmede yapılmamıştır. Sözleşmede günlük çıplak ücretin kıdem zammı eklenmemiş yevmiye olduğu yönünde açık bir hüküm bulunmamaktadır. Zaten “günlük çıplak ücret” ifadesi Sözleşmede 47’nci madde dışında herhangi bir yerde geçmemektedir. “Sorumluluk zammı”nın niteliği esas alınarak bir değerlendirme yapıldığında ise sorumluluk zammının doğrudan tecrübe ve kıdemle bağlantılı olmadığı, işçilik statüsünün gerektirdiği sorumluluk durumuyla ilgili olduğu, dolayısıyla sorumluluk zammının kıdem zammı eklenmemiş temel ücret (Burada ‘çıplak ücret’ olarak nitelendirilmiştir.) üzerinden ödenmesi gerektiği söylenebilir. Bu bağlamda, 47’nci maddede, sorumluluk durumuyla ilgili olarak “günlük çıplak ücret”e yapılacak zamdan bahsedilmekte ve “çıplak ücret” kavramı Sözleşmede başka herhangi bir hükümde geçmemektedir. Ancak, burada da “çıplak ücret” kavramına tarafların yükledikleri anlam önemlidir ve değerlendirme ve yorum buna göre yapılmalıdır.

Dolayısıyla Belediye ile ……. Sendikası arasında ………….. tarihinde akdedilen Sözleşme hükümleri incelendiğinde kıdem zammının günlük ücret (yevmiye) dışında ayrı bir ödeme olduğu yönünde açık hüküm bulunmadığı ve zımnen kıdem zammının günlük ücretin bir parçası olarak ele alındığı görülmektedir.

4857 sayılı İş Kanunu’nun,

“Ücret ve ücretin ödenmesi” başlıklı 32’nci maddesinin birinci ve ikinci fıkrasına göre, “Genel anlamda ücret, bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır.

Ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkak kural olarak, Türk parası ile işyerinde veya özel olarak açılan bir banka hesabına ödenir.”,

“Ücret hesap pusulası” başıklı 37’nci maddesine göre, “İşveren işyerinde veya bankaya yaptığı ödemelerde işçiye ücret hesabını gösterir imzalı veya işyerinin özel işaretini taşıyan bir pusula vermek zorundadır.

Bu pusulada ödemenin günü ve ilişkin olduğu dönem ile fazla çalışma, hafta tatili, bayram ve genel tatil ücretleri gibi asıl ücrete yapılan her çeşit eklemeler tutarının ve vergi, sigorta primi, avans mahsubu, nafaka ve icra gibi her çeşit kesintilerin ayrı ayrı gösterilmesi gerekir. ...”,

denilmekte olup, ayrıca söz konusu Kanun’un 50’nci maddesinde “sosyal yardım”lardan söz edilmektedir.

Yukarıda yer alan hükümlerden, İş Kanunu’nda temel ücretin yanı sıra prim, ikramiye, fazla çalışma, hafta tatili, bayram ve genel tatil ücretleri gibi ücret ekleri ve sosyal yardımların işçiye sağlanan menfaatler olarak belirtildiği anlaşılmaktadır.

Diğer taraftan, 4857 sayılı Kanun’da bazı hallerde işçiye sadece temel ücrete göre ödeme yapılacağı öngörülmüştür. İş Kanunu’nun “Tatil ücretine girmeyen kısımlar” başlıklı 50’nci maddesinde, “Fazla çalışma karşılığı olarak alınan ücretler, primler, işyerinin temelli işçisi olarak normal çalışma saatleri dışında hazırlama, tamamlama, temizleme işlerinde çalışan işçilerin bu işler için aldıkları ücretler ve sosyal yardımlar, ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil günleri için verilen ücretlerin tespitinde hesaba katılmaz. ” denilmektedir.

Buna karşılık, İş Kanunu’nda öngörülen bazı ödemelere, temel ücretin yanı sıra bazı yan menfaatler de dâhildir. Örneğin, işçilere ödenen ihbar ve kıdem tazminatının hesabında genel anlamda ücrete, yani asıl (temel) ücrete ek olarak, işçiye sağlanan para ve parayla ölçülmesi mümkün yasadan veya sözleşmeden doğan (nakdi ve ayni) tüm menfaatler dikkate alınır.

Dolayısıyla, 4857 sayılı Kanun’un bahsedilen hükümleri birlikte değerlendirildiğinde, Kanun’da kıdem zammına ilişkin tanımlama ve ifade bulunmadığı, kıdem zammının ayrı bir istihkak olarak belirtilmediği görülmekte, kıdem zammının zımnen “temel ücret” içerisinde değerlendirildiği anlaşılmaktadır.

Konuyla ilgili olarak, 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nda ise ücretin tanımı ve kapsamına ilişkin hüküm bulunmamaktadır.

Ayrıca kıdem zammının niteliğinden hareketle bir değerlendirme yapıldığında, kıdem zammı, tazminat, prim, ikramiye, sosyal yardım vd. ödemeler kapsamına dahil edilemez. Bu ödemenin amacı, çalışanlar arasında işverene bağlı işyerlerinde kıdem, dolayısıyla birikim ve tecrübe dikkate alınarak, ücret farklılığı meydana getirmek suretiyle çalışanlar arasında ücret adaletini sağlamaktır. Sendika üyesi işçilerin günlük yevmiyelerine, işyerinde geçen her bir hizmet yılı için ilave edilmesi öngörülen “kıdem zammı” arızi nitelikte değil, işyerinde geçen hizmet süresine bağlı olarak yapılan, süreklilik niteliği taşıyan, günlük ücret kapsamında bir ödemedir. Bu sebeple, kıdem zammının işçilerin günlük ücretinin (yevmiyenin) bir parçası olarak kabul edilmesi gerekmektedir. Dolayısıyla ulusal bayram ve genel tatil günleri çalışma ücreti, sorumluluk zammı, vardiya zammı ve gece çalışma ücretinin, kıdem zammı ilave edilmiş günlük ücret tutarı üzerinden hesaplanıp ödenmesinin mevzuata aykırı olmadığı anlaşılmaktadır.

Dolayısıyla, Sözleşme hükümleri, 4857 sayılı Kanun hükümleri ve kıdem zammının niteliği değerlendirildiğinde, kıdem zammının işçilerin günlük ücretine eklenen ve işçinin kıdemine göre değişen bir zam olduğu ve günlük ücret kapsamında ücrette adaletin sağlanmasına yönelik yapılan bir ödeme olduğu sonucuna varılmaktadır. Yani kıdem zammı günlük ücret (yevmiye) dışında ayrı bir ödeme değildir. Bu sebeple, somut olayda Belediyenin kıdem zammını günlük ücret kapsamında değerlendirerek günlük ücret tutarı üzerinden vardiya zammı, gece çalışma zammı, genel tatil ücreti ve sorumluluk zammı tutarlarının tespit edilmiş olmasının Sözleşmeye uygun olduğu anlaşılmıştır.

Bu itibarla, mevzuatına uygun olduğu anlaşılan …………. TL ödeme ile ilgili olarak ilişilecek husus bulunmadığına 6085 sayılı Sayıştay Kanunu’nun 55’inci maddesi uyarınca Ek İlamın tebliğ tarihinden itibaren altmış gün içerisinde Sayıştay Temyiz Kurulu nezdinde temyiz yolu açık olmak üzere oy birliğiyle karar verildi.






Full & Egal Universal Law Academy