Rekabet Kurumu
Karar Sayısı: 18-44/695-340
Karar Türü: Rekabet İhlali
Konu: Kağıt ve kağıt ambalaj sektörlerinde aşırı fiyatlama, stoklarda yer alan hammadde ve ürünlere yönelik mal vermenin reddi ve hakim durumun kötüye kullanılması yoluyla 4054 sayılı Kanun’un ihlal edilip edilmediğinin tespiti
Karar Tarihi: 22.11.2018

Rekabet Kurumu Başkanlığından,

REKABET KURULU KARARI
Dosya Sayısı : 2018-3-64 (Önaraştırma)
Karar Sayısı : 18-44/695-340
Karar Tarihi : 22.11.2018
A. TOPLANTIYA KATILAN ÜYELER
Başkan : Prof. Dr. Ömer TORLAK (Başkan)
Üyeler : Arslan NARİN (İkinci Başkan), Adem BİRCAN, Mehmet AYAN,
Ahmet ALGAN, Hasan Hüseyin ÜNLÜ, Şükran KODALAK
B. RAPORTÖRLER: İsmail Yücel ARDIÇ, Çiğdem Gizem OKKAOĞLU, Pelin TEBER,
Ahmet SAĞDUYU, İbrahim ŞAHİN
C. BAŞVURUDA
BULUNAN : - Re’sen
D. HAKKINDA İNCELEME
YAPILANLAR : - Alkim Kağıt San. ve Tic. A.Ş.
Kemalpaşa O.S.B. Kırovası Mevkii Kemalpaşa 35730 İZMİR
- Dunapack Dentaş Ambalaj ve Kağıt San. A.Ş.
Rüzgarlıbahçe Mah. Cumhuriyet Cad. Gürsel Plaza No:123
Kat:5 Kavacık Beykoz 34805 İSTANBUL
- Kahramanmaraş Kağıt San. ve Tic. A.Ş.
Değirmenyolu Cad. Birman İş Merkezi No:11 Kat:4 34752
İçerenköy Ataşehir İSTANBUL
- Karton Ambalaj Sanayicileri Derneği
Katip Salih Sok. No:13 Koşuyolu Kadıköy 34718 İSTANBUL
- Kipaş Kağıt Sanayi İşletmeleri A.Ş.
Karacasu Karaziyaret Mah. Fatih Sultan Mehmet Cad. No:1/A
Dulkadiroğlu KAHRAMANMARAŞ
- Kombassan Kağıt Matbaa Gıda ve Tekstil San. Tic. A.Ş.
2.Organize Sanayi Bölgesi Vezirköy Cad. 42300
Selçuklu KONYA
- Marmara Kağıt ve Ambalaj San. ve Tic. A.Ş.
Temsilcisi: Prof. Dr. H. Ercüment ERDEM
Valikonağı Cad. Başaran Apt. No:21/1-3 Nişantaşı İSTANBUL
- Modern Karton San. ve Tic. A.Ş.
Temsilcileri: Av. Gönenç GÜRKAYNAK, Av. K. Korhan
YILDIRIM, Av. Betül BAŞ ÇÖMLEKÇİ, Av. Kansu AYDOĞAN
Çitlenbik Sok. No:12 Yıldız Mah. Beşiktaş İSTANBUL
- Modern Oluklu Mukavva Ambalaj San. ve Tic. A.Ş.
Temsilcileri: Av. Gönenç GÜRKAYNAK, Av. K. Korhan
YILDIRIM, Av. Betül BAŞ ÇÖMLEKÇİ, Av. Kansu AYDOĞAN
Çitlenbik Sok. No:12 Yıldız Mah. Beşiktaş İSTANBUL
- Mondi Tire Kutsan Kağıt ve Ambalaj Sanayi A.Ş.
Acıbadem Mah. Çeçen Sok. Akasya AVM A3 Blok Kat:10
D:15 Üsküdar İSTANBUL
- Mopak Kağıt ve Karton San. ve Tic. A.Ş.
Kırovası Mevkii P.K. 10 35730 Kemalpaşa İZMİR

18-44/695-340

2/28


- Oluklu Mukavva Sanayicileri Derneği
Ataşehir Bulvarı Gardenya Plaza 7/1 Blok Kat:4 Daire:29
Ataşehir İSTANBUL
- Olmuksan International Paper Ambalaj San. ve Tic. A.Ş.
Temsilcileri: Av. Ufuk YALÇIN, Av. Bilge YÜCEL
Büyükdere Cad. 199 Levent İSTANBUL
- Ve-ge Hassas Kâğıt ve Yapışkan Bant A.Ş.
Halkalı Cad. No:229 34295 Sefaköy İSTANBUL
(1) E. DOSYA KONUSU: Kağıt ve kağıt ambalaj sektörlerinde aşırı fiyatlama,
stoklarda yer alan hammadde ve ürünlere yönelik mal vermenin reddi ve hakim
durumun kötüye kullanılması yoluyla 4054 sayılı Kanun’un ihlal edilip
edilmediğinin tespiti.
(2) F. İDDİALARIN ÖZETİ: Mevcut önaraştırmanın konusunu esas itibarıyla, son
dönemlerde basın ve yayın organlarında kağıt ve kağıt ambalaj sektörü hakkında yer
alan;
 Kağıt sektörünün iki temel hammaddesinin bulunduğu ve ikisinin tedarikinde de
sıkıntı yaşandığı,
 Birinci hammaddenin geri dönüştürülmüş atık kağıtlardan elde edildiği,
ikincisinin de selüloz denen ve çeşitli ağaçlardan elde edilen hammadde olduğu,
 Geri dönüşüm kağıtlarındaki sorunun ülkedeki toplama sisteminin verimli
olmamasından kaynaklandığı, bu nedenle atık kağıtların ithal edildiği;
 Selüloz temininde de yurt dışına bağımlı olunması sebebiyle kağıt fiyatlarının
kontrol altına alınamadığı1,
 Kağıdın oluklu mukavva üretiminde maliyet kalemlerinin yaklaşık %80’ini
oluşturan önemli bir girdi olduğu,
 Yılbaşından bu yana geçen sürede kağıt fiyatlarında yerli piyasada yaklaşık
olarak %70 artış kaydedildiği,
 İthal olanlarda ise döviz bazlı fiyatın artmasından dolayı ciddi bir artış yaşandığı
ve fiyat artışının %100'e yaklaştığı2
yönündeki haberlere istinaden, bahsi geçen sektörlerdeki fiyat artışlarının 4054 sayılı
Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’a (4054 sayılı Kanun) aykırı uygulamalardan
kaynaklanıp kaynaklanmadığının re’sen incelenmesi oluşturmaktadır.
(3) G. DOSYA EVRELERİ: Rekabet Kurulunun (Kurul) 19.09.2018 tarihli toplantısında;
kağıt ve kağıt ambalaj sektörlerinde son günlerde kamuoyuna yansıyan haberler ve iş
dünyası tarafından dile getirilen sorunlar dikkate alınarak, aşırı fiyatlama, stoklarda yer
alan hammadde ve ürünlere yönelik mal vermenin reddi ve hakim durumun kötüye
kullanılmasına ilişkin olarak 4054 sayılı Kanun’un 40. maddesinin birinci fıkrası
uyarınca önaraştırma yapılmasına 18-33/559M sayı ile hükmedilmiştir.
(4) Mezkûr karar üzerine yürütülen önaraştırma sonucunda düzenlenen 13.11.2018 tarih
ve 2018-3-64/ÖA sayılı Önaraştırma Raporu, Kurulun 22.11.2018 tarihli gündeminde

1 (Erişim Tarihi:
12.11.2018).
2
100-e-yaklasti (Erişim Tarihi: 12.11.2018).
18-44/695-340

3/28

görüşülerek işbu karar tesis edilmiştir.
(5) H. RAPORTÖR GÖRÜŞÜ: Dosyada yer verilen bilgi, belge ve değerlendirmeler
ışığında, hakkında önaraştırma yapılan teşebbüs ve teşebbüs birlikleri hakkında 4054
sayılı Kanun’un 41. maddesi uyarınca soruşturma açılmasına gerek olmadığı
belirtilmiştir.
I. İNCELEME VE DEĞERLENDİRME
I.1. Hakkında Önaraştırma Yapılan Teşebbüsler3
I.1.1. Alkim Kağıt San. ve Tic. A.Ş. (ALKİM)
(6) ALKİM 1999 yılı Haziran ayında kurulmuştur. Sermayesinin bir kısmı halka açık olan
şirket, Alkim Alkali Kimya A.Ş. (ALKİM ALKALİ) kontrolündedir. ALKİM; kağıt
sektöründe faaliyet gösteren bir imalatçı olup tesislerinde ofset yazı tabı, kuşe ve ofis
kağıtları üretilmektedir4. Üretilen kağıtlar, yazı ve baskı sektörü ile ambalaj sektöründe
endüstriyel amaçlı kullanılmaktadır.
I.1.2. Dunapack Dentaş Ambalaj ve Kağıt San. A.Ş. (DENTAŞ)
(7) DENTAŞ 1972 yılında faaliyetlerine Kağıt Ağaç Mamulleri ve Gıda Mad. San. Tic. A.Ş.
olarak başlamış olup 1977 yılında Denizli oluklu fabrikasını, 1994 yılında Denizli kağıt
fabrikasını, 2002 yılında Çorlu oluklu fabrikasını, 2007 yılında ise Adana oluklu
fabrikasını ve 2013 yılında Çorlu kağıt fabrikasını kurmuştur. Mevcut durumda
DENTAŞ’ın kontrolü Prinzhorn Holding’e bağlı Mosburger GmbH isimli teşebbüse aittir.
Firmanın oluklu mukavva sektöründe kutu ve levha; ambalaj kağıtları sektöründe test
liner, fluting, NSSC5 ve kraft gibi ürünleri bulunmaktadır.
I.1.3. Karton Ambalaj Sanayicileri Derneği (KASAD)
(8) KASAD, 1991 yılında karton ambalaj sektöründe faaliyet gösteren 45 üye tarafından
kurulmuştur. Halihazırda derneğin 64 asil üyesi bulunmaktadır. KASAD’ın amaçları,
dernek tüzüğünün “Derneğin Amaçları” başlıklı 2. maddesinde; “Karton Ambalaj
Sanayicileri arasında beraberlik, dayanışma, bilgi ve deneyim alışverişi, idari, teknik ve
bilimsel yardımlaşma sağlamak, üyelerin mesleki sorunlarına çözüm aramak, haklarını
korumak ve savunmak, üyelere mesleki ve teknik konularda danışmanlık yapmak,
Karton Ambalaj norm ve standartları üzerinde araştırmalar yapmak (…)” şeklinde ifade
edilmiştir6.
(9) KASAD’ın asli üyeleri karton ambalaj firmalarından, fahri üyeleri ise tedarikçilerden
(karton üretici ve ithalatçıları, makine ve teçhizat tedarikçileri, boya gibi kimyasal madde
tedarikçileri vs.) oluşmaktadır. Üyelerine yönelik eğitim, panel, konferans biçimindeki
mesleki bilgilendirme toplantıları düzenleyen dernek, her ay düzenli olarak yönetim
kurulu toplantıları yaparak karton ambalaj teşebbüsleri ile tedarikçi firmaları bir araya
getirmektedir. KASAD yönetim kurulu üyesi olan gerçek kişilerin temsil ettiği
teşebbüsler şunlardır: Camiş Ambalaj Sanayi A.Ş. (CAMİŞ), Cömertler Matbaacılık
San. ve Tic. A.Ş. (CÖMERTLER), Duran-Doğan Basım ve Ambalaj Sanayi A.Ş.
(DURAN-DOĞAN), Görsel Sanatlar Matbaacılık Ambalaj San. ve Tic. A.Ş. (GÖRSEL),
Omaks Ajans ve Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. (OMAKS), Lithosan Basım Yayım

3 Kağıt sektöründe, fotokopi kağıdı; oluklu mukavva sektöründe, kutu ve levha ve son olarak ambalaj
sektöründe test liner, fluting ve kraft ürünleri hakkında “Sektöre İlişkin Bilgi” başlığı altında ayrıntılı bilgi
verilmektedir.
4 Kaynak: (Erişim Tarihi: 06.11.2018).
5 NSSC (Neutral Sulfite Semi Chemical): Yarı kimyasal sülfit selülozu.
6 KASAD Dernek Tüzüğü, (Erişim Tarihi: 13.11.2018).
18-44/695-340

4/28

Ambalaj San. ve Tic. A.Ş. (LİTHOSAN), Printpark Ofset ve Ambalaj San. Tic. Ltd. Şti.
(PRİNTPARK), Resim Ofset Matbaacılık San. ve Tic. A.Ş. (RESİM OFSET) ve Sentez
Grup Ambalaj San. ve Tic. A.Ş. (SENTEZ GRUP).
I.1.4. Kahramanmaraş Kağıt San. ve Tic. A.Ş. (KMK)
(10) KMK, 1988 yılında kurulmuş olup %100 atık kağıt kullanarak özellikle oluklu mukavva
endüstrisinin ihtiyaç duyduğu ambalaj kağıtlarının üretimini gerçekleştirmektedir. KMK
tarafından 2018 yılı Temmuz ayı itibarıyla oluklu mukavva üretimine de başladığı ifade
edilmektedir. Teşebbüs ambalaj kağıtları sektöründe fluting, NSSC fluting, test liner,
kraft, imitasyon kraft; oluklu mukavva sektöründe gri karton, mihver kartonu, alçı levha
kağıdı üretimi yapılmaktadır.
I.1.5. Kipaş Kağıt Sanayi İşletmeleri A.Ş (KİPAŞ)
(11) KİPAŞ, %100 geri dönüşümlü atık kağıt kullanarak gerçekleştirdiği ambalaj kağıdı
üretimine 2014 yılında Kahramanmaraş ilindeki fabrika ile başlamıştır. Teşebbüs
ambalaj kağıtları sektöründe fluting, test liner ve opt kraft ürünlerinin üretim ve satışını
gerçekleştirmektedir. Yerinde incelemede elde edilen belgeler dairesinde teşebbüsün
son dönemde oluklu mukavva sektörüne giriş aşamasında olduğu ve bu amaçla Bilecik
ilinin Bozüyük ilçesinde bir oluklu mukavva ambalaj fabrikası kurduğu öğrenilmiştir.
I.1.6. Kombassan Kağıt Matbaa Gıda ve Tekstil San. Tic. A.Ş. (KOMBASSAN)
(12) 1989 yılında Konya’da kurulan KOMBASSAN, Bera Holding A.Ş.’ye bağlı bir kuruluş
olarak faaliyet göstermektedir. Kağıt sektöründe 1. hamur yazı tabı kağıdı üreten firma,
çeşitli ofset kağıdı, bobin, ebat, fotokopi ve krem renkli ajanda7 kağıdı üretimi
yapılmaktadır.
I.1.7. Marmara Kağıt ve Ambalaj San. ve Tic. A.Ş. (MARMARA)
(13) MARMARA, 1986 yılında ambalaj kağıtları sektöründe fluting, test liner ve kraft üretimi;
oluklu mukavva sektöründe levha ve kutu üretimi yapmak üzere Bilecik ilinin Vezirhan
ilçesinde kurulmuştur. MARMARA Mar Ambalaj Kağıt Değerlendirme San. ve Tic.
A.Ş.’nin (MAR AMBALAJ) paylarının tamamının sahibidir. MAR AMBALAJ ise ambalaj
atığı toplama ve ayırma alanında faaliyet göstermektedir. MARMARA, MAR
AMBALAJ’dan temin ettiği atık kağıtlar ile üretim yapmaktadır.
I.1.8. Modern Karton San. ve Tic. A.Ş. (MODERN KARTON), Modern Oluklu
Mukavva Ambalaj San. ve Tic. A.Ş. (MODERN OLUKLU)
(14) MODERN KARTON, 1974 yılında faaliyetine başlamış olup her türlü kağıt ve
selülozdan kağıt ve mukavva imalatı yapmaktadır. Ambalaj kağıtları sektöründe fluting,
test liner8, mks, kraft, NSSC gibi ürünlerin üretim ve satışı faaliyetlerini yürütmektedir.
(15) MODERN OLUKLU ise 1996 yılında kurulmuş olup kontrolü MODERN KARTON’a
aittir. MODERN KARTON’dan tedarik ettiği ambalaj kağıtlarını kullanarak oluklu
mukavva sektöründe levha ve kutu imalatını gerçekleştirmektedir.
I.1.9. Mondi Tire Kutsan Kağıt ve Ambalaj Sanayi A.Ş. (MONDİ)
(16) MONDİ, 1974 yılında İzmir’de kurulmuş olup 2007 yılında Mondi Grubu bünyesine
katılmıştır. Dört oluklu mukavva kutu ve bir ambalaj kağıdı fabrikasından oluşan üretim
tesisleri; Tire, İzmit, Adana ve Karaman’da bulunmaktadır. MONDİ oluklu mukavva

7 Bobin, ebat, yazı tabı kağıdı ve tabak/tabaka kağıt farklı ebatlarda olan bütüncül kağıt ve/veya kağıt
rulolarını ifade etmektedir.
8 Farklı mukavemet oranlarına ve işlemeye bağlı olarak test liner 3, test liner 4, beyaz test liner 1, test
liner 2 gibi ürün ayrıştırması bulunmaktadır.
18-44/695-340

5/28

sektöründe kutu ve levha; ambalaj kağıtları sektöründe ise fluting ve test liner üreterek
faaliyet göstermektedir.
I.1.10. Mopak Kağıt ve Karton San. ve Tic. A.Ş. (MOPAK)
(17) Kağıt ve karton üretimi faaliyetleriyle iştigal eden MOPAK, üretimi İzmir ili Kemalpaşa
ilçesi, Muğla ili Dalaman ilçesi ve Kastamonu ili Taşköprü ilçesinde bulunan
fabrikalarında gerçekleştirmektedir. MOPAK tarafından, Dalaman fabrikasının 2001
yılında, Taşköprü fabrikasının ise 2003 yılında özelleştirme usulüyle devralındığı
belirtilmiştir. Firmanın kağıt sektöründe fotokopi kağıdı ürünü bulunmaktadır.
I.1.11. Olmuksan International Paper Ambalaj San. ve Tic. A.Ş. (OLMUKSAN)
(18) 1968 yılından itibaren oluklu mukavva sektöründe faaliyet gösteren OLMUKSAN, 2012
yılında International Paper Company tarafından devralınmıştır9. Teşebbüs oluklu
mukavva levha ve kutu üretimi alanında faaliyet göstermektedir.
I.1.12. Oluklu Mukavva Sanayicileri Derneği (OMÜD)
(19) OMÜD, 1987 yılında ambalaj sektöründe ilk meslek kuruluşu olarak Türkiye oluklu
mukavva sanayicilerini temsil etmek üzere kurulmuştur. Halihazırda Derneğin 74 asil
üyesi bulunmaktadır. OMÜD; üyeleri arasında idari, teknik ve bilimsel yardımlaşma
sağlamak, mesleki sorunlara çözüm aramak, mesleki ve teknik konularda danışmanlık
yapmak, oluklu mukavva norm ve standartları üzerinde araştırmalar yapmak, oluklu
mukavva kullanımını yaygınlaştırıcı ve teşvik edici çalışmalar yapmak ve bunların
sonuçlarını üyelerinin ve ilgililerin istifadesine sunmak gibi amaçlarla kurulmuştur10.
(20) Yerinde inceleme gerçekleştirilen teşebbüslerden MODERN OLUKLU, MONDİ,
DENTAŞ, OLMUKSAN ve MARMARA OMÜD asil üyesi; KMK, MODERN KARTON,
MOPAK ve KİPAŞ ise OMÜD sempati11 üyesidir.
I.1.13. Ve-Ge Hassas Kağıt ve Yapışkan Bant A.Ş. (VEGE)
(21) 1973 yılında kurulan VEGE’nin kağıt tesisleri 1992 yılında faaliyetlerine başlamıştır.
Kağıt sektöründe 1. hamur bobin kağıtları, tabaka kağıtları ve fotokopi kağıdı ürünleri
bulunmaktadır.
I.2. Sektöre İlişkin Bilgi
(22) Önaraştırma konusu sektörlerde üretilen ürünleri kağıt12, ambalaj kağıtları, oluklu
mukavva (OM-kağıt ambalaj)13, karton ve karton ambalaj olarak sıralamak mümkündür.
Geniş anlamda kağıt üretimi, çeşitli ağaçlar veya yıllık bitkilerden selüloz ve odun
hamuru üretilmesini ve bu ara ürünlerin kullanılmış kağıtların geri dönüşümüyle elde

9 01.11.2012 tarih ve 12-53/1514-532 sayılı Kurul kararı ile birlikte, eski unvanı Olmuksa International
Paper Sabancı Ambalaj Sanayi ve Ticaret A.Ş. olan şirketin unvanının 26 Mart 2013 tarihi itibarıyla
Olmuksan International Paper Ambalaj Sanayi ve Ticaret A.Ş. olarak değiştirildiği, unvan değişikliğinin 1
Nisan 2013 tarihli 8290 sayılı Ticaret Sicil Gazetesinde tescil ve ilan olunduğu ifade edilmiştir.
10OMÜD Tüzüğü (Erişim Tarihi:
13.11.2018).
11 Sempati üyeleri asil üyelerden farklı olarak dernek genel kurulunda oy hakkına sahip olmamakla
birlikte, genellikle asil üyelerin dikey ilişki içinde olduğu teşebbüsleri (tedarikçi, makine üretici/dağıtıcısı,
yan sanayi ürünleri sağlayıcısı vb.) ifade etmektedir.
12 Mevcut kararda kağıt ibaresi ile kast edilen, yazı tabı kağıtlarından fotokopi kağıdı olarak da bilinen 1.
hamur kağıtlardır. Ancak, yeri geldikçe kağıt ibaresi, tüm kağıt ve karton çeşitlerini kapsayacak şekilde
geniş anlamıyla kullanılmıştır.
13 Kağıt ambalaj ürünleri, ambalaj kağıtlarından üretilmiş levha (safiha – oluklu mukavva levha) ile
bunların müşteri talebine uygun kalite ve ebatlarda şekillendirilerek satışa sunulan kutu (OM kutu) halini
ifade etmektedir. İşbu dosya bağlamında karışıklığa yol açmamak için kağıt ambalaj ifadesi yerine oluklu
mukavva terimi kullanılacak olup bu terim hem levhaları hem de kutuları kapsamaktadır.
18-44/695-340

6/28

edilen atık kağıtlarla çeşitli mekanik ve kimyasal işlemlerden geçirilmesini kapsayan bir
süreçtir. Geniş anlamda kağıdın hammaddeleri birincil elyaf (selüloz ve odun hamuru)
ve ikincil elyaf (atık/hurda kağıt) olarak adlandırılmaktadır.
(23) Geniş anlamda kağıtlar, metrekare başına düşen ağırlığa göre alt sınıflara
ayrılmaktadır. Gramaj, söz konusu sektörlerde kağıdın kalitesini, dayanıklılığını ve
kullanım alanını belirleyen bir ölçü birimi olarak kullanılmaktadır. Kağıt çeşitleri genel
olarak 60-250 g/m² aralığında üretilirken, kartonlar 150-600 g/m² aralığında
üretilmektedir.
(24) Geniş anlamda kağıtlar kültürel ve endüstriyel kağıtlar olmak üzere ikiye ayrılır. Kültürel
kağıtlar, kendi içinde yazı tabı kağıtları ve gazete kağıdı olarak iki gruba ayrılmaktadır.
Yazı tabı kağıtları genel itibariyle kimyasal selülozdan elde edilen, üzerine yazı
yazılabilen ve baskı yapılabilen, çeşitli kalite ve ebatta üretilebilen kağıtlardır14. Gazete
kağıdı ise, yüksek oranda mekaniksel odun hamuru ile az miktarda kimyasal selüloz
içeren, yazı tabı kağıtlarına göre daha az dayanıklı kağıt türüdür.
(25) Endüstriyel kağıtlar ise kendi içinde sargılık kağıtlar, temizlik kağıtları, kraft torba kağıdı,
OM, kartonlar ve sigara ve ince özel kağıtlar olmak üzere altı alt gruba ayrılmaktadır15.
OM, bir veya daha fazla oluklu (ondüle edilmiş) tabakanın alt ve/veya üst yüzeylerinin
düz tabaka (liner) ile kaplanmasıyla elde edilen levha ile bu levhaların
şekillendirilmesiyle elde edilen kutu ambalajların genel adıdır. oluklu mukavva levhanın
girdileri ise fluting, kraft liner ve test liner adlı kağıt türleridir. Fluting, NSSC veya %100
atık kağıt hamurundan üretilen ve iki düz tabaka arasında yer alan ondüle edilmiş kağıt
türüdür. oluklu mukavva levhanın iç ve dış yüzeyinde kullanılan kağıtlara ise kraft liner
ile test liner adı verilmektedir. Kraft liner genellikle uzun lifli selüloz hamurundan
üretildiği için dayanıklılığı daha yüksek olan kağıt türü iken, test liner kağıtlar %100 atık
kağıt hamurundan üretildiği için dayanaklılığı daha azdır. Kartonlar ise, selüloz ve atık
kağıtların çeşitli oranlarda karışımı ile elde edilen çok katlı ve düz yüzeyli bir kağıt
türüdür. Tek yüzüne kuşe yapıştırılarak baskıya hazır hale getirilir ve karton kutu
yapımında kullanılırlar. Kartonlar da kendi içinde kroma karton16, bristol karton17 ve kraft
karton18 olarak alt sınıflara ayrılmaktadır. Tüm kağıt sektörü içinde alt sektör gruplarının
payları ise aşağıdaki şekildedir:








14 Sektörde faaliyet gösteren teşebbüsler tarafından yazı tabı kağıtlarının alt sınıflara ayrıldığı, bunlardan
1. hamur kağıtların daha çok fotokopi kağıdı olarak da adlandırılan kağıtları nitelediği, 2. hamur kağıtların
kitap basımında kullanıldığı, kuşe kağıdın ise dergi, afiş gibi ürünler için kullanıldığı ifade edilmiştir.
15 İşbu önaraştırma kapsamında endüstriyel kağıtlar bakımından oluklu mukavva ve kartonlar grubu
üzerinde durulacağından, işbu karar dahilinde diğer endüstriyel kağıtlara ilişkin açıklamalara yer
verilmemiştir.
16 Tripleks karton veya ikincil elyaftan mamul karton olarak da bilinmekte olup atık kâğıttan elde
edildiğinden dolayı yerli üretimi olan bir karton türüdür.
17 Bristol karton selüloz ve odun hamuru kullanılarak üretilen birincil elyaftan mamul kartondur. Amerikan
bristol karton olarak da bilinmektedir.
18 Kraft kartonlar tıpkı kraft liner kağıtlar gibi esmer selülozdan üretilen kahverengi kartonlardır.
18-44/695-340

7/28



Grafik 1: Alt Sektör Gruplarının Tüm Kağıt Sektörü İçindeki Payları (%)

Kaynak: OMÜD tarafından gönderilen cevabi yazı
(26) Grafikten de görüldüğü üzere, tüm kağıt sektörünün %42,8’lik önemli bir kısmı oluklu
mukavva mamullerinden oluşmaktadır. OM’yi %27,6’lık payla kağıt ev eşyası sıhhi
malzeme ve %15,2’lik payla kağıt ve karton ürünleri takip etmektedir.
(27) İncelenen sektörler içinde kağıdın diğer kağıt ürünleri ile herhangi bir girdi ilişkisinde
olmadığı tespit edilmiştir. Oysa ambalaj kağıtları (test liner, fluting ve kraft liner çeşitleri)
oluklu mukavva levhanın ve oluklu mukavva levha da oluklu mukavva kutunun girdisi
niteliğindedir. Aynı şekilde farklı çeşitlerdeki kartonlar da karton ambalajın girdisi olarak
üretim sürecindeki yerini almaktadır.
(28) Geniş anlamda kağıdın hammadde tedarikine bakılacak olursa, Türkiye’de kağıt
üretimine yönelik endüstriyel ormancılığın olmaması sebebiyle selüloz üretiminin
yapılamadığı görülmektedir. Kuruluşundan beri selüloz üretimi yapan Türkiye Selüloz
ve Kağıt Fabrikaları A.Ş.’ye (SEKA) ait işletmelerin de 2000’li yılların başında
özelleştirilmesi ile birlikte ülkemizde selüloz üretimi sona ermiştir. Ülkemiz kağıt imalat
sanayisi, selüloz girdisi bakımından ithalata bağımlılıktan ötürü dünya selüloz
fiyatlarındaki artışlara ve döviz kurunda yaşanan hareketlere duyarlı bir yapı
sergilemektedir19. Özellikle dünya genelinde kağıt ve karton ambalaj türlerinin talebinde
yaşanan artış sonucunda kağıt ve selüloz fiyatları da artış eğilimine girmiştir20. Aşağıda
yer alan selüloz ithalat verilerinden de anlaşıldığı üzere, yıllar içinde tüketime bağlı

19 Selüloz özellikle Arjantin, Brezilya, ABD, Finlandiya, İsveç, Kanada ve Çin gibi ülkelerde üretilmektedir.
KOMBASSAN tarafından gönderilen cevabi yazıda, dünya selüloz piyasalarında faaliyet gösteren bazı
şirketlerin birleşmesi sebebiyle selüloz fiyatlarında son yıllarda bir artış meydana geldiği ifade edilmiştir.
20 Kağıt ve karton ambalajların çevreye zararının plastik, esnek, metal, ahşap ambalaj türlerine nazaran
daha az olması sebebiyle son yıllarda kağıt ve karton ambalaja olan talep artmış, hatta bu tip
ambalajların kullanılmasını yaygınlaştırmak amacıyla çeşitli ülkeler tarafından bazı hukuki düzenlemeler
yapılmıştır. Bu talep artışının yanında, 2017 yılında Çin’de bazı kağıt ve ambalaj fabrikalarının çevre
düzenlemelerine uymayan uygulamalar sebebiyle Çin otoriteleri tarafından kapatılması sonucunda,
yüksek nüfuslu bu ülkenin geniş anlamda kağıt ihtiyacı ithalatla karşılanmaya başlanmış ve dünya
genelinde bozulan arz-talep dengesinden ötürü kağıt fiyatlarında artışlar meydana gelmiştir. Kağıt
fiyatlarındaki bu artış dünya selüloz fiyatlarına da yansımış ve selüloz fiyatlarında da artış eğilimi
oluşmuştur.
15,2
42,8
27,6
4,4 9,8
0,2
Kağıt ve Karton
Oluklu Kağıt ve Karton ile
Mamulleri
Kağıt Ev Eşyası Sıhhi Malzeme
Kağıt Kırtasiye
Kağıt ve Kartondan Diğer Ürünler
Duvar Kağıdı
18-44/695-340

8/28

olarak selüloz ithalatı da artmıştır:

Tablo 1: Türkiye’de 2010-2016 Yılları Arasında Selüloz İthalatı
Yıllar Miktar (ton) Tutar (milyon ABD Doları21)
2010 630.497 528
2011 774.581 587
2012 846.935 551
2013 943.071 632
2014 970.064 650
2015 1.034.164 690
2016 1.152.332 670
2017 1.230.699 804
Kaynak: OMUD tarafından gönderilen cevabi yazı
(29) Diğer bir hammadde olan atık kağıt ise, yurt içinde gerçekleşen atık kağıt toplama
verimliliğine bağlı olarak hem yurt içinden hem de yurt dışından tedarik edilmektedir.
Dolayısıyla toplama verimliliğinde yaşanan değişimlerin, ithal atık kağıda olan talebi
etkileyen en önemli faktör olduğu söylenebilecektir. Aşağıda yer verilen atık kağıt
ithalatı verilerine göre yıllar içinde atık kağıt ithalatı da artış yönünde eğilim
göstermektedir:
Tablo 2: Türkiye’de 2010-2017 Yılları Arasında Atık Kağıt İthalatı
Yıllar Miktar (ton) Tutar (milyon ABD Doları)
2010 115.965 17,3
2011 71.922 16,1
2012 52.501 9,0
2013 80.068 13,2
2014 183.834 33,3
2015 301.404 47,5
2016 450.913 73,2
2017 753.440 145,6
Kaynak: OMUD tarafından gönderilen cevabi yazı
(30) İthal hammadde ile iç pazarda üretim yapan teşebbüslerin yanı sıra kağıt çeşitlerini
doğrudan yurt dışından temin eden kağıt ithalatçıları da bulunmaktadır. 2017 yılında
Türkiye’de 5,17 milyon ton üretim kapasitesi varken 6,33 milyon tonluk tüketim
gerçekleşmiştir22. Özellikle bobinlere sarılı şekilde ithal edilen kağıt, müşterilerin
talebine göre bobin olarak veya ebatlara bölünerek satılmaktadır.
(31) İncelenen sektörlerden oluklu mukavva ve karton ambalaj sektörleri için iki girdiden
daha bahsetmek faydalı olacaktır. Oluklu mukavva sektöründe kullanılan girdi kağıtların
%25’ini oluşturan kraft liner kağıdın yerli üretimi kısıtlı olup daha çok ithalat yoluyla
temin edilmektedir23. Karton ambalaj bakımından ise, bristol karton tamamen ithalat ile
tedarik edilmektedir. Bu iki ürün, beyaz ve esmer selülozlardan üretilmeleri ve
ülkemizde selüloz üretimi olmaması sebebiyle neredeyse tamamen ithal ürün olarak
karşımıza çıkmaktadırlar.
(32) Sektörde hammaddenin tüm maliyetler içindeki oranına bakıldığında, kağıt üreticileri
bakımından selüloz maliyeti, ambalaj kağıdı üreticileri bakımından atık kağıt ve diğer

21İşbu karar kapsamında dolar ifadesi ile kast edilen Amerikan Dolarıdır.
22 2017 üretim kapasitesi ile Türkiye, dünya kağıt üretim kapasitesinin %2,1’ine sahiptir. 2013 yılında bu
oran %1,37’dir.
23 Türkiye’de tek kraft liner üreticisi olarak faaliyet gösteren Omas Özaltın Oluklu Mukavva ve Amb. San.
A.Ş.’nin (OYKA) kraft liner kağıt üretimi çoğunlukla sadece kendi üretiminin girdisi olarak kalmakta,
dolayısıyla sektörün kraft liner kağıt ihtiyacını karşılayamamaktadır (Sektör oyuncuları ile yapılan şifahi
görüşmelerden ve 16.03.2016 tarih ve 16-10/162-72 sayılı Kurul kararından faydalanılmıştır).
18-44/695-340

9/28

kağıt maliyeti, oluklu mukavva üreticileri bakımından da ambalaj kağıtları maliyeti tüm
maliyetler içinde yaklaşık %50-80 arasında değişen paylara sahiptir24. Enerji maliyetleri
%10-30 arasında değişiklik gösterirken, işçilik maliyetleri de %10 dolaylarındadır25.
Hammadde bakımından yurt dışına bağımlılığın getirdiği yüksek maliyetler ve bazı
kağıt türlerinde yeterli kaliteye ulaşılamaması sebebiyle yurtiçi tüketimin yarıya yakını
ithalat ile karşılanmaktadır. Bu da sektörde dış ticaret açığı görülmesine neden
olmaktadır26. Sonuç olarak, maliyetlerin ithalata bağımlılığıyla ilgili olarak selülozda
tamamen, atık kağıtlarda ve yan kimyasal ürünlerde büyük ölçüde, enerji olarak
doğalgazda doğrudan, elektrikte ve nakliyede dolaylı olarak ithalata bağımlı bir kağıt
sanayisinden bahsetmek mümkündür.
(33) 2017 yılı itibariyle geniş anlamda kağıt sanayinde toplam 2.570 teşebbüsün faaliyet
gösterdiği, kağıt sektörleri içerisinde en çok sayıda teşebbüse sahip olan alt grubun
1.310 teşebbüs ile oluklu mukavva sektörü olduğu, oluklu mukavva sektörünü 450
teşebbüs ile kağıt ve kartondan üretilen diğer ürünler alt sektörünün izlediği, oluklu
mukavva sektöründeki teşebbüs sayısının ise 2010 yılından itibaren artış gösterdiği
tespit edilmiştir.
(34) Teşebbüslerin ürün veya sektör bazında pazar payını ölçmek, ilgili pazarların çok
oyunculu bir yapı sergilemesinden ötürü güçlük arz etse de, teşebbüsler tarafından
kendi pazar araştırmalarına dayanarak yapılan tahmini pazar payları bilgisi elde
edilerek incelenmiştir. Bu doğrultuda, özellikle kağıt sektöründe üreticilerin yanı sıra
ithalatçıların da kayda değer bir satış hacmine sahip olduğu, dolayısıyla sektörün çok
oyunculu bir yapı teşkil ettiği anlaşılmıştır27. Yine, ambalaj kağıtları ve oluklu mukavva
sektörü birlikte ele alındığında; MODERN KARTON ve MODEN OLUKLU’nun %(…..),
KİPAŞ’ın %(…..), KMK’nın %(…..), DENTAŞ’ın %(…..)’luk tahmini pazar payları göz
önüne alındığında, kalan teşebbüslerin piyasanın yaklaşık %37-56’sını oluşturduğu ve
sektörde çok sayıda teşebbüsün faaliyet gösterdiği anlaşılmaktadır. Nitekim oluklu
mukavva sektöründeki dernek faaliyetlerini yürüten OMÜD’ün 74 üyesinin bulunması
da bu durumu desteklemektedir. Ayrıca OMÜD tarafından sağlanan bilgilere göre,
dernek üyesi olmayan 52 oluklu mukavva fabrikası bulunmaktadır. Karton ambalaj
sektörü bakımından ise, elde edilen bir pazar payı verisi olmayıp dernek olarak varlığını
sürdüren KASAD’ın 45 üyesi bulunduğu gerçeğinden hareketle bu piyasanın da çok
sayıda teşebbüsten müteşekkil olduğu görülmektedir. Dolayısıyla incelenen
sektörlerden herhangi birinin mevcut durumda hakim durumda nitelendirilebilecek
teşebbüslerin olabileceği bir yapı sergilemediği sonucuna ulaşılmıştır.
(35) Sektörde kapasite kullanım oranları %70-85 arasında değişmekte, dolayısıyla güçlü bir
atıl kapasiteden söz etmek mümkün görülmemektedir. Teşebbüsler yalnızca bir ürün
grubuna yoğunlaşabildiği gibi birden fazla ürün piyasasında da faaliyet

24 Ambalaj kağıtları sektörü bakımından hammaddenin yerli piyasalardan temin edilme oranı %75’tir.
İthalat ile temin edilen kalan %25’lik kısmın ekseriyetle kraft liner kağıttan ibaret olduğu tahmin
edilmektedir. Oluklu mukavva bakımından ise, girdinin %60’ı hurda kağıt esaslı olup, hurda kağıdın %85’i
yerli kaynaklardan karşılanmaktadır (bkz. Oluklu Mukavva Ambalaj Sanayisinin Türkiye Ekonomisindeki
Yeri, Ekonomik Etki Analizi, 2018).
25 Taraflardan gelen bilgilerden faydalanılmıştır.
26 İzmir Ticaret Odası tarafından yayımlanan 2016 Kağıt Sektör Raporu (Erişim Tarihi:11.11.2018).
(Link: ).
27 MOPAK’tan gelen veriler çerçevesinde, 2014-2017 arasında gerçekleşen fotokopi kağıdı ithalatının
ortalama 97 bin ton olduğu, sektördeki oyunculardan MOPAK’ın (…..) bin, ALKİM’in (…..) bin, VEGE’nin
(…..) bin, KOMBASSAN’ın (…..) bin ton tahmini üretim kapasitesi bulunduğu belirtilmiştir. Ayrıca kağıt
sektörü üreticisi olarak incelenen dört teşebbüsten ALKİM %(…..), KOMBASSAN %(…..), VEGE %(…..)
civarında tahmini pazar payı olduğunu ileri sürmektedirler. Ancak bu payların aynı ürün grubuna ait
olmadığını, kimisinin bobin kağıt, kimisinin ise fotokopi kağıdı için paylaşıldığı belirtilmelidir.
18-44/695-340

10/28

gösterebilmektedir. Kağıt sektörü bakımından teşebbüslerin genellikle sadece kağıt
üretimine yoğunlaştığı gözlemlenmektedir. Öte yandan ambalaj kağıtları sektöründe
faal olan şirketlerin bir kısmının oluklu mukavva sektöründe de faaliyeti olduğu,
dolayısıyla üretim süreçlerinde kısmi dikey bütünleşik yapı sergiledikleri görülmüştür.
Bu tip teşebbüsler kendi girdi ihtiyacını karşıladıktan sonra kalan ambalaj kağıtlarını
oluklu mukavva sektöründeki rakiplerine satmaktadırlar. Oluklu mukavva üreticisi
teşebbüsler ise tedarik ettikleri ambalaj kağıtlarını kendi tesislerinde birleştirerek levha
veya kutu üretmektedir. Üretilen bu ambalajlar gıda, tekstil, elektronik, mobilya, beyaz
eşya gibi çeşitli sektörlerde ürünlerin korunması ve nakliyesi için kullanıma hazır hale
gelmektedir. Karton ambalaj sektöründe faaliyet gösteren teşebbüsler ise genellikle
tedarikçilerden karton temin ederek müşterilerinin talebine uygun ebat ve baskılarla
karton kutu üretmektedir. Üretilen karton kutular gıda ve ilaç sektörü başta olmak üzere
çeşitli ürünlerin ambalajlanmasında kullanılmaktadır.
(36) Sektörün gelişimi bakımından endüstriyel kağıt sektörlerinin büyüme, kültürel kağıt
sektörlerinin ise küçülme eğiliminde olduğu görülmektedir. Özellikle, alternatif ambalaj
türlerine (plastik, esnek vb.) göre daha sağlıklı ve çevre dostu olan oluklu mukavva
kutuların, e-ticaretin gelişmesi ile gelecek dönemde daha sık kullanılmaya başlayacağı
tahmin edilmektedir. Öte yandan hızla yaygınlaşan dijitalleşme nedeniyle kitap, gazete
ve dergi basımının, dolayısıyla bu ürünlerin girdisi olan kağıt türlerinin üretiminin de
gelecekte azalacağı yönünde tahminler bulunmaktadır28.
I.3. İlgili Pazar
I.3.1. İlgili Ürün Pazarı
(37) İlgili Pazarın Tanımlanmasına İlişkin Kılavuz (Kılavuz)’da ilgili ürün pazarı, tüketicinin
gözünde fiyatı, kullanım amaçları ve nitelikleri bakımından aynı sayılan mal ve
hizmetlerden oluşan pazar olarak tanımlanmaktadır. Mevcut önaraştırmada incelenen
her bir sektör, kendi içinde ve ürün bazında birden fazla ilgili ürün pazarı ihtiva
etmektedir. Zira sadece kullanım alanı bakımından bile birbiriyle ikame edilemeyecek
ürünler mevcuttur. Kullanım alanının yanı sıra hammadde, dayanıklılık, kalite, baskıya
elverişli olup olmama gibi diğer kriterlerle de ayrı ilgili ürün pazarlarından bahsetmek
mümkündür.
(38) İncelenen sektörlerde profesyonel şekilde tutulmuş ve toplulaştırılmış verilere
ulaşmanın zorluğu ve her teşebbüsün ürün portföyünün özellikle ebat, dayanıklılık ve
renk gibi kriterlere göre çeşitlenmesi ve çoğu zaman bu farklılaştırılmış ürünlerin
birbiriyle kıyaslanmasının mümkün olmaması dikkate alındığında, inceleme belirli
ürünler özelinde gerçekleştirilmiştir. Örneğin; kağıt sektöründe incelenen her
teşebbüsün bobin kağıt satışı yapmaması, belirli boyutlarda kesilerek satışa sunulan
ebat kağıdın her firma tarafından eşleştirilebilir ebatlarla satılmaması (A3, A4, A5 gibi),
aynı ebatta olsa bile kağıdın farklı gramajlarda üretiliyor olması (Sadece fotokopi
kağıdının dahi 60, 70, 80 gr gibi değişen gramajları bulunmaktadır.) ve bahsi geçen
ürün farklılaştırmalarının rekabet parametrelerini esaslı şekilde değiştirmeyeceği göz
önünde bulundurularak, kağıt sektörü incelenirken fotokopi kağıdına ilişkin veriler esas
alınmıştır. Aynı şekilde ambalaj kağıtları sektöründe fluting, kraft liner ve test liner
kağıtlarının da kendi içinde renk (beyaz ve esmer test liner), dayanıklılık (saman ve
NSSC fluting), kullanım alanı ve müşteri talebine (test liner, test liner 3, test liner 4;
modkraft, modkraft+) göre çeşitlenmesi, ancak bu çeşitlerin her birinin bütün firmalar
tarafından üretilmiyor olması ve farklılaştırılmış çeşitler arasında gerek maliyet gerekse
fiyat açısından anlamlı farklılıkların bulunmaması sebepleriyle, verilerin kıyaslanabilir

28 Bkz. İzmir Ticaret Odası Sektör Raporu.
18-44/695-340

11/28

olmasını sağlamak adına, sadece fluting, kraft liner ve test liner kağıtlarının birer türü
esas alınmıştır. Oluklu mukavva sektörü bakımından ise, tarafların gönderdiği veriler
levha ve kutu ayrımında birbiriyle kıyaslanabilir nitelikte olup başkaca bir
çeşitlendirmeye yer verilmeyerek analizler bu iki ürün üzerinden gerçekleştirilmiştir.
(39) Her ne kadar yukarıda sayılan ürünlerin her biri ayrı birer ilgili ürün pazarı teşkil
edebilecek olsa da, Kılavuz’un 20. paragrafında vurgulanan “İnceleme konusu işlem
gerek ürün gerekse de coğrafi açıdan olası alternatif pazar tanımları çerçevesinde
rekabet açısından endişeler yaratmıyor ya da alternatif tanımlar açısından rekabeti
bozucu bir etki söz konusu oluyorsa pazar tanımı yapılmayabilir” ifadesinden yola
çıkılarak, işbu dosya bakımından ulaşılan sonucu değiştirmeyeceği için herhangi bir
ilgili ürün pazarı tanımlaması yapılmamıştır.
I.3.2. İlgili Coğrafi Pazar
(40) Coğrafi pazar, teşebbüslerin mal ve hizmetlerinin arz ve talebi konusunda faaliyet
gösterdikleri, rekabet koşullarının yeterli derecede homojen ve özellikle rekabet
koşulları komşu bölgelerden hissedilir derecede farklı olduğu için bu bölgelerden
kolayca ayrılabilen bölgelerdir. Kağıt, karton, ambalaj kağıtları ve kağıt ambalaj
üreticilerinin/ithalatçılarının tüm Türkiye’de faaliyet gösterebilmesi ve ilgili ürün pazarı
bakımından bölgesel pazar tanımlanmasını gerektirecek herhangi bir husus
bulunmadığından ilgili coğrafi pazar ise “Türkiye” olarak tespit edilmiştir.
I.4. Yerinde İncelemeler Kapsamında Edinilen Bilgi ve Belgeler
(41) İşbu dosya çerçevesinde hakkında önaraştırma yürütülen teşebbüs ve teşebbüs
birliklerinin tümünde yerinde incelemeler gerçekleştirilmiş ancak anılan incelemelerde
önaraştırma konusu iddialarla bağlantı arz edebilecek herhangi bir belge veya bulgu
tespit edilmemiştir. Ayrıca dosya çerçevesinde değerlendirilmek üzere ilgili teşebbüs
ve teşebbüs birliklerinden bilgi ve belge talep edilmiştir. Mevcut başlık altında işbu
dosya bakımından önem arz eden belgelerin elde edildiği MONDİ ve KASAD’taki
yerinde incelemeler ve bu incelemeler kapsamında yöneltilen bilgi talebine mukabil,
belgelerde adı geçen tarafların sunduğu veriler aktarılmaktadır.
I.4.1. MONDİ’de Yapılan Yerinde İncelemeler Kapsamında Elde Edilen Bilgi ve
Belgeler
(42) Delil 1: MONDİ’de yapılan yerinde incelemede elde edilen e-posta silsilesinde, MONDİ
İcra Kurulu Başkanı (…..) tarafından 20.12.2017 tarihinde KİPAŞ Yöneticileri (…..) ve
(…..)’e gönderilen “Teklif” konulu e-postada aşağıdaki ifadeler yer almaktadır:
“Sevgili (…..) ve (…..),
Teklifimi sizinle hesapta olmayan sebeplerle planladığımdan daha geç
paylaşıyorum, lütfen özürümü kabul edin.
(…..)
Sizleri yakın zamanda yeniden görmek ve Viyana'da ağırlamaktan büyük mutluluk
duyarım.
İçten saygı ve sevgilerimle,
(…..)
Fibre Packaging”
(43) Delil 2: Yukarıdaki e-postaya cevaben KİPAŞ Yöneticisi (…..) tarafından 28.12.2017
tarihinde MONDİ İcra Kurulu Başkanı (…..)’a gönderilen “RE: Teklif” konulu e-postada
18-44/695-340

12/28

aşağıdaki ifadeler yer almaktadır:
“Sevgili (…..),
(…..)
Chairman of Kipaş Holding”
(44) Delil 3: MONDİ Yöneticisi (…..) tarafından 01.07.2018 tarihinde MONDİ Yöneticisi
(…..)’e gönderilen “WG: Teklif” konulu e-postada aşağıdaki ifadeler yer almaktadır:
“Sevgili (…..),
(…..).
İçten saygı ve sevgilerimle,
(…..)
Fibre Packaging”
(45) MONDİ ve KİPAŞ’ın yazışmalarında ticari sır niteliği taşıyabilecek ve rekabete hassas
olası işbirliği planlarını, fabrikalarının kapasite bilgilerini, sektörel bazlı yatırım
stratejilerini paylaşıyor olmaları ve yazışmada ‘işbirliği’, ‘ortaklık’, ‘anlaşma’ gibi
sözcüklerin de yer alması bakımından Delil 1, 2 ve 3 önem arz etmektedir. Adı geçen
Delillerde bahsedilen hususların, MONDİ ile KİPAŞ arasında 4054 sayılı Kanun’un 4.
maddesi uyarınca ihlal olarak değerlendirilebilecek bir anlaşma niteliği taşıyıp
taşımadığı konusunda duyulan endişe üzerine, MONDİ ve KİPAŞ’tan bilgi talep
edilmiştir. Mezkûr bilgi talebinde öncelikle, her iki teşebbüse de aralarında başta bir
tedarik anlaşması olmak üzere operasyonel düzeyde herhangi bir anlaşma/sözleşme
bulunup bulunmadığı sorulmuştur. Buna mukabil MONDİ tarafından; KİPAŞ ile
arasında bu minvalde bir sözleşme olmadığı, MONDİ’nin KİPAŞ’tan oluklu mukavva
satın aldığı, bu ticari ilişkinin de yazılı bir anlaşmaya dayanmadan pazarlık üzerine aylık
bazda spot olarak gerçekleştirildiği ifade edilmiştir. KİPAŞ tarafından da MONDİ ile
aralarında bir yazılı anlaşma olmadığı belirtilmiştir.
(46) Teşebbüslere ayrıca son üç yıl içinde kağıt, oluklu mukavva ve geri dönüşümlü kağıt
(RCB) sektörlerinde büyüme veya küçülmeye yönelik hisse senedi devri,
fabrika/işletme devri, makine, teçhizat alımı/satımı vb. herhangi bir devralma ve/veya
satış işlemi gerçekleştirip gerçekleştirmedikleri suali yöneltilmiştir. Buna istinaden
MONDİ, mevcut fabrikalara makine alımı gerçekleştirdiğini, ancak bunun bir devralma
niteliği taşımadığını belirtmiştir. KİPAŞ ise bu sektörlerde büyüme veya küçülmeye
yönelik herhangi bir işlem tesis etmediğini beyan etmiştir.
(47) Diğer taraftan, MONDİ ve KİPAŞ arasındaki ticari ilişkinin kapsamını görebilmek adına,
bahse konu teşebbüslerin son üç yıl içinde birbirleri ile ticari ilişkilerinin hangi
ürünleri/ürün gruplarını kapsadığı, birbirlerinden temin ettikleri ve birbirlerine sattıkları
ürünlerin aylık bazda her bir ürün grubu için miktar ve tutar bilgisi talep edilmiştir. KİPAŞ
tarafından, MONDİ’den herhangi bir ürün alımı yapılmadığı yönünde cevap
sunulmuştur. Dolayısıyla KİPAŞ ile MONDİ arasındaki ticari ilişkide, MONDİ; KİPAŞ’tan
başta fluting olmak üzere test liner ve az miktarda da kraft ürünü satın almaktadır.
Zikredilen dikey ilişkiye yönelik olarak; alıcı MONDİ tarafından sağlanan miktar ve tutar
bilgisine aşağıdaki tabloda yer verilmiştir:

18-44/695-340

13/28

Tablo 3: Son Üç Yılda MONDİ’nin KİPAŞ’tan Ürün Bazında Alım Miktar ve Tutarları
Fluting Test Liner Toplam
Miktar (Kg) Tutar (TL) Miktar (Kg) Tutar (TL) Miktar (Kg) Tutar (TL)
2016 (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
2017 (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
2018 (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Kaynak: MONDİ'den Gelen Bilgiler
(48) Bunun yanı sıra, teşebbüsler arasında pay sahipliği ilişkisinin var olup olmadığını ve
varsa sahiplik yapısının niteliğini anlamak gayesiyle yöneltilen soru üzerine MONDİ,
Mondi Grup Şirketlerinin KİPAŞ ya da KİPAŞ’ın ait olduğu grup şirketlerinde herhangi
bir pay sahibi olmadığını bildirmiştir. Ayrıca MONDİ’nin halka açık bir şirket olduğu,
hissedarlarının her an değişebildiği, halka açık hisse sahiplerinin başka hangi
teşebbüslerde pay sahibi olduğunun MONDİ tarafından bilinmediği belirtilmiştir. Bu
minvalde KİPAŞ tarafından ise, KİPAŞ’ın ait olduğu grup hissedarlarının herhangi
birinin MONDİ veya MONDİ’nin ait olduğu grup şirketlerinde bir payı olmadığı ifade
edilmiştir.
(49) Son olarak teşebbüslerin yatırım stratejilerini aralarında geçen yazışma doğrultusunda
yönlendirip yönlendirmediklerini anlamak maksadıyla teşebbüslerden son üç yıl içinde
oluklu mukavva üretimi dışında kağıt pazarı ve geri dönüşümlü kağıt (RCB)
pazarında yaptıkları yatırımlar ile söz konusu yatırımların ekonomik gerekçeleri ile
büyüklükleri sorulmuştur. MONDİ tarafından oluklu mukavva kağıt üretim fabrikasında
kapasite artırımına yönelik herhangi bir yatırım yapılmadığı, 2019 yılı için de bu
doğrultuda bir yatırım planının bulunmadığı, ancak fabrikayı işler vaziyette tutmak
amacıyla sürekli iyileştirmeler yapıldığı, bu iyileştirmelerin makine bakımı, yedek parça
temini, enerji optimizasyonu, yangın önleyici sistemler, kalite kontrol sistemleri vb.
verimlilik ve etkinlik artışlarını kapsadığı ifade edilmiştir. KİPAŞ tarafından ise; 2017
yılının 3. çeyreğinde Bilecik ilinin Bozüyük ilçesinde yaklaşık (…..) milyon Euro
maliyetle kutu imal edecek bir fabrika kurulması için çalışmalara başlandığı, bahsi
geçen maliyetin yaklaşık %(…..)’inin hâlihazırda bu fabrika için harcandığı, fabrikanın
(…..) faaliyetlerine başlamasının öngörüldüğü belirtilmiştir. MONDİ ile KİPAŞ’ın yatırım
planları yerinde incelemede elde edilen yazışmanın tarihi olan Aralık 2017 ve Temmuz
2018 dönemleri sonrasında önemli bir değişiklik göstermemiştir.
(50) Öyle ki, elde edilen yazışmada; MONDİ Yetkilisi, “(…..)” ifadelerine yer vermiştir. KİPAŞ
Yetkilisi ise, bu ifade karşısında “(…..)” ifadelerine yer vermiştir. KİPAŞ; MONDİ’nin
teklifine rağmen, MONDİ’nin odaklanmayı planladığı oluklu mukavva üretimine yönelik
yatırımlarını devam ettireceğini ifade etmektedir. Gelen cevabi yazılardan da anlaşıldığı
üzere; KİPAŞ, MONDİ’nin teklifinin aksine, oluklu mukavva sektöründeki yatırımına
devam etmiştir.
I.4.2. KASAD’ta Yapılan Yerinde İncelemeler Kapsamında Edinilen Bilgi ve
Belgeler
(51) Delil 4: KASAD’da yapılan yerinde incelemede elde edilen ve 19.04.2018 tarihinde
gerçekleştirilen KASAD olağan yönetim kurulu toplantısında görüşülen konuların yer
aldığı “Toplantı Bilgileri” başlıklı (…..) tarafından tutulan notlarda aşağıdaki ifadeler
geçmektedir:
“5. Bristol ile yapılan işlerde Euro fiyat verilmesi
Üyelerimizin döviz kurundan olumsuz etkilenmelerini önlemek ve kendilerini
koruyabilmek için yapılabilecekler konusu tartışıldı. Görüşmede, bazı firmaların
zaten döviz bazında fiyat verdiği, her firmanın kendi çalışma yöntemleri olduğu
18-44/695-340

14/28

ve bağlayıcı bir karar almanın mümkün olmadığı belirtildi. Fiyat artışlarını kutu
fiyatlarına yansıtabilmek için firmalarımızın Metsa ve Kotka firmalarının
temsilcilerinden yazı alarak son kullanıcıya gönderebilecekleri belirtildi.”
(52) Delil 5: Yine, aynı yerinde incelemede elde edilen, (…..) tarafından tutulan “Toplantı
Bilgileri” başlıklı, 13.08.2018 tarihinde gerçekleştirilen KASAD Olağan Yönetim Kurulu
Toplantısı’nda görüşülen konuların yer aldığı notlarda aşağıdaki ifadeler geçmektedir:
“4. Bristol ile yapılan işlerde dövizle teklif verilmesi
Yerli üretimin olmaması, tamamının yurt dışından ithal edilmesi nedeniyle;
özellikle döviz fiyatlarında bu aralar olan anormal yükselişten üyelerimizin
kendilerini koruyabilmesi için bristol ile yapılan işlerde tekliflerin döviz bazında
verilmesinin akılcı olacağı, ancak yöntemi konusunda bunun, her firmanın
müşteri portföyü, ilişkileri ve çalışma şekline göre yöntemini kendisinin
belirlemesi gerektiği ifade edildi.”
(53) Yukarıda yer verilen belgelerin incelenmesi sonucunda, bristol karton çeşidinden
üretilen karton ambalaj ürünleri için müşterilere verilecek tekliflerin döviz cinsinden
yapılması konusunda, KASAD yönetim kurulu üyelerince bir karar alınıp alınmadığı
konusunda şüphe doğmuştur. Bu sebeple 19.04.2018 ve 13.08.2018 tarihli toplantılara
katılan yönetim kurulu üyelerine bilgi talebi gönderilerek, zikredilen tarihlerde ve
sonrasında bristol kartondan mamul karton ambalajların döviz cinsinden satılıp
satılmadığının tespiti için bu teşebbüslerden fatura bilgileri talep edilmiştir29. Bahse
konu üyelerin temsil ettiği teşebbüslerden gelen ve 2018 Ocak’tan günümüze kadar
yapılan karton ambalaj satışları içinde dövizle yapılan satışların oranı ay bazında
aşağıdaki tabloda yer almaktadır:
Tablo 4: KASAD Yönetim Kurulu Üyelerince Ocak-Ekim 2018 Döneminde Gerçekleştirilen Dövizle Satış
Tutarının Tüm Satış Tutarına Oranı (%)
2018 CAMİŞ CÖMERTLER
DURAN-
DOĞAN
GÖRSEL
SANATLAR
LİTHOSAN OMAKS
PRİNT
PARK
RESİM
OFSET
SENTEZ
GRUP
Ocak (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Şubat (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Mart (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Nisan (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Mayıs (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Haziran (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Temmuz (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Ağustos (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Eylül (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Ekim (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Kaynak: KASAD yönetim kurulu üyelerince gönderilen cevabi yazılar
(54) Yukarıdaki tablo incelendiğinde, yedi teşebbüsün döviz üzerinden satışının
bulunmadığı, CÖMERTLER’in 2018 Ocak-Ekim döneminde her ay %(…..) arasında
değişen oranlarda dövizle satış yaptığı, RESİM OFSET’in ise 2018 Temmuz’a kadarki
dönemde dövizle satışının olmadığı, Temmuz 2018’de yapılan %(…..)’lik satışın
ardından Ağustos ve Eylül’de %(…..) civarında dövizle satış gerçekleştirdiği ve Ekim
ayında dövizle satışının bulunmadığı tespit edilmiştir. CÖMERTLER ile yapılan şifahi

29 Her ne kadar KASAD yönetim kurulu üyelerine gönderilen bilgi talebinde, teşebbüslerin 2018 Ocak’tan
itibaren bristol karton ambalaj satışlarını gösterir faturalar talep edilmiş olsa da teşebbüslerle yapılan
şifahi görüşmeler neticesinde, faturaların karton çeşidine göre değil, müşterilerin ambalajın içine
yerleştireceği ürünün adıyla kesildiği, bu nedenle karton ambalaj satışlarının girdi bazında
ayrıştırılmasının mümkün olmadığı belirtilmiştir. Bu sebeple KASAD yönetim kurulu üyelerinden tüm
karton çeşitlerinden mamul karton ambalaj satışlarına ilişkin olarak, dövizle yaptıkları satış tutarı ve tüm
satış tutarı bilgileri talep edilmiştir.
18-44/695-340

15/28

görüşmede, teşebbüsün ihracatçı müşterileri olduğu ve bu müşterilere yapılan
satışların ticari ilişkinin başından beri döviz üzerinden gerçekleştirildiği, ancak iç
piyasada faaliyet gösteren müşterilere TL üzerinden satış yapıldığı ve aksi bir hamleye
piyasa koşullarının müsaade etmeyeceğinin düşünüldüğü ifade edilmiştir.
(55) Öte yandan KASAD’dan gelen cevabi yazıda da, yerinde incelemede alınan
belgelerdeki ifadelere ilişkin yapılan açıklamada özetle; karton ambalaj sektöründe
genellikle dokuz aya kadar vadeli çalışıldığı, karton ambalaj üreticilerinin müşterilere
teklif verirken enflasyon oranını baz alarak fiyat verdikleri, ancak 2018 yılının ilk
yarısında yaşanan anormal döviz hareketleri ve bristol kartonun tamamen ithalatla
tedarik edilmesi karşısında karton ambalaj üreticilerinin ekonomik zorluklar yaşadıkları,
buna ilişkin hususların tartışıldığı KASAD toplantılarında alıcılara döviz üzerinden fiyat
verilmesinin akılcı olacağı konuşulmuşsa da dernek çatısı altında bu yönde bir karar
almanın mümkün olmadığı, bu konuda belirli bir yöntemin bulunmadığı, her üreticinin
kendi müşterileriyle olan ticari ilişkileri çerçevesinde müşterilerini de zor durumda
bırakmadan bu durumu çözmesi gerektiğinin konuşulduğu ve dernek olarak bir
yönlendirme yapılamayacağının belirtildiği ifade edilmiştir.
I.5. Değerlendirme
(56) Mevcut dosyanın konusunu temel anlamda; kağıt ve kağıt ambalaj sektörlerinde son
dönemde kamuoyuna yansıyan haberler ve iş dünyasından gelen yakınmalar dikkate
alınarak; anılan sektörlerde aşırı fiyatlama ve stoklarda yer alan hammadde ve ürünlere
yönelik mal vermenin reddi yoluyla hakim durumun kötüye kullanılması ihlaline yol
açabilecek uygulamaların bulunup bulunmadığının tahlil edilmesi oluşturmaktadır. Bu
bağlamda öncelikle dikkat çekilmesi gereken husus, “Sektöre İlişkin Bilgi” başlığı
altında da belirtildiği üzere; incelemeye esas teşkil eden kağıt sektörü, ambalaj kağıtları
sektörü, oluklu mukavva sektörü ile karton ve karton ambalaj sektörlerinin yapı itibarıyla
çok oyunculu bir karakter sergilediği, dolayısıyla mezkûr sektörlerden herhangi birinde
hakim durumda nitelendirilebilecek teşebbüslerin varlığından bahsedilemeyeceği
yönündeki tespittir. Mevcut tespit ışığında, önaraştırmaya konu iddiaların 4054 sayılı
Kanun’un hakim durumun kötüye kullanılmasını yasaklayan 6. maddesi karşısında
değerlendirilmesi mümkün olmamıştır.
(57) Diğer taraftan, kağıt fiyatlarında yerli piyasada yaşanan yüksek artışların, kağıt girdili
sektörlerde üretim yapan teşebbüsler arasındaki müşterek bir fiyat politikası
neticesinde ortaya çıkıp çıkmadığı yahut ilgili sektörlerde faaliyet gösteren teşebbüs
birliklerinin karar veya eylemleri doğrultusunda meydana gelip gelmediğinin, rakip
teşebbüsler arasında rekabeti kısıtlayıcı anlaşma, uyumlu eylem ya da teşebbüs birliği
kararı şeklinde ortaya çıkabilecek danışıklı ilişkileri yasaklayan 4054 sayılı Kanun’un 4.
maddesi karşısında açıklığa kavuşturulması gerekmektedir.
(58) Bu paralelde, işbu dosya dairesinde ilgili sektörlerde faaliyet gösteren teşebbüs ve
teşebbüs birliklerinde yerinde incelemeler gerçekleştirilmiş, ancak daha önce de
belirtildiği üzere, kağıt fiyatlarında son dönemde kaydedilen artışın rekabete aykırı bir
danışıklı ilişki sonucunda ortaya çıktığına ilişkin herhangi bir belge veya bulgu tespit
edilmemiştir. Bunun üzerine dosya taraflarından; Ocak 2014-Ekim 2018 tarihlerini
kapsayacak şekilde, ürettikleri mamullerin ürün bazında birim başına düşen aylık
maliyet ve satış fiyatı ile stok miktarı ve koşullarına ilişkin bilgi ve belge talep edilmiştir.
Buna mukabil gönderilen verilerin ilgili sektör özelinde ayrı ayrı incelenmek suretiyle
18-44/695-340

16/28

değerlendirilmesine aşağıda yer verilmektedir30.
I.5.1. Kağıt Sektörü
(59) Kağıt sektöründe ürünler; ebat, ağırlık, kalite vb. yönlerden farklılıklar ihtiva edebilmekle
birlikte; önaraştırma çerçevesinde bilgi derlemeyi mümkün kılmak ve usul ekonomisi
sağlamak adına yalnızca A4 ebatlı fotokopi kağıdı esas alınmıştır. Bu noktada belirtmek
gerekir ki, A4 ebatlı fotokopi kağıdı, inceleme konusu teşebbüslerin tamamında üretilen
bir ürün olması bakımından teşebbüsler arası kıyaslamalar yapmaya olanak
sağlamakta, ayrıca kağıt sektöründe üretilen diğer ürünlerden önemli oranda
farklılaşmayarak ürün zincirinin önemli bir halkasını teşkil etmektedir.
I.5.1.1. Fotokopi Kağıdı Sektöründe Fiyat, Maliyet ve Stok Analizi
(60) VE-GE, KOMBASSAN, MOPAK ve ALKİM’in son üç yılda A-4 fotokopi kağıdı
üretimlerine ilişkin aylık ortalama maliyet verileri aşağıdaki gibidir:
Grafik 2: Fotokopi Kağıdı Ocak 2014-Eylül 2018 Dönemi Aylık Ortalama Maliyetler (TL/Ton)


(…..TİCARİ SIR…..)


Kaynak: Teşebbüslerden Gelen Bilgiler
(61) Grafik 2’de görüldüğü üzere, adı geçen dört teşebbüsün bir ton A-4 fotokopi kağıdı
üretmek için katlandıkları maliyet, 2014 yılının Ocak ayından 2017 yılının Ocak ayına
kadar (…..) TL dolaylarında iken; bu rakam, 2017 yılı başlarından itibaren yükselişe
geçmiş ve (…..) TL bandına çıkmıştır. Maliyetlerdeki bu artışın fiyatlara yansıyıp
yansımadığını görebilmek adına aşağıda A-4 fotokopi kağıdının aynı tarih aralığındaki
ortalama satış fiyatları grafiğine yer verilmiştir:
Grafik 3: Fotokopi Kağıdı Ocak 2014-Eylül 2018 Dönemi Aylık Ortalama Satış Fiyatları (TL/Ton)


(…..TİCARİ SIR…..)


Kaynak: Teşebbüslerden Gelen Bilgiler
(62) Grafik 3’te yer verilen aylık ortalama satış fiyatlarına bakıldığında, bahse konu dört
teşebbüsün satış fiyatlarının 2014 yılının Ocak ayından 2016 yılının Kasım ayına kadar
(…..) TL dolaylarında olduğu, 2017 yılının Ocak ayından itibaren fiyatların yükselişe
geçtiği ve bu yükselişin 2018 yılı Mayıs ayından itibaren daha da hızlanarak (…..) TL
civarına ulaştığı görülmektedir. Maliyet grafiğinin fiyat grafiğine nazaran ürün
homojenliğinden ötürü daha iniş çıkışlı bir seyir izlemesine karşın, her iki grafikte de
maliyetlerin ve fiyatların 2017 yılının Ocak ayından itibaren önemli oranda artmaya
başladığı ve bu artışın 2018 yılının ortalarına doğru hızlandığı görülmektedir.

30 Mevcut bölümde karton ve karton ambalaj sektörü bakımından değerlendirmeler, bu alanda bir
teşebbüs birliği olarak kurulan KASAD’ta gerçekleştirilen yerinde incelemede edinilen bilgi ve belgelerin
incelenmesiyle yapılmıştır.
18-44/695-340

17/28

(63) İlgili teşebbüslerin maliyet ve fiyatlarındaki artışların döviz kuruyla ilişkisini görebilmek
amacıyla, aşağıdaki grafikte bu dört teşebbüs tarafından sağlanan ortalama maliyet ve
ortalama satış fiyatı verilerinin de kendi içinde aritmetik ortalaması alınarak, ulaşılan
değer, ABD Doları/TL kurunun Ocak 2014-Eylül 2018 dönemindeki aylık ortalama
değerleri ile birlikte sunulmuştur:
Grafik 4: Fotokopi Kağıdı Ocak 2014-Eylül 2018 Dönemi Aylık Ortalama Satış Fiyatı (TL/Ton), Maliyet
(TL) ve Döviz Kuru (ABD Doları/TL)31
Kaynak: Teşebbüslerden Gelen Bilgiler
(64) Grafik 4 verileri ele alındığında, teşebbüslerin ortalama maliyetlerinin, satış fiyatlarının
ve döviz kurunun birbirine paralel seyrettiği anlaşılmaktadır. Özellikle 2018 yılındaki
fiyat artışına bakıldığında, bu çizginin döviz kuru çizgisi ile dokuz ay boyunca neredeyse
üst üste geldiği görülmektedir. Bu durumun, fotokopi kağıdı üretiminde hammadde
açısından ithalata bağımlılığın bir yansıması olduğu değerlendirilmektedir.
Grafik 5: Fotokopi Kağıdı Ocak 2014-Eylül 2018 Dönemi Aylık Stok Miktarları (ton)


(…..TİCARİ SIR…..)


Kaynak: Teşebbüslerden Gelen Bilgiler
(65) Grafik 5’te yer verilen aylık ton cinsinden stok miktarlarına bakıldığında, bahsi geçen
dört teşebbüsten KOMBASSAN, MOPAK ve ALKİM’in stok miktarının bilgi talep edilen
dönem içerisinde (…..) ton düzeyinde seyrettiği görülmektedir. Bu teşebbüsler
açısından herhangi bir stok artışı trendinden söz etmek mümkün değildir. VE-GE’nin
stok miktarı ise, diğer üç teşebbüsten farklı olarak (…..) ton değerleri arasında aylar
bazında dalgalı bir seyir göstermektedir. Örneğin 2015 yılının Mayıs ayında (…..) tona
ulaşan stok miktarı 3-4 ay içerisinde (…..) düzeylerine düşmüştür. VE-GE’nin stok
düzeyindeki dalgalanmaya karşın, diğer üç teşebbüs gibi bu teşebbüs için de stok
miktarında bir artış trendinin varlığından bahsetmek mümkün değildir.


31 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının internet sitesinde yayımlanan döviz verilerinden
faydalanılmıştır Düzenlenen rapora ve incelenen dosya kapsamına göre, 4054 sayılı Kanun’un 41.
maddesi uyarınca şikayetin reddi ile soruşturma açılmamasına, gerekçeli kararın
tebliğinden itibaren 60 gün içinde Ankara İdare Mahkemelerinde yargı yolu açık olmak
üzere, OYBİRLİĞİ ile karar verilmiştir.


Full & Egal Universal Law Academy