Rekabet Kurumu
Karar Sayısı: 18-24/428-201
Karar Türü: Rekabet İhlali
Konu: Doğan Müzik Kitap Mağazacılık ve Pazarlama A.Ş.’nin yaptığı sözleşmelerle piyasaya yeni girecek teşebbüsleri engellemek ve rakip teşebbüslerin faaliyetlerini zorlaştırmak suretiyle hâkim durumunu kötüye kullandığı iddiası
Karar Tarihi: 02.08.2018





Rekabet Kurumu Başkanlığından,
REKABET KURULU KARARI

Dosya Sayısı : 2017-5-9 (Soruşturma)
Karar Sayısı : 18-24/428-201
Karar Tarihi : 02.08.2018
A. TOPLANTIYA KATILAN ÜYELER
Başkan : Prof. Dr. Ömer TORLAK
Üyeler : Arslan NARİN, Mehmet AYAN, Ahmet ALGAN,
Hasan Hüseyin ÜNLÜ, Şükran KODALAK
B. RAPORTÖRLER : Gülçin DERE, Cihan BİLAÇLI, Ahmet Ogün KARAGÜLLE,
Furkan BAŞTÜRK
C. BAŞVURUDA
BULUNAN : - Gizlilik talebi bulunmaktadır.
D. HAKKINDA SORUŞTURMA
YAPILAN :- Doğan Müzik Kitap Mağazacılık ve Pazarlama A.Ş.
Temsilcisi: Av. Şahin ARDIYOK, Av. Ceren ÜSTÜNEL
Büyükdere Cad. Bahar Sok. No:13 River Plaza Kat:11-12 Levent
Şişli/İSTANBUL
(1) E. DOSYA KONUSU: Doğan Müzik Kitap Mağazacılık ve Pazarlama A.Ş.’nin yaptığı
sözleşmelerle piyasaya yeni girecek teşebbüsleri engellemek ve rakip teşebbüslerin
faaliyetlerini zorlaştırmak suretiyle hâkim durumunu kötüye kullandığı iddiası.
(2) F. İDDİALARIN ÖZETİ: Rekabet Kurumu (Kurum) kayıtlarına 28.03.2017 tarih ve 2137
sayı ile intikal eden ve hakkında gizlilik talebi bulunan başvuruda;
 Kitap, müzik ve hobi perakende mağazacılık sektöründe faaliyete başlayan ve
mevcut durumda (…..) mağazası bulunan başvuru sahibinin, Türkiye genelinde
AVM’lerde satış birimi açma girişimine çoğunlukla ret cevabı aldığı ya da engellerle
karşılaştığı;
 Bu hususta özellikle (…..)’nin kiralanmasını üstlenen Jones Lang Lasalle
Gayrimenkul Hizmetleri Tic. A.Ş. (JLL Türkiye) firması tarafından kendilerine
mağaza teklif edildiği, teklifin kabul edilmesi sonrasında AVM’nin “Doğan Müzik
Kitap Mağazacılık ve Pazarlama A.Ş ile münhasırlık sözleşmesi imzaladığı ve aynı
konseptte ya da konuda başka bir mağaza olamayacağı” bilgisinin verildiği,
 Ayrıca (…..)'de mağaza açmak için kira ve diğer hususlarda anlaşmaya varıldıktan
bir hafta sonra AVM yönetiminin Doğan Müzik Kitap Mağazacılık ve Pazarlama A.Ş.
(D&R) ile (…..) arasında akdedilen sözleşmede "(…..) 'da aynı konu ya da konseptte
başka ad altında mağaza açıldığı takdirde D&R’ın aylık kirasından %20 indirim
uygulanır” şeklinde bir hüküm bulunmasından dolayı mağaza açılmasına izin
verilmediği; dolayısıyla D&R’ın Türkiye genelinde 150 mağazası ile sektörde tekel
haline geldiği, AVM ile yaptığı sözleşmelerde sözlü ya da yazılı münhasırlık koşulu
olduğu,
 Münhasırlık koşulu bulunmasa dahi sözleşmelerinde AVM'leri baskılayacak ciddi
hususlar bulunduğu, bu sebeple D&R’ın bulunduğu ya da bulunacağı herhangi bir
AVM'ye yatırım yapılamadığı ve eşit şartlarda rekabet edilemediği
18-24/428-201
2/43

belirtilerek, gereğinin yapılması talep edilmektedir.
(3) G. DOSYA EVRELERİ: Başvuruda yer verilen bilgi ve belgelerin incelenmesi sonucunda
düzenlenen 18.04.2017 tarih ve 2017-5-9/İİ sayılı İlk İnceleme Raporu, Rekabet Kurulunun
(Kurul) 27.04.2017 tarihli toplantısında görüşülmüş ve 17-14/200-M sayı ile D&R hakkında
4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un (4054 sayılı Kanun) 40. maddesinin
birinci fıkrası uyarınca önaraştırma yapılmasına karar verilmiştir. Aynı karar kapsamında
ayrıca, JLL Türkiye tarafından AVM Ortakları Proje Yönetimi A.Ş. ve BG Data Bilişim
Teknolojileri ve Medya Hiz. Tic. A.Ş.'nin (AVM Partners) devralınmasına ilişkin işlemin
2010/4 sayılı Rekabet Kurulundan İzin Alınması Gereken Birleşme ve Devralmalar
Hakkında Tebliğ (2010/4 sayılı Tebliğ) çerçevesinde hukuki durumuna yönelik inceleme
yapılması gerektiğine hükmedilmiştir1.
(4) Önaraştırma sonucunda hazırlanan 30.05.2017 tarih ve 2017-5-9/ÖA sayılı Önaraştırma
Raporu, Kurul’un 08.06.2017 tarihli toplantısında görüşülmüş; 08.06.2017 tarih ve 17-
19/296-M sayılı karar ile D&R hakkında 4054 sayılı Kanun’un 4. ve 6. maddesini ihlal edip
etmediğinin tespitine yönelik olarak aynı Kanun’un 41. maddesi uyarınca soruşturma
açılmasına hükmedilmiştir. Soruşturma açılmasına ve mezkûr Kanun’un 43/2. maddesi
uyarınca ilk yazılı savunmanın 30 gün içinde gönderilmesi gerektiğine ilişkin 22.06.2017
tarih ve 7923 ile yapılan bildirime mukabil gönderilen D&R’ın ilk yazılı savunması
28.07.2017 tarih ve 5452 sayı ile Kurum kayıtlarına intikal etmiştir.
(5) Soruşturma sürecinde dosya konusu iddialar hakkında detaylı bilgiye sahip olmak amacıyla
22.08.2017 tarihinde D&R’da, ayrıca 23.08.2017 tarihinde soruşturma tarafı olmayan
Unifree Duty Free İşletmeciliği A.Ş.’de (UNIFREE) ve aynı tarihte Vialand Gayrimenkul
Yatırım ve Kiralama A.Ş.’de yerinde incelemeler gerçekleştirilmiştir. Yine soruşturma
kapsamında kullanılmak üzere 24.08.2017 tarihinde İnkılap Kitabevi (İNKILAP) ile görüşme
yapılmıştır.
(6) Diğer yandan, mevcut dosya kapsamında D&R’dan ve soruşturma tarafı olmayan İga
Havalimanı İşletmesi A.Ş. (İGA), UNIFREE, Alışveriş Merkezi Yatırımcıları Derneği (AYD),
Türkiye Alışveriş Merkezleri ve Perakendeciler Federasyonu (TAMPF), Türkiye Yayıncılar
Birliği (TÜRKYAYBİR), ayrıca bazı kitapevleri, basımevleri, AVM işletmeciliği veya
yatırımcılığı yapan teşebbüsler, e-ticaret siteleri ve teknoloji marketlerinden bilgi ve belge
talep edilmiştir.
(7) Soruşturma kapsamında kitapevlerinden elde edilen bilgi ve belgeler;
 02.10.2017 tarih ve 6937 sayı,11.10.2017 tarih ve 7247 sayı, 03.11.2017 ve 7946
sayı, 16.05.2018 tarih ve 3926 sayı ile Kitapsan Kitap Kırtasiye Kaset Tic. San. Ltd.
Şti. (KİTAPSAN),
 03.10.2017 tarih ve 7006 sayı, 09.11.2017 tarih ve 8164, 11.05.2018 ve 3771 sayı
ile Sandal Kitap Kırtasiye Basın Yayın Dağıtım San. ve Tic. A.Ş. (ADA),
 04.10.2017 tarih ve 7052 sayı, 13.11.2017 tarih ve 8289 sayı, 07.06.2018 tarih ve
4444 sayı ile İNKILAP,
 05.10.2017 tarih ve 7073 sayı, 13.11.2017 tarih ve 8290 sayı, 11.05.2018 tarih ve
3754 sayı ile Remzi Kitabevi Neşriyat Sanayi ve Ticaret A.Ş. (REMZİ),


1 Anılan işlemin Kurul’a bildirilmediği gerekçesiyle verilen söz konusu karar uyarınca yapılan önaraştırma
sonucunda, 2010/4 sayılı Tebliğ’in 7. maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentlerinde yer alan ciro
eşiklerinin aşılmaması nedeniyle işlemin Kurul'un iznine tabi olmadığına dolayısıyla herhangi bir işlem
yapılmasına yer olmadığına, 08.06.2017 tarih ve 17-19/296-BD sayı ile, karar verilmiştir.
18-24/428-201
3/43

 06.10.2017 tarih ve 7116 sayı, 17.11.2017 tarih ve 8453 sayı, 27.03.2018 tarih ve
2518 sayı, 09.05.2018 tarih ve 3691 sayı ile Dost Kitapevi (DOST),
 11.10.2017 tarih ve 7232 sayı, 20.11.2017 tarih 8512 sayı, 23.03.2018 tarih ve 2415
sayı, 09.05.2018 tarih ve 3696 sayı ile Arkadaş Paz. Dağ. İnş. Taah. ve Dış Tic. A.Ş.
(ARKADAŞ),
 12.10.2017 tarih ve 7279 sayı, 04.04.2018 tarih ve 4354 sayı ile Kitapyurdu
Kitapçılık ve İletişim A.Ş’den (KİTAPYURDU),
 13.10.2017 tarih ve 7327 sayı ile Kuzgun Yayınevi Dağ. Paz. Ltd. Şti’den
(KUZGUN),
 16.10.2017 tarih ve 7433 sayı, 15.11.2017 tarih ve 8374 sayı, 18.05.2018 tarih ve
3988 sayı ile Pandora Yayın ve Kitap Hizmetleri A.Ş.’den (PANDORA),
 16.10.2017 tarih ve 7446 sayı, 29.05.2018 tarih ve 4232 sayı ile Arasta Bilgi
Teknolojileri Paz. Dağ. Tic. San. Ltd. Şti.’nden (ARASTA),
 16.10.2017 tarih ve 7399 sayı, 14.05.2018 tarih ve 3860 sayı ile Nezih Kitap
Kırtasiye Sanayi ve Ticaret A.Ş. (NEZİH),
 23.11.2017 tarih ve 8622 sayı, 15.05.2018 tarih ve 3876 sayı ile Legal Kitabevi A.Ş.
(LEGAL),
 01.12.2017 tarih ve 8827 sayı, 01.12.2017 tarih ve 8827 sayı, 29.05.2018 tarih ve
4231 sayı ile Turkuvaz TK Kitap ve Kırtasiye A.Ş. (TVEK),
 27.11.2017 tarih ve 8720 sayı ile Semerkand Basın Yay. San. ve Tic. A.Ş.,
 14.05.2018 tarih ve 3802 sayı ile Nobel Akademi Yay. Eğit. Dan. Tic. Ltd. Şti.,
 14.05.2018 tarih ve 3838 sayı ile Onur Dış Tic. ve Kırt. Ltd. Şti. (NOTEBOOK)
tarafından Kurum kayıtlarına intikal ettirilmiştir.
(8) AVM yatırımı ve yönetimine ilişkin dernek ve birliklerden gönderilen cevabi yazılar;
16.10.2017 tarih ve 7398 sayı, 17.05.2018 tarih ve 3966 sayı ile AVM Yatırımcıları Derneği;
28.03.2018 tarih ve 2581 sayı ile TÜRKYAYBİR; 18.04.2018 tarih ve 3157 sayı ile
UNIFREE; 30.03.2018 tarih ve 3204 sayı ile İGA, 27.04.2018 tarih ve 3403 sayı ile TAMPF
tarafından Kurum’a iletilmiştir. AVM yönetimi ve yatırımı alanlarında faaliyet gösteren
teşebbüsler ile yayıncılık faaliyeti gösteren teşebbüslerce cevaben gönderilen bilgi ve
belgelerde de süresi içinde Kurum kayıtlarına ulaşmıştır.
(9) Teknolojik market alanında faaliyet gösteren teşebbüslerden talep edilen bilgiler;
02.04.2018 tarih ve 2678 sayı ile Vatan Bilgisayar San. ve Tic. A.Ş. (VATAN BİLGİSAYAR),
02.04.2018 tarih ve 2707 sayı ile Teknosa İç ve Dış Tic. A.Ş. (TEKNOSA), 09.04.2018 tarih
ve 2914 sayı Eurotech Bilgi Sis. A.Ş. (GOLD), 05.04.2018 tarih ve 2807 sayı ile Media
Markt Turkey Ticaret Ltd. Şti (MEDIA MARKT) tarafından Kurum kayıtlarına iletilmiştir.
(10) Soruşturma kapsamında e-ticaret alanında faaliyet gösteren teşebbüslerden istenen
bilgiler; 04.04.2018 tarih ve 2778 sayı ile Gitti Gidiyor Bilgi Tek. San. ve Tic. A.Ş. (GİTTİ
GİDİYOR), 09.04.2018 tarih ve 2915 sayı ile D Market Elekt. Hiz. Ve Tic. A.Ş. (HEPSİ
BURADA), 30.03.2018 tarih ve 2642 sayı ile Doğuş Planet Elektronik Ticaret ve Bilişim Hiz.
A.Ş. (N11) tarafından Kurum’a gönderilmiştir.
(11) Soruşturma tarafı D&R’dan talep edilen bilgiler; 20.10.2017 tarih ve 7594 sayı, 10.11.2017
tarih ve 8237 sayı, 24.11.2017 tarih ve 8690 sayı, 27.03.2018 tarih ve 2547 sayı,
16.05.2018 tarih ve 3934 sayı, 21.05.2018 tarih ve 4035 sayı ile Kurum kayıtlarına intikal
etmiştir.
18-24/428-201
4/43

(12) Kurul’un 26.10.2017 tarihli toplantısında 17-35/565-M sayı ile soruşturmanın ilk altı aylık
süresinin bitiminden itibaren altı ay uzatılması yönünde karar tesis edilmiştir.
(13) Yürütülen soruşturmaya istinaden hazırlanan 08.06.2018 tarihli ve 2017-5-9/SR sayılı
Soruşturma Raporu ve ekleri D&R’a 4054 sayılı Kanun’un 45. maddesi gereğince tebliğ
edilmiş ve teşebbüsün ikinci yazılı savunması talep edilmiştir. Soruşturma Raporunu
12.06.2018 tarihinde tebellüğ eden teşebbüsün ikinci yazılı savunması süresi içerisinde
Kurum kayıtlarına intikal etmiştir. Söz konusu yazılı savunma kapsamında D&R tarafından,
üçüncü yazılı savunma ve sözlü savunma haklarından feragat edildiği bildirilmiştir.
(14) D&R’ın ikinci yazılı savunmasına karşılık hazırlanmış bulunan 25.06.2018 tarih ve 2017-5-
9/EG-1 sayılı Ek Görüş, Kurul üyeleri ve teşebbüse tebliğ edilmiştir. 27.06.2018 tarihinde
Ek Görüş’ü tebellüğ eden D&R tarafından gönderilen üçüncü yazılı savunma süresi içinde
Kurum kayıtlarına girmiştir. Aynı savunma kapsamında sözlü savunma hakkından feragat
edildiği bir kez daha yinelenmiştir.
(15) 4054 sayılı Kanun’un 46. maddesi uyarınca sözlü savunma toplantısı yapılması hususunun
görüşülmesi hakkındaki 10.07.2018 tarih ve 77234294-8597 sayılı Başkanlık Önergesi,
18.07.2018 tarihli Kurul toplantısında ele alınmış ve 18-23/411-M sayı ile sözlü savunma
toplantısı yapılmasına gerek olmadığına karar verilmiştir.
(16) Kurul; yürütülen soruşturma ile ilgili olarak düzenlenen Rapor, Ek Görüş, toplanan deliller,
yazılı savunmalar ve incelenen dosya muhteviyatına göre 02.08.2018 tarih ve 18-24/428-
201 sayı ile işbu nihai kararı tesis etmiştir.
(17) H. RAPORTÖR GÖRÜŞÜ: Mevcut soruşturma çerçevesinde elde edilen bilgi ve belgeler
ışığında, dosya konusu iddialara yönelik olarak;
 D&R’ın üçüncü havalimanında mağaza kiralanmasına yönelik uygulamalarının
konusuz kaldığı ve bu sebeple 4054 sayılı Kanun’un 6. maddesi bağlamında ihlal
tespit edilemediği,
 D&R’ın 24 AVM ile imzaladığı kira sözleşmelerindeki indirim hükümleri ve buna
ilişkin uygulamalarının mezkûr madde hükmü kapsamında kötüye kullanma ve ihlal
teşkil etmediği,
 D&R’ın AVM’lerle imzaladığı kira sözleşmelerindeki indirim hükümleri ve buna ilişkin
uygulamaların 4054 sayılı Kanun’un 4. maddesi çerçevesinde ilgili AVM’ye giriş
engeli teşkil edebileceği ve fiili münhasırlık yaratabileceği hususları dikkate alınarak
söz konusu sözleşme hükümlerine aynı Kanun’un 8. maddesi kapsamında menfi
tespit belgesi verilemeyeceği,
 Bununla birlikte, anılan sözleşme hükümleri ve buna ilişkin uygulamalara 4054 sayılı
Kanun’un 5. maddesinde sayılan şartları karşılaması sebebiyle 5 yıl süreyle bireysel
muafiyet tanınabileceği
sonuç ve kanaatine varıldığı belirtilmektedir.
I. İNCELEME, GEREKÇE VE HUKUKİ DAYANAK
I.1. Hakkında Soruşturma Yürütülen Teşebbüs: D&R2
(18) Doğan Medya Grubu’nun bir üyesi olan ve Doğan Şirketler Grubu Holding A.Ş. tarafından
kontrol edilen D&R, 1996 yılında kurulmuştur. Türkiye genelinde 30 ilde 115 adedi
AVM’lerde olmak üzere 147 adet zincir mağazası bulunan D&R; kitap, müzik, film,
bilgisayar oyunu, elektronik eşya, hediyelik eşya, hobi ürünleri, kırtasiye ürünleri gibi


2 Teşebbüsün resmi web sitesinden yararlanılmıştır. Bkz.
18-24/428-201
5/43

ürünlerin satış ve pazarlamasını gerçekleştirmektedir. Teşebbüs kendisine ait olan
“ ve ” internet siteleri üzerinden de mağazalarında satılan
ürünlerin satışını gerçekleştirebilmektedir. Bu ürünlerin satışının yanı sıra mağazalarının
içerisinde kafeler, dinleme kuleleri, okuma alanları gibi unsurlar da yer almaktadır.
(19) Kurul’un 29.05.2018 tarih ve 18-16/293-146 sayılı kararıyla teşebbüsün Turkuvaz TK Kitap
ve Kırtasiye A.Ş. (TVEK) tarafından devralınmasına izin verilmiştir3.
I.2. Sektöre İlişkin Bilgi4
(20) AVM ve benzer alanları genel olarak birden fazla satıcının birden fazla alıcıyla bir araya
gelerek alışveriş yapılmasına imkan veren fiziki ortamlar olarak tanımlamak mümkündür.
Uluslararası Alışveriş Merkezi Konseyi (ICSN) ise AVM ve yaşam merkezlerini en az açık
ve kapalı 5.000 m2 brüt kiralanabilir alana sahip, farklı ya da aynı tür ürün gruplarının bir
araya getirildiği, farklı ya da aynı tür müşteri grubuna hitap eden çeşitli yapılar olarak
tanımlamaktadır. ICSN tarafından AVM’lerin küçük, orta ve büyük olarak boyutlarına göre
ve geleneksel, outlet ve tema odaklı olarak türlerine göre sınıflandırıldıkları görülmektedir.
Yine AVM’ler ilişkili mevzuatta bir yapı veya alan bütünlüğü olan, içinde büyük mağaza
ve/veya beslenme, giyinme, eğlenme, dinlenme, kültürel ve benzeri ihtiyaçların bir kısmının
veya tamamının karşılandığı diğer işyerleri bulunan, merkezî bir yönetime ve ortak kullanım
alanları ile yönetmelikle belirlenen diğer niteliklere sahip işletmeyi ifade edecek şekilde
tanımlanmaktadır.
(21) Türkiye’de bilinen ilk AVM Galeria Ataköy5 1988 yılında açılmış olup seneler içinde AMV
sayısı Türkiye’ye yaygın biçimde büyük artış göstermiştir. JLL Türkiye’nin Türkiye Ticari
Gayrimenkul Pazarı Görünümü 2017 Yıl Sonu Raporu’na6 göre halihazırda İstanbul’da
114, Ankara’da 39 ve diğer illerde 248 olmak üzere toplam 401 AVM faaliyet
göstermektedir. Yine aynı rapora göre inşaatı devam eden AVM’lerin de tamamlanmasıyla
2020 yılı sonunda bu sayının yaklaşık yüzde %10 artışla 445’e çıkması beklenmektedir.
Rapor’da yer verildiği üzere en çok AVM’nin bulunduğu iki ilin İstanbul ve Ankara olduğu
görülmektedir.
(22) Sektöre ilişkin olarak AYD tarafından Türkiye’de halihazırda kurulu 393, inşaatı devam
eden 43 AVM bulunduğu bilgisi paylaşılmıştır.
Tablo 1: İllerde Bulunan AVM Sayısı ve Toplam Nüfus

Mevcut AVM 2020 Yılı Tahmini AVM
AVM Sayısı Oranı AVM Sayısı Oranı
İstanbul 114 %28,43 136 %30,56
Ankara 39 %9,73 47 %10,56
Diğer 248 %61,84 262 %58,87
Toplam 401 %100,00 445 %100,00
Kaynak: JLL Türkiye’nin Türkiye Ticari Gayrimenkul Pazarı Görünümü 2017 Yıl Sonu Raporu




3Anılan işleme mevcut dosya bakımından soruşturma süreci devam ederken izin verilmiştir. Ancak dosya
konusu iddialar, teşebbüsün işlem öncesinde imzaladığı sözleşmelere yönelik olduğundan, işbu karar
kapsamında D&R ve TVEK ayrı ayrı anılmaktadır. Bununla birlikte, yeri geldikçe anılan devralma işlemi
akabinde oluşan güncel durum da mevcut dosya sonucuna etkileri bağlamında değerlendirmeye dahil
edilmiştir.
4 03.05.2012 tarih ve 12-24/661-183 sayılı Kurul kararından faydalanılmıştır.
5 Bkz.
6 Bkz.
4f81-a4af-84eab04f2cb7
18-24/428-201
6/43

(23) Kitapevlerini temel olarak, kitap satış ve dağıtımına odaklanmış ve gelirlerinin çoğunu bu
kanaldan elde eden yerler olarak tanımlamak mümkündür. Bununla beraber; kitapevlerinin
gazete, dergi, süreli yayın, kırtasiye, elektronik aksesuar, oyun-oyuncak gibi çeşitli
ürünlerin de satışını gerçekleştirdikleri görülmektedir. Ülke genelinde mağaza ve çevrimiçi
kanaldan kitap satışı ve dağıtımı yapan birçok kitapevi faaliyet göstermekte olup, bunları
mağaza sayısına göre zincir kitapevi/tek mağaza kitapevi; satış yapılan kanala göre
mağaza kitapevi/çevrimiçi kitapevi; tek bir kategoriye yönelmiş kitapevi/karma kitapevi veya
basımevi niteliğine haiz olan/olmayan kitapevi olarak çeşitli kategorilere ayırmak
mümkündür.
(24) Türkiye’de faaliyet gösteren kitapevlerine ilişkin yapılan incelemede; T.C. Kültür ve Turizm
Bakanlığı Telif Hakları Genel Müdürlüğünce, bandrollü kitap satışının yapılması için gerekli
bulunan satış noktası sertifikasına sahip 90007 adetin üzerinde satış noktası bulunduğu
beyan edilmiştir. Bahsi geçen sertifika haricinde pazara giriş için özel bir izin gerekmemekte
olup, bandrolsüz kitap satışı gerçekleştiren noktalarla birlikte Türkiye’de faaliyet gösteren
kitapevi sayısı net olarak bilinmemektedir. Bununla birlikte, TÜRKYAYBİR’in Kitabevi
Envanteri Projesi sonuçlarına göre Türkiye’de (D&R ve TVEK mağazaları hariç) 1531 adet
kitap satış noktası bulunduğu; bunun yanında kitap yayıncılığı yapan teşebbüslerden elde
edilen bilgiye göre ortalama 500 ile 3000 arasında kitapevi bulunduğu tahmin edilmektedir.
I.3. İlgili Pazar
I.3.1. İlgili Ürün Pazarı
(25) Rekabet hukukunda pazar tanımı, teşebbüsler arasındaki rekabetin sınırlarını tespit
etmekte kullanılan bir araçtır. İlgili pazar, ürün ve coğrafi pazar olmak üzere iki temel
boyuttan oluşmaktadır. Pazarı hem ürün hem de coğrafi bölge boyutlarıyla tanımlamaktaki
amaç, teşebbüslerin davranışlarını sınırlama ve etkin bir rekabetçi baskıdan bağımsız
olarak davranmalarını önleme gücüne sahip rakiplerin ortaya çıkarılmasıdır.
(26) İlgili ürün pazarının belirlenmesinde talep ikamesi ve arz ikamesine göre bir değerlendirme
yapılır. Talep ikamesinin değerlendirilmesi, tüketici gözünde ilgili ürünün yerine geçer kabul
edilen başka ürünlerin belirlenmesini gerektirmektedir. Bir ilgili ürün pazarı; tüketicinin
gözünde fiyatı, kullanım amaçları ve nitelikleri bakımından birbiriyle değiştirilebilir veya
ikame edilebilir olarak kabul edilen bütün mal veya hizmetlerden oluşan pazarları kapsar.
Bu bağlamda, bir ürünün diğer bir ürünle aynı pazarda yer alabilmesi için bu ürünlerin
tüketici gözünde nitelikleri, kullanım amaçları ve fiyatları açısından benzer olmaları ve
birbirleriyle ikame edilebilmeleri aranmaktadır.
(27) İşbu soruşturmanın tarafı D&R; kitap, müzik, film, bilgisayar oyunu, elektronik eşya,
hediyelik eşya, hobi ürünleri, kırtasiye ürünleri gibi oldukça farklı kategorilerdeki ürünlerin
satış ve pazarlanması alanında faaliyet göstermektedir. D&R’ın satışını yaptığı ürünlerin
aynısının veya benzer ürünlerin satışını gerçekleştiren, D&R’ın pazarda rakibi olabilecek
ARKADAŞ, DOST, İNKILAP, NEZİH ve REMZİ gibi teşebbüsler bulunmaktadır. Bahse
konu teşebbüslerin bir kısmı başvuru sahibi de dahil olmak üzere, D&R ile hemen hemen
aynı çeşitlilikte farklı ürünler satarken, bir kısmı sadece kitap satışına odaklanmıştır.
Aşağıda 2012-2016 yılları arasında D&R tarafından satışı gerçekleştirilen ürün gruplarının
toplam ciro içerisindeki paylarına yer verilmiştir.




7 16.05.2017 tarihinde T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Haklan Genel Müdürlüğünde gerçekleştirilen
görüşmede, asıl işi kitap satışı olmamakla birlikte kitap ya da CD satışı yapan yerlerin satış noktası sertifikası
aldığı ifade edilmiştir.
18-24/428-201
7/43

Tablo 2: Ürün Gruplarının D&R’ın Toplam Cirosu İçerisindeki Payı (%)
Yıllar Kitap Dergi Kırtasiye Müzik Film Oyun-Oyuncak Elektronik Yazılım
Bilg. ve
Elekt.
Aks.
Diğer

Toplam
2012 (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) 100
2013 (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) ~100
2014 (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) 100
2015 (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) ~100
2016 (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) 100
Kaynak: Teşebbüsten edinilen bilgiler
(28) Tablonun da işaret ettiği üzere; D&R’ın cirosunun diğer ürün gruplarına göre önemli bir
kısmını istikrarlı şekilde kitap satışları teşkil etmektedir. Kitap satışına diğer kültür sanat
ürünleri, kırtasiye ve oyuncak satışları da eklendiğinde cironun yaklaşık %(…..)’ine
ulaşılmaktadır.
(29) D&R’ın sattığı ürünlere en yakın ürün grubunu satan teşebbüslere ve D&R’a ilişkin geçmiş
Kurul kararlarına bakıldığında ilk ele alınabilecek kararlardan biri olan Nezih-18 kararında
ilgili ürün pazarının genel biçimde “kitap, müzik, film, elektronik, kırtasiye malzemeleri,
oyuncak ve çeşitli hediyelik ürünlerin satışının aynı çatı altında gerçekleştirildiği
mağazacılık pazarı” olarak tespit edildiği görülmektedir. Kararda, incelemeye konu işlem
özelinde gerekli olmamakla birlikte, alt pazarlar bakımından yapılacak bir ayrıma ihtiyaç
duyulması halinde, anılan pazarın “süreli ve süreli olmayan yayınların satış ve
pazarlaması”, “büro malzemeleri ve kırtasiye ürünlerinin satış ve pazarlaması”, “eğlence ve
eğitim ürünlerinin satış ve pazarlaması”, “oyuncak satış ve pazarlaması” ve “gıda
ürünlerinin satış ve pazarlaması” pazarları gibi alt gruplara ayrıştırılabileceği hususu da ek
olarak belirtilmiştir. Bunun yanı sıra D&R-19 kararında, teşebbüsün çok çeşitli ürün
gruplarının satışını gerçekleştirdiği belirtildikten sonra net bir pazar tanımı yapılmadan,
şikayetin sadece müzik ve film ürünlerini ilgilendirmesi hasebiyle teşebbüsün, kayıtlı müzik
ürünleri (CD, DVD ve Blu Ray) ve ev videosu (VCD, DVD ve Blu Ray) satışları açısından
bir değerlendirme yapılmıştır. Aynı dönemde alınan Kitap Yayın ve Dağıtıcıları10 kararında,
Türkiye’de çok sayıda kitabevi bulunduğundan bahsedilip11 ilgili ürün pazarı
tanımlanmamıştır. Dosya tarafı teşebbüs hakkında alınan bir diğer karar olan D&R-212
kararında ilgili ürün pazarı “perakende kitap satışı pazarı” şeklinde tayin edilmiştir13. Yakın
tarihli Oyun Konsolu14 kararında da net bir pazar tanımına yer verilmeksizin D&R’ın
“bilgisayar ve oyun konsolları pazarı”ndaki faaliyetleri incelenmiştir.
(30) Yukarıda aktarılan Kurul kararları ve soruşturmaya konu başvuruda ürün çeşitlerinden
herhangi birine odaklanılmamış olması dikkate alınarak; mevcut dosya kapsamında,
D&R’ın satışını gerçekleştirdiği ürün gruplarının her birinin ayrı alt pazarlar olarak
tanımlanmasının mümkün olduğu söylenebilecektir. Nitekim D&R tarafından gönderilen
birinci yazılı savunma ve ilgili cevabi yazılarda da teşebbüsün her bir ürün grubunda çok
farklı rakiplerle rekabet içinde olduğu beyan edilmiştir.


8 22.04.2010 tarih ve 10-33/529-188 sayılı Kurul kararı.
9 06.04.2012 tarih ve 12-17/ 465-136 sayılı Kurul kararı.
10 27.12.2012 tarih ve 12-68/1682-618 sayılı Kurul kararı.
11 Karara göre Türkiye’de yaklaşık 6.000 civarında kitabevi bulunmaktadır.
12 06.11.2013 tarih ve 13-62/865-371 sayılı Kurul kararı.
13 İlgili ürün pazarının bu şekilde belirlenmesinde şikayetin kitap satışlarına yönelik olması etkili olmuştur.
14 07.11.2016 tarih ve 16-37/628-279 sayılı Kurul kararı.
18-24/428-201
8/43

(31) Daha önce değinildiği üzere, incelenen sözleşmelerin ilişkin olduğu dönemde, teşebbüsün
cirosu içerisinde kitap dışı ürün gruplarının hiçbirinin payı %10’u geçememektedir. Öte
yandan, ilgili ürün gruplarına yönelik olarak aşağıdaki hususlar belirtilmelidir:
 Nezih-215 kararında, kırtasiye pazarının rekabetçi bir pazar olduğu tespit edilmiştir.
Ayrıca Tüm Kırtasiyeciler Derneğinin verilerine16 göre; 2016 yılında sektörde
2.860.800.000 TL tutarında satış gerçekleştirilmiş olup teşebbüsün payı ülke
genelinde %1,7 civarında, sınırlı bir düzeyde kalmaktadır.
 D&R-1 kararında müzik ürünleri (CD, DVD ve Blu Ray) ve ev videosu (VCD, DVD
ve Blu Ray) satışları açısından teşebbüsün payının %(…..)’un altında seyrettiği ve
ilgili pazarda çok sayıda oyuncu bulunduğu tespit edilmiştir.
 D&R’ın elektronik ürün grubundan17 elde ettiği ciro, teşebbüsün bulunduğu
AVM’lerdeki VATAN BİLGİSAYAR, MEDIA MARKT ve TEKNOSA’nın aynı ürün
gruplarından elde ettiği cirolar ile kıyaslandığında düşük kalmaktadır18.
(32) Dolayısıyla mevcut dosya bakımından, her bir alt pazar özelinde rakip teşebbüslerin
tespitindeki zorluklar da dikkate alınarak, teşebbüsün elde ettiği cironun yaklaşık
%(…..)’ünü oluşturan “perakende kitap satışı pazarı”nın ilgili ürün pazarı olarak esas
alınabileceği sonucuna ulaşılmıştır.
I.3.1.1. Pazarda Perakende ile Çevrimiçi Satışlar Arasındaki İlişkinin İncelenmesi
(33) Yürütülen soruşturma konusu iddialar bazında ilgili ürün pazarına ilişkin incelenmesi
gereken hususlardan ilki, çevrimiçi kanallar aracılığıyla yapılan satışlardır. Nitekim D&R
tarafından gönderilen birinci yazılı savunmada da çevrimiçi kanalın artan önemi
vurgulanmıştır.
(34) Teşebbüsün belirttiği üzere; son yıllarda teknolojik gelişmeler, internet kullanımının
artması, tüketicilerin mağazaya gitmelerine gerek olmaksızın internet aracılığıyla alışveriş
yapabilmeleri ve böylece zamandan tasarruf edebilmeleri, tüketici kanunları ile internet
üzerinden yapılan alışverişlerdeki hakların korunması, bankacılık kanunları ile yapılan
düzenlemeler çerçevesinde kredi kartlarına duyulan güvenin artması, üreticilerin fiziki
mağaza açmak için katlanmaları gereken maliyetlerden tasarruf etmeleri vb. nedenlerle e-
ticaret alanının, dünyadaki gelişimine paralel olarak ülkemizde de ilerleme kaydettiği
gözlemlenmektedir. Türkiye Bilişim Sanayicileri Derneği (TÜBİSAD) verilerine göre;
Türkiye’de e-ticaretin hacmi 2014 yılından 2016 yılına yaklaşık %34 büyüyerek 17,5 milyar
TL’ye ulaşmıştır19. Benzer şekilde 2014 yılında internet üzerinden yapılan perakende
harcamaların toplam perakende harcamaları içerisindeki payı %1,6 oranında iken 2016


15 30.04.2014 tarih ve 14-16/298-128 sayılı Kurul kararı.
16
17 İlgili ürün grubu DVD Player/Blu-ray Player/Ev Sinema Sistemi, Müzik Seti/Radyo/Pikap/MP3 Player,
Speaker/Hoparlör/Kulaklık, Fotoğraf Makinesi/Kamera, Keyboard/Klavye/Mouse, E-Okuyucu/E-Reader
ürünlerini içermektedir. Teşebbüsün cep telefonu gibi bazı büyük elektronik aygıt satışları bulunsa da oldukça
düşük seviyede olduğu değerlendirildiğinden dikkate alınmamıştır.
18 2016 yılında ilgili ürün grubunda D&R geleneksel kanalda (…..) TL, çevrimiçi kanalda (…..) TL olmak üzere
toplam (…..) TL ciro elde ederken Vatan Bilgisayar geleneksel kanalda (…..) TL, çevrimiçi kanalda (…..) TL
olmak üzere toplam (…..) TL; MediaMarkt geleneksel kanalda (…..) TL, çevrimiçi kanalda (…..) TL olmak
üzere toplam (…..) TL; Teknosa geleneksel kanalda (…..) TL, çevrimiçi kanalda (…..) TL olmak üzere toplam
(…..) TL ciro elde etmiştir. Pazarda bu dört teşebbüsün bulunduğu varsayımı altında dahi teşebbüsün payı
ancak %(…..) olmaktadır.
19 . Bahis ve seyahat
harcamaları ayrı tutulmuştur. Raporlara göre aynı dönemde internet üzerinden yapılan eğlence ve kültür
harcamaları 0,2 milyar TL’den 0,4 milyar TL’ye çıkmıştır
18-24/428-201
9/43

yılında iki katını aşarak %3,5’e yükselmiştir. Bu payın, gelişmiş ülkelerdeki ortalamasının
%8,8 olduğu göz önüne alındığında, halihazırda düşük fakat artma eğiliminde olduğu
söylenebilecektir. PWC tarafından yapılan bir araştırmaya20 göre, Türkiye’de çevrimiçi
alışveriş yapılan mecranın beğenilmesinde ve tercih edilmesinde fiyatın daha iyi olması
açık ara en önemli unsur olarak ortaya çıkmaktadır21. Yine aynı çalışmadan; tüketici
elektroniği, gıda, giyim gibi birçok sektörde alışveriş tercihlerinde geleneksel mağazaların
hala önemli olduğu (%42 ila %50 arasında) vurgulanmakla birlikte; kitap, müzik, film ve
video oyunlarında diğerlerinden farklı olarak çevrimiçi kanalın alışveriş tercihlerinde %59
gibi önemli bir paya sahip olduğu anlaşılmaktadır22. Benzer şekilde KPMG tarafından
yapılan bir başka araştırmaya23 göre de tüketiciler yılda ortalama 15 kere internet alışverişi
yaparken tüketicilerin %50’si kitap/müzik, %40’ı elektronik, %34’ü gıda, %33’ü
oyuncak/oyun/video alışverişlerini internet üzerinden yapmıştır.
(35) D&R ve rakibi konumundaki teşebbüsler, satışını yaptıkları ürünleri mağazalarında
satabildikleri gibi, aynı ürünlerin internet siteleri üzerinden de satış ve pazarlamasını
gerçekleştirebilmektedirler. Bunun yanı sıra, D&R’ın sahibi olduğu İdefix, rakipleri
Kitapyurdu ve gibi sadece internet üzerinden kitap vb. ürünlerin satışını
gerçekleştiren teşebbüsler de bulunmaktadır. Teşebbüsler açısından bahse konu ürünlerin
mağazalarda ve internet siteleri üzerinden satışı; gerekli yatırım miktarı, personel sayısı, iş
yapış biçimleri gibi hususlarda farklılık arz etse de tüketiciler/müşteriler açısından pek
ayrım göstermemektedir. Dolayısıyla bu ürünlerin mağazalarda veya internet üzerinden
satışı arz bakımından ikame olmayabilirse de talep bakımından ikame olabilmektedir.
(36) Geleneksel ile çevrimiçi kanalın aynı pazarda kabul edilip edilmemesine ilişkin Kurul
içtihadına24 bakıldığında, genel itibarıyla çevrimiçi kanalın ayrı bir pazar olarak incelendiği
anlaşılmaktadır. İlgili kararlarda, elektronik ortamda yapılan satışların geleneksel satışlarla
rekabet ediyor olması halinde bu iki kanalın aynı pazarda kabul edileceği; tamamen yeni
ve yalnızca elektronik ortamda satılan bir ürünün mevcudiyeti halinde ya da bir ürünü
elektronik ortamda satmanın önemli avantajlar sağlaması durumunda bahse konu ürünün
e-ticareti ayrı bir pazar olarak tanımlanması gerektiği belirtilmiştir. Bu iki kanal arasındaki
rekabetçi parametreler arasındaki farklara yönelik olarak S kararında;
hizmetin niteliğini belirleyen faydalanma kolaylığı, erişilebilirlik (geniş kitlelere ulaşma),
zaman tasarrufu gibi unsurlar dikkate alınmış ve gazete ilanı ve emlak ofisleri gibi almaşık
mecraların ikame unsuru olarak değerlendirilemeyeceği belirtilmiştir. Benzer şekilde
Booking ve Yemeksepeti kararlarında da çevrimiçi kanalın kapsamlı görsellere yer
vermeleri, belli süreler içinde ücretsiz iptal imkanı sunmaları, tüm fırsat ve indirimlerden
tüketicileri hızlıca haberdar edebilme aracı olabilmeleri, tek noktadan birden fazla işlem
yapılabilmesini sağlamaları, belli nitelikteki tüm ürünlerin karşılaştırılabilmesi ve en uygun


20 PWC Küresel Toplam Perakende Araştırması, 2016.

21 Bu konuda Türkiye birçok Avrupa ülkesinden farklılaşmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere,
Almanya, İspanya, Kanada gibi ülkelerde çevrimiçi kanalın tercih edilmesinde alışveriş kolaylığı fiyata göre
daha ön plandadır (a.g.k. s.11).
22 A.g.k., sayfa 14. Çalışmaya katılan tüketicilerin %70’si bu kategorideki alışverişlerinin en az birkaçını
çevrimiçi kanaldan almıştır.
23 KPMG, 2017, “The Truth About Online Consumers”,

24 10.11.2015 tarih ve 15-40/662-231 sayılı Hepsiburada kararı; 12.05.2011 tarih ve 11-30/591-187 sayılı
Gittigidiyor kararı; 03.01.2013 tarih ve 13-01/7-7 sayılı Eticaret kararı; 04.05.2017 tarih ve 17-15/175-87 sayılı
S kararı; 05.01.2017 tarih 17-01/12-4 sayılı Booking kararı; 09.06.2016 tarih ve 16-20/347-156
sayılı Yemeksepeti kararı. Oyun Konsolu kararında bilgisayar ve oyun konsolları temininin alternatif olarak
teknomarketlerin internet sitelerinden ve çevrimiçi alışveriş sitelerinden sağlandığı belirtilmekle birlikte ilgili
ürün pazarı bakımından somut bir çıkarım yapılmamıştır.
18-24/428-201
10/43

olanının (fiyat vb. koşullar bakımından) seçimini kolaylaştırması hususları değerlendirilerek
çevrimiçi kanalın geleneksel kanallardan farklı pazarda yer aldığı sonucuna ulaşılmıştır.
(37) Konuya ilişkin uluslararası kararlarda da yeknesak bir yaklaşım olmadığı, tanımların olay
özelinde farklı şekilde ele alındığı görülmektedir. Avrupa Komisyonu (Komisyon)
Lagardére/Natexis kararında25, nihai tüketicilere kitap satışı pazarı bakımından farklı
dağıtım kanallarını ayrı pazarlar olarak incelerken; aynı sektörü ilgilendiren ileriki tarihli
Egmont/Bonnier kararında26 geleneksel ve çevrimiçi kitap satışlarını aynı pazarda ele
almıştır. Mezkûr karara göre; bu farklılığının oluşmasında, yapılan piyasa araştırmaları
neticesinde kitap satışı bakımından ayrı bir “uzaktan satış” (internet, mail order vb.) pazarı
tanımlanmasına yönelik açık bir bulguya ulaşılamaması etkili olmuştur27. Benzer bir bulgu,
aynı sektör için İngiltere rekabet otoritesi olan Competition and Markets Authority (CMA)
tarafından da dile getirilmiştir. CMA’nın HMV/Ottokar28 kararına göre; tüketici davranışları29
ile dağıtım kanalları (geleneksel veya çevrimiçi perakendeciler) arasında kesin bir ilişki
bulunmamaktadır30. Kararda ayrıca perakende kanalları arasında belli bir fiyat rekabeti
olduğu tespit edilmiş31 ve çevrimiçi perakendecilerin geleneksel perakendeciler üzerinde
rekabetçi baskı oluşturduğu belirtilmiştir. Bu nedenle, perakende satış kanalları (geleneksel
ya da çevrimiçi) bakımından ayrı bir pazar tanımı yapılmasına ihtiyaç görülmemiştir32.
(38) Öte yandan CMA, faaliyetleri yalnızca çevrimiçi kitap perakendeciliği pazarında örtüşen ve
geleneksel kanalda faaliyeti olmayan iki teşebbüsün devralma işlemine yönelik aldığı
Amazon/BookDep.33 kararında, ilgili pazar bakımından HMV/Ottakar kararından ayrılmıştır.
Kararda HMV/Ottakar kararından farklı olarak ilgili işlemin doğrudan geleneksel kanalda
faaliyeti olmayan iki çevrimiçi perakendeciyi ilgilendirdiği, bu nedenle HMW/Ottokar
dosyasında incelenen rekabet baskısının yönünün34 bu dosyada farklı olduğu35
belirtilmiştir. Karar içerisinde yer alan tüketici anketleri vb. analizler neticesinde CMA
geleneksel kanalın çevrimiçi kanal üzerinde talep bakımından rekabetçi kısıt oluşturduğuna
dair yeterli kanıt olmadığı sonucuna ulaşmıştır36.



25 COMP/M.2978, 07.01.2004.
26 COMP/M.4611, 15.10.2007.
27 Adı geçen karar (a.g.k.), paragraf (para.) 12-13. Karar kapsamında piyasa araştırmasına verilen bazı
cevaplarda, süpermarketler aracılığıyla yapılan satışları da içeren farklı satış kanallarının dahi, kitapların nihai
tüketicilere satılması için tek bir pazarın parçası olarak görülebileceği belirtilmiştir.
28 CMA, Proposed acquisition of Ottokar’s plc by HMV Group plc through Waterstone’s Booksellers Ltd.,
12.05.2006.
29 Örneğin kimi tüketiciler bir kitabı görece ucuz yerlerden almak isterken kimileri almak istedikleri kitabı
inceleyebilecekleri bir yerden almak istemektedir; kimileri ihtiyacı olan kitapları önceden belirlerken kimileri
gördüğü anda karar vermektedir; kimileri kitabı hemen almak isterken kimileri teslimat için belirli bir süre
bekleyebilmektedir. Yukarıda bahsi geçen KPMG araştırmasına göre, kitap/müzik ürün kategorisinde aynı
gün içinde satın alınma oranı %43’tür; dolayısıyla kitap/müzik ürünlerinin genellikle bir anda satın alma kararı
verilen ürünler arasında olduğu yorumu yapılabilmektedir (sayfa 28).
30 HMV/Ottokar kararı, para. 4.6.
31 Bununla birlikte, yerel bazı noktalarda fiyat dışı rekabetçi parametrelerde (örneğin hizmet) kanallar
arasındaki ilişkinin kuvvetli olmadığı ifade edilmiştir (a.g.k., para. 4.10).
32 A.g.k., sayfa 14-15; para. 4.2-4.8.
33 CMA, Anticipated acquisition by A Inc of Book Depository International Limited, 26.10.2011.
34 Çevrimiçi kanalın geleneksel kanal üzerindeki rekabetçi baskısı.
35 Geleneksel kanalın çevrimiçi kanal üzerindeki rekabetçi baskısı.
36 Amazon/BookDep kararı, paragraf 24-26. Benzer başka bir karar için bkz. CMA, Anticipated acquisition by
Mapil Bidco Ltd of Chain Reaction Cycles Ltd, Hotlines Europe Ltd and Decade Europe Ltd, 30.06.2016.
18-24/428-201
11/43

(39) Bahsi geçen iki karar bir arada ele alındığında, CMA’nın kitap satışı bakımından geleneksel
ve çevrimiçi kanallar arasında asimetrik bir rekabet ilişkisi olduğunu tespit ettiği yorumu
yapılabilecektir37. Bir başka deyişle, nihai tüketiciye kitap satışı bakımından çevrimiçi kanal
geleneksel kanal üzerinde rekabetçi baskı oluşturabiliyorken, ters yönde bir rekabetçi
baskının oluşabildiğinden söz edilememektedir. Pazarlar arasında ikame edilebilirliğin bu
şekilde asimetrik olduğu durumlarda pazar tanımı değişebilmektedir38. Bu hallerde ilk
olarak, incelenecek pazar odak olarak belirlenip diğer pazarlarla ilişkisine bakılmaktadır.
Eğer odak pazara diğer pazarlardan rekabetçi baskı uygulanabiliyorken, odak pazardan
diğer pazarlara rekabetçi baskı uygulanamıyorsa; odak pazar ile diğer pazarlar aynı ilgili
ürün pazarında kabul edilebilmektedir. Bununla birlikte, odak pazardan diğer pazarlara
rekabetçi baskı uygulanabiliyorken, diğer pazarlardan odak pazara rekabetçi baskı
uygulanamıyorsa; pazarlar ayrı ilgili ürün pazarları olarak tanımlanabilecektir.
(40) Mevcut dosya konusu iddialar D&R’ın geleneksel perakende pazarındaki konumunu
ilgilendirmesinden dolayı kitap satışı bakımından geleneksel kanalın odak pazar olarak ele
alınması mümkündür. Bu çerçevede, Türkiye’de perakende kitap satışı bakımından
çevrimiçi kanalın geleneksel kanal üzerinde rekabetçi baskı kurabildiğinin tespiti halinde,
geleneksel kanalın çevrimiçi kanal üzerinde böyle bir baskı kurup kuramadığından
bağımsız olarak, iki kanalın aynı ürün pazarında kabul edilmesi mümkün olacaktır.
(41) Bu iki kanal arasındaki ilişkiyi dosya özelinde incelemeden önce kanallar arasındaki ilişkinin
niteliklerini göstermesi bakımından Fransız rekabet otoritesinin tüketici elektroniği
pazarında faaliyet gösteren iki teşebbüsün birleşmesini ele alan yakın tarihli Fnac/Darty39
kararına değinmekte yarar görülmektedir. Kararda önceki pazar tanımlarından40 farklı
olarak çevrimiçi kanal ile perakende kanal aynı pazarda kabul edilmiştir. Pazar tanımında
bu değişikliğe gidilmesinde:
 Çevrimiçi satışların son beş yılda oldukça hızlı büyüyerek toplam satışlar içerinde
%15-30’a kadar paya ulaşması,
 İki kanal arasındaki tüketici deneyimi farklılıklarının (çevrimiçi kanalda teslimat
sürelerinin azalması, müşteri hizmetlerinin etkinleşmesi vb.) zaman içinde birbirine
yakınlaşması,
 Çevrimiçi perakendecilerle rekabet edebilmek adına geleneksel perakendecilerin iş
modellerine çevrimiçi satışı da ekleyerek çok kanallı bir yapıya bürünmesi, bunun
da her iki kanalda fiyatların birbirine yaklaşmasına neden olması,
 Çevrimiçi kanalın fiyat şeffaflığını artırıp tüketicilerin arama/karşılaştırma maliyetini
neredeyse sıfıra indirmesi neticesinde fiyat rekabetini yoğunlaştırması,


37 Benzer bir görüş Amazon/Book Depository kararında üçüncü taraflarca dile getirilmiştir (para.13)
38 OECD, 2014, “Defining the Relevant Market in Telecommunications”,
Body of
European Regulators for Electronic Commications (BEREC), 2012, Report on Impact Of Fixed-Mobile
Substitution in Market Definition,

of-fixed-mobile-substitution-fms-in-market-definition; CMA, 2010, Merger Assessment Guidelines,

39 27.07.2016, Basın duyurusu için:
ayrıca bkz.
GENEVAZ, S. ve VIDAL, J. (2017), “Going Digital: How Online Competition Changed Market Definition and
Swayed Competition Analysis in Fnac/Darty”, Journal of European Law & Practice, Vol:8, No:1, s.30-35.
40 HTM/Saturn, 11-DCC-87, 10.07.2011.
18-24/428-201
12/43

 Yapılan tüketici anketinde işlem taraflarının müşterilerinin fiyat artışı olması
durumunda teşebbüse en yakın ikame olarak geleneksel ve çevrimiçi satış yapan
teşebbüsleri birlikte saymaları41
tespitlerinin yapılması etkili olmuştur42.
(42) TÜRKYAYBİR tarafından 2015 verilerine göre, zincir perakendeciler hariç olmak üzere,
Türkiye’de yaklaşık 1500 civarında kitabevi olduğu ifade edilmekle birlikte çeşitli yayınevleri
tarafından 800 ila 6000 gibi geniş bir aralıkta değişen kitabevi olduğu tahmin edilmiştir43.
Telif Hakları Genel Müdürlüğünde yapılan görüşmeden edinilen bilgilere göre akaryakıt
istasyonu, süpermarketler vs. dahil 9.615 adet kitap satış noktası bulunmaktadır.
(43) Benzer şekilde çevrimiçi kanal üzerinden kitap satışı gerçekleştiren teşebbüslerin sayısı da
tam olarak tespit edilememektedir. Aynı şekilde kitap satışı bakımından kanalların
büyüklüklerine ulaşmak da mümkün olmamıştır. Bununla birlikte, dosya kapsamında
TURKYAYBİR ve diğer yayıncı teşebbüslerden kitap perakende satışlarının kanallara göre
dağılımı hakkında görüşleri istenmiştir. TURKYAYBİR tarafından gönderilen bilgilere göre
perakende kitap satışı pazar büyüklüğü ve TURKYAYBİR ile bilgi talep edilen teşebbüslerin
görüşlerine göre kitap satışlarının kanallara göre dağılımı aşağıdaki gibi olmaktadır:








41 Fnac müşterileri fiyat artışı olması durumunda teşebbüse en yakın ikame olarak işlemin diğer tarafı çok
kanallı Darty’i ve yalnızca çevrimiçi satış yapan Amazon’u, hemen ardından geleneksel (Boulanger) ve
çevrimiçi (Cdiscount) satış yapan diğer teşebbüsleri belirtmiştir. Darty müşterileri ise en yakın ikame olarak
benzer şekilde geleneksel (Boulanger) ve çevrimiçi (Amazon) rakipleri saymıştır.
42 Benzer bulgular Komisyon’un “E-ticaret Sektör Raporu”nda da dile getirilmektedir. Rapora göre, geleneksel
ve çevrimiçi kanal arasındaki rekabet fiyat ve kalite gibi parametreler bakımından giderek yakınsamaktadır.
Bkz. Final Report on E-commerce Sector Inqury, 10.05.2017, s.43-55.

43 Hatta bir kitabevi ((…..)) tarafından Türkiye’de 58.000 civarı okul olduğu, her bir okul etrafında da kitap,
kırtasiye, okul malzemeleri satan kitapçı, kırtasiye, büfe, market bulunduğu dikkate alındığında kitap vb.
ürünler satabilecek 58.000 civarında nokta olduğu ifade edilmiştir.
44 Ders kitapları hariç hesaplanmıştır. Yardımcı ders kitaplarını ve sınavlara hazırlık kitaplarını
kapsamaktadır.
45 Yetişkin kurgu (edebiyat), yetişkin kurgu dışı (inceleme, araştırma vb.), inanç, çocuk ve ilk gençlik
yayınlarını kapsamaktadır
46 Yabancı dil öğretim ve yabancı dildeki diğer kaynakları (akademik, araştırma vb.) kapsamaktadır.
Tablo 3: Türkiye Kitap Satışları Pazar Büyüklükleri
Pazar Büyüklüğü (milyon TL) 2015 2016 2017
Eğitim Yayınları44 2.628 2.813 1.857
Kültür Yayınları45 2.271 2.484 2.935
Diğer (Akademik, İthal vb.)46 634 592 617
Toplam 5.533 5.889 5.409

Satış Kanalları Bazında Dağılım (%) 2015 2016 2017
Bağımsız Kitapevleri ve Satış Noktaları 40-41 44-45 44-45
Zincir Kitabevleri 25-30 25-30 25-29
İnternet Satışları 11-12 11-12 13-14
Zincir Marketler (Süpermarket vb.) 4-5 4-5 4-5
Fuar Satışları 2-3 2-3 2-3
Dağıtım/Toptan 10-15 12-15 12-15
Diğer 1-2 1-2 1-2
Kaynak: TURKYAYBİR ve teşebbüslerden elde edilen bilgilerin ortalamaları
18-24/428-201
13/43

(44) Tablo 3’te yer verildiği üzere TÜRKYAYBİR perakende kitap satışı pazarında çevrimiçi
kanalın payını %11-14 arasında tahmin etmektedir. Yayıncı diğer teşebbüsler tarafından
çevrimiçi kanalın payı %11 ila %25 arasında değişen oranlarda tahmin edilmiştir. Dosya
kapsamında gerek geleneksel gerek çevrimiçi kanalda faaliyet gösteren ve faaliyet alanı
satılan kitap türleri bakımından soruşturma tarafı teşebbüs ile benzeşen teşebbüslerden
kitap satışlarına yönelik bilgiler toplanmıştır. Söz konusu veriler, TÜRKYAYBİR’in kültür
yayınlarına ilişkin pazar büyüklüğü verileri esas alındığında pazarın ancak yaklaşık %15’ini
kapsasa da, yine de geleneksel ve çevrimiçi kanalın seyrini göstermesi bakımından fayda
sağlayacaktır.
Tablo 4: Geleneksel ve Çevrimiçi Kanaldan Elde Edilen Cirolar ve Büyüme Hızı
Ciro (TL) 2013 2014 2015 2016 2017
Geleneksel47 200.476.959 270.496.398 308.264.233 329.622.268 412.872.821
Çevrimiçi48 44.485.186 112.245.037 198.979.161 258.384.463 370.955.368

Adet 2013 2014 2015 2016 2017
Geleneksel 15.322.626 19.598.994 23.502.049 26.825.117 23.790.398
Çevrimiçi 3.804.302 10.345.529 17.792.097 22.110.224 28.832.086
Kaynak: Teşebbüslerden elde edilen bilgiler çerçevesinde yapılan hesaplamalar
(45) Teşebbüslerin çevrimiçi kanalın payına dair %11-14 arasındaki tahmininden oldukça
farklılaşmakla birlikte, veri toplanabilen teşebbüsler bakımından incelendiğinde, 2013
yılından 2017 yılına gelindiğinde geleneksel kanal elde edilen ciro açısından yaklaşık iki
katına çıkarken çevrimiçi kanal yaklaşık sekiz katına çıkmıştır. Bu bakımdan çevrimiçi
kanalın geleneksel kanala göre oldukça önemli bir ivmeyle büyüdüğünü söylemek
mümkündür. Hatta 2017 yılında çevrimiçi kanalın geleneksel kanalın cirosuna oldukça
yaklaştığı, adet bakımından da geçtiği görülmektedir. Söz konusu iki kanalın ortalama
fiyatları ise incelenen dönemde aşağıdaki gibi oluşmaktadır:
Tablo 5: Ortalama Kitap Fiyatları
Ortalama Fiyat
(TL) 2013 2014 2015 2016 2017
Geleneksel 13,1 13,8 13,1 12,3 17,4
Çevrimiçi 11,7 10,8 11,2 11,7 12,9
Fark 12% 28% 17% 5% 35%
Kaynak: Teşebbüslerden elde edilen bilgiler çerçevesinde yapılan hesaplamalar
(46) İncelenen dönemde çevrimiçi kanalda kitap ortalama fiyatı, yıldan yıla dalgalanmakla
birlikte, geleneksel kanalın sürekli altında seyretmektedir. Söz konusu iki kanal arasındaki
fiyat farklılıklarının %35’lere kadar çıktığı görülmektedir. Detaylarına yukarıda yer verilen
çevrimiçi alışveriş kanallarına yönelik pazar araştırmalarına göre Türkiye’de çevrimiçi
alışveriş yapılan mecranın beğenilmesinde ve tercih edilmesinde fiyatın daha iyi olmasının
açık ara en önemli unsur olarak ortaya çıkması ve kitap/müzik ürünleri bakımından
çevrimiçi kanalın ciddi oranda tercih edildiği hususları da dikkate alındığında çevrimiçi
kanalın geleneksel kanal üzerinde rekabetçi bir baskı oluşturabileceği söylenebilir. Bu
durumda, HMV/Ottakar kararına benzer şekilde çevrimiçi kanalın geleneksel kanal
üzerinde baskı oluşturduğunu ve bu nedenle aynı pazarda kabul edilmeleri gerektiği
sonucuna ulaşılabilecektir.


47 Kaynak: Kitapevlerinden elde edilen bilgiler.
48 Kaynak: E-ticaret alanında faaliyet gösteren teşebbüsler ile kitapevlerinden gelen bilgiler.
18-24/428-201
14/43

(47) Öte yandan, soruşturma sürecinde ayrıca teşebbüsün rakibi konumunda olan
teşebbüslerden ve kitap yayıncılarından geleneksel ile çevrimiçi kanalın ilişkisi hakkında
görüşleri istenmiştir. Yalnızca geleneksel kanalda faaliyet gösteren teşebbüslerden
bazıları49 çevrimiçi kanalın ayrı bir pazar olarak tanımlanabileceğini, ancak geleneksel
kanalı etkilediğini belirtmiştir. Yalnızca çevrimiçi kanalda faaliyet gösteren teşebbüsler
arasında iki kanalın ayrı pazarlar olduğunu düşünenler50 olduğu gibi iki kanalın birbirine
alternatif değil tamamlayıcı olduğunu düşünen51 de bulunmaktadır. Çok kanallı teşebbüsler
arasında kimileri52 pazarın ayrı tanımlanması gerektiği savunurken kimileri53 piyasanın bu
iki kanalın giderek birbirini tamamlayıcı hale getirdiğini, yakın gelecekte birbirinden
ayrılmaz konuma geleceğini belirtmiştir.
(48) Bu iki kanal arasındaki ilişki konusunda yayıncıların görüşleri de yeknesak konumda
değildir. Azınlıkta olmakla beraber iki kanalın ayrı pazarlar olarak tanımlanması gerektiğini
düşünen teşebbüsler54 neden olarak iki kanal arasındaki iş ve organizasyon pratikleri
bakımından farklılıkları öne sürmektedir. Teşebbüslerin çoğunluğu55 ise tüketici
bakımından farklılık bulunmaması, çevrimiçi kanalın ucuz olması nedeniyle mağazalar
üzerinde fiyat baskısı oluşturması, çevrimiçi kanalın hızla büyümesi, internet imkanları ve
alışveriş sisteminin gelişmesiyle hızlı şekilde sipariş verilebilmesi gibi nedenlerle
geleneksel ve çevrimiçi kanalın birbirini tamamlayıcı nitelikte olduğunu56 ve aynı pazarda
tanımlanması gerektiğini dile getirmiştir57.
(49) Yukarıda yer verilen tespit, değerlendirme ve teşebbüs görüşleri ışığında “perakende kitap
satışı” pazarının, çevrimiçi kanalı da içerecek şekilde ele alınması gerektiği sonucuna
varılmıştır.
I.3.1.2. Pazarda AVM ile Cadde Mağazaları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi
(50) Soruşturma konusu olay bazında ilgili ürün pazarına ilişkin incelenmesi gereken bir diğer
husus AVM’lerde bulunan mağazaların caddelerde bulunan mağazalarla aynı ilgili ürün
pazarında değerlendirilip değerlendirilmeyeceğidir. Birbirinden çok farklı yapıda ürün
gruplarını tek bir çatı altında toplayan AVM’ler tüketicilerin bulunduğu ortamı terk etmeden
birçok tüketim ihtiyacını karşılaması, hava/iklim koşullarından etkilenmemesi, park sorunu
yaşanmaması gibi olanaklar sağlayarak perakendecilikte önemli bir çekim noktası
oluşturmaktadır. Türkiye’de AVM sektörü her ne kadar hızlı bir şekilde büyümeye devam


49 REMZİ ve DOST.
50 (…..).
51 (…..).
52 (…..).
53 (…..).
54 (…..)
55 (…..).
56 (…..) tarafından gönderilen bilgiye göre tüketicilerin %64’ü hem geleneksel kanalı hem de çevrimiçi kanalı
araştırdıktan sonra alışverişini tamamlamaktadır. Bu bakımdan iki kanal arasında tamamlayıcı bir ilişki olduğu
söylenebilmektedir.
57 Her ne kadar D&R ile tam olarak aynı pazarda faaliyet göstermeseler de hem geleneksel hem de çevrimiçi
kanalda satışları bulunan bazı teknomarketlere de bu iki kanal arasındaki ilişki hakkında görüşleri
sorulmuştur. Bu teşebbüslerden (…..) tüketici gözünde farklılık olmaması, iki kanal arasındaki etkileşimin
yüksek olması ve tamamlayıcı nitelik göstermesi nedenleriyle aynı pazarda olması gerektiğini ifade etmiştir.
Buna karşın sadece çevrimiçi kanalda faaliyet gösteren (…..) ise internetin zaman ve mekan sınırı olmaması,
tüketicilerin çok sayıda ürün arasında karşılaştırma yapabilmesine imkan tanıması, deneyim farklılıkları
bulunması gibi nedenlerle geleneksel ve çevrimiçi kanalın ayrı pazarlar olarak tanımlanması gerektiğini
belirtmiştir.
18-24/428-201
15/43

etse de organize perakende pazarın henüz yaklaşık %33’ünü oluşturmaktadır58. Bu
bakımdan geleneksel perakendenin önemini hala koruduğunu söylemek mümkündür.
(51) Kurul şimdiye kadar AVM ile caddede bulunan işletmeler bakımından bir ayrıma sadece
sinema hizmetlerine yönelik AFM/MARS59 kararında gitmiştir. Bu ayrıma gidilmesinde,
AVM’lerdeki sinema bilet fiyatlarının bağımsız sinemaların fiyatlarından belirgin derecede
yüksek olması, AVM sinemelarının yüksek bilet fiyatlarına rağmen daha fazla sayıda
seyirciye ulaşabilmesi, çok salonlu yapıları sayesinde tüketiciye daha fazla film arasından
seçme imkanı tanıması, AVM’ler içinde bulunan çok salonlu sinemalar arasında koltuk,
perde, makine-teçhizat bakımından da önemli kalite farklarının olması gibi unsurlar rol
oynamıştır.
(52) Daha önce de ifade edildiği üzere, dosya kapsamında veri toplanabilen teşebbüsler her ne
kadar pazarın ancak %15’ini oluştursa da, elde edilen verilerin ilgili ürün pazarı nezdinde
AVM/cadde ayrımına gerek olup olmadığı konusunda fikir verebileceği
değerlendirilmektedir. Bu çerçevede 14 farklı teşebbüsten toplanan verilerle 224 adedi
AVM, 168 adedi caddede olmak üzere toplam 392 mağazanın ortalama ciroları, ortalama
satış adetleri ile ortalama fiyatları hesaplanmış ve aşağıdaki tabloda yer verilmiştir.
Tablo 6: Teşebbüslerin AVM/Cadde Mağazaları Bazında Ciroları (TL) Ve Ortalama Fiyatlar (TL)
2014 2015 2016 2017
AVM Cadde AVM Cadde AVM Cadde AVM Cadde
Ortalama Ciro 871.801 572.440 1.010.672 557.100 1.088.373 571.143 1.299.026 725.541
Ortalama Adet 56.513 40.889 63.199 34.756 67.403 34.227 73.390 42.396
Ortalama Fiyat 15,4 14,0 16,0 16,0 16,1 16,7 17,7 17,1
Kaynak: Teşebbüslerden elde edilen bilgiler çerçevesinde yapılan hesaplamalar
(53) Görüldüğü üzere, AVM’lerde ortalama olarak daha fazla kitap satılmakta ve daha fazla ciro
elde edilmektedir. Bu durumu AVM’lerin daha fazla tüketici çekebildiği yönünde
yorumlamak mümkündür. Buna karşın, teşebbüs bazlı incelemeler yapıldığında belli başlı
caddelerde ya da lokasyonlarda bulunan kimi mağazaların AVM ortalamalarından oldukça
yüksek cirolar yapabildiği de görülmektedir. Örneğin; Ankara’da herhangi bir AVM’de
bulunmayan DOST, 2017 yılında mağaza başına ortalama (…..) TL ciro elde ederken;
İstanbul’da AVM’de bulunmayan LEGAL ve PANDORA sırasıyla (…..) TL ve (…..) TL ciro
elde etmiştir. Bu bakımdan, AVM’de bulunmanın birtakım ticari avantajlar yarattığı
görülmekle birlikte AVM kavramından bağımsız olarak lokasyonun da sektör açısından
önemli olduğu belirtilmelidir.
(54) Öte yandan, kitap ortalama fiyatları açısından iki kanal arasında önemli bir ayrışma
görülmemektedir. Gerek AVM gerek cadde mağazalarında ürünler birbirine yakın fiyatlarda
satılmaktadır. Bununla birlikte, AVM ile cadde mağazaları arasında büyüklük (m2)
bakımından da bir ayrışma bulunmamaktadır: AVM’de yer alan mağazaların ortalama
büyüklüğü 381 m2 iken caddelerde yer alan mağazaların ortalama büyüklüğü 385 m2’dir.
Ayrıca, yapılan incelemeler çerçevesinde mağazalarda sunulan hizmetin kalitesi
bakımından farklılık bulunduğuna yönelik tespit yapılmamıştır. Dolayısıyla ilgili ürün pazarı
özelinde AVM ile cadde mağazaları arasında AFM/MARS kararına benzer nitelikte yapısal
farklılıkların bulunmadığını söylemek mümkündür.



58 KPMG, Sektörel Bakış-Perakende 2018,

59 17.11.2011 tarih ve 11-57/1473-539 sayılı karar.
18-24/428-201
16/43

(55) Soruşturma sürecinde ayrıca teşebbüsün rakibi konumunda olan teşebbüslerden ve aynı
sektörde faaliyet göstermeseler bile benzer nitelikte mağazacılık özellikleri sergileyen
teknoloji marketlerinden, AVM ile cadde mağazacılığının ilişkisi hakkında görüşleri
istenmiştir. D&R’ın doğrudan rakibi konumunda olan teşebbüslerin tamamı tarafından:
 AVM ya da caddede bulunmanın fayda ve maliyet açısından birbirlerine tam
anlamıyla üstün olmadığı; örneğin AVM’lerin daha fazla tüketici çekebilmelerine
karşın kiralarının yüksek ve genellikle döviz üzerinden olduğu60, caddelerde kiraların
daha uygun ve genellikle TL olmasının avantajlı olduğu61,
 AVM’de ya da caddede bulunmanın tercihinde aynı bölgenin müşteri potansiyeli,
kiralama koşulları, çevrede yer alan rakipler, operasyonel altyapı uygunluğu gibi
benzer kriterlerin göz önünde bulundurulduğu62
ifade edilerek, AVM mağazacılığı ile cadde mağazacılığının doğrudan birbirine rakip olarak
nitelendirilebileceği belirtilmiştir63.
(56) Konuya ilişkin görüşleri sorulan teknoloji marketlerinden VATAN ve TEKNOSA,
yukarıdakine benzer görüşler dile getirirken; MEDIAMARKT, AVM mağazacılığının cadde
ve çarşı mağazacılığına oranla tüketici trafiği yaratma ve fiziksel imkanları bakımından
daha avantajlı olduğunu, dolasıyla doğrudan rakip olarak nitelendirilemeyeceğini ifade
etmiştir. Konuyla ilgili AYD tarafından da cadde mağazacılığının, caddelerdeki mağazaların
fiziki koşulları, şehir planlamaları ve mevsimsel koşullar nedeniyle daha dezavantajlı
olduğu, tüketicilerin AVM’lerde birçok ürüne aynı anda ulaşabilme imkanına sahip olduğu
belirtilmiştir.
(57) Yukarıda yer verilen tespit, değerlendirme ve teşebbüs görüşleri ışığında “perakende kitap
satışı” pazarında AVM ile cadde mağazaları arasında ayrıma gidilmesine gerek olmadığı
kanaatine ulaşılmıştır.
I.3.1.3. İstanbul Üçüncü Havalimanı’nda Gümrüksüz Alanda Yer Kiralanmasına İlişkin
İlgili Ürün Pazarı
(58) Kurul’un Alpha Overseas64 kararında, gümrük hattı dışı perakende ürün satışı yapan
mağazaların uluslararası seyahat yapan yolculara yönelik oldukları ve ağırlıklı olarak
gümrük vergisiz ürünler sattıkları için tüketici gözünde fiyat açısından diğer perakende ürün
satışı yapan mağazalarla ikame edilmelerinin zor olduğu göz önüne alınarak ilgili ürün
pazarı “gümrük hattı dışı perakende ürün satışı pazarı” olarak tayin edilmiştir. Ancak
mevcut dosya çerçevesinde yapılacak değerlendirmeyi değiştirmeyecek olması
gerekçesiyle, D&R’ın gümrüksüz alanda yer kiralanmasına ilişkin faaliyetleri bakımından
kesin bir ilgili ürün pazarı belirlenmemiştir. Diğer taraftan, teşebbüsün mezkûr alandaki
eylemleri “ayrıca değerlendirilmiştir.



60 (…..).
61 (…..).
62 (…..),
63 (…..).
64 25.11.2004 tarih ve 04-73/1069-267 sayılı karar.
18-24/428-201
17/43

(59) Sonuç olarak, yukarıda yer verilen açıklamalar ışığında, “kültür ve eğlence mallarının
perakende ticareti” olarak belirlenebilecek pazarın kendi içinde her bir ürün grubu bazında
ayrı pazarlar halinde tanımlanması mümkün olmakla beraber; soruşturma kapsamında
yapılacak değerlendirmeyi değiştirmeyecek olması nedeniyle “İlgili Pazarın
Tanımlanmasına Dair Kılavuz”un (İlgili Pazar Kılavuzu) 20. paragrafı da dikkate alınarak
işbu dosya özelinde kesin bir pazar belirlenmemiştir. Bununla birlikte, dosya kapsamında
yapılan analizlerde, D&R’ın en geniş faaliyet alanını perakende kitap satışının teşkil etmesi,
rakipleriyle temel ortak faaliyet alanının bu olması ve şikayette yer alan hususlar ışığında
“perakende kitap satışı” pazarı, çevrimiçi kanalı da içerecek şekilde temel alınmıştır.
Teşebbüsün eylemlerinin “gümrük hattı dışı perakende ürün satışı”, “AVM işletmeciliği”
pazarlarındaki etkileri de ayrıca incelenmiştir.
I.3.2. İlgili Coğrafi Pazar
(60) İlgili coğrafi pazar, rekabet koşullarının homojen olduğu pazar olarak ifade edilebilir. Bu
pazarların belirlenmesinde; teşebbüslerin ürün ve hizmetlerin arz ve talebi konusunda
faaliyet gösterdikleri bölgeler baz alınmakla birlikte, rekabet koşullarının ilgili bölge içinde
homojen olması ile bu koşulların komşu bölgelerden kolayca ayrılabilirliği sağlayacak
ölçüde farklı olması aranmaktadır.
(61) Şikayetin konusunun ve soruşturma tarafının faaliyetlerinin esas olarak geleneksel
perakendecilik sahasında odaklandığı göz önünde bulundurulduğunda, yerel/bölgesel
koşullara özgü rekabetçi farklılıkların göz ardı edilmemesi gerekmektedir. Zira tüketiciler
alışveriş amacıyla belirli bir uzaklık sınırını göze alabilecektir.
(62) Bu husus, geleneksel ile çevrimiçi kanalın aynı pazarda tanımlandığı durumlarda dahi
geçerli olmaktadır. Çevrimiçi kanalın dahil edildiği pazarlarda pazarın geniş tanımlanması,
örneğin aynı müşteriler için rekabet etmeyen kimi teşebbüslerin de pazara dahil edilmesine
ve pazarın durumunun yanlış değerlendirilmesine yol açabilecektir. Çevrimiçi kanalın
herhangi bir bölgeyle sınırlı olmaması, yerel pazar koşullarının görmezden gelinmesine yol
açmamalıdır; çünkü tüketicilerin tercihleri coğrafi olarak yakın veya çevrimiçi olmak üzere
erişilebilir tüm alternatifler tarafından şekillenir65. Öte yandan tüketicilerin büyük oranda ev
veya iş yerlerine yakın noktalardan alışveriş yaptığı belirtilebilir66. Bu bakımdan yerel pazar
koşullarının tüketici tercihlerinde etkili/baskın olacağı söylenebilir.
(63) Söz konusu açıklamalara paralel şekilde yerel teşebbüslerin ithalat ile rekabet ettiği
pazarlar için de benzer hususlar dile getirilebilecektir67. Şöyle ki; belirli bir coğrafi pazarda
yerel teşebbüslere rekabetçi baskı oluşturan ithalatın olması, bölgedeki rekabet koşulları
çok farklı olabileceğinden coğrafi pazarın genişletilmesi sonucunu doğurmamalıdır68. Zira
bir pazarın rekabetçi koşulları, eğer uygunsa, pazar dar tanımlanırken ithalata rekabetçi
kısıt olarak gereken ağırlığın verilmesiyle daha iyi anlaşılabilir69. Çevrimiçi kanal, ithalat gibi
uzaktan tedarikin/satışın bir formu olarak kabul edilebileceğine göre bu tür durumlarda
gerekiyorsa pazarı dar tanımlamak ve çevrimiçi rakiplere rekabetçi bir kısıt olarak uygun
ağırlığı vermek daha iyi olacaktır70.


65 Genevaz ve Vidal (2017), s. 34.
66 HMV/Ottokar kararına göre %75; Fnac/Darty kararına göre %70-85 oranında yakın noktalardan alışveriş
yapılmaktadır. TUBİSAD verilerine göre Türkiye’de e-ticaretin payı 2016 yılı itibarıyla henüz %3,6
seviyesindedir.
67 FLETCHER A. ve LYONS B. (2016), Geographic Market Definition in European Commission Merger
Control, .
68 Fletcher ve Lyons (2016, s. 14-15)
69 Fletcher ve Lyons (2016, 4)
70 Genevaz ve Vidal (2017, s. 33-34)
18-24/428-201
18/43

(64) Benzer şekilde yukarıda değinilen, incelemenin geleneksel kanaldan başladığı uluslararası
kararlarda, geleneksel ile çevrimiçi kanalın aynı pazarda kabul edildiği hallerde dahi,
rekabetçi etkiler hem ulusal hem bölgesel düzeyde incelenmiştir. HMV/Ottokar kararında
çevrimiçi kanalın giderek artan öneminden bahsedilmekle birlikte tüketicilerin çoğunlukla
ev veya iş yerlerine yakın perakendecilerden alışveriş yaptığı belirtilmektedir71. Ayrıca,
yapılan çalışmaya göre işlem taraflarının müşterileri ev veya işyerlerinden alışveriş
yapacakları noktaya ulaşmak için ortalama 18 dakika harcamaktadır72. Bununla birlikte,
kararda büyük perakendecilerin ülke çapında faaliyet gösterdiği, ulusal marka
bilinirliklerinin olduğu, ulusal düzeyde öncelikle tek tip fiyat uyguladıkları unsurları dikkate
alınarak işlem neticesinde oluşacak rekabetçi etkilerin öncelikli olarak ulusal düzeyde ele
alınması gerektiği ifade edilmiştir73. Sonuç olarak, kararda coğrafi pazar Birleşik Krallık
olarak ele alınırken, işlemin bölgesel etkileri de göz önünde bulundurulmuştur74. Fnac/Darty
kararında da üç kilometrelik izokronun75 bölgesel coğrafi pazarlar oluşturacağı belirtilmiş
ve işlemin etkileri hem ulusal hem bölgesel düzeyde incelenmiştir76. Bununla birlikte,
Amazon/BookDep. ve Egmont/Bonnier kararlarında işlemin etkileri yalnızca ulusal düzeyde
incelenmiştir.
(65) Kurul’un perakendeciliğe özgü kararlarına bakıldığında; hızlı tüketim mallarının organize
perakende pazarı açısından bazı kararlarda77 ilgili coğrafi pazarlar il bazında ele
alınmışken; bazı kararlarda78 ilçe bazında değerlendirildiği görülmektedir. Ancak yakın
tarihli Migros/Tesco79 kararında; artan şehirleşmeyle birlikte ortaya çıkan ulaşım ve trafik
sorunlarının tüketicileri park, trafik vb. sorunları yaşamadan hızlı şekilde alışveriş
yapabilecekleri noktalara yönelttiği ifade edilerek ilgili coğrafi pazarlar ilçe temelinde
belirlenmiştir80. Sinema sektörüne yönelik AFM/MARS81 kararında da yoğunlaşmanın
olduğu bölgelerde 20 dakikalık izokron ilgili coğrafi pazar olarak tayin edilmiştir.



71 Kararda kitap satışlarının yaklaşık %25’inin internet aracılığıyla yapıldığı ifade edilmektedir (dipnot 22).
72 HMV/Ottokar, dipnot.22
73 Kararda bölgesel bazlı perakende noktalarında hizmet kalitesi gibi unsurların da dikkate alındığı
belirtilmektedir (para. 4.11).
74 Para. 4.9-4.14
75 Sürüş mesafesindeki çap içinde kalan bölgeyi ifade etmektedir.
76 Para.196 ve sonrası.
77 17.06.2005 tarih ve 05-40/557-136 sayılı Carrefour/Gima kararı, 04.05.2006 tarih ve 06-32/392-102 sayılı
Kiler/Canerler kararı, 18.12.2008 tarih ve 08-73/1158-452 sayılı Migros/Yonca kararı, 15.04.2010 tarih ve 10-
31/483-180 sayılı Migros/Egeden kararı.
78 31.10.2005 tarih ve 05-76/1030-287 sayılı Migros/Tansaş kararı, 06.07.2006 tarih ve 06-47/632-180 sayılı
Kiler/Güler kararı, 05.04.2007 tarih ve 07-30/293-110 sayılı Makromarket/Nazar kararı, 15.07.2009 tarih ve
09-33/728-168 sayılı Kiler/Yimpaş kararı, 23.02.2011 tarih ve 11-10/186-62 sayılı Migros/Greens kararı,
09.02.2012 tarih ve 12-06/185-47 sayılı Kipa/Ardaş kararı.
79 09.02.2017 tarih ve 17-06/56-22 sayılı karar.
80 Kararda ayrıca Avrupa Birliği (AB) üyesi pek çok ülkede coğrafi pazarların 10-15 dakikalık sürüş mesafeleri
dahilinde belirlendiği ve mağaza alanı temelinde alt kategorilere ayrılan ürün pazarı tanımları çerçevesinde
bu sürüş mesafelerinin değişebildiği ifade edilmektedir. Buna göre AB üyesi ülkelerde yapılan analizler
sonucunda ortalamada küçük süpermarketlerin 5 dakika, orta ölçekli süpermarketlerin 10 dakika, büyük
süpermarketlerin (1000 m2 ve üzeri) 15 dakikada diğerleri üzerinde rekabetçi baskı yarattıkları
belirtilmektedir.
81 17.11.2011 tarih ve 11-57/1473-539 sayılı karar.
18-24/428-201
19/43

(66) D&R’ın faaliyetleri temel olarak geleneksel kanalda perakendeciliği içerdiğinden,
birbirinden farklı coğrafi pazarların ortaya çıkması kaçınılmaz olmaktadır. Daha önce ifade
edildiği üzere, dosya kapsamında şikayet edilen hususlardan biri, D&R’ın çoğu AVM ile
yaptığı sözleşmelerde yazılı münhasırlık koşuluna yer verdiği, münhasırlık koşulu
bulunmasa dahi sözleşmelerinde AVM'leri baskılayacak ciddi hususların bulunduğudur.
Dosya kapsamında edinilen bilgiler çerçevesinde teşebbüsün AVM’lerle yaptığı tüm
sözleşmeler incelenmiş ve sözleşmelerinde münhasırlığa yol açabilecek kira indirimi
hükmü bulunan 24 AVM tespit edilmiştir:
Tablo 7: Kira İndirimi Bulunan AVM’ler ve Bulunduğu İller
Bulunduğu İl AVM Adı
İstanbul Viaport, Optimum, Vialand, Pendorya, Mall of İstanbul, Torium, Ataköy Plus, Flyinn,
212 Power Outlet
Ankara Panora, Tepe Prime, Cepa82, Taurus
Bursa Anatolium, Kent Meydanı, Korupark
Adana Optimum Outlet
Konya Kent Plaza, Kule Site
Samsun Piazza AVM
Kütahya Sera AVM
Trabzon Atapark AVM,
Muğla Bodrum Midtown
Hatay İskenderun Prime Mall
Kaynak: D&R’dan gelen bilgiler
(67) Yukarıda sayılan AVM’lerin her biri için belli bir izokron içerisinde coğrafi pazar tanımına
gitmek mümkündür. Ancak, soruşturma çerçevesinde yapılacak değerlendirmeyi
etkilemeyecek olması hasebiyle mevcut dosya bakımından kesin bir coğrafi pazar tanımı
yapılmasına gerek olmadığı sonucuna ulaşmıştır. Bununla birlikte, dosya kapsamında hem
ulusal düzeyde hem yukarıda sayılan AVM’ler özelinde analiz yapılmıştır.
1.3.2.1. İstanbul Üçüncü Havalimanı’nda Gümrüksüz Alanda Yer Kiralanmasına
İlişkin İlgili Coğrafi Pazar
(68) Gümrüksüz satış noktalarına ilişkin Kurul kararlarına bakıldığında, satış kanalları arasında
tüketici yapısı, fiyatlar ve giriş engelleri kriterleri açısından var olan farklılıklar dikkate
alınarak ilgili coğrafi pazarın “Türkiye’deki ve Türkiye bağlantılı seyahat yapılan hatlardaki
gümrük kapıları”83 ve “Türkiye’deki vergisiz gümrük satış noktaları”84 olarak tespit edildiği
görülmektedir.
(69) Diğer taraftan, mevcut soruşturma kapsamında yapılacak analizi değiştirmeyecek olması
nedeniyle yukarıda aktarılan açıklamalar ve İlgili Pazar Kılavuz’unun 20. paragrafı da
dikkate alınarak işbu dosya dahilinde kesin bir coğrafi pazar tanımına gerek bulunmadığı
sonucuna varılmıştır. Bununla birlikte, şikayet konusu hususların bahsi geçen AVM’ler
odağında değerlendirilmesi ile D&R’ın soruşturma konusu eylemlerinin üçüncü havalimanı
özelinde incelenmesine ilgili bölümlerde yer verilmiştir.
I.4. Dosya Kapsamında Yapılan Tespitler
I.4.1. Yerinde İncelemelerde Elde Edilen Belgeler
(70) D&R’da yapılan yerinde incelemelerde şikayete konu münhasırlık hükümleri içeren ya da
bu istikamette sonuç doğuracak indirim hükümlerinin yer aldığı kira sözleşmelerine ilişkin
elde edilen deliller aşağıda yer almaktadır:


82 Teşebbüsle 2018 yılında imzalanan yeni sözleşmede kira indirimi hükmünün kaldırıldığı görülmektedir.
83 Alpha Overseas kararı.
84 09.10.2007 tarih ve 07-78/970-370 sayılı Imperial Tobacco kararı.
18-24/428-201
20/43

(71) Delil 1: 27.04.2017 tarihinde D&R Genel Müdür Yardımcısı (…..) tarafından D&R
çalışanları (…..) ve (…..) gönderilen “FW: Havalimanı” başlıklı e-postanın içinde yer alan
ve (…..) adresinden (…..) ve (…..) adreslerine gönderilen “Havalimanı” başlıklı e-postada:
“...2) Yeni havalimanı 2018 ortasına kadar açılır deniyor masada. Ama genel kanı
2018 sonuna sarkması. Burada bizim için kritik konu elektronik satışı bize verilecek
mi? İşimizi zorlaştıran: Daha geniş alan söz konusu olduğundan ürün kategori
bazında mağazalar (veya alanları )veriliyor. Kitap/dergi/music/dvd/kırtasiye için 3 yer
ayrılmış durumda ( toplamda 280m2). Elektronik için ise 6 satış noktası (toplam
yaklaşık 1500m2).
 (…..).
 (…..).
 (…..).
 (…..). Eğer elektronik bizde kalmazsa aksesuar satabilmek için bir ara teklif
sunmaya da hazırlanıyoruz. Ancak ilk yaklaşımımız WE WANT IT ALL, 9
noktayı da istiyoruz olacak...”
(72) Delil 2: 23.08.2017 tarihinde UNIFREE'de gerçekleştirilen yerinde incelemede İstanbul
Üçüncü Havalimanında mağaza açma teklifi götürülen yazışmalar elde edilmiştir. Bu
çerçevede;
 (…..) adresinden 12.04.2017 tarihinde (…..) gönderilen “RE: Istanbul New Airport /
(…..) “ başlıklı e-postada “ZONE 1, F1-18”, “ZONE 5, F5-14” ve “ZONE 9, F9-13”
olmak üzere 3 adet mağaza alanının teklif edildiği, ilgili mağazalarda gazete, kitap,
kırtasiye, e-kitap, DVD ve CD ürün gruplarının satılabileceği,
 (…..)’tan 14.04.2017 tarihinde (…..)’ye gönderilen “RE: D&R Book & Press Paketi“
başlıklı e-postada “ZONE 1, F1-18”, “ZONE 5, F5-14” ve “ZONE 9, F9-13” olmak
üzere 3 adet mağaza alanının teklif edildiği,
 (…..)’den 29.03.2017 tarihinde (…..), (…..) adreslerine gönderilen “D&R Elektronik
Paketi“ başlıklı e-postada Paket 1 “ZONE 1, Fl-15”, “ZONE 5, F5-13”, “ZONE 9, F9-
12” mağaza alanlarının; Paket 2 " Zone 4, F4P-02”, “Zone 8, F8P-07” mağaza
alanlarının; Paket 3 “Zone 3, F3-31” olmak üzere 6 adet mağaza alanının teklif
edildiği,
 (…..)’tan 04.05.2017 tarihinde (…..) adreslerine gönderilen “RE: istanbul
NewAirport/ (…..) “ başlıklı e-postada “ZONE 1, F1-18”, “ZONE 5, F5-14” ve “ZONE
9, F9-13” olmak üzere 3 adet mağaza alanının teklif edildiği,
 (…..) adresinden 25.05.2017 tarihinde Selin (…..)’a gönderilen “RE: Istanbul New
Airport / (…..) “ başlıklı e-postada “ZONE 1, F1-18”, “ZONE 5, F5-14” ve “ZONE 9,
F9-13” olmak üzere 3 adet mağaza alanının teklif edildiği,
 Selin KISACIK adresinden 25.05.2017 tarihinde (…..)’a gönderilen “RE: İstanbul
Yeni Havalimanı/ (…..) “ başlıklı e-postada “ZONE 1, F1-18”, “ZONE 5, F5-14” ve
“ZONE 9, F9-13” olmak üzere 3 adet mağaza alanının teklif edildiği,
 (…..) adresinden 04.05.2017 tarihinde (…..)’e gönderilen “RE: Istanbul Yeni
Havalimani / (…..) “ başlıklı e-postada “ZONE 1, F1-18”, “ZONE 5, F5-14” ve “ZONE
9, F9-13” olmak üzere 3 adet mağaza alanının teklif edildiği, bunun yanında (…..)
talebi üzerine kedilerine “ZONE 3, F3-31” mağaza alanın da teklif edildiği,
18-24/428-201
21/43

 Ayrıca e-posta içeriklerinden elektronik mağaza kategorisinde (…..)85 adlı bir şirkete
daha mağaza teklifinde bulunulduğu ve bu mağaza alanı için (…..)’nin D&R ile teklif
yarışında olduğu86 tespit edilmiştir.
I.4.2. Sektörde Faaliyet Gösteren Teşebbüslerden Edinilen Bilgiler
I.4.2.1. Kitapevlerinden Edinilen Bilgiler
(73) Kitap, kırtasiye, hobi mağazacılığı özelinde D&R ile rakip olarak nitelendirilebilecek olan
bazı teşebbüslerden; kendi faaliyetleri, AVM’de mağazalarının olup olmadığı, yeni mağaza
açma ihtiyacı duyup duymadıkları, mağaza kiralama süreci, D&R ile rakiplik durumları ve
internet satış kanalı hakkında görüşleri talep edilmiştir. Bu kapsamda gönderilen cevabi
yazılarda; bilgi edinilen teşebbüslerin hepsinin kitap satışıyla iştigal ettikleri, bunun
yanında, kitap basım ve dağıtımı ile kırtasiye, oyun-oyuncak, hediyelik, hobi gibi çeşitli ürün
gruplarının satış ve dağıtımını da gerçekleştirdikleri, ilgili ürün gamının kısmen de olsa
satışını gerçekleştiren REMZİ, İNKILAP, NEZİH, TVEK, KİTAPSAN, ARKADAŞ, DOST,
ADA gibi kitapevlerinin aynı pazarda sayılabileceği belirtilmiştir.
(74) Ayrıca, yeni mağaza açma kararlarının büyüme stratejileri doğrultusunda alındığı, bu kararı
alırken; AVM ve cadde mağazalarının bulundukları bölgeler, bölgenin nüfus yapısı, çevrede
yer alan rakiplerin konumu ile mağazanın fiziki yapısı, kiralama şartları ve karlılık durumu
vb. faktörlerin göz önüne alındığı, AVM yönetimlerinin; mağaza kiralama talepleri
karşısında çeşitli şart ve koşullar öne sürdüğü, bu bağlamda; piyasada yaygın zincir
markaların tercih edilmesi87, bir AVM’de benzer alanda faaliyet gösteren bir mağaza
bulunduğu durumda kiralamanın zorlaşması88, döviz üzerinden ve/veya cirolar üzerinden
yüksek miktarda kira ödenmesi89, mağazaları koruyucu maddelerin sözleşmelere
konulmaması90 gibi güçlüklerle karşılaşıldığı ifade edilmiştir.
I.4.2.2. AVM’lerin Mağaza Kiralama Prosedürüne İlişkin Bilgiler
(75) Mağazaların AVM’lerde yer alma koşullarını etkileyen unsurlardan biri de AVM’lerin
mağaza kiralama prosedürleridir. Türkiye’de birçok AVM işletmecisi bulunmakla birlikte
genel mağaza kiralama prosedürleri benzerlik göstermektedir. Dosya kapsamında bilgi
talep edilen AVM’lerce gönderilen cevaplar incelendiğinde; kiralama prosedürünün
öncelikle marka karması doğrultusunda belirlendiği, AVM’nin bulunduğu coğrafi bölge,
nüfus yapısı ve hedef teması göz önüne alınarak bir marka karması oluşturulduğu, AVM
açılışı sırasında birbirine ve mimari yapıya uyumlu bir mağaza yerleştirilmesi planlandığı,
bu kapsamda kitap-hobi-oyuncağa yer ayrıldığı, ilgili mağazalarda yer almak isteyen
markaların ya kendilerine başvurdukları ya da doğrudan markaya teklif götürüldüğü,
müşterinin talebini karşılayacak markalarla çalışılmak istendiği belirtilmiştir.



85 Adı geçen şirketin uluslararası havalimanlarında tüketici elektroniği satışı yapan, Hollanda menşeili (…..)
olduğu değerlendirilmektedir. (…..)
86 (…..) adresinden 01.06.2017 tarihinde “Re: genel notlar” başlıklı e-posta.
87 TVEK, KİTAPSAN, ADA, PANDORA, LEGAL.
88 TVEK.
89 TVEK, KİTAPSAN, ARKADAŞ.
90 NEZİH.
18-24/428-201
22/43

(76) AVM yatırım ve işletmeciliğinde mağaza kiralama sürecine ilişkin olarak ayrıca; her
AVM’nin kiralama işleriyle ilgili bir danışmanlık hizmeti aldığı ve bu kiralama sürecinde ilgili
pazar araştırması yapılabildiği, bu araştırmada bölgede bulunan diğer AVM'Ier, bu
AVM'Ierde bulunan markalar, performans analizi (m² bazında verimlilik), ekspertiz kira
değerlerinin değerlendirilmesi, piyasa analizi (rakipler, rayiç kiralar, markete yeni giren
markalar vs.) bölge nüfusu, demografik yapısı gibi hususların dikkate alındığı, bu
doğrultuda mağaza sayısı ve mağazaların büyüklüklerinin belirlendiği, kiralama yapılacak
AVM’de yer alan markaların sektörel dağılımı, müşterilerin o dönem içerisinde alışveriş
eğilimleri ve alışkanlıkları, müşteri talepleri, kiralanacak mağazanın fiziksel özellikleri
dolayısı ile marka karması oluşturulduğu, bu doğrultuda ilgili görüşmelerin gerçekleştirilip
akabinde imza aşamasına gelindiği ve en fazla alanı genel olarak anchor (çapa mağaza)
kiracı tabir edilen ve yüksek m²'de satış alanına ihtiyaç duyan gıda market, sinema,
departmanlı mağaza, bayan&erkek tekstil mağazaları, çocuk eğlence alanı, elektronik
market ve yapı marketlerin kapladığı bilgisi edinilmiştir.
(77) Diğer yandan, AYD’den elde edilen bilgiler kapsamında; AVM’in kiralamasında en önemli
faktörün hedeflenen mağaza karması olduğu, AVM’nin hedeflediği müşteri segmenti
doğrultusunda hazır giyim, ayakkabı, aksesuar, teknoloji, kozmetik, ev gereçleri-
dekorasyonu, hobi-eğlence gibi birçok farklı kategorideki perakende markasına yer
verildiği, kiralama stratejilerinde büyük metrekareli mağaza kiralamalarında ve çapa
mağazalarda farklı uygulamalar olabileceği ifade edilmiştir.
I.4.2.3. Çapa Mağazalara İlişkin Edinilen Bilgiler
(78) TAMPF tarafından gönderilen cevabi yazıda; çapa mağazaların, ziyaretçilerin AVM’ye
gitme nedenini oluşturan, temel çekim merkezi olma özelliği taşıyan, genellikle büyük m²’ler
kaplayan mağazalar olduğu, AVM’lerin kendi stratejileri çerçevesinde -bunun iki taraflı bir
ticari ilişki olduğu dikkate alındığında- çapa mağaza olarak gördükleri mağazalara bazı
kiralama avantajları sağlayabileceği bilgisi verilmiştir.
(79) Bu kapsamda AYD’nin gönderdiği cevabi yazılarda ise, çapa mağazaların ilgili AVM’nin
mimarisi, hedef kitlesi ve lokasyonu gibi kriterleri doğrultusunda ve ilgili sektöre göre
değişkenlik gösterebildiği belirtilerek, “büyük mağaza”nın 6585 sayılı Perakende Ticaretin
Düzenlenmesi Hakkında Kanun’a dayanılarak çıkarılan Alışveriş Merkezleri
Yönetmeliği’nin 3. maddesinde “en az dört yüz metrekare satış alanına sahip işletme”
olarak tanımlandığı bilgisine yer verilmiştir91.
(80) Yine 24 AVM yatırımcısı ve işletmecisinden elde edilen bilgiler doğrultusunda, “çapa
mağaza”nın, ilgili sektörde bilinirliği yüksek, geniş ürün portföyüne, satış hacmine,
pazarlama-reklam gücüne, AVM özelinde değişmekle birlikte ortalama 1000 m² büyüklüğe
sahip, AVM için müşteri çekim gücü oluşturan, müşteriler için cazibe noktası olan
mağazalar olduğu; her AVM açısından çapa mağaza olarak nitelendirilebilecek mağazanın
mevcut kriterler çerçevesinde değişebileceği; genel olarak Migros, Carefoursa,
Mediamarkt, Teknosa, Boyner, LCW, Koçtaş, Bauhaus, Decathlon, Cinemaximum,
Prestige gibi mağazaların çapa mağaza sayılabileceği; diğer taraftan konumuna ve
büyüklüğüne göre bazı D&R mağazalarının çapa mağaza addedilebilmekle beraber önemli
bir kısmının bu kapsamda sayılamayacağı belirtilmiştir.



91 Alışveriş Merkezleri Yönetmeliği’nin 3. maddesi; “d) Büyük mağaza: Hangi ad altında olursa olsun, tüketim
mallarının kısmen veya tamamen perakende satışının yapıldığı, en az dört yüz metrekare satış alanına sahip
işletmeyi ifade eder.” hükmünü amirdir.
18-24/428-201
23/43

I.4.2.4. Kira Sözleşmelerinde Münhasırlık ve Kira İndirimi Uygulaması
(81) Soruşturma sürecinde AVM yatırımcılığı ve işletmeciliği yapan teşebbüslerden elde edilen
bilgilerde; kiralamalarda, hedeflenen müşteri profili ile ziyaretçi sayısının sağlanabilmesi
amacıyla bazı sektörlerde faaliyet gösteren kiracılara çeşitli imtiyazlar tanınabildiği, bu
durumun perakende sektöründe olağan bir uygulama olduğu, imtiyaz tanınan kiracıların
genelde; AVM’nin işlerliği ile devamlılığı açısından diğer kiracılar için de fayda yaratan,
büyük metrekarelerle mağaza kiralamış, marka gücü yüksek ve AVM’ye gelecek müşteri
sayısını artıracak nitelik taşıyanlar olduğu, genel olarak tekstil, beyaz eşya, kuyumculuk
sektörlerinde bu durumun uygulanabilir olmadığı, hipermarket, yapımarket, sinema, spor
merkezi işletmesi, elektronik, kozmetik, kitap, kırtasiye, hobi, oyuncak sektörlerinde bu
uygulamanın gündeme gelebildiği, özellikle kitap vb. ürünlerin satışını yapan mağaza
sayısının, ilgili AVM’nin toplam kiralanabilir alanının büyüklüğüne göre genellikle bir veya
ikiyi geçmediği, AVM sektöründe kitap satışının mağaza karması içerisinde genel olarak
bu sayılarda seyrettiği, kira sözleşmelerinde imtiyazlar bulunmadığında dahi AVM’de çok
sayıda kitap mağazasına yer verilmediği, bunun mağaza karmasının doğal dengesinden
kaynaklandığı ifade edilmiştir.
(82) Aşağıda sunulu tabloda, soruşturma kapsamında veri toplanabilen teşebbüsler
bakımından AVM’lerde yer alan mağazaların münhasırlık ve kira indirimi koşullarına yer
verilmektedir:
Tablo 8: AVM’lerde Yer Alan Bazı Mağazaların Kira İndirim Koşulları


Teşebbüs Adı

Bulunduğu AVM
Kira İndirimi
/Münhasırlık
Koşulu

Açıklamalar
(…..) (…..) %10 10 m
2’lik bir alanını aşan bir ölçüde rakip açıldığı takdirde
uygulanır hükmü bulunmaktadır.
(…..) (…..) - (…..)’nın sözleşmesinde aynı sektörde 750 m
2 üzerinde
başka bir kiralama yapılamayacağı hükmü bulunmaktadır.
(…..) (…..)
%50 -
(…..) (…..) %50 -
(…..) (…..) - -
(…..) (…..) %10 -
(…..) (…..) %10 -
(…..) (…..) - 1 yıllık geçici kira indirimi uygulanır hükmü var.
(…..) (…..) - 1 yıllık geçici kira indirimi uygulanır hükmü var.
(…..) (…..) - (…..), taşınmaz bünyesinde tek perakende ürünleri satıcısı olarak yer alacaktır hükmü yer almaktadır.
(…..) (…..)
- AVM’de 1000m2’den büyük ve sadece spor ve keyif
ürünleri satışı ile iştigal eden herhangi bir işletme/işletmeler
kurmayacaktır hükmü yer almaktadır.
(…..) (…..) %20 -
(…..) (…..)
%10 -
(…..) (…..)
- Aynı sektörde başka mağaza açılamayacağı hükmü var.
(…..) (…..) - Aynı sektörde başka mağaza açılamayacağı hükmü var.
Kaynak: AVM’lerden ve kitapevlerinden edinilen bilgiler
18-24/428-201
24/43

I.4.2.5. AVM’ler Açısından Kitap, Hobi, Kırtasiye vb. Ürün Satan Mağazaların Önemi
(83) AVM yatırımcıları ve işletmecileri tarafından; mağazalara ayrılacak yer bakımından sektörel
veya mağaza bazında planlama yapıldığı, planlamada önemli olan noktanın marka
çeşitliliğini sağlamak ve AVM'nin konseptine uygun markalarla karlılığı ve işlevselliği
sağlamak olduğu, müşterilerin tüketim alışkanlıklarının marka dağılımını yönlendirdiği, bu
tercihlerin zaman içinde değişebildiği, kitap, kırtasiye, hobi, oyuncak ürünlerini perakende
satan mağazaların yaş ve alım gücü fark etmeksizin bütün müşteri profiline hitap eden
sektörler olduğu, özellikle hedef kitlesi aileler olan AVM’ler için önem taşıdığı, tüketici
trafiğini hareketlendirdiği belirtilmiştir. Ayrıca, genel olarak AVM’lerde kitap, hobi, kırtasiye
mağazalarının bulunmasında fayda görüldüğü, bununla birlikte bu mağazaların birden fazla
olmasına ya da kiralanabilir alanda ortalama olarak %1-1,5 oranından fazla yer
kaplamasına ihtiyaç bulunmadığı, özellikle küçük ölçekli AVM’lerde kitap-hobi
mağazalarının yer alabilme ihtimali zayıfken, orta ve büyük ölçekli mağazalarda yer
almasının kuvvetli ihtimal olduğu, AVM’de yer alan hipermarket konseptindeki mağazalarda
da kitap, kırtasiye, hobi reyonları olduğu ve kitap, kırtasiye, hobi ürünü satışı yapıldığı için
tek bir kitap, kırtasiye, hobi mağazasının ihtiyacı fazlasıyla karşıladığı, dolayısıyla AVM
projelerinde hipermarket, bay/bayan/çocuk hazır giyim-tekstil, ayakkabı mağazaları ile
fastfood, restoran ve kafelere daha fazla yer verildiği, ayrıca kitap, kırtasiye ve hobi ürünleri
satışı konusunda AVM müşterilerinin talebini yeterli memnuniyette karşılayabilecek
sektörde başarılı olmuş çok az marka bulunduğu, dolayısıyla kendini kanıtlamış mevcut
markalarla çalışmanın önem arz ettiği belirtilmiştir.
I.4.2.6. Sektörde Yer Alan Teşebbüslerin AVM’lerdeki Rakiplik Durumu
(84) Dosya mevcudu bilgilerden, Türkiye’de bulunan mevcut alışveriş merkezlerinde
kitap/kırtasiye/hobi mağazası olarak faaliyet gösteren perakendecilerin rakiplik durumunu
gösteren aşağıdaki bilgilere ulaşılmıştır.
Tablo 9: Kitabevlerinin Mağaza Sayıları ve Konumları
Toplam AVM
Mağaza Adedi
D&R ile Birlikte
Faaliyet Gösterilen
Toplam AVM Sayısı
Diğer Kitapevleri ile
Birlikte Faaliyet
Gösterilen AVM Sayısı
D&R 136 - 43
TVEK 27 7 -
NEZİH 20 14 5
NOTEBOOK 10 9 5
REMZİ 7 5 3
İNKILAP 9 - 1
KİTAPSAN 6 2 -
Alakarga Kitapevi (ALAKARGA) 4 2 -
ARKADAŞ 3 - 3
TIRTIL 3 3 -
ADA 5 1 -
Kaynak: Dosya kapsamında elde edilen bilgiler

18-24/428-201
25/43

I.4.2.7. D&R ile Olan Sözleşmelerinde Kira İndirimi Koşulu Bulunan AVM’lerde
Rakiplik Durumu
(85) D&R ile akdettiği sözleşmelerde kira indirimi koşulu bulunan ilgili alışveriş merkezlerinde,
kitap/kırtasiye/hobi mağazacılığı olarak faaliyet gösteren diğer perakendecilerin rakiplik
durumu incelendiğinde; D&R’ın, İskenderun’da bulunan Primemall AVM’de ALAKARGA ile;
Samsun’da bulunan Piazza AVM’de TVEK ile; Bursa’da bulunan Korupark AVM’de
NOTEBOOK ile; İstanbul’da bulunan Mall of İstanbul’da NOTEBOOK, İnsan Kitap ve
İstanbul Kitapçısı ile; Ankara’da bulunan CEPA AVM’de NEZİH ile; Adana’da bulunan
Adana Optimum’da ADA ile; İstanbul’da bulunan Torium AVM’de TVEK ile; İstanbul’da
bulunan Ataköy Plus’ta NEZİH ile olmak üzere toplam 8 AVM’de 10 rakip kitapevi ile aynı
anda yer aldığı anlaşılmaktadır92.




92 Yukarıda da değinildiği üzere, soruşturma süreci devam ederken 29.05.2018 tarih ve 18-16/293-146 sayılı
Kurul kararıyla D&R’ın TVEK tarafından devralınmasına izin verilmiştir. Dosya konusu iddialar teşebbüsün
işlem öncesinde imzaladığı sözleşmelere yönelik olduğundan, rakiplik durumuna ilişkin mevcut tabloda D&R
ve TVEK iki ayrı teşebbüs ve rakip olarak anılmış olsa da, yeri geldikçe mezkûr devralmayla oluşan ekonomik
bütünlüğün değerlendirmelerde dikkate alındığı bir kez daha belirtilmelidir.
Tablo 10: D&R’ın AVM’lerde Birlikte Bulunduğu Kitapevleri
D&R’ın İndirim Koşulu Bulunan Mağazaları İlgili AVM’de Yer Alan Kitapevleri
1 İskenderun Primemall ALAKARGA
2 Piazza-Samsun TVEK
3 Korupark-Bursa NOTEBOOK
4 Mall of İstanbul NOTEBOOK, İnsan Kitap, İstanbul Kitapçısı
5 Cepa-Ankara NEZİH
6 Adana Optimum ADA
7 Torium-İstanbul TVEK
8 Ataköy Plus-İstanbul NEZİH
Kaynak: D&R’dan edinilen bilgiler ve soruşturma kapsamında yapılan tespitler
26/43
Tablo 11: D&R’ın Sözleşmelerinde Kira İndirimi Koşulu Bulunan AVM’ler
Kaynak: D&R’dan elde edilen bilgiler.


93 Tespit edilememiştir.
94 TVEK açılmadan önce AVM’de “NT Kitap ve Kırtasiye” adlı teşebbüsün olduğu bilinmektedir.
95 TVEK açılmadan önce AVM’de “NT Kitap ve Kırtasiye” adlı teşebbüsün olduğu bilinmektedir.
No AVM D&R’ın Açılış Tarihi
Sözleşmedeki
İndirim Or. Süre İndirimin Uygulandığı Dönem Fiilen Uygulanan Oran Rakip Rakip Açılış
1 Adana Optimum 2011 (…..) 5 Ekim 2016-2018 (…..) ADA 2015
2 İskenderun Primemall 2008 (…..) 5 2017 (…..) ALAKARGA 2017
3 Cepa (Ankara) 2009 (…..) 10 2016-2017, 2018, 2017-2022 (…..) NEZİH 2007
4 Panora (Ankara) 2007 (…..) 5 Ağustos-Eylül 2016 (…..) - -
5 Taurus (Ankara) -93 (…..) 5 Ocak-Haziran 2015 (…..) - -
6 Tepe Prime (Ankara) 2013 (…..) 5 Yok (…..) - -
7 Konya Kent Plaza 2012 (…..) 5 Ocak-Haziran 2015 (…..) - -
8 Konya Kulesite 2010 (…..) 10 Haz.04 (…..) - -
9 Samsun Piazza 2013 (…..) 5 Temmuz-Aralık 2016, 2017 (…..) TVEK94 2013
10 Varlıbaş Atapark (Trabzon) 2011 (…..) 5 Yok (…..) - -
11 İstanbul Viaport (Anadolu) 2009 (…..) 5 Yok (…..) - -
12 İstanbul Optimum (Anadolu) 2008 (…..) 5+5 Yok (…..) - -
13 Pendorya (İstanbul Anadolu) 2009 (…..) 5 Ekim-Aralık 2013 (…..) - -
14 Midtown Muğla 2012 (…..) 10 Yok (…..) - -
15 Anatolium Bursa 2010 (…..) 5 2016,2018 (…..) - -
16 Kent Meydani Bursa 2007 (…..) 5 Temmuz-Eylül 2008 (…..) NEZİH 2013-2015
17 Korupark Bursa 2007 (…..) 5 Yok (…..) NOTEBOOK -
18 Sera Kütahya 2012 (…..) 5 2015,2016-2017 (…..) - -
19 Mall Of İstanbul (Avrupa) 2014 (…..) 5 Yok (…..) NOTEBOOK, İNSAN KİTAP, İSTANBUL KİTAP 2014
20 Vialand (İstanbul Avrupa) 2013 (…..) 5 2016, 2017, 2018 (…..) - -
21 Flyinn (İstanbul Avrupa) 2010 (…..) 5 2018 (…..) - -
22 Torium (İstanbul Avrupa) 2010 (…..) 5 2016-2017 (…..) TVEK95 -
23 212 Power Outlet (İst. Avrupa) 2009 (…..) 5 Eylül 2009, 2017-2018 (…..) - -
24 Ataköy Plus (İstanbul Avrupa) 2010 (…..) 5 Ekim-Aralık 2016 (…..) NEZİH -
18-24/428-201
27/43

I.5. D&R Tarafından Yapılan Savunmalar96
I.5.1. Usule Dair Savunmalar
(86) D&R tarafından yapılan birinci yazılı savunmada; soruşturma bildiriminde ihlalin tanımı
hakkında yeterli değerlendirmenin bulunmaması nedeniyle savunma hakkının
kısıtlandığı, D&R'a isnat edilen iddialardan hangilerinin 4054 sayılı Kanun’un 4. maddesi
hangilerinin Kanun'un 6. maddesi kapsamında inceleneceği hususunun belirsizlik
taşıdığı, söz konusu belirsizliğin, 4045 sayılı Kanun'un 43/2. maddesinde öngörülen
usul kuralına aykırılık taşıdığı, soruşturma bildirimi ile birlikte önaraştırma raporunun
tebliğ edilmemesinin savunma haklarını sarstığı, Kanun'un 44. maddesinde yer alan
bilgi ve belgelerin gönderilmesi gerektiği ve yine aynı maddede yer alan "yeterli bilgi"
lafzının yorumlanmasında, adil yargılanma hakkının bir gereği olan silahların eşitliği
ilkesinin gözetilmesi gerektiği, söz konusu durumun adil yargılanma hakkını zedelediği
ve aynı zamanda bu hakkın düzenlendiği Anayasa'nın 36. ve Avrupa İnsan Hakları
Sözleşmesi’nin (AİHS) 6. maddelerinin ihlali niteliği taşıdığı yönünde beyanlarda
bulunulmuştur.
(87) Soruşturma Bildirimi kapsamında, önaraştırma raporunda yer verilen ve soruşturma
açılmasına esas teşkil eden tüm belgelere ilişkin alıntılara herhangi bir düzeltme yahut
değişiklik yapmaksızın aynen yer verildiğinden, teşebbüsün ileri sürdüğü üzere;
iddiaların türü ve niteliği hakkında yeterli bilgi ortaya konulmaması ve adil yargılanma
hakkının zedelenmesi gibi bir durum söz konusu olmamıştır.
I.5.2. Esasa Dair Savunmalar
Delil 1 Çerçevesinde Üçüncü Havalimanında Mağaza Kiralanmasına İlişkin Savunma
(88) D&R tarafından yapılan savunmada özetle; Delil 1’de yer verilen ve yerinde inceleme
sırasında elde edilen 27.04.2017 tarihli e-posta metninin yalnızca İstanbul Üçüncü
Havaalanı içinde kiralanacak mağazalara ilişkin görüşmelere yönelik bilgi veren bir iç
yazışma niteliğinde olduğu, adı geçen havaalanında D&R ürünlerine karşılık gelebilecek
dokuz adet lokasyon bulunduğu, bu lokasyonlardan üçünün; kitap, dergi, müzik, DVD
ve kırtasiye ürünlerinin satışına yönelik olarak ayrılan mağaza lokasyonu olduğu,
altısının ise elektronik ürünü için ayrılan mağaza lokasyonu olduğu ve bu dokuz
lokasyonda faaliyet göstermek istediği, söz konusu alanı kiralayabilmek bakımından
elektronik alanında çok güçlü, global bir zincir olan MEDIAMARKT, Apple ve Capi ile
kırtasiye bakımından ise Moleskin ile rekabet edildiği, (…..) havaalanlarındaki duty free
mağazalarını kiralama çalışmalarının yer aldığı belirtilmiştir. Dolayısıyla bahse konu iç
yazışmada geçen niyet ve arzunun hem 5236 sayılı Kabahatler Kanunu ve hem de 4054
saylı Kanun’un 6. maddesi bakımından ayrı ayrı irdelenmesi gerektiği ifade edilmiştir.
Hakim Durum Tespitine Yönelik Savunmalar
(89) D&R tarafından yapılan yazılı savunmada genel hatlarıyla; hakim durum iddiasına
yönelik savunma yapılabilmesi için D&R’ın faaliyet gösterdiği ilgili pazar ya da pazarların
tanımlanmasının gerektiği, bununla birlikte; soruşturma bildiriminde, D&R'ın hakim
durumda olduğuna yönelik sunulan tek argümanın D&R'ın Türkiye'de 150 mağazası
olduğuna dair ibare olduğu, bu yönüyle hakim durum iddiasının Kurum'un uyguladığı


96 D&R tarafından gönderilen ikinci ve üçüncü yazılı savunmalarda genel hatlarıyla tebliğ edilen
Soruşturma Raporundaki değerlendirmelere aynen katıldıkları ve belirtecekleri ilave bir husus
olmadığının ifade edilmesi nedeniyle, mevcut bölümde teşebbüsün sadece birinci yazılı savunmasının
özetine yer verilmiştir.
18-24/428-201
28/43

mevzuat ile çeliştiği; ayrıca, Soruşturma Bildiriminde, AVM'Ier ile yapılan sözleşmelerde
AVM'Ieri baskılayacak yahut münhasırlığa yol açabilecek madde veya uygulamalar
hakkında herhangi bir tespit ortaya konulmadığı ve son olarak, D&R'ın AVM'Ierden
kiracı durumda olan diğer şirketler gibi döviz kurundaki artış vb. gelişmelerden
etkilenmesi sebebiyle kira indirimi talep ettiği belirtilmiştir.
D&R’dan Gelen Cevabi Yazılarda Bulunan Savunmaya Yönelik Hususlar
(90) Soruşturma kapsamında iletilen bilgi ve belge talepleri dairesinde D&R tarafından
gönderilen cevabi yazılardan birinde özetle:
 D&R ürün portföyünde yalnızca kitap, gazete, dergi, müzik, DVD ve kırtasiye
ürünlerinin bulunmadığı, D&R raflarında ayrıca film, oyun, oyuncak, oyun
konsolları, spor outdoor ürünleri, tekstil ürünleri, hediyelik eşyalar ve promosyon
ürünleri gibi birçok kategoride ürün yer aldığı, 2016 yılı verileri baz alındığında
D&R cirosunun (2016 yılı için (…..) TL) yarıya yakın bir kısmının ((…..) TL) kitap
dışı ürünlerin satışından kaynaklandığı, bahsi geçen alanlarda faal teşebbüslerin
her biri ile rekabet edildiği,
 D&R’ın 2015 yılında (…..) ve 2016 yılında ise (…..) kitap sattığı, bu bilgiler
dikkate alındığında D&R’ın adet bazında kitap satışlarından aldığı payın 2015
yılında %(…..) ve 2016 yılı için %(…..) olduğu, mağaza satışları içerisinden
toptan satışlar olan Prefix satışları göz ardı edildiğinde kitap satışlarından alınan
payın önemsenmeyecek düzeyde olduğu,
 Telif Hakları Genel Müdürlüğünün internet sitesinde yer alan istatistikler
incelendiğinde müzik eserleri bakımından verilen bandrol sayısının 2016 yılı için
6.349.478 olduğu, D&R tarafından 2016 yılı içerisinde gerçekleştirilen müzik
eserleri satış adedinin (…..) olduğu, D&R tarafından gerçekleştirilen satışlar adet
bazında pazarın büyüklüğünün yalnızca %(…..)’sını oluşturduğu, ayrıca, birçok
farklı kategoride yer alabilecek mağaza tarafından satışının gerçekleştirilmesi,
korsan yayıncılığın yüksek olması ve internet ve diğer uygulamalar yolu ile müzik
eserlerine ulaşılabilmesinin müzik ürünleri alanının da gerçek anlamda kıyasıya
rekabetin var olduğunu gösterdiği,
 Geleneksel kanala özgü ilave maliyetler nedeniyle, ürünlerin çevrimiçi kanaldan
satışı ivme kazanmakta ve D&R’ın geleneksel kanalı adeta bir showroom görevi
gördüğü ve yatırımları ile oluşturduğu mağaza ağından istenen ciroyu elde
edemediği,
 D&R’ın miktar bazında kitap alışları ile Türkiye Yayıncılar Birliği ve Yayımcı
Meslek Birlikleri Federasyonu bandrol verileri birlikte değerlendirildiğinde alıcı
olarak D&R’ın alış miktarları bakımından tüm alımlar içinde payının 2015 yılı için
(…..) ve 2016 yılı için (…..) olduğu, alış ve satış miktarı arasında yer alan pazar
payı farkının iade edilen ve stokta kalan kitaplardan kaynakladığı, diğer taraftan,
Kindle, Kobo gibi elektronik okuyucuların varlığı karşısında bandrol veya fiziki
satış rakamlarının pazardaki durumu tam olarak ortaya koyamayacağı,
 Başta beklenen tüketici trafiği olmak üzere bir mağazanın açılması sırasında ciro
beklentisi hesaplanırken yapılan varsayımlardan bazılarının değişmesinin
mağazanın cirosu üzerinde ciddi etkiler yaratabileceği ve önceden belirlenen kira
bedelinin çok yüksek kalması nedeni ile söz konusu mağazanın çevresine
D&R'ın satışa sunduğu ürünlerle benzer ürünler satan bir mağazanın açılmasının
doğal olarak mağazaya ilişkin tüketici trafiği ve dolayısıyla ciro beklentisini
etkileyen esaslı bir etmen olduğu, döviz üzerinden kiralama yapıldığı ve döviz
18-24/428-201
29/43

kurlarının artışının da etkisiyle, D&R’ın ciro beklentisi hesaplanırken yaptığı
varsayımların temelden değişebileceği,
 D&R’ın sözleşme yaptığı bazı AVM’lerde de alışveriş merkezlerinin örneğin kitap
alanında faal üçüncü kişi firmalarla anlaşma yapmalarını hukuken engellemediği,
örneğin bu hükme yer verilen Adana Optimum, Ankara Panora ve İstanbul
Ataşehir Brandium alışveriş merkezlerinin kitap /yayınevi alanında Ada Kitap
(Adana Optimum), Arkadaş (Ankara Panora) ve Nezih (İstanbul Ataşehir
Brandium) ile kira ilişkisine girdikleri,
 D&R’ın hakim durumda olmaması ve ilgili hükmün hukuken ve fiilen bir
teşebbüsün ilgili alışveriş merkezine girmesini engellememesi, kira
sözleşmesinde kira uyarlaması hükmü içeren alışveriş merkezlerinin esasen
hiçbir ilde “o ildeki tek alış merkezi teşkil etmediği” yahut “ildeki bütün alışveriş
merkezlerini oluşturmadığı” ve kira uyarlaması hükmü olan alışveriş
merkezlerinin bulunduğu illerde başka alışveriş merkezlerinin de bulunduğu
gözetildiğinde, rakiplerin başka alışveriş merkezlerinde faaliyet göstermelerinin
önünde bir engel olmadığı
belirtilmiştir.
(91) Yukarıda özetlenen savunmalara ve D&R’dan gelen cevabi yazılarda ileri sürülen bazı
hususlara ilişkin olarak işbu kararın ilgili bölümlerinde açıklama ve değerlendirmelere
yer verilmektedir.
I.6. Soruşturmaya İlişkin Kurul Kararları
I.6.1. D&R’ın Taraf Olduğu Rekabet Kurulu Kararları
(92) D&R-1 Kararı: İlgili kararda özetle; bazı firmalarla D&R arasında yapılan özel
anlaşmalar yoluyla belirli ürünlerin sadece D&R mağazalarında satılmakta olmasının
rakip mağazaların faaliyetini zorlaştırdığı iddiası incelenmiş, D&R ile sağlayıcıları
arasında tek tip sözleşme bulunduğu, bu sözleşmelerde rakipleri dışlayıcı veya rekabeti
kısıtlayıcı herhangi bir hüküm bulunmadığı tespit edilmiş, Kanun’un 6. maddesi
açısından yapılan incelemede ise, müzik ve film ilgili pazarlarında D&R dışında çok
sayıda oyuncu bulunduğu, Türkiye genelinde kitap, kayıtlı müzik, ev videosu ürünlerinin
satışını yapan zincir mağazalar, bu ürünlerin tümünün ya da bir kısmının satışını yapan
yerel nitelikli mağazalar, Türkiye genelinde faaliyet gösteren zincir hipermarketler, yine
Türkiye genelinde faaliyet gösteren elektronik eşya perakende zincirleri, benzin
istasyonu ya da farklı nitelikte küçük ölçekli nihai satış noktaları da ilgili pazarlarda
faaliyet gösterdiği belirtilerek ilgili pazarlarda hakim durumda olmasının mümkün
olmadığı tespit edilmiştir.
(93) Kitap Yayın ve Dağıtıcıları Kararı97: İlgili kararda özetle; Kitap basım, yayın ve dağıtım
alanında faaliyet gösteren bazı teşebbüslerin Kanun'un 4. maddesini ihlal edip
etmedikleri incelenmiştir. Dosya konusu davranışların Kanun'un 4. maddesi
kapsamında değerlendirilmesinde, ilgili ürün pazarının net bir biçimde tanımlanmasının
yapılan değerlendirmeler üzerinde belirleyici bir etkisi olmayacağı dikkate alınarak, ilgili
ürün pazarı tanımlanmamıştır. Aynı gerekçelerle dosya kapsamında coğrafi pazarın
belirlenmesine de gerek duyulmamıştır. Ulusal Yayın Kongresi’nde kayıtlara geçen ve
önaraştırma sırasında elde edilen belgede yer verilen ifadenin rekabetin ortadan


97 Kararın tarafı doğrudan D&R olmayıp teşebbüsle aynı ekonomik bütünlük içerisinde yer alan DOĞAN
EGMONT YAYINCILIK’tır.
18-24/428-201
30/43

kaldırılmasını hedefleyen bir teşebbüs birliği kararı olmaktan çok, maliyet altı satışlar
konusunda hassasiyet gösterilmesini amaçlayan bir temenni ifadesi olarak
nitelendirilebileceği sonucuna ulaşılmıştır.
(94) D&R-2 Kararı: İlgili kararda özetle; D&R’ın raf ve mağaza içi uygulamalarını satın
almayan ve Doğan Grubu medya organlarında reklam vermeyen yayınevlerinin
kitaplarını satın almadığı, teşhir etmediği veya söz konusu kitapların satışını dolaylı
olarak engellediği iddiası incelenmiştir. İlgili ürün pazarı “perakende kitap satışı pazarı”
olarak, ilgili coğrafi pazar ise “Türkiye” olarak belirlenmiş, inceleme süresince gazete ve
dergilerde yayımlanmış ya da yayımlanacak olan kitap reklamlarının satın alımlarda bir
kıstas olmadığı, Doğan Medya Grubu bünyesinde verilen reklamlara ilişkin D&R’a bilgi
verilmediği anlaşılmıştır. Bunun yanında Doğan Grubu’na reklam veren ve reklam
vermeyen yayınevlerinden D&R’ın ne kadar alım yaptığı da araştırılmış ve şikayeti
destekler bulgulara ulaşılamamıştır. Son olarak D&R’ın perakende kitap satışları pazarı
içindeki payı tam olarak tespit edilememiş, ancak Kurul’un Kitap Yayın ve Dağıtıcıları
kararında ortaya konulduğu üzere pazarda hem geleneksel kanalda hem de internet
ortamında çok sayıda satıcı bulunması sebebiyle D&R’ın bu pazarda hakim durumda
olmadığının söylenebileceği ifade edilmiştir.
(95) Oyun Konsolu Kararı: İlgili kararda özetle; Aral Oyun Konsol ve Aksesuar Ticaret
A.Ş.'nin dağıtımını yaptığı bilgisayar ve konsol oyunlarının perakende satışını yapan
teşebbüsler ile anlaşma/uyumlu eylem içinde olduğu ve oyun fiyatlarını yükseltmek
amacıyla nihai satış noktalarında yeniden satış fiyatını belirlediği iddiası incelenmiş,
tüketicilerin bilgisayar ve konsol oyunlarını internetten ücreti karşılığında indirmek
suretiyle ya da D&R, MS, TEKNOSA, VATAN, GOLD, BİMEKS gibi teknomarketlerden
satın almak yoluyla temin edebildikleri, dosya kapsamında yapılacak değerlendirmeyi
değiştirmemesi nedeniyle kesin bir pazar tanımlamasına gerek olmadığı belirtilmiş olup
değerlendirmeler “bilgisayar ve konsol oyunları” pazarı esas alınarak yapılmıştır. İlgili
coğrafi pazar ise “Türkiye” olarak belirlenmiştir.
I.6.2. Soruşturma Konusuna Yönelik Diğer Kurul Kararları
(96) Hamburger Restoranları98 Kararı: Karara konu şikayette özetle; Anadolu Restoran
İşletmeleri Ltd. Şti.’nin Türkiye’de birçok AVM’de faaliyette bulunan kırmızı etten mamul
hamburger satışına ilişkin olarak yürüttüğü restoran mağazacılığı işi kapsamında kira
sözleşmelerinde münhasırlık hükümlerine yer verdiği, Orion AVM’nin sözleşmesinde
yer alan münhasırlığa dayalı cezai şartın Burger King için yürürlüğe konulduğu, her
AVM’nin ayrı bir coğrafi pazar olarak değerlendirilmesi gerektiği belirtilmiştir. Dosya
mevcudu bilgiler çerçevesinde ilgili ürün pazarı “hızlı servis restoranları pazarı”; ilgili
coğrafi pazar ise “Türkiye” olarak tespit edilmiştir. Kararda, McDonald’s’ın AVM’lerle
imzaladığı kira sözleşmelerinde son üç yıl içinde herhangi bir münhasırlık hükmüne yer
verilmediği, bununla birlikte daha önce akdedilen ve halen yürürlükte olan az sayıda kira
sözleşmesinde münhasırlık hükmünün yer aldığı, McDonald’s’ın münhasırlık hükmünü
pazardaki rekabeti engellemekten ziyade yüksek belirlenen kira bedelini kompanse
etmek amacıyla getirdiğinin anlaşıldığı, çok az sayıdaki sözleşmede yer alan
münhasırlık hükmünün rakiplerin pazara girişini engellemesinin olanaklı görülmediği,
şikayetçi Burger King’in 2012 yılında birçok AVM’de faaliyetlerini sürdürmeye devam
ettiği ifade edilerek McDonald’s’ın Burger King’i AVM’lerin dışına çıkarmayı amaçladığı
yahut AVM’lerde faaliyet göstermesini engellediği yönündeki iddiaların gerçeği
yansıtmadığı kanaatine varılmıştır.


98 07.03.2013 tarih ve 13-12/185-99 sayılı karar.
18-24/428-201
31/43

(97) Avrupa Adalet Divanının Maxima Latvija99 Kararı: İlgili karar; alışveriş merkezlerinin,
kiracı işletmeci ile yaptıkları kira sözleşmelerindeki münhasırlık hükmünün
değerlendirilmesini konu edinmektedir. Karar’da, Maxima Latvija (MAXIMA) adlı
hipermarketin faaliyet gösterdiği alışveriş merkezleriyle yaptığı sözleşmelerdeki, çapa
mağaza olarak ilgili alışveriş merkezinde açılacak rakip mağazalara ilişkin veto yetkisi
tartışılmıştır. Bu kapsamda bir hipermarketin sözleşmesinde, alışveriş merkezinde
açılacak diğer mağazalara ilişkin veto yetkisinin olması, bunun doğrudan bir rekabet
ihlali olduğu anlamına gelmediği ve rekabeti amaç yönünden kısıtlamadığı belirtilmiştir.
Bununla beraber, ticari kiralama sözleşmelerindeki münhasırlık hükümlerinin kümülatif
olarak pazarı kapatmaya ne boyutta/ölçüde etkisinin olduğunun değerlendirilmesinin
tarafların pazar güçleri ve sözleşmelerin süresine bağlı olarak değişeceği, söz konusu
sözleşmelerin rekabeti kısıtlayıcı etkilerinin değerlendirilmesi bakımından öncelikle ilgili
pazara giriş engellerinin olup olmadığının ve buna ilişkin faktörlerin, bu minvalde;
 AVM’lerin söz konusu sözleşmeler nedeniyle bağlı alanlarının büyüklüğü,
 Yeni bir teşebbüsün söz konusu AVM’de veya aynı lokasyonda (aynı ilgili coğrafi
pazarda) başka bir AVM’de veya başka bir ticari merkezde (cadde vb.) faaliyet
gösterebilme imkanı olup olmadığı,
 Söz konusu münhasırlık hükümlerine konu pazara giriş önünde ekonomik, idari
ve hukuki giriş engellerinin bulunup bulunmadığının ve bu ticari alanlara giriş ve
faaliyet gösterebilme imkanı
gibi konuların, ayrıca ilgili pazardaki rekabetin düzeyi bakımından;
 Oyuncuların sayısının, pazar güçlerinin, yoğunlaşma düzeyinin, mevcut
markalara müşterilerin bağımlılığı/sadakatinin ve tüketici alışkanlıklarının,
 Rakip dağıtıcıların diğer alışveriş merkezlerinde ya da diğer lokasyonlarda
faaliyet göstererek rekabet edip edemediğinin, dağıtım lokasyonlarından dağıtım
kanalında ekonomik, idari ve hukuki giriş engellerinin bulunup bulunmadığının,
 Diğer AVM işletmecilerinin benzer kısıtlara kira sözleşmelerinde yer verip
vermediğinin,
 Dağıtım pazarındaki rekabetin seviyesinin, özellikle pazarın büyüklüğünün,
 Pazar paylarının, pazarın yoğunlaşma düzeyinin,
 Müşteri sadakatinin (customer fidelity) ve tüketim alışkanlıklarının
incelenmesi gerektiği belirtilmiştir.
I.6.3. Perakende Kitap Satışı Pazarı Bakımından D&R’ın Ülke Genelindeki Konumu
(98) TÜRKYAYBİR verilerine göre; 2012-2017 yılları arasında Türkiye’de perakende kitap
satışı pazarı büyüme trendindedir. 2017 yılında toplam büyüklüğü yaklaşık 5,4 milyar
TL olarak ölçülen pazarın yaklaşık 1,8 milyar TL’sini (%34) yardımcı ders kitaplarını
içeren eğitim yayınları; 2,9 milyar TL’sini (%54) kurgu, araştırma, inceleme vb. kitapları
içeren kültür yayınları oluşturmaktadır. Bahse konu verilere ilişkin tablo aşağıda
sunulmaktadır:
Tablo 12: Türkiye Perakende Kitap Satışı Pazarı (milyon TL)


99 Case C-345/14, 26.11.2015.
18-24/428-201
32/43

2012 2013 2014 2015 2016 2017
Eğitim Yayınları100 1.945 2.242 2.310 2.628 2.813 1.857
Kültür Yayınları 1.344 1.711 2.046 2.271 2.484 2.935
Akademik Yayınlar 125 162 120 143 135 128
İthal Yayınlar 197 285 363 491 457 489
Toplam 3.611 4.090 4.839 5.533 5.889 5.409
Kaynak: TÜRKYAYBİR’den elde edilen bilgiler
(99) D&R ve rakiplerinin, ağırlıkları teşebbüsten teşebbüse farklılaşsa da, yukarıda sayılan
her bir kategoriye giren alanlarda kitap satışı gerçekleştirdiği bilinmektedir. Bununla
birlikte, D&R’ın kitap satışlarının esas itibarıyla kültür yayınlarını içerdiği dikkate alınmış
ve teşebbüsün perakende kitap pazarında hem tüm yayınlar hem de kültür yayınları
bakımından payları hesaplanmıştır. Teşebbüsün incelenen dönemdeki payının toplam
yayınlar bakımından %(…..) ila %(…..) arasında; kültür yayınları bakımından ise %(…..)
ila %(…..) arasında değiştiği görülmektedir. Söz konusu veriler aşağıdaki şekilde
tablolaştırılmıştır:
Tablo 13: D&R Kitap Satışı Toplam Cirosu (Milyon TL) ve Payı101
2012 2013 2014 2015 2016 2017
D&R Mağaza (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
D&R.com (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
I (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
D&R Toplam Ciro (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Kültür Yayınları 1.344 1.711 2.046 2.206 2.484 2.935
Tüm Yayınlar 3.611 4.090 4.839 5.505 5.889 5.409
D&R’ın Payı
(kültür yayınları) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
D&R’ın Payı102
(tüm yayınlar) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Kaynak: D&R ve TÜRKYAYBİR’den Edinilen Bilgiler
(100) Türkiye’de kitap satışlarının hangi mecralardan yapıldığına dair resmi bir veri seti
olmaması nedeniyle hem TÜRKYAYBİR’den hem de yayıncılardan kitap satışlarının
kanallara göre dağılımı hakkında bilgi talep edilmiştir. İlgililerden gelen bilgilerin
ortalaması alınarak elde edilen sonuçlara aşağıda Tablo 14’te yer verilmektedir.
Tablodan da görüleceği üzere, kitap satışlarının neredeyse yarısı bağımsız kitabevi ve
satış noktalarında; %25-30 oranındaki kısmı D&R benzeri zincir kitabevlerinde; %11-14
oranındaki kısmı ise çevrimiçi kanalda yapılmaktadır.






100 Ders kitapları hariç hesaplanmıştır.
101 Soruşturma kapsamında D&R’ın TVEK tarafından devralınması işlemi neticesinde oluşan güncel
duruma, takip eden bölümlerde yer verilmiştir.
102 2017 yılı için %(…..) olarak hesaplanan payın, 29.05.2018 tarihli Kurul kararında, D&R’ın TVEK
tarafından devralınması neticesinde %(…..)’ya yükselmesi öngörülmektedir. Daha önceki yıllarda
devralan TVEK’nın faaliyeti bulunmamaktadır.
18-24/428-201
33/43

Tablo 14: Kitap Satışlarının Kanallara Göre Dağılımı (%)
Satışın Yapıldığı Mecra 2015 2016 2017
Bağımsız Kitabevleri ve
Satış Noktaları 40-41 44-45 44-45
Zincir Kitabevleri 25-30 25-30 25-29
İnternet Kitap Satış Siteleri 11-12 11-12 13-14
Zincir Marketler
(süpermarket vb) 4-5 4-5 4-5
Fuar Satışları 2-3 2-3 2-3
Dağıtım
Şirketleri/Toptancılar 10-15 12-15 12-15
Diğer 1-2 1-2 1-2
Kaynak: TÜRKYAYBİR ve yayıncılardan gelen bilgilerin ortalaması
(101) Dosya kapsamında sektör paydaşları tarafından perakende kitap satışı pazarı
açısından zincir kitabevleri ve çevrimiçi kanalın oldukça önemli olduğu vurgulanmıştır.
Bağımsız satış noktalarının ve çevrimiçi satıcıların zincir mağazalara karşı önemli bir
rekabetçi baskı yaratamayacağının, sadece zincir kitabevleri arasında önemli bir
rekabetin olduğunun, pazarın sadece kültür yayınlarından oluştuğunun varsayıldığı
oldukça dar pazar koşullarının ele alındığı durumda dahi, D&R’ın ülke genelindeki payı
ancak %(…..) ila %(…..) oranları arasında hesaplanmaktadır. Kaldı ki dağıtım şirketleri
ve toptancılar tarafından satılan kitapların bir bölümü yine zincir kitabevlerine
satıldığından bu oranların düşmesi mümkündür. Teşebbüsün kültür yayınları kitap satışı
alanında 2015-2017 dönemine ilişkin tahmini pazar payı verileri Tablo 15’te
aktarılmaktadır:
Tablo 15: D&R Kültür Yayınları Kitap Satışı Tahmini Pazar Payı
2015 2016 2017
D&R Mağaza (Milyon TL) (…..) (…..) (…..)
Kültür Yayınları103 (Milyon TL) 552-662 621-745 734-881
D&R’ın Payı(%) (…..) (…..) (…..)
Kaynak: Dosya Kapsamında Yapılan Hesaplamalar
(102) İlaveten, dosya kapsamında 2016 yılında D&R’ın en çok alım yaptığı 28 yayınevi ve
dağıtıcı içerisindeki payı incelenmiş ve teşebbüsün alımlarının yayıncılar içerisindeki
payı %(…..)104 olarak hesaplanmıştır. Dolayısıyla, D&R’ın ülke genelindeki payı,
perakende kitap satışı pazarı bakımdan olası en dar pazar tanımında dahi %40’ı
geçmemektedir.
(103) Soruşturma tarafı D&R’ın ülke genelindeki durumunu göstermesi bakımından önemli
olan bir diğer veri teşebbüsün AVM’lerdeki konumu olarak karşımıza çıkmaktadır. Her
ne kadar dosya kapsamında elde edilen görüşler ve veriler çerçevesinde AVM ile cadde
mağazaları arasında büyük farklılıklar bulunmadığı anlaşılsa da, AVM’lerin tüketici
tercihlerinde giderek artan önemi ve yarattığı trafik göz önünde bulundurulmalıdır. Tablo
16’da yer verildiği üzere, D&R’ın 157 mağazasının 136’sı AVM’de bulunmaktadır. Bu
bakımdan AVM’lerde açık ara en çok mağazası olan teşebbüs konumundadır105.
Mezkûr tabloda bazı zincir kitabevlerinin AVM mağaza sayılarına verilmektedir.


103 Toplam büyüklüğün satış kanallarına göre dağılımda zincir kitabevlerine atfedilen aralık olan %25 ila
%30 ile çarpılmasıyla elde edilmiştir. Daha yüksek bir oranın ele alınması halinde teşebbüsün payı
azalacaktır.
104 D&R’ın ilgili yayınevi ve dağıtıcılardan toplam alımı (…..) TL; ilgili yayınevi ve dağıtıcıların toplam satışı
(…..) TL olarak hesaplanmıştır.
105 D&R’ın TVEK tarafından devralınması neticesinde, D&R ve TVEK’nın 289 mağazası olmuştur. Bu
mağazaların 171 tanesi AVM’de bulunmaktadır.
18-24/428-201
34/43

Görüleceği üzere, D&R gibi büyük oranda AVM’lerde yer almayı tercih eden teşebbüsler
bulunduğu gibi, daha çok caddelerde yer almayı tercih eden teşebbüsler de vardır.
Tablo 16: Zincir Kitabevlerinin Mağaza Sayıları
Teşebbüs Toplam Mağaza Sayısı
AVM'de Bulunan
Mağaza Sayısı
D&R 157 136
TVEK 132 35
NEZİH 29 19
KİTAPSAN 19 7
İNKILAP 10 7
REMZİ 9 7
KIRMIZI KEDİ 8 0
DOST KİTABEVİ 4 1
PANDORA 4 0
ARKADAŞ 3 3
Kaynak: Dosya kapsamında yapılan tespitler
(104) Bununla birlikte, Türkiye Ticari Gayrimenkul Pazarı Görünümü 2017 Yıl Sonu Raporu’na
göre; halihazırda İstanbul’da 114, Ankara’da 39 ve diğer illerde 248 olmak üzere toplam
401 AVM faaliyet göstermektedir. Yine aynı rapora göre, inşaatı devam eden AVM’lerin
de tamamlanmasıyla 2020 yılı sonunda bu sayının yaklaşık yüzde %10 artışla 445’e
çıkması beklenmektedir. Bu durumda, 2017 yılı rakamlarına göre D&R, Türkiye’deki
AVM’lerin yaklaşık %33’ünde yer almaktadır. Teşebbüsün TVEK tarafından
devralınmasını takiben bu oran %40’a çıkmakla birlikte, mevcut durumda AVM’lerin üçte
ikisi gibi büyük bir çoğunluğunun rakip teşebbüslere açık konumda olduğu
söylenebilecektir106.
I.6.4. Sözleşme Yapılan AVM’lere Yönelik Tespitler
(105) Yukarıda da ifade edildiği üzere, ilgili ürün pazarları bakımından AVM bazlı pazar
tanımlamasına gidilmesi uygun düşmeyecektir. Dosya kapsamında D&R’dan ilgili
AVM’lerdeki mağazalarına ilişkin rakip bilgisi istenmiş ve bu bilgiler çerçevesinde Tablo
11 oluşturulmuştur. Söz konusu tabloya göre; D&R, 24 AVM’nin sadece 8 tanesinde 10
rakip ile beraber faaliyette bulunmakta olup geri kalan 16 AVM’de tek başına faaliyet
göstermektedir107.
I.7. Değerlendirme
I.7.1. 4054 sayılı Kanun’un 4. ve 6. Maddeleri Bağlamında Değerlendirme
(106) Mevcut soruşturmanın konusunu, D&R’ın 24 AVM ile akdettiği ve kira indirim hükümleri
içeren sözleşmelerle piyasaya yeni girecek teşebbüsleri engellemek ve rakip
teşebbüslerin faaliyetlerini zorlaştırmak suretiyle hakim durumunu kötüye kullandığı
iddiasının araştırılması oluşturmaktadır. Bu bağlamda, soruşturma kapsamında
şikayetin konusu dikkate alınarak ve ilgili coğrafi pazarın her bir AVM özelinde en dar


106 Söz konusu devralma işlemi sonunda, AVM’lerin %60’ında birleşik teşebbüsün bulunmayacağı
görülmektedir.
107 D&R, TVEK tarafından devralmasını takiben 24 AVM’nin 6 tanesinde 8 rakip ile beraber faaliyette
bulunacaktır.
18-24/428-201
35/43

haliyle tanımlandığı varsayımı altında, D&R’ın pazardaki konumu ve uygulamaları
Kanun’un 4. ve 6. maddesi çerçevesinde incelenmiştir.
(107) 4054 sayılı Kanun’un 4. maddesinde; “Belirli bir mal veya hizmet piyasasında doğrudan
veya dolaylı olarak rekabeti engelleme, bozma ya da kısıtlama amacı taşıyan veya bu
etkiyi doğuran yahut doğurabilecek nitelikte olan teşebbüsler arası anlaşmalar, uyumlu
eylemler ve teşebbüs birliklerinin bu tür karar ve eylemleri”, yasaklanmış olup, aynı
maddenin (d) bendinde “rakip teşebbüslerin faaliyetlerinin zorlaştırılması, kısıtlanması
veya (…) piyasa dışına çıkartılması yahut piyasaya yeni gireceklerin engellenmesine
yönelik uygulamalar”ın anılan yasak kapsamında değerlendirileceği hüküm altına
alınmıştır. Öte yandan, benzeri uygulamalar, Kanun’un 6. maddesi çerçevesinde hakim
durumda olduğu tespit edilen bir teşebbüsün “dışlayıcı uygulamalar” yolu ile söz konusu
hakim durumunu kötüye kullanması bağlamında da değerlendirilebilecek ve mezkûr
maddenin (a) bendi uyarınca “Ticarî faaliyet alanına başka bir teşebbüsün girmesine
doğrudan veya dolaylı olarak engel olunması ya da rakiplerin piyasadaki faaliyetlerinin
zorlaştırılmasını amaçlayan eylemler” altında da incelenebilecektir.
(108) İşbu dosya kapsamında, yukarıda da belirtildiği üzere, bağımsız satış noktalarının ve
çevrimiçi satıcıların zincir mağazalara karşı rekabetçi baskısı ihmal edildiğinde ve
pazarın sadece kültür yayınlarından oluştuğunun varsayıldığı durumda dahi, Tablo 15’in
de işaret ettiği gibi, D&R’ın ülke genelindeki payı %(…..) ila %(…..) oranları arasında
kalmaktadır. Bununla birlikte, soruşturma kapsamında şikayetin konusu dikkate alınarak
ilgili pazarın “her bir AVM özelinde gerçekleştirilen perakende kitap satışı pazarı” olarak
tanımlandığı varsayımı altında, olası en dar coğrafi pazar olan kira indirim hükümlerinin
geçerli olduğu 24 AVM’nin her biri bakımından D&R’ın konumunun irdelenmesi
gerekmektedir108.
(109) Yukarıda sunulan Tablo 11 verileri kapsamında; D&R’ın, kira indirim hükmü yer alan 24
AVM’nin sadece 8’inde 10 rakip ile beraber faaliyette bulunduğu, geri kalan 16 AVM’de
tek başına faaliyet gösterdiği anlaşılmaktadır. Ülke genelinde toplamda 401 adet olan
AVM uzayı içerisinde, D&R ancak 136 AVM’de faaliyet göstermektedir.
(110) D&R, her ne kadar 24 AVM’nin 8’inde 10 rakip ile beraber faaliyette bulunuyor olsa da
bu rakamın sınırlı olmasının sebebinin, sözleşmedeki kira indirimi hükmünün giriş engeli
teşkil etmesinden ziyade; kitap/hobi/oyuncak ürünlerinin birlikte perakende satışını
yapan mağazalara AVM’lerde ancak bir veya iki mağaza ayrılması olduğu anlaşılmıştır.
Öte yandan, bir an için anılan hükmün dışlayıcı etki yarattığı varsayılsa dahi, Cepa AVM
(Ankara) ile yapılan sözleşmede yer alan kira indirimi 2016 yılından bu yana %(…..)-
%(…..) ve %(…..) oranlarında uygulanmasına karşın; NEZİH, 2007 yılından bu yana
aynı AVM’de varlığını sürdürebilmiştir. Aynı şekilde, Adana Optimum’da ADA, D&R
lehine kira indirimi 2016 yılından bu yana uygulanmasına karşın, 2015 yılından bu yana
varlığını sürdürmektedir. Ataköy Plus’da (İstanbul Avrupa) 2016 yılından bu yana D&R
lehine indirim hükmü uygulanmasına karşın, NEZİH halen faaliyetlerini devam
ettirmektedir. Dahası, Mall of İstanbul’da D&R’ın sözleşmesinde %(…..) oranında kira
indirimi hükmü bulunmasına karşın anılan indirim bugüne kadar hiç uygulanmamıştır.
Anılan AVM’de 2014 yılından bu yana NOTEBOOK, İnsan Kitap ve İstanbul Kitapçısı,
D&R ile beraber faaliyette bulunmaktadır. Açıklanan sebeplerle, bahse konu 24 AVM ile
akdedilen ve kira indirim hükümleri içeren 24 sözleşmenin Kanun’un 6. maddesi


108 Soruşturma sürecinde D&R tarafından gönderilen bir cevabi yazıda, 2017 yılı verileri dikkate
alındığında D&R’ın cirosunun %(…..)’lık oranla kitap dışı ürünlerin satışından kaynaklandığı, birden fazla
alanda çok sayıda faal teşebbüsle rekabet içinde olduğu, belirlenecek her ürün pazarı nezdinde D&R’ın
pazar payının %40’ın altında kalacağı ifade edilmiştir.
18-24/428-201
36/43

bağlamında kötüye kullanma teşkil eden dışlayıcı bir etki yarattığına yönelik bulguya
ulaşılamamıştır.
(111) Dışlayıcı etki bakımından herhangi bir rekabet ihlalinden bahsedilemeyeceğine ilişkin
tespitin akabinde açığa kavuşturulması gereken bir diğer husus, -aşağıda muafiyet
analizi kapsamında değerlendirilmesine yer verilen- D&R’ın AVM’lerle imzaladığı kira
sözleşmelerindeki indirim hükümlerinin 4054 sayılı Kanun’un 4. maddesinin (d) bendi
bağlamında rakiplerin faaliyetlerini zorlaştırıp zorlaştırmadığı konusudur. Bu anlamda
öncelikle, anılan hükümlerin uygulanmasa dahi dolaylı olarak rakipler bakımından ilgili
AVM’ye giriş engeli teşkil edebileceği ve fiili münhasırlık yaratabileceği dikkate alınarak
mezkûr sözleşme hükümlerinin Kanun’un 4. maddesi kapsamında olduğu belirtilmelidir.
(112) Öte yandan, Kanun’un 4. maddesindeki yasaklamanın kapsamında olduğu tespit edilen
söz konusu sözleşme hükümlerinin söz konusu yasaklamadan muaf tutulup
tutulamayacağının incelenmesi gerekmektedir.
I.7.2. Muafiyet Değerlendirmesi
I.7.2.1. 2002/2 Dikey Anlaşmalara İlişkin Grup Muafiyeti Tebliği (2002/2 sayılı
Tebliğ) Kapsamında Değerlendirme
(113) 2002/2 sayılı Tebliğ’in 2. maddesinde, dikey anlaşma tanımlanmış ve “Üretim veya
dağıtım zincirinin farklı seviyelerinde faaliyet gösteren iki ya da daha fazla teşebbüs
arasında belirli mal veya hizmetlerin alımı, satımı veya yeniden satımı amacıyla yapılan
anlaşmalar -dikey anlaşmalar- bu Tebliğde belirtilen koşulları taşıması kaydıyla
Kanunun 4 üncü maddesindeki yasaklamadan Kanunun 5 inci maddesinin üçüncü
fıkrasına dayanılarak grup olarak muaf tutulmuştur.” hükmüne yer verilmiştir.
(114) Dikey Anlaşmalara İlişkin Kılavuz’da belirtildiği üzere; dikey anlaşmanın varlığından
bahsedebilmek için şu üç unsurun somut olay bakımından karşılanması gerekmektedir:
(i) Anlaşmaya iki veya daha fazla teşebbüs taraf olmalıdır. (ii) Anlaşmaya taraf olan
teşebbüsler üretim veya dağıtım zincirinin farklı seviyelerinde faaliyet gösteriyor
olmalıdırlar. (iii) Anlaşma belirli mal veya hizmetlerin alımı, satımı veya yeniden satımı
amacıyla yapılmış olmalıdır.
(115) Dosya kapsamında incelenen sözleşmelerde D&R, çeşitli ürünlerin perakende satışı
alanında faaliyet göstermek üzere AVM işletmecilerinden mağaza kiralamaktadır. Söz
konusu kiralama işlemini D&R’ın faaliyetleri açısından mal veya hizmet alımı, satışı ya
da yeniden satışı olarak nitelendirmek mümkün görünmemektedir.
(116) Kiralama anlaşmalarının dikey anlaşma niteliği taşıyıp taşımadığı hususuna ilişkin
mehaz mevzuatta, sağlayıcı tarafından alıcıya herhangi bir mal veya hizmet satılmadığı
için, kiralama anlaşmalarının dikey nitelik arz etmediğinin belirtildiği görülmektedir109.
Anılan husus Kurul tarafından Goldser110 kararında ele alınmış ve tarafların kira ilişkileri,
yatırım taahhütleri vb. düzenlemeleri içeren sözleşmelerin 4054 sayılı Kanun’un 4.
maddesi kapsamında değerlendirilmeyeceğine hükmedilmiştir.



109 Commission Notice, Guidelines on Vertical Restraints, para. 26. Ayrıca bkz.
,
sayfa10.
110 08.05.2014 tarih ve 14-17/319-137 sayılı karar.
18-24/428-201
37/43

(117) Aktarılan açıklamalar çerçevesinde; soruşturma tarafı D&R ile AVM’ler arasında
imzalanan kiralama sözleşmelerinin dikey nitelik taşımadığı; dolayısıyla, ilgili
sözleşmelerin 2002/2 sayılı Tebliğ kapsamında değerlendirilmeyeceği sonucuna
ulaşılmıştır. Grup muafiyetinden yararlanamayacağı tespiti yapılan inceleme konusu
sözleşmelerin 4054 sayılı Kanun’un 5. maddesi dairesinde bireysel muafiyet
değerlendirmesine ise aşağıda yer verilmektedir.
I.7.2.2. Bireysel Muafiyet Değerlendirmesi
(118) 4054 sayılı Kanun’un 4. maddesi kapsamında yasaklanan rekabet karşıtı anlaşma,
uyumlu eylem ve teşebbüs birliği kararları, aynı Kanun’un 5. maddesindeki koşulların
varlığı halinde söz konusu yasaklamadan muaf tutulabilmektedir. Kanun’un 5.
maddesinde muafiyetin koşulları şu şekilde sayılmıştır:
(a) Malların üretim veya dağıtımı ile hizmetlerin sunulmasında yeni gelişme ve
iyileşmelerin ya da ekonomik veya teknik gelişmenin sağlanması,
(b) Tüketicinin bundan yarar sağlaması,
(c) İlgili piyasanın önemli bir bölümünde rekabetin ortadan kalkmaması,
(d) Rekabetin (a) ve (b) bentlerindeki amaçların elde edilmesi için zorunlu olandan
daha fazla sınırlanmaması.
(119) Anılan hüküm uyarınca, herhangi bir rekabet kısıtlamasına bireysel muafiyet
tanınabilmesi için yukarıdaki iki olumlu ve iki olumsuz koşulun kümülatif olarak
karşılanması gerekmektedir. Bu çerçevede, D&R’ın 24 AVM ile yaptığı kira
sözleşmelerinin bireysel muafiyete uygunluğunun tayini için mezkûr koşulları sağlayıp
sağlamadığı, her bir koşul özelinde ayrı ayrı analiz edilmelidir.
I.7.2.2.1. Malların Üretim veya Dağıtımı ile Hizmetlerin Sunulmasında Yeni Gelişme
ve İyileşmelerin ya da Ekonomik veya Teknik Gelişmenin Sağlanması
(120) Bireysel muafiyet değerlendirmesinde aranan ilk olumlu şart, malların üretim veya
dağıtımı ile hizmetlerin sunulmasında yeni gelişme ve iyileşmelerin ya da ekonomik
veya teknik gelişmenin sağlanmasıdır. Genel olarak üretim ve dağıtım maliyetlerinin
düşürülmesi, kalitenin artırılması, malın arzında devamlılığın sağlanması, yeni
piyasalara girişin kolaylaştırılması, yeni ürünlerin ya da üretim tekniklerinin bulunması,
satış öncesi hizmet kalitesinin artırılması hallerinde bu şartın sağlandığı kabul
edilmektedir.
(121) Dosya mevcudu bilgilerden, AVM’lerin oluşturduğu marka karmasında yer alan
mağazaların; hem birbirlerinin hem de AVM’nin marka imajını geliştirdiği, tüketiciye tek
bir merkezden tüm ihtiyaçlarını giderecek mekan sunarak tüketici trafiğini artırmaya
yöneldiği, bunun da AVM’de faaliyet gösteren bütün mağazalara pozitif dışsallık
yarattığı ve AVM işleticisine de daha yüksek kira geliri olarak döndüğü anlaşılmıştır.

18-24/428-201
38/43

(122) Öte yandan, AVM’nin kuruluşu aşamasında AVM ile sözleşme akdeden teşebbüs;
tanıtım, ek istihdam ve benzeri yatırımlara katlanmakta, sonradan ilgili AVM’ye dahil
olan teşebbüsler ise bu tür maliyetlere katlanmadan AVM’de faaliyet göstererek anılan
pozitif dışsallıklardan yararlanmaktadırlar. Bu paralelde, yaratılan pozitif dışsallık
kaynaklı olarak AVM kiralamanın diğer mağaza kiralamalarından farklılık arz ettiği, zira
AVM’nin özgülenmiş kullanım amacının diğer işyerlerine kıyasla daha hızlı değer
kazanması veya kaybetmesinin mağaza kira sözleşmesini de ticari açıdan daha riskli
hale getirdiği ve bu nedenle AVM kiralamalarında sıklıkla uyuşmazlık meydana geldiği
tespit edilmiştir111.
(123) Bu kapsamda, D&R’ın AVM’ler ile akdettiği kira sözleşmelerinde de benzer hususların
etkili olduğu; anılan sözleşmelerin büyük çoğunluğunun döviz üzerinden
akdedilmesinden ve sözleşme başlangıcında belirlenen kira bedelinin gelecek dönemde
edinilecek ciro beklentisiyle şekillenmesinden kaynaklı ticari risklerin bulunduğu
anlaşılmıştır. Nitekim 1997 yılında kuruluşundan bugüne kadar 205 adet mağaza açan
D&R’ın, açtığı mağazalardan (…..) adedini açıldığı tarihten ibaren iki yıl içinde kapattığı,
diğer mağazaların yaklaşık (…..) tekabül eden kısmının ise (…..), bu sebeple;
teşebbüsün riskli sayılan kira hesaplamaları bakımından, temel verilerde değişiklik
olması durumunda yatırımını koruma ve olası maliyetlerini azaltıcı önlemler alma gereği
duyduğu bilgisi edinilmiştir.
(124) Bu istikamette, AVM kiralamalarına özgü olan ve anılan riskleri elimine etmek amacıyla
getirildiği anlaşılan kira indirimine ilişkin hükümlerin; mağazaların, ilgili AVM’nin marka
imajına odaklanarak ticari konumunu geliştirme eğiliminde olmaları ve hizmet kalitesini
artırabileceği dikkate alınarak Kanun’un 5. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendindeki
koşulu karşıladığı kanaatine varılmıştır.
I.7.2.2.2. Tüketicinin Yarar Sağlaması
(125) Kanun’un 5. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde yer alan ikinci olumlu şart, mal
ve hizmet sunumundaki gelişme, iyileşme veya ekonomik ve teknik gelişmelerden
tüketicinin de faydalanmasıdır. Fiyat seviyesindeki düşüş, satış sonrası etkin hizmetler,
ürün çeşitliliğinin artması, tüketicinin ürüne daha kolay ulaşabilmesi, malın arzında
devamlılığın sağlanması gibi koşullar tüketicinin elde edeceği menfaat kapsamında
değerlendirilebilmektedir.



111 Soruşturma sürecinde edinilen bilgilerden; tarafların bu tür uyuşmazlıklarda sözleşmenin 6098 sayılı
Türk Borçlar Kanunu’nun 138. maddesi çerçevesinde uyarlanmasını ve feshini talep ettiği anlaşılmıştır.
Anılan madde, “Sözleşmenin yapıldığı sırada taraflarca öngörülmeyen ve öngörülmesi de beklenmeyen
olağanüstü bir durum, borçludan kaynaklanmayan bir sebeple ortaya çıkar ve sözleşmenin yapıldığı
sırada mevcut olguları, kendisinden ifanın istenmesini dürüstlük kurallarına aykırı düşecek derecede
borçlu aleyhine değiştirir ve borçlu da borcunu henüz ifa etmemiş veya ifanın aşırı ölçüde güçleşmesinden
doğan haklarını saklı tutarak ifa etmiş olursa borçlu, hakimden sözleşmenin yeni koşullara uyarlanmasını
isteme, bu mümkün olmadığı takdirde sözleşmeden dönme hakkına sahiptir. Sürekli edimli
sözleşmelerde borçlu, kural olarak dönme hakkının yerine fesih hakkını kullanır.” hükmünü amirdir.
18-24/428-201
39/43

(126) Dosya kapsamındaki bilgi ve belgelerden; D&R’ın kira sözleşmelerinde yer alan, aynı
AVM’de rakip bir teşebbüs açılması halinde kirada indirim sağlanacağına ilişkin hüküm
üzerinden D&R’a sağlanan güvencenin, ilgili AVM işleticisinin rakip teşebbüslerle
kiralama yapma güdüsünü azaltabileceği ve dolaylı yoldan filli münhasırlık
yaratabileceği değerlendirilmekle birlikte; D&R’ın, kendine tanınmış güvence hükmü
sayesinde yatırımını devam ettirebildiği, bu sayede arzda devamlılığın sağlandığı ve
yatırımın teşvik edilebildiği dikkate alınarak, dolaylı yoldan tüketici faydası yaratıldığı ve
Kanun’un 5. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendindeki koşulun karşılandığı sonucuna
ulaşılmıştır.
I.7.2.2.3. İlgili Piyasanın Önemli Bir Bölümünde Rekabetin Ortadan Kalkmaması
(127) Bireysel muafiyetin üçüncü koşulu, bildirim konusu anlaşma veya karar ile teşebbüslere
ilgili piyasanın önemli bir bölümünde rekabeti ortadan kaldırma imkanı tanınmıyor
olmasına ilişkindir. Anlaşma ile sağlanan tüketici faydası veya ekonomik gelişme,
pazarın önemli bir bölümünde rekabet kısıtlanmadan elde edilmelidir. İlgili pazarın
önemli bir bölümünde rekabetin ortadan kalkıp kalkmadığı değerlendirilirken dikkate
alınması gereken başlıca hususların ise; pazarın yapısı, pazara giriş engelleri, anlaşma
taraflarının ve rakiplerinin pazar gücü, tüketici tercihlerinin ne ölçüde kısıtlandığı
şeklinde özetlenmesi mümkündür.
(128) Avrupa Adalet Divanı’nın Maxima Latvija kararında, alışveriş merkezlerinin, çapa
mağaza112 ile yaptıkları kira sözleşmelerindeki, ilgili alışveriş merkezinde açılacak rakip
mağazalara ilişkin çapa mağazaya tanınan veto yetkisinin rekabeti amaç yönünden
kısıtlamadığına, bununla beraber söz konusu hükümlerin pazarı kapatma etkisinin
değerlendirilmesi gereğine vurgu yapılmıştır. İşbu soruşturmada her ne kadar D&R’a
rakip açılışı halinde açıkça veto yetkisi tanınmış olmasa da, D&R lehine tanınmış %(…..)
ila %(…..) arasında değişen kira indirimi hükümlerinin AVM işleticisi bakımından rakip
ile sözleşme yapılmasını caydırıcı etki doğurabileceği ve filli olarak münhasırlık
yaratabileceği değerlendirilmiştir. Bu kapsamda, Maxima Latvija kararında pazarın
kapatılmasına yönelik değerlendirmede esas alınan unsurlar işbu soruşturma
kapsamında D&R ve rakipleri bakımından incelenmiştir.
(129) Pazarda genel olarak, D&R ve rakipleri bakımından kitap/kırtasiye/hobi ürünlerinin
perakende satışına yönelik mağaza açmak için önemli bir hukuki, mali ve teknik giriş
engeli bulunmamakla birlikte son yıllarda sektörde TVEK hariç büyük çaplı yeni bir
girişin olmadığı bilinmektedir. Her ne kadar küçük m2’li yeni bir organize
kitabevi/kırtasiye açılması; daha kolay yer bulunması ve yasal bir engel olmaması
nedeniyle kolay görünse de, büyük şehirlerde doygunluğa ulaşıldıkça uygun arsa/bina,
önemli lokasyon bulma gibi giriş engelleri söz konusu olabilmektedir. Soruşturma
kapsamında edinilen bilgilerden, kitap/kırtasiye/hobi ürünleri satan mağazalara
AVM’lerde genellikle bir mağazalık yer verildiği, bununla birlikte AVM’nin lokasyonuna
ve büyüklüğüne bağlı olarak bu sayının en fazla üçe çıktığı bilinmektedir. Bunun
yanında, AVM yönetimlerinin halihazırda bilinirliği olan, tüketici çekme potansiyeli
yüksek markalara öncelik tanıdığı da dikkate alındığında, mevcut AVM’lere yeni
teşebbüslerce girilmesinin çok kolay olmadığı değerlendirilmektedir.



112 Önceki bölümlerde ifade edildiği üzere; 24 AVM yatırımcısı ve işletmecisinden elde edilen bilgilere
göre, konumuna ve büyüklüğüne göre bazı D&R mağazaları çapa mağaza sayılabilmekle birlikte; önemli
bir kısmı için bu vasıflandırma yapılamayacağı kabul edilmektedir.
18-24/428-201
40/43

(130) Bununla birlikte, özellikle perakende kitap satışı pazarı bakımından, kira indirimi hükmü
ile bağlanan noktalara yakın bölgede AVM’ye benzer şekilde tüketici trafiği olan
caddelerin bulunması durumunda yeni girişlerin olması muhtemel olacaktır. Zira
Türkiye’de AVM sektörü her ne kadar hızlı bir şekilde büyümeye devam etse de
organize perakende pazarın ancak yaklaşık %33’ünü oluşturmaktadır.
(131) Türkiye’de faaliyet gösteren kitapevi sayısı net olarak bilinmemekle birlikte, Türkiye
Yayıncılar Birliği’nin Kitabevi Envanteri Projesi sonuçlarına göre Türkiye’de (D&R ve
TVEK mağazaları hariç) 1531 adet kitap satış noktası bulunmaktadır. Kitap yayıncılığı
yapan teşebbüslerden elde edilen bilgiye göre ise 500 ile 3000 arasında kitapevi
bulunduğu tahmin edilmektedir113. Bu kapsamda elde edilen veriler ve ilgili pazar
bölümünde yer verilen gerekçelerle, işbu soruşturma kapsamında, perakende kitap
satışı pazarında AVM ile cadde mağazaları arasında ayrıma gidilmesine gerek olmadığı
ve aynı zamanda kitap satışı pazarının, çevrimiçi kanalı da içerecek şekilde ele alınması
gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Zira yukarıda Tablo 14’te görüleceği üzere, kitap
satışlarının neredeyse yarısı bağımsız kitabevi ve satış noktalarında; %25-30
oranındaki kısmı D&R benzeri zincir kitabevlerinde; %11-14 oranında kısmı ise çevrimiçi
kanalda yapılmaktadır.
(132) Soruşturma tarafı D&R’ın ülke genelindeki durumunu göstermesi bakımından önemli
olan bir diğer verinin teşebbüsün AVM’lerdeki konumunun olduğu değerlendirilmektedir.
Her ne kadar dosya kapsamında elde edilen görüş ve veriler çerçevesinde AVM ile
cadde mağazaları arasında büyük farklılıklar bulunmadığı anlaşılsa da AVM’lerin trafik
yaratma potansiyeli ve tüketici tercihlerinde öneminin giderek artması göz önünde
bulundurulmalıdır. D&R’ın toplamda 157 olan mağaza sayısının 136’sı AVM’de
bulunmaktadır. Bu bakımdan AVM’lerde açık ara en çok mağazası olan teşebbüs
konumundadır114. Bu sebeple D&R ve rakiplerinin kira indirim hükmü bulunan 24
AVM’deki durumu işbu soruşturma kapsamında ayrıca incelenmiştir.
(133) D&R’ın sözleşmelerinde kira indirimi koşulu bulunan AVM’lerdeki rakiplik durumuna
ilişkin Tablo 10’dan görüleceği üzere, D&R; İskenderun’da bulunan Primemall AVM’de
ALAKARGA kitabevi ile; Samsun’da bulunan Piazza AVM’de TVEK ile; Bursa’da
bulunan Korupark AVM’de NOTEBOOK ile; İstanbul’da bulunan Mall of İstanbul’da
NOTEBOOK, İnsan Kitap ve İstanbul Kitapçısı ile, Ankara’da bulunan CEPA AVM’de
NEZİH ile, Adana’da bulunan Adana Optimum’da ADA ile, İstanbul’da bulunan Torium
AVM’de TVEK ile, İstanbul’da bulunan Ataköy Plus’ta NEZİH ile beraber faaliyet
göstermektedir115.
(134) Soruşturma kapsamında edinilen bilgi ve belgelerden; D&R, her ne kadar 24 AVM’nin
8’inde 10 rakip ile beraber faaliyette bulunuyor olsa da bu rakamın sınırlı olmasının
sebebinin sözleşmedeki kira indirimi hükmünün giriş engeli teşkil etmesinden ziyade,
kitap perakende satışını yapan mağazalara AVM’lerde ancak bir veya iki mağaza
ayrılması olduğu kanaati oluşmuştur. Bu çerçevede, 24 AVM ile akdedilen
sözleşmelerdeki kira indirim hükümlerinin rakiplerin dışlanmasına yönelik bir etki
doğurduğu tespit edilememiştir.


113 Söz konusu veriler, TÜRKYAYBİR’in kültür yayınlarına ilişkin pazar büyüklüğü verileri esas alındığında
pazarın ancak yaklaşık %15’ini kapsamaktadır.
114 Daha önce de belirtildiği üzere, devralma işlemi sonunda, D&R ve TVEK toplamda 289 mağazaya
ulaşmış olup bu mağazaların 171 tanesi AVM’de bulunmaktadır.
115 D&R, TVEK tarafından devralmasını takiben 24 AVM’nin 6 tanesinde 8 rakip ile beraber faaliyette
bulunacaktır.
18-24/428-201
41/43

(135) Yukarıda belirtildiği üzere, Cepa AVM ile yapılan sözleşmede yer alan kira indirimi 2016
yılından bu yana uygulanmasına karşın, NEZİH 2007 yılından bu yana aynı AVM’de
varlığını sürdürmüş, Adana Optimum’da yer alan ADA, D&R lehine kira indirimi
uygulanmasına karşın 2015 yılından bu yana varlığını korumuştur116. Diğer taraftan,
AVM’lerle yapılan görüşmelerde, kira sözleşmelerinde uygulanan indirimlerin,
sözleşmede yer alan indirim hükmünden dolayı mı yoksa AVM genelinde bütün
mağazalara uygulanan kur sabitlenmesinden mi kaynaklandığına yönelik illiyet bağı da
tam olarak tespit edilememiştir. Zira kurdaki dalgalanmadan dolayı zaman zaman
AVM’ler kur sabitlemesi uygulamasına gitmekte ve bu durum kira bedelinde indirim
olarak yansıyabilmektedir. Kira indirimlerinin yapıldığı ek protokollerde, yapılan
indirimlerin rakip mağaza açıldığında kira indirimi sağlayan hükümlere dayandığına
yönelik ifadeler bulunmamaktadır.
(136) Öte yandan, yukarıda Tablo 8’den görüleceği üzere; soruşturma kapsamında D&R ile
sözleşmesinde indirim hükmü bulunan 24 AVM dahil olmak üzere, Türkiye’de
perakende kitap satışı ile iştigal eden kitapçılar ve bazı AVM işleticilerinden, AVM’de
faaliyette bulunan teşebbüslerin sözleşmelerinde rakip açılışı halinde benzeri kira
indirimi hükmü olup olmadığı sorulmuştur. Cevaben alınan yazılarda, (…..) ve (…..)
dahil olmak üzere, elektronik ((…..)), oyuncak, hipermarket ((…..)), spor/eğlence
sektörlerinde faaliyet gösteren çeşitli mağazaların sözleşmelerinde %10 ila %50 gibi
değişen oranlarda kira indirimi hükmüne yer verildiği tespit edilmiştir. Bu sebeple, AVM
kiralama sözleşmelerinde yer alan söz konusu indirim maddesinin, kira bedelinin ciro
beklentisine göre şekillenmesinden kaynaklı, yatırımın ve arzın devamlılığını sağlamak
adına dağıtıcıya tanınmış bir güvence olma yönünün de bulunduğu
değerlendirilmektedir.
(137) Nitekim benzeri hükümler içeren Kurul’un Hamburger Restoranları kararına konu olan
McDonald’s’ın AVM’lerle imzaladığı kira sözleşmelerinde, McDonald’s’ın lehine
münhasırlık ihtiva eden hükümlerin pazardaki rekabeti engellemekten ziyade yüksek
belirlenen kira bedelini kompanse etmek amacıyla getirildiğinin anlaşıldığı, az sayıdaki
sözleşmede yer alan inceleme konusu münhasırlık hükümlerinin rakiplerin pazara
girişini engellemesinin olanaklı görülmediği, şikayetçi Burger King’in 2012 yılında birçok
AVM’de faaliyetlerini sürdürmeye devam ettiği belirtilerek McDonald’s’ın Burger King’i
AVM’lerin dışına çıkarmayı amaçladığı yahut AVM’lerde faaliyet göstermesini
engellediği yönündeki iddiaların gerçeği yansıtmadığına karar verilmiştir.
(138) Yukarıda açıklanan sebeplerle, Kanun’un 5. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendindeki
koşulun da karşılandığı kanaatine ulaşılmıştır.
I.7.2.2.4. Rekabetin (a) ve (b) Bentlerindeki Amaçların Elde Edilmesi İçin Zorunlu
Olandan Fazla Sınırlandırılmaması
(139) 4054 sayılı Kanun’un 5. maddesinde öngörülen bu son koşul ile bir anlaşma veya
uyumlu eylemin muafiyet alabilmesi ilk iki olumlu şarttaki faydaların elde edilmesi için
rekabeti daha az sınırlayıcı bir yöntemin söz konusu olmamasına bağlanmıştır. Bu şart
altındaki değerlendirmelerde, genel olarak uygulamanın rekabeti kısıtlayıcı etkilerinin
elde edilecek faydaların sağlanması için zorunlu olup olmadığı dikkate alınmaktadır.
(140) Yukarıda belirtildiği üzere, ülke genelinde toplamda 401 adet olan AVM uzayı içerisinde,
D&R ancak 136 AVM’de faaliyet göstermekte ve bu AVM’lerden ancak 24’ünde söz


116 İskenderun Primemall’da ALAKARGA, D&R lehine 2017’den itibaren kira indirimi uygulanmasına
karşın faaliyetlerini devam ettirmektedir.
18-24/428-201
42/43

konusu kira indirim hükmü yer almaktadır. Soruşturma kapsamında edinilen bilgi ve
belgelerden; D&R her ne kadar 24 AVM’nin 8’inde 10 rakip ile beraber faaliyette
bulunuyor olsa da bu rakamın sınırlı olmasının sebebinin sözleşmedeki kira indirimi
hükmünün giriş engeli teşkil etmesinden ziyade, kitap perakende satışını yapan
mağazalara AVM’lerde ancak bir veya iki mağaza ayrılması olduğu anlaşılmıştır.
(141) Diğer taraftan, 24 AVM’de yer alan kira indirim hükmünün rakiplerin dışlanmasına
yönelik bir etki doğurduğu tespit edilememiştir. Bu çerçevede, D&R lehine tanınmış
%(…..) ila %(…..) aralığında değişen kira indirim hükümlerinin AVM işleticisi
bakımından her ne kadar rakip mağaza ile sözleşme yapılmasını caydırıcı etki
doğurabileceği değerlendirilse de, ilgili pazarda çevrimiçi kanalın büyüyen rekabet
baskısı, cadde mağazalarının ihmal edilemeyecek payı, pazara girişin önünde önemli
bir hukuki, mali ve teknik engelin bulunmaması ve Kurul’un konuya ilişkin içtihadı dikkate
alındığında117, D&R’ın 24 AVM ile yaptığı sözleşmelerde yer alan kira indirimi
hükümlerinin Kanun’un 5. maddesinin birinci fıkrasının (d) bendindeki koşulu sağladığı
kanaatine varılmıştır.
(142) Sonuç itibarıyla, 4054 sayılı Kanun’un 5. maddesinin birinci fıkrasındaki dört koşulu
karşıladığı sonucuna ulaşılan incelemeye konu kira sözleşmelerine, bu sözleşmelerin
sona ermesine kadar olan süreyle sınırlı olacak şekilde aynı madde hükmü uyarınca
bireysel muafiyet tanınabileceği kanaati oluşmuştur.
(143) Bununla birlikte; AVM’lerin tüketici tercihlerindeki önemi, AVM’lerde ilgili ürünler
bakımından genellikle bir ya da iki mağazaya yer verilmesi gibi unsurlar göz önünde
bulundurulduğunda, sözleşmelerin münhasırlık yaratabilecek veya münhasırlığı teşvik
edebilecek hükümler içermesi ve bu uygulamaların sektör genelinde yaygınlaşması
durumunda pazarda önemli giriş engellerinin yaratılabileceğinin ve rekabetin
kısıtlanabileceğinin de genel bir durum tespiti olarak belirtilmesinde fayda
görülmektedir.
I.7.3. İstanbul Üçüncü Havalimanı’na İlişkin Durumun Değerlendirilmesi
(144) Dosya kapsamında açığa kavuşturulması gereken son iddia ise, önaraştırma sürecinde
elde edilen Delil 1’de yer alan ve 2018 yılında faaliyete geçecek İstanbul Üçüncü
Havalimanı’nda mağaza kiralama aşamasında D&R yetkilisi tarafından gönderilen iç
yazışmada “(…) Ancak ilk yaklaşımımız WE WANT IT ALL, 9 noktayı da istiyoruz (…)”
şeklindeki ifadeler ışığında; D&R’ın ilgili pazarda münhasırlık yaratarak pazarı kapadığı,
bu yolla rakip teşebbüslerin faaliyetini zorlaştırdığı yönündeki iddialardır. Bu çerçevede,
D&R’ın eylemleri İstanbul Üçüncü Havalimanı’nda gümrüksüz alanda yer kiralanması
bakımından ayrıca ele alınmıştır.
(145) Bununla birlikte, soruşturma aşamasında Üçüncü Havalimanı mağaza işleticisi
UNIFREE ve yetkili proje şirketi IGA tarafından gönderilen bilgi ve belgelerden, anılan
yerin kiralanmasına ilişkin olarak TVEK ile anlaşma yapıldığı ve dolayısıyla D&R
bakımından belirtilen iddiaların konusuz kaldığı anlaşılmıştır. Ayrıca, Delil 2’nin
incelenmesinden de UNIFREE'nin anılan teklifi D&R ile birlikte, REMZİ, PLANETA,
TVEK ve ARKADAŞ da dahil olmak üzere başka teşebbüslere de ilettiği görülmüştür.
Dolayısıyla mezkûr noktaları kiralamaya ilişkin yarış içerisinde yapılan inceleme konusu
iç yazışmanın Kanun’un 6. maddesi bağlamında dışlama niyetini göstermek
bakımından yetersiz kaldığı kanaatine ulaşılmıştır.


117 07.03.2013 tarih ve 13-12/185-99 sayılı Kurul kararına konu olan McDonald’s’ın AVM’lerle imzaladığı
kira sözleşmelerinde, McDonald’s’ın lehine münhasırlık ihtiva eden hükümler.
18-24/428-201
43/43

J. SONUÇ
(146) 08.06.2017 tarih ve 17-19/296-M sayılı Kurul kararı uyarınca yürütülen soruşturma ile
ilgili olarak düzenlenen Rapor’a, toplanan delillere, yazılı savunmaya ve incelenen
dosya kapsamına göre, Doğan Müzik Kitap Mağazacılık ve Pazarlama A.Ş.’nin 4054
sayılı Kanun’u ihlal etmediğine dolayısıyla aynı Kanun’un 16. maddesi uyarınca adı
geçen teşebbüse idari para cezası verilmesine gerek olmadığına, OYBİRLİĞİ ile
gerekçeli kararın tebliğinden itibaren 60 gün içinde Ankara İdare Mahkemelerinde yargı
yolu açık olmak üzere, karar verilmiştir.






Full & Egal Universal Law Academy