Rekabet Kurumu
Karar Sayısı: 16-26/441-199
Karar Türü: Menfi Tespit ve Muafiyet
Konu: Türkiye Bankalar Birliği’nin (TBB) yabancı para çek takas uygulamasına ilişkin olarak takas komisyon ücretinin maliyetlerde hissedilir değişiklikler oluncaya ve üyeler tarafından TBB’ye başvuru yapılıncaya kadar işlem bazında 15 TL olarak uygulanmasının tavsiye edilmesine yönelik Yönetim Kurulu Kararı’na bireysel muafiyet tanınması talebi
Karar Tarihi: 04.08.2016

Rekabet Kurumu Başkanlığından,
REKABET KURULU KARARI

Dosya Sayısı : 2016-4-2 (Muafiyet)
Karar Sayısı : 16-26/441-199
Karar Tarihi : 04.08.2016
A. TOPLANTIYA KATILAN ÜYELER
Başkan : Prof. Dr. Ömer TORLAK
Üyeler : Arslan NARİN, Fevzi ÖZKAN, Adem BİRCAN
B. RAPORTÖRLER: Dr. Hakan BİLİR, Esin AYGÜN, Nesibe AYAN
C. BİLDİRİMDE
BULUNAN : - Türkiye Bankalar Birliği
Temsilcisi: Av. Dr. İ. Yılmaz ASLAN
Aslan Hukuk Bürosu, Gazi Umur Paşa Sk. Bimar Plaza 38/8
Balmumcu, Beşiktaş/ İSTANBUL
(1) D. DOSYA KONUSU: Türkiye Bankalar Birliği’nin (TBB) yabancı para çek takas
uygulamasına ilişkin olarak takas komisyon ücretinin maliyetlerde hissedilir
değişiklikler oluncaya ve üyeler tarafından TBB’ye başvuru yapılıncaya kadar
işlem bazında 15 TL olarak uygulanmasının tavsiye edilmesine yönelik Yönetim
Kurulu Kararı’na bireysel muafiyet tanınması talebi.
(2) E. DOSYA EVRELERİ: Kurum kayıtlarına 12.01.2016 tarihinde giren ve eksiklikleri
26.05.2016 tarihinde tamamlanan bildirim üzerine hazırlanan 01.07.2016 tarihli ve
2016-4-2/MM sayılı Muafiyet/Menfi Tespit Raporu görüşülerek karara bağlanmıştır.
(3) F. RAPORTÖR GÖRÜŞÜ: İlgili raporda;
- TBB’nin yabancı para (YP) çek takas uygulamasına ilişkin olarak takas komisyon
ücretinin, maliyetlerde hissedilir değişiklikler oluncaya ve üyeler tarafından TBB’ye
başvuru yapılıncaya kadar işlem bazında 15 TL olarak uygulanmasının tavsiye
edilmesine yönelik Yönetim Kurulu Kararı’nın 4054 sayılı Rekabetin Korunması
Hakkında Kanun’un (4054 sayılı Kanun) kapsamında bir teşebbüs birliği kararı
olduğu ve 4054 sayılı Kanun’un 4. maddesinin (a) bendine aykırılık oluşturduğu,
- YP çek ile ödemelerin gerçekleştirildiği hizmet pazarının kendine özgü koşulları
nedeniyle, birlikte takas komisyonu belirlenmesi faaliyetinin, bazı koşulları
sağlaması halinde 4054 sayılı Kanun’un 5. maddesi kapsamında muafiyetten
yararlanabileceği, ancak TBB tarafından yapılan ve bankaların ortalama çek
maliyetlerinin aritmetik ortalamasını yansıtan hesaplamaların (ve sonrasında
tavsiye fiyatı olarak kabul edilen 15 TL’nin) maliyet esaslı olmaması nedeniyle bu
koşulların gerçekleşmeyeceği,
- Bunun yerine hesaplamalarda bankaların YP çek işlemlerinin büyüklüğünü dikkate
alan ağırlıklandırılmış ortalama yönteminin (ve bu yöntem kullanılarak elde edilen
13 TL’lik tavsiye fiyatın) kullanılması halinde birlikte takas komisyonu belirlenmesi
faaliyetine 4054 sayılı Kanun’un 5. maddesi kapsamında muafiyet tanınabileceği,
- Muafiyet süresinin yukarıda yer verilen koşulun yerine getirildiğinin 30 gün içinde
tevsik edilmesinden itibaren 2 yıl olarak belirlenebileceği,
- Bundan sonraki dönemler bakımından bankalar arasında konuya yönelik olarak
ortak bir anlayışın benimsenmesini teminen, TBB tarafından maliyetlere ilişkin bir
16-26/441-199
2/14

kılavuz hazırlanarak hangi maliyet kalemlerinin hangi esaslar doğrultusunda
hesaplanması gerektiği konusunda belirlilik sağlanmasının ve halihazırda yaklaşık
%60 olan hesaplamalarda dâhil edilen banka büyüklüğünün daha da artırılmasının
yerinde olacağı
ifade edilmektedir.
G. İNCELEME, GEREKÇE VE HUKUKİ DAYANAK
G.1. Bildirime Konu İşlem
(4) TBB tarafından yapılan başvuru ile TBB’nin YP çek takas uygulamasına ilişkin olarak
takas komisyon ücretinin, maliyetlerde hissedilir değişiklikler oluncaya ve üyeler
tarafından TBB’ye başvuru yapılıncaya kadar işlem bazında 15 TL olarak
uygulanmasının tavsiye edilmesine yönelik 02.12.2015 tarihli Yönetim Kurulu Kararı’na
4054 sayılı Kanun’un 5. maddesi kapsamında bireysel muafiyet tanınması talep
edilmektedir. Yapılan başvuruya ilişkin olarak tespit edilen eksiklikler Kurum kayıtlarına
26.05.2016 tarihinde intikal eden yazı ile tamamlanmıştır.
(5) Bildirime konu işlem hakkında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) ile
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (BDDK) görüşlerine başvurulmuş
olup, ilgili cevabi yazılar ise sırası ile 22.03.2016 ve 07.06.2016 tarihlerinde Kurum
kayıtlarına intikal etmiştir.
G.2. TBB Hakkında Bilgi
(6) TBB, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nun 79. maddesi hükümlerine göre tüm mevduat
bankaları ile kalkınma ve yatırım bankalarının üye olmak zorunda oldukları tüzel kişiliği
haiz kamu kurumu niteliğinde bir meslek kuruluşudur. Birliğin yönetim merkezi
İstanbul’da bulunmaktadır.
(7) TBB, serbest piyasa ekonomisi ve tam rekabet ilkeleri çerçevesinde, bankacılık
düzenleme ilke ve kuralları doğrultusunda bankaların hak ve menfaatlerini savunmak;
bankacılık sisteminin büyümesi, sağlıklı bir şekilde çalışması, bankacılık mesleğinin
gelişmesi, bankacılık sektörünün rekabet gücünün artırılması amacıyla çalışmalar
yapmak; rekabetçi bir ortamın yaratılması ve haksız rekabetin önlenmesi için gerekli
kararları almak/alınmasını sağlamak, uygulamak ve uygulanmasını sağlamak
amaçlarını gerçekleştirmek için kurulmuştur1.
(8) TBB, Milletlerarası Ticaret Odası, İktisadi Kalkınma Vakfı, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu,
T.C. İstanbul Kalkınma Ajansı, TOBB Türkiye Bankacılık ve Finans Meclisi, Kalite
Derneği, Avrupa Bankacılık Federasyonu, Uluslararası Finans Enstitüsü, Asya
Bankalar Birliği, Balkan Bankalar Forumu ile Merkezi Avrasya Bankacılık Federasyonu
üyesidir.
(9) Aşağıdaki tabloda detaylarına yer verildiği üzere, TBB’nin hâlihazırda 47 adet üyesi
bulunmaktadır.

1
16-26/441-199
3/14

Tablo 1: TBB Üye Sayısı2
Üye Türü Sayısı
Kamusal Sermayeli Mevduat Bankaları 3
Özel Sermayeli Mevduat Bankaları 9
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonuna Devredilen Bankalar 1
Yabancı Sermayeli Bankalar
a) Türkiye’de Kurulmuş Yabancı Sermayeli Bankalar 15
b) Türkiye’de Şube Açan Yabancı Sermayeli Bankalar 6
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
a) Kamusal Sermayeli Kalkınma ve Yatırım Bankaları 3
b) Özel Sermayeli Kalkınma ve Yatırım Bankaları 6
c) Yabancı Sermayeli Kalkınma ve Yatırım Bankaları 4
Toplam 47
G.3. Çek Takas Uygulaması
(10) Çek, hukuki mahiyeti itibariyle poliçe gibi bir havaledir ve aynı zamanda da kanunen
emre yazılı bir senet olup, diğer kıymetli evraklardan farklı olarak özel bir kanunla
düzenlenmiş ödeme aracıdır. Ayrıca, çek, ekonomi içinde paranın fiziki olarak el
değiştirmesine alternatif olacak şekilde kullanılan bir varlıktır. Banka çeki, bir bankaya
hitaben yazılmış ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile 5941 sayılı Çek Kanunu (5941
sayılı Kanun) hükümlerine göre düzenlenmiş, ödeme emri niteliğinde olan bir kıymetli
evraktır. Çek takası ise, çeklerin farklı bankalar arasında hesaben mutabakatını
sağlayan bir ödeme sistemidir. Diğer bir ifadeyle, farklı bankaların şubelerine ibraz
edilen çeklerin, ait oldukları bankalardaki hesaplarından tahsil edilmesini sağlayan
sistem çek takas sistemidir. Türk Lirası çek takas işlemleri ile yabancı para çek takas
işlemleri arasında birtakım farklılıklar bulunduğundan, her iki sistem aşağıda ayrı ayrı
değerlendirilecektir.
G.3.1. Türk Lirası Çek Takas İşlemleri
(11) 03.04.1985 tarih ve 10714 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan mülga 3167 sayılı Çekle
Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanun’un (Mülga
3167 sayılı Kanun) 6. maddesi ile TCMB, çeklerin banka şubeleri arasında hesaben
mutabakatını sağlayacak tüzel kişiliği haiz sistemi kurmaya ve gözetimi altında
yürütmeye yetkili kılınmıştır. Bu yetki uyarınca tüzel kişiliği haiz, merkezi Ankara’da
bulunan ve faaliyetlerinde özel hukuk hükümlerine tabi Bankalararası Takas Odaları
Merkezi (BTOM) kurulmuştur. BTOM bir ödeme aracı olarak çekin farklı bankalar
arasında dolaşımını sağlayarak para nakil hareketlerini ve bundan kaynaklanabilecek
riskleri azaltmakta ve bu suretle emek ve zaman tasarrufu sağlamaktadır.
(12) 03.10.1985 tarihine kadar takas işlemleri 1969 yılında tek tip hale getirilen ve takas
odalarına üye bankalarca da imzalanan ana sözleşme esasları çerçevesinde
yürütülmüştür. Anılan tarihten itibaren çek takası faaliyetleri Mülga 3167 sayılı
Kanun’un 6. maddesi uyarınca TCMB tarafından yayımlanan Bankalararası Takas
Odaları Merkezi Yönetmeliği (BTOM Yönetmeliği) ve bu Yönetmeliğe bağlı çıkarılan
Bankalararası Takas Odaları İşlemleri İzahnamesi esasları çerçevesinde
yürütülmektedir. 5941 sayılı Kanun’un 8. maddesinin üçüncü fıkrası ile çeklerin fiziki
olarak ibraz edilmeksizin sadece çek bilgileri üzerinden bankalararası takas odaları
aracılığı ile elektronik ortamda muhatap bankaya gönderilebileceği düzenlenmiştir.
Elektronik ortamda yapılan çek takasının toplam takas içerisindeki payının %99,9 gibi
bir orana ulaşması ve artan maliyetlerin azaltılmasını teminen elektronik takas
yapılabilen Ankara ve İstanbul Takas Odası dışındaki diğer odalar kapatılmıştır.

2 üzerindeki bilgilerdir. Erişim Tarihi:
30.05.2016
16-26/441-199
4/14

(13) BTOM Yönetmeliği’nin “Mali Hükümler” başlıklı 12. maddesinde BTOM’un
finansmanına ilişkin düzenlemeler yer almaktadır. Yıllık bütçe üzerinden bankalardan
alınacak avansın hesaplanmasında, bankalararası takas odalarına katılan tüm
bankaların, bütün takas odalarındaki bir önceki yıla ilişkin işlem hacimleri (bankalarca,
muhatap bankalara fiziken ibraz edilen, elektronik ortamda işlem görmeyen ve
elektronik ortamda işlem gören çekler ile bankalarca, muhatap bankalara fiziken ibraz
edilmeyen çeklerin toplamının genel işlem gören çek toplamı içindeki payları) esas
alınmaktadır. Bankalararası takas odaları faaliyetleri için yapılan masraflar, bankalar
arasında tüm takas odalarındaki toplam işlem hacimlerine göre paylaştırılmaktadır.
Yıllık bütçe içinde yer almayan ancak, gider yapılmasını gerektirecek durumların ortaya
çıkması halinde, bu tür giderlere katılım payları yönetim kurulunca ilgili takas odalarına
gerekli ek ödenekler verilmek suretiyle işlemlerin yapılması sırasında bankalardan eşit
olarak tahsil edilir. Diğer yandan, BTOM Yönetmeliği’nde bankaların takas işlemleri
sırasında kendi bünyelerinde yaptıkları masrafların ücretlerine ilişkin bir düzenleme yer
almamaktadır. Uygulamada bu ücretlerin BTOM Yönetim Kurulu tarafından belirlendiği
görülmektedir.
G.3.2. Yabancı Para (YP) Çek Takas İşlemleri
(14) Bildirime konu YP çek takas işlemleri bakımından, 2004 yılından önce hamil,
bulunduğu yerde şubesi bulunmayan bankanın çekini, herhangi bir banka üzerinden
takas aracılığıyla tahsil edememekte ve tahsilat bankasının3 muhatap bankasına
giderek veya tahsilat bankalarının ödeme bankalarında4 hesap açtırarak müşterilerinin
YP çeklerinin takasını gerçekleştirmekteydi.
(15) 2004 yılında dört banka tarafından (Koçbank A.Ş., Alternatifbank A.Ş., DenizBank A.Ş.
ve Finansbank A.Ş.) YP çek takas sistemi kurulmuş ve YP çek takas komisyon ücreti
taraflar arasında akdedilen ikili anlaşmalarla 15 TL olarak belirlenmiştir. Zaman
içerisinde Türkiye Garanti Bankası A.Ş., Yapı ve Kredi Bankası A.Ş., Türkiye İş
Bankası A.Ş., T.C. Ziraat Bankası A.Ş. gibi bankalar da sistem içerisine dahil olmuştur.
(16) YP cinsinden çeklerin takas işlemleri, bankaların bu iş için özel oluşturdukları birimler
kanalı ile ve ikili anlaşmada belirtilen kurallar dâhilinde, Yapı ve Kredi Bankası A.Ş.’nin
Karaköy’deki binasında katılan tüm bankalar için tahsis etmiş olduğu takas odasında
gerçekleşmektedir. Tahsilat bankasının yetkili personeli ibraz edeceği her bir çekin
arkasını banka kaşesiyle kaşelemekte, imzalamakta ve tahsil cirosu ile ödeme
bankasına teslim etmektedir. Temel prensip, takasa girecek YP çeklerin üzerlerindeki
keşide tarihinden bir işgünü önce ibraz edilmesidir. Ödeme bankası kendisine ibraz
edilen çeklerin karşılığını (tutar) çekin tahsilat günü en geç saat 16:30’a kadar
sorgulayarak çeklerin akıbetlerini swift mesajı ile tahsilat bankasına bildirmektedir.
Tahsilat bankasına bildirilen tutar aynı gün valörle muhabir banka hesaplarına transfer
edilmektedir. Ödeme muhabir banka tarafından tahsilat bankasına yapılır. Belirtmek
gerekir ki YP çek takas işlemlerinin gerçekleştirilebilmesi için ilgili bankaların yurt
dışından bir banka ile bu konuda anlaşmaları gerekmektedir.



3 Tahsilat Bankası: Müşteriye vekâleten çeki tahsil etmek için Ödeme Bankasına ibraz eden bankanın
genel müdürlük, şube ve birimlerini ifade etmektedir.
4 Ödeme Bankası: Çekin üzerine keşide edildiği bankanın genel müdürlük, şube ve birimlerini ifade
etmektedir.
16-26/441-199
5/14

(17) Bildirim konusu YP çek takas komisyon ücretinin nasıl hesaplandığı ve hesaplamada
dikkate alınan maliyet kalemlerine ilişkin olarak ise, Bildirim Formu’nda YP çek takas
sistemi uyarınca tahsilat bankasının ödeme bankasına her YP çek başına “maktu işlem
masrafı” adı altında ödemekle yükümlü olacağı maliyet temelli 15 TL’lik çek takas
komisyon ücretinin hesaplanması çalışmalarında; Akbank T.A.Ş., Türk Ekonomi
Bankası A.Ş., Türkiye Garanti Bankası A.Ş., Türkiye İş Bankası A.Ş., Türkiye Vakıflar
Bankası T.A.O, Yapı ve Kredi Bankası A.Ş., HSBC Bank A.Ş., Turkland Bank A.Ş. ve
T.C. Ziraat Bankası A.Ş. olmak üzere dokuz bankadan ulaşan verinin kullanıldığı5,
banka bazında YP çek takas maliyetlerinin hesaplanması amacına yönelik elde edilen
veriler arasında; personel, takas odası kirası, ulaşım, taşıma, swift, operasyon,
kırtasiye, giyim yardımı, EFT maliyetleri, kira, saklama, personel kat, fotokopi, iletişim
ve sigorta olmak üzere 15 maliyet kaleminin yer aldığı belirtilmiştir.
Tablo 2: Yabancı Para Çek Takas Komisyonu Maliyetleri ve Ortalamaları (2014)

5 Mevcut durumda söz konusu sistem kapsamında yer alan bankalar; Finansbank A.Ş., Fibabanka A.Ş.,
Alternatifbank A.Ş., The Royal Bank of Scotland Plc., Yapı ve Kredi Bankası A.Ş., Türkiye İş Bankası
A.Ş., ING Bank A.Ş., Akbank T.A.Ş., HSBC Bank A.Ş., Aktif Yatırım Bankası A.Ş., Anadolubank A.Ş.,
Turkland Bank A.Ş., Citibank A.Ş., Türkiye Halk Bankası A.Ş., Türkiye Ekonomi Bankası A.Ş., Burgan
Bank A.Ş., Türkiye Finans Katılım Bankası A.Ş., Asya Katılım Bankası A.Ş., Kuveyt Türk Katılım
Bankası A.Ş., Albaraka Türk Katılım Bankası A.Ş., Şekerbank T.A.Ş., Türkiye Garanti Bankası A.Ş.,
Arap Türk Bankası A.Ş., ICBC Turkey Bank A.Ş., Türkiye Vakıflar Bankası A.Ş., Turkish Bank A.Ş.,
Odeabank A.Ş., T.C. Ziraat Bankası A.Ş. olmak üzere dördü katılım bankası toplam 28 bankadan
oluşmaktadır.
6 “Tüm Bankaların Ortalaması”nın kısaltmasıdır.
Maliyet
Kalemi (TL)
Akbank TEB Garanti İş Bankası Vakıfbank YKB HSBC Turkland TCZB TBO6
Personel (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Takas Odası
Kirası
(…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Ulaşım (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Taşıma (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Swift (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Operasyon (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Kırtasiye (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Giyim Yardımı (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
EFT
Maliyetleri
(…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Kira (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Saklama (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Personel Kat (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Fotokopi (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
İletişim (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Sigorta (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Toplam
Maliyet
(…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Toplam Çek
Sayısı
(…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Çek Başı
Maliyet
(…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)

16-26/441-199
6/14

(18) Kurumumuza iletilen ek beyanda, maliyetlerin banka bazında farklı hesaplanmasından
ötürü bazı kalemlere yönelik ortak isimlerin bulunamadığı belirtilmiştir. Tablo 2’de de
görüleceği üzere, bazı bankalarda giyim yardımı söz konusu iken, bazı bankalarda
böyle bir maliyet bulunmamakta; bazı bankalar saklama maliyetini operasyon giderleri
içerisinde tablolaştırmakta; bazı bankalar personelleri için ayrı kat açmış iken, bazıları
yalnızca oda tahsis etmiş bulunmakta; bazıları çekleri sigortalatmaktayken, bazıları
sigorta yaptırmamaktadırlar. Bu nedenle, söz konusu kalemler ortak olmayan değişken
maliyet kalemleridir. Sabit ve her banka için aynı olanlar ise; takas odası kirası, ulaşım,
taşıma, swift ve personel maliyetidir.
(19) BDDK’nın işlem bazındaki maliyet kalemleri hakkında ve maliyet hesaplama usulüne
ilişkin görüşünde; “Bankalarca YP çek takas komisyonu hesaplamasında kullanılan söz
konusu maliyet kalemlerinin, söz konusu işlemlerin gerçekleştirilmesinde görev alan
personel giderleri ve diğer operasyonel giderleri içerdiği, genel olarak maliyetleri
bildiren bankalarda en önemli maliyet kaleminin personel giderleri olduğu ifade
edilmiştir. Diğer taraftan, bankalarla yapılan görüşmelerde söz konusu maliyet
kalemleri hesaplanırken yalnızca YP çek takas işlemleri için görevli olan personele ait
giderlerinin dikkate alındığı, operasyonel giderler için de doğrudan yabancı para çek
takas işlemleri için ayrıştırılabilen giderlerin ayrıştırılarak hesaplamaya dahil edildiği,
ayrıştırılamayan bazı giderlerin ise söz konusu işlemlerin hacmine göre oranlama
yapılmak suretiyle hesaplamalara dahil edildiği bilgisinin edinildiği belirtilmiştir.
Dolayısıyla, bankaların maliyet kalemleri ve hesaplamalarına ilişkin olarak bankalar
bazında bazı farklılıklar görülmekle birlikte, söz konusu maliyet kalemlerinin ve
tutarlarının banka müşterilerine de ciddi bir tutar olarak yansıtılmadığı göz önünde
bulundurulduğunda makul olduğu düşünülmektedir.” denmektedir.
G.4. İlgili Kurumların Bildirime Konu İşlem Hakkındaki Görüşleri
G.4.1. TCMB’nin Bildirime Konu İşlem Hakkındaki Görüşleri
(20) Bildirime konu işlem hakkında TCMB tarafından iletilen cevabi yazıda özetle; BTOM’un,
Mülga 3167 Kanun'un 6. maddesi uyarınca çeklerin hesaben ödenmesini sağlamak
amacıyla ayrı bir tüzel kişilik olarak TCMB tarafından kurulan ve 6493 sayılı Ödeme ve
Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları
Hakkında Kanun (6493 sayılı Kanun) kapsamında 12.06.2015 tarih ve 10162/19761
sayılı TCMB kararı ile sistem işleticisi olarak faaliyet izni almış bir ödeme sistemi
olduğu, BTOM'da yalnızca Türk Lirası üzerine keşide edilmiş çeklerin işlem gördüğü,
yabancı para üzerine keşide edilmiş çeklerin söz konusu sisteme konu olmadığı
belirtilmektedir. Aynı kapsamda, TBB üyesi bazı bankalar arasında ikili anlaşmalar
aracılığıyla sürdürüldüğü belirtilen ve muafiyet talebinde bulunulan yapı incelendiğinde,
yapının 6493 sayılı Kanun ve ilgili düzenlemeleri çerçevesinde bir ödeme sistemi
olarak değerlendirilmesinin mümkün bulunmadığı, dolayısıyla söz konusu yapı için
yapılan açıklamalarda kullanılan "sistem, üye banka, takas odası" gibi ifadelerin 6493
sayılı Kanun kapsamında herhangi bir hüküm ifade etmeyeceği gibi bu yapının; tüzel
kişiliği haiz, kendi yönetim organları bulunan, teknik ve personel donanıma sahip,
mutabakat işlemleri dâhil kuralları yazılı olarak belirlenmiş, risk yönetimi ve iş sürekliliği
tedbirlerini almış BTOM ile karşılaştırılmasının mümkün olmadığı ifade edilmiştir. Her
ne kadar YP çek takası uygulamasının mevcut durumda bir ödeme sistemi teşkil
etmediği bilinse de, konuya ilişkin doküman ve belgelerde "Yabancı Para Çek Takas
Sistemi" ifadesinin kullanılmamasının uygun olacağı belirtilmiştir.

16-26/441-199
7/14

(21) Netice itibariyle, anılan yapının bir ödeme ve menkul kıymet mutabakat sistemi
olmadığı ve YP çek takas sistemi kurulmasına ilişkin 6493 sayılı Kanun ve 5941 sayılı
Kanun ile TCMB’ye verilen görev ve yetkiler kapsamında, maliyet kalemlerinin gerçek
maliyetleri yansıtıp yansıtmadığına ve hesaplama usulüne ilişkin bir değerlendirme
yapılmasının mümkün bulunmadığı belirtilerek BTOM işlemlerine ilişkin bazı
açıklamalara yer verilmiştir. BTOM Yönetmeliği ile bu Yönetmeliğe ilişkin Bankalararası
Takas Odaları İşlemleri İzahnamesi hükümleri uyarınca bünyesinde çekle işleyen
hesap bulunduran bankalarca katılımın zorunlu olduğu takas odalarının faaliyetlerinin
yönetim organları aracılığı ile yıl içerisinde yapılacak harcamalar göz önüne alınarak
belirlenen bütçe ödenekleri içinde yürütüldüğü, ilgili yıl bütçesinde verilen ödenekler
BTOM Yönetim Kurulu’nca onaylanan Tek Düzen Hesap Planında yer alan gider
kalemlerine göre belirlenmekte olup, bütçeler ve gerçekleşen harcamaların sistemin
ihtiyaçları ile geliştirilen projeler kapsamında her yıl değişiklik gösterdiği ifade
edilmektedir.
(22) Bankalararası takas odalarında takas komisyon ücreti uygulaması bulunmamakla
birlikte çek başına maliyetin bankalararası takas odalarında yapılan toplam
harcamaların hesaplaşmaya tabi tutulan çek sayısına oranlanması suretiyle
hesaplandığı belirtilmektedir.
G.4.2. BDDK’nın Bildirime Konu İşlem Hakkındaki Görüşleri
(23) Bildirime konu işleme yönelik BDDK tarafından gönderilen cevabi yazıda özetle; YP
çek takas işlemlerinin, Türk Lirası çek işlemlerindeki gibi TCMB tarafından kurulmuş
olan BTOM benzeri bir Kurum tarafından organize edilmediği göz önünde
bulundurulduğunda bankaların YP çek takas işlemlerini kendi aralarında organize
olarak tek bir komisyon tutarı üzerinden yürütmelerinin makul olduğu; zira, bankaların
ortak bir komisyon tutarı belirlemeden kendi aralarında birebir sözleşmeler yaparak YP
çek takas işlemlerini gerçekleştirmeleri durumunda, dolaşımdaki YP çeki daha az olan
bankalar aleyhine bir durumun meydana gelmesinin muhtemel olduğu belirtilmiştir.
(24) Bununla birlikte, çek başına maliyetlerin ortalamadan yüksek olduğu bankalarda
bundan sonraki dönemler için söz konusu maliyetleri azaltacak tedbirler alınması ve
mümkünse ortalama maliyetin düşürülmesi ile ortak komisyon tutarının daha aşağı
seviyelere çekilmesinin de yerinde olacağı belirtilmiştir.
G.5. İlgili Pazar
G.5.1. İlgili Ürün Pazarı
(25) Daha önce de ifade edildiği üzere, Türk Lirası çekleri BTOM tarafından belirlenmiş iş
akışlarına/düzenlemelere tabi olurken, YP çek takası ikili anlaşmalarda düzenlenen iş
akışlarına tabidir. Diğer yandan, YP çek çeşitleri, bu çeklerin yabancı para kurlarının
değişkenliği, kullanım amaçları sebebiyle haiz olduğu risk vb. sebepler ile Türk Lirası
çeklerinden ayrılmaktadır. Türk Lirası çek takas sisteminin elektronik ortamda da
gerçekleştirilmesi takas işlemlerini daha kolay ve güvenli kılsa da tüketiciyi özellikle dış
ticaret odaklı düzenlenen YP çekleri yerine Türk Lirası çeklerini kullanmaya
yöneltmeyecektir. Dolayısıyla, bu iki çek türünün birbirine ikame olmadığı ifade
edilmektedir. Bu çerçevede TBB’nin YP çek takas komisyon oranı tavsiye etmesine
yönelik ilgili ürün pazarının dar yorumlanması ve bu pazarın “yabancı para çek ile
ödemelerin gerçekleştirildiği hizmet pazarı” olarak belirlenmesi gerektiği
değerlendirilmektedir.
16-26/441-199
8/14

G.5.2. İlgili Coğrafi Pazar
(26) YP çek ile ödemelerin gerçekleştirildiği hizmetlere ilişkin faaliyetler ülke genelinde
yürütüldüğünden dosya konusu işlem bakımından ilgili coğrafi pazar “Türkiye” olarak
tespit edilmiştir.
G.6. Değerlendirme
G.6.1. 4054 sayılı Kanun’un 4. Maddesi Bakımından Değerlendirme
(27) Teşebbüs birliği niteliğini haiz TBB’nin Yönetim Kurulu tarafından bankalararası YP çek
takas komisyon ücretinin tavsiye niteliğinde belirlenmesi, 4054 sayılı Kanun’un 4.
maddesinin (a) bendi çerçevesinde fiyat tespitine yol açabilecek bir teşebbüs birliği
kararı niteliğindedir ve mezkûr Kanun’a aykırılık teşkil etmektedir. Zira TBB tarafından
YP çek takas işlemi bakımından birbirine rakip konumda bulunan bankalara işlem
bazında alınacak komisyon ücreti tavsiye edilmektedir.
G.6.2. Bireysel Muafiyet Değerlendirmesi
(28) 4504 sayılı Kanun’un 4. maddesine aykırılık teşkil eden bildirime konu TBB kararına
bireysel muafiyet tanınabilmesi için 4054 sayılı Kanun’un 5. maddesinde öngörülen iki
olumlu ve iki olumsuz koşulun birlikte sağlanması gerekmektedir. Aşağıda, bildirime
konu tavsiye kararının bu koşulları sağlayıp sağlanamadığı incelenecektir.
a) Malların Üretim veya Dağıtımı İle Hizmetlerin Sunulmasında Yeni Gelişme ve
İyileşmelerin ya da Ekonomik veya Teknik Gelişmenin Sağlanması
(29) Bireysel muafiyet değerlendirmesinde aranan ilk olumlu koşulun sağlanıp
sağlanmadığının tespiti ve hangi hallerin ekonomik yarar sağladığı somut olayın
özelliklerine göre değerlendirilmektedir. Genel olarak, üretim ve dağıtım maliyetlerinin
düşürülmesi, kalitenin artırılması, malın arzında devamlılığın sağlanması, yeni
piyasalara girişin kolaylaştırılması ve yeni ürünlerin ya da üretim tekniklerinin
bulunması hallerinde bu koşulun sağlandığı kabul edilmektedir.
(30) Bildirim Formu’nda YP çek takas sisteminin, pazar payı düşük olan bankaların YP çek
tahsilatı yapmasını sağlayarak anılan bankaların ulaşılabilirliğini artırdığı, bununla
birlikte hâlihazırdaki YP çek takas sisteminin, meşakkatli ve çok sayıda masraf kalemini
kapsayan bir süreçten oluştuğu ve bu süreç boyunca çeklerin hızlı, ancak güvenli
taşınmasının oldukça önem arz ettiği belirtilmektedir. Öte yandan konuya ilişkin her bir
bankanın kendi hacmine göre oluşturduğu ve bu işe özel bir operasyonel birimi
olabildiği, bazı küçük hacimli bankaların ise ayrıca bir birim oluşturmaksızın diğer
birimleri aracılığıyla söz konusu işlemleri yürüttüğü anlaşılmıştır. Banka içerisinde
oluşturulacak her bir birim; kira, maaş, kırtasiye gibi ilave maliyetlere neden olmaktadır.
Takas ücretinin ortaklaşa belirlenmesi operasyonel yükü azaltacak niteliktedir. Zira her
bankanın kendi arasında farklı bir oran belirlemesi ve her bir çek bakımından maliyet
hesabına gitmesi durumunda, bankalar arasında var olan maliyet kalemi farklılıkları
ilave iş yüküne, çeşitli hesap hatalarına, karışıklıklara ve zaman kaybına yol
açabilecektir.





16-26/441-199
9/14

(31) Bildirime konu işleme yönelik BDDK tarafından gönderilen cevabi yazıda; YP çek takas
işlemlerinin, Türk Lirası çek işlemlerindeki gibi TCMB tarafından kurulmuş olan BTOM
benzeri bir Kurum tarafından organize edilmediği göz önünde bulundurulduğunda
bankaların YP çek takas işlemlerini kendi aralarında organize olarak tek bir komisyon
tutarı üzerinden yürütmelerinin makul olduğu; zira, bankaların ortak bir komisyon tutarı
belirlemeden kendi aralarında birebir sözleşmeler yaparak YP çek takas işlemlerini
gerçekleştirmeleri durumunda, dolaşımdaki YP çeki daha az olan bankalar aleyhine bir
durumun meydana gelmesinin muhtemel olduğu belirtilmiştir. Bu çerçevede,
muafiyetinin ilk koşulunun sağlandığı değerlendirilmektedir.
b) Tüketicinin bundan yarar sağlaması
(32) 4054 sayılı Kanun’un 4. maddesi anlamında rekabeti sınırlayıcı etkileri olan bir
anlaşma, karar ya da uygulamanın muafiyet alabilmesi için Kanun’un 5. maddesinin (a)
bendinde koşul olarak getirilen mal ve hizmet sunumunda ortaya çıkan yeni gelişme,
iyileşme veya ekonomik ve teknik gelişmelerden tüketicinin de faydalanması
gerekmektedir. Tüketicinin sağladığı faydanın ölçülmesi ve değerlendirilmesinde,
fiyatlarda yaşanan düşüş, satış sonrası hizmetlerde artan etkinlik, ürün çeşitliliği,
tüketicinin ürüne daha kolay ulaşımı, mal arzında devamlılık gibi unsurlar dikkate
alınmaktadır.
(33) Öncelikle belirtilmelidir ki, TBB kararında yer alan YP çek takas komisyon ücreti
bankalararası uygulamaya ilişkin olup tavsiye niteliğindedir. Dolayısıyla söz konusu
karar, ilgili üye banka ve müşteriler arasındaki ilişkiyi yönetmemekte ve bankaların
bağımsızlığını etkilememektedir. TBB tarafından tavsiye edilen YP çek takas komisyon
ücreti bankaların birbirlerine uygulayacakları ücretlere ilişkin olup, müşterilere
uygulanacak bedeller farklılık gösterebilecektir. Zira bankalar kendi ticari politikaları
doğrultusunda, müşterilerin kazanılması adına takas komisyon ücretini hiç talep
etmeyip, mevduat işlemleri bakımından kendi bankasının ilgili müşteri açısından cazip
hale getirilmesini hedefleyebilmektedir.
(34) Öte yandan, çek takas sistemi müşteriyi ödeme bankasına gitmek zorunda bırakmadan
zaman tasarrufu sağlayarak ve bu süreçte üstleneceği riskleri de bertaraf ederek çekini
tahsil etme imkânı tanımaktadır. Gerek bankaların şubeleri nezdinde topladıkları diğer
banka çeklerine, gerekse de tahsilata gönderilmiş kendi çeklerine hızlı ve güvenilir bir
ortamda cevap verilebilir olması müşteri memnuniyeti açısından da önem taşımaktadır.
Her bir bankanın işlem bazında hesaplama yapmaya çalışması durumunda yüksek
maliyetli bankaların YP çek takas işlemlerini gerçekleştirmelerinin zorlaşması ve bu
nedenle bazı müşterilerin mağdur olması söz konusu olabilecektir.
(35) Yapılan bildirimde, tüketici yararına hizmet eden bu sistemin işletilmesinin bankalar
açısından bir maliyeti olması nedeniyle hizmetin ücretsiz sunulmasının mümkün
olmadığına dikkat çekilmektedir.



16-26/441-199
10/14

(36) Önceki Kurul kararları7 incelendiğinde rakipler arasında belirlenen ücretlerin “maliyet
esaslı” olması gerektiği anlaşılmaktadır. Kurulun 17.01.2008 tarih ve 08-06/63-20 sayılı
kararı uyarınca, tüketicinin yarar sağlaması ve rekabetin zorunlu olandan fazla
sınırlanmaması şartlarının karşılanabilmesi için belirlenen ücretin gerçek maliyetleri
içermesi ve sistemin işleyişinin maliyet paylaşımı esasına göre yapılması
gerekmektedir. Tavsiye edilen YP çek takas komisyonu ücretinin de maliyet esaslı
olarak tespit edilmesi halinde, tüketicinin yararına olacağı değerlendirilmektedir.
(37) Bildirim Formu’nda, banka bazındaki toplam maliyetin, ilgili bankanın toplam çek
sayısına bölünmesi suretiyle, her bir bankanın çek başına maliyetinin elde edildiği ifade
edilmiştir. Ardından söz konusu maliyetlerin ortalaması alınmış ve tüm bankaların YP
çek takas maliyetlerinin ortalaması 2013 yılı için 17,20 TL; 2014 yılı için ise 17,21 TL
olarak hesaplanmıştır. Söz konusu maliyet bedelinin 15 TL’ye yakınsanması ile tavsiye
edilen YP çek takas komisyon ücreti ortaya çıkmış bulunmaktadır. Bu ücretin
hesaplanması aylık bazda olup, ilgili ay süresince tahsile gönderdiği çek adedi aldığı
çek adedinden fazla olan taraf, karşı tarafa fazla olan her bir adet çek için tavsiye
edilen ücreti ödeyecektir.
(38) Bununla birlikte yapılan hesaplamalarda, bankaların ortalama maliyetleri, toplam çek
işlemleri eşit şekilde gerçekleşmiş gibi dikkate alınarak bir aritmetik ortalama
hesaplanmıştır. Bütün bankaların çek işlemlerinin eşit olmadığı dikkate alındığında
ortaya çıkan 17,2 TL ve onun yakınsandığı 15 TL’nin maliyet esaslı olmadığı
anlaşılmaktadır.
(39) Bütün bankaların çek işlemlerinin büyüklüğünün dikkate alındığı ağırlıklandırılmış
ortalamada ise ilgili bankaların toplam maliyetlerinin toplanarak elde edilen tutarın,
toplam çek sayısına bölünmesi sonucunda 2013 yılı için 12,59 TL, 2014 yılı için ise
13,19 TL rakamları ortaya çıkmaktadır.
(40) Kurulun önceki kararlarında yer alan maliyet esaslı bir hesaplamanın ancak
ağırlıklandırılmış ortalama yöntemi ile elde edilebileceği görülmektedir. Bu yöntemle ve
eldeki bilgiler ile YP çek takas ücreti için 13 TL düzeyinde bir rakama ulaşılmaktadır. Bu
durum ayrıca önümüzdeki dönemde hesaplamalarda kullanılacak banka sayısının
artması ve büyük çek işlemi olan diğer bankaların da hesaba katılması ile YP çek takas
ücretinin düşürülebileceğini ortaya koymaktadır.









7Bkz: 01.07.2005 tarihli ve 05-43/602-153 sayılı Kurul kararı, 13.03.2008 tarihli ve 08-24/249-82 sayılı
Kurul kararı, 19.08.2009 tarihli ve 09-36/905-217 sayılı Kurul kararı, 21.08.2013 tarihli ve 13-48/672-288
sayılı Kurul kararı, 26.02.2015 tarihli ve 15-09/129-58 sayılı Kurul kararı.

16-26/441-199
11/14

c) İlgili piyasanın önemli bir bölümünde rekabetin ortadan kalkmaması
(41) 4054 sayılı Kanun’un 5. maddesinin (c) bendi bağlamında ilgili pazarın önemli bir
kısmında rekabetin ortadan kalkmaması şartının sağlanıp sağlanmadığının analizi,
anlaşmanın niteliği ve kapsamı, taraflarının ve rakiplerin pazardaki konumları, pazarın
ve işbirliğine konu ürünün özellikleri, giriş engelleri, pazarın doygunluk seviyesi, tüketici
tercihlerinin ne ölçüde kısıtlandığı gibi unsurların değerlendirilmesini gerektirmektedir.
Bir başka deyişle sağlanan ekonomik gelişme veya fayda ile tüketicinin bundan yarar
sağlaması rekabetin ortadan kaldırılması sonucunda elde ediliyor olmamalıdır. İlgili
pazarın önemli bir bölümünde rekabetin ortadan kalkıp kalkmadığı değerlendirilirken
dikkate alınması gereken başlıca hususların ise; pazarda hâlihazırda giriş engellerinin
olup olmadığı, hâkim durumda olan bir teşebbüsün bulunup bulunmadığı, dikey
anlaşmalar aracılığıyla giriş engeli yaratılıp yaratılmadığı, pazarın yapısı, tüketici
tercihlerinin ne ölçüde kısıtlandığı olarak sıralanması mümkündür.
(42) Bildirim Formu’nda YP çek takas komisyon oranının bankaların maliyet bildirimlerine
dayandığı, dolayısıyla bu komisyonun belirlenmesinin maliyet bazlı olduğu
belirtilmektedir. Ayrıca, TBB’ce bankalar tarafından gönderilen maliyet kalemi
bilgilerinin gizliliğinin korunduğu ve herhangi bir bankanın bir diğerinin maliyet bilgilerini
öğrenmesinin engellendiği ifade edilmektedir. Bununla birlikte, TBB tarafından
belirlenen ortak takas komisyonunun tavsiye niteliğinde olduğu ve bankaların TBB’nin
tespit etmiş olduğu oranı uygulamakla yükümlü kılınmadıkları ayrıca YP çek takas
sistemine katılmanın herhangi bir ücrete tabi tutulmadığı anlaşılmaktadır.
(43) Yapılan bildirimin incelenmesinden, bankalar tarafından bireysel müşterilere uygulanan
ücretlerin birbirinden farklılık gösterdiği anlaşılmaktadır. Bazı durumlarda banka
politikası olarak işlem hacmi ve müşteriyi kazanmak da önemli bir rol oynamakta ve her
banka kendi ticari stratejisi çerçevesinde fiyatlarını belirlemektedir.
(44) Tüm bu sayılan nedenlerle ortak takas komisyonu uygulamasının piyasanın önemli bir
bölümünde rekabeti ortadan kaldırmadığı görüşüne varılmıştır. Dolayısıyla, 4054 sayılı
Kanun’un 5. maddenin (c) bendinde yer alan ilgili piyasanın önemli bir bölümünde
rekabetin ortadan kalkmadığı değerlendirmesine ulaşılmıştır.
d) Rekabetin (a) ve (b) bentlerindeki amaçların elde edilmesi için zorunlu
olandan fazla sınırlanmaması
(45) Bireysel muafiyet için gerekli son koşul, ilk iki olumlu koşuldaki yararların elde edilmesi
için rekabeti daha az sınırlayıcı bir alternatifin söz konusu olmamasıdır. Bu koşul
altındaki değerlendirmelerde genel olarak anlaşma, karar ya da uygulamanın rekabeti
kısıtlayıcı yönlerinin, sözleşmeden elde edilecek faydaların sağlanması için zorunlu
olup olmadığı dikkate alınmaktadır.
(46) YP çek takas komisyonu ücretinin ikili anlaşmalar yoluyla belirlenmesinin makul
olmadığı, karmaşa ve zaman kaybı yaratabileceği kabul edilmekle birlikte, bunun
doğruluğunun kabul edilebilmesi için belirlenen ücretin gerçek maliyetleri içermesi ve
sistemin işleyişinin maliyet paylaşımı esasına göre yapılması gerekmektedir. Aşağıda
muafiyet incelemesi süresi boyunca TBB’den elde edilen veriler çerçevesinde yapılan
değerlendirme yer almaktadır.


16-26/441-199
12/14

G.6.3. Muafiyet Şartlarına İlişkin Genel Değerlendirme
(47) Yukarıda yer verilen değerlendirmeler doğrultusunda, bildirime konu uygulamanın,
operasyonel yükü azaltması, tavsiye niteliğinde olması ve bankalar tarafından bireysel
müşterilere uygulanan ücretlerin birbirinden farklılık göstermesi nedeniyle 4054 sayılı
Kanun uyarınca belirlenen dört şarttan (a) ve (c) bentlerinde yer alanları sağladığı
ortaya konulmuştur. Bununla birlikte, (b) ve (d) bentlerinde yer alan şartların
karşılanması için sistemin işleyişinin maliyet esaslı olması gerekmektedir.
(48) Bildirim Formu’nda yer verilen 2013 ve 2014 yılına ait yabancı para çek takas
maliyetleri ve ortalamalarını gösteren tablodaki tüm bankaların ortalamasını gösteren
çek başına maliyet miktarı, her bir bankanın çek başına maliyetinin bulunması ve söz
konusu çek başına maliyetlerin toplanıp ilgili banka sayısına bölünmesi yöntemiyle
hesaplanmıştır (2013 yılı için 17,20 TL; 2014 yılı için 17,21 TL). Ancak bu yöntem
bankaların çek piyasasındaki büyüklüklerini dikkate almamakta, her bir bankanın
ağırlığını eşit olarak hesaba katmaktadır. Oysaki çek piyasasındaki işlemlerin
büyüklüğü arttıkça birim maliyetler düşmektedir. Bu nedenle hesaplamalarda ağırlıklı
ortalamaların kullanılması halinde maliyet esaslı ücretin bulunması bakımından daha
doğru bir yöntem izlenmiş olacaktır. Bu şekilde yapılan hesaplamalarda ise, ilgili
bankaların toplam maliyetlerinin toplanmasıyla elde edilen tutarın8, toplam çek
sayısına9 bölünmesi sonucunda 2013 yılı için 12,59 TL, 2014 yılı için ise 13,19 TL
rakamı ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla, TBB tarafından yapılan ve bankaların ortalama
çek maliyetlerinin aritmetik ortalamasını yansıtan hesaplamaların maliyet esaslı
olmaması nedeniyle hesaplamalarda bankaların YP çek işlemlerinin büyüklüğünü
dikkate alan ağırlıklandırılmış ortalama yönteminin kullanılması gerektiği
değerlendirilmektedir.
(49) Hesaplama yöntemine ilişkin olarak yapılan değerlendirme ertesinde, hesaplamalara
dâhil edilen bankaların maliyetlerinin bütün piyasayı önemli ölçüde yansıtıp
yansıtmadığı değerlendirilmelidir. Hesaplamalara dâhil olan dokuz bankanın yabancı
para çek adet ve tutarına göre pazardaki toplam büyüklük içindeki yerine bakıldığında
bu bankaların pazarın yaklaşık %60’ını oluşturduğu görülmektedir.
Tablo 3: Hesaplamalara Dâhil Olan Bankaların Toplam Pazar İçerisindeki Büyüklüğü
2013 2014 2015
Adet Tutar (USD) Adet Tutar (USD) Adet Tutar (USD)
9 Banka 252.663 7.027.291.754 264.048 10.103.500.135 245.822 9.159.234.842
Türkiye
Toplamı 421.791 14.081.529.657 440.787 16.954.503.242 399.159 14.932.959.326
Oran (%) 59 49 59 59 61 61
(50) Sonuç olarak hesaplamalara dâhil edilen bankaların pazarın yarısından daha fazla bir
büyüklüğü yansıttığı görülmektedir. Bununla birlikte pazarın %40’lık bir bölümüne ait
veri seti hesaplamalarda kullanılmamıştır. Pazarın tamamına ait verilerin
hesaplamalarda yer almasının güç ve zaman alıcı olabileceği düşünülmekle birlikte
önümüzdeki dönemler bakımından bu oranın daha yukarılara çekilmesi gerekmektedir.
Örneğin aşağıda yer verilen Tablo 4’e bakıldığında kalanlar içerisinde en büyük ilk dört
bankanın da hesaplamalara dâhil edilmesi halinde yaklaşık %80’lik bir büyüklüğe
ulaşılması mümkün görünmektedir.

8 2013 yılı için 3.058.247 TL, 2014 yılı için 3.492.634 TL olarak hesaplanmıştır.
9 2013 yılı için 242.812 adet, 2014 yılı için 264.656 adet bulunmaktadır.
16-26/441-199
13/14

Tablo 4: Takas Odalarında İşleme Alınan Bankalar ve Bankaların Hesaplamaya Dâhil Olup Olmadıkları
Banka Adı Adet
Ücretin
Belirlenmesine
Dâhil Olup
Olmadıkları
Dâhil
Olmayan
Bankaların
Kalan Pay
İçerisindeki
Oranı (%)
Dâhil Olmayan
Bankaların
Toplam
Büyüklük
İçerisindeki
Payı (%)
Türkiye Garanti Bankası A.Ş. (…..) dahil
Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. (…..) dahil
Türkiye İş Bankası A.Ş. (…..) dahil
Türkiye Finans Katılım Bankası A.Ş. (…..) değil (…..) (…..)
Türk Ekonomi Bankası A.Ş. (…..) dahil
Akbank T.A.Ş. (…..) dahil
Asya Katılım Bankası A.Ş. (…..) değil (…..) (…..)
Türkiye Halk Bankası A.Ş. (…..) değil (…..) (…..)
Denizbank A.Ş. (…..) değil (…..) (…..)
Finans Bank A.Ş. (…..) değil (…..) (…..)
Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. (…..) dahil
ING Bank A.Ş. (…..) değil (…..) (…..)
T.C. Ziraat Bankası A.Ş. (…..) dahil (…..)
Albaraka Türk Katılım Bankası A.Ş. (…..) değil (…..) (…..)
Citibank A.Ş. (…..) değil (…..) (…..)
HSBC Bank A.Ş. (…..) dahil (…..) (…..)
Anadolubank A.Ş. (…..) değil (…..) (…..)
Alternatifbank A.Ş. (…..) değil (…..) (…..)
Odea Bank A.Ş. (…..) değil (…..) (…..)
Şekerbank T.A.Ş. (…..) değil (…..) (…..)
Burgan Bank A.Ş. (…..) değil (…..) (…..)
Fibabanka A.Ş. (…..) değil (…..) (…..)
ICBC Turkey Bank A.Ş. (…..) değil (…..) (…..)
Turkland Bank A.Ş. (…..) dahil
Turkish Bank A.Ş. (…..) değil (…..) (…..)
Bank Pozitif Kredi ve Kalkınma
Bankası A.Ş.
(…..) değil (…..) (…..)
GSD Yatırım Bankası A.Ş. (…..) değil (…..) (…..)
Arap Türk Bankası A.Ş. (…..) değil (…..) (…..)
The Royal Bank of Scotland Plc. (…..) değil (…..) (…..)
Aktif Yatırım Bankası A.Ş. (…..) değil (…..) (…..)
TOPLAM 440.787
(51) Hesaplamalara dâhil edilecek banka sayısının artmasının, maliyetlerin daha doğru bir
şekilde hesaplanabilmesine yardımcı olmasının yanı sıra, büyük çek işlemine sahip
bankaların hesaplamalara dâhil edilmesi maliyetlerin de düşmesine yardımcı
olabilecektir. BDDK tarafından gönderilen görüş yazısında, çek başına maliyetlerin
ortalamadan yüksek olduğu bankalarda, bundan sonraki dönemler için söz konusu
maliyetleri azaltacak tedbirler alınması ve mümkünse ortalama maliyetin düşürülmesi
ile ortak komisyon tutarının daha aşağı seviyelere çekilmesinin de yerinde olacağı
belirtilmiştir. Bu çerçevede önümüzdeki dönem bakımından öne çıkması gereken
konulardan biri ise, çek başına maliyetlerin düşmesi yönünde alınabilecek tedbirlerdir.

16-26/441-199
14/14

(52) Ayrıca bankaların yeknesak bir uygulama gerçekleştirebilmelerini teminen, TBB
tarafından hangi maliyet kalemlerinin hangi usuller çerçevesinde hesaplamalara dâhil
edilmesi gerektiğine yönelik bir Kılavuz hazırlanarak ilgililer ile paylaşılmasının yerinde
olacağı sonucuna ulaşılmıştır. Bununla birlikte, süreç zarfında yapılacak ücret
hesaplamasına diğer bankaların da katılımının sağlanarak mevcut durumda %60 olan
oranın artırılması yerinde olacaktır.
(53) Bu kapsamda muafiyetin süresinin iki yıl ile sınırlı tutulmasının uygun olacağı, bu süre
içerisinde TBB tarafından gerekli çalışmaların tamamlanması ve sistemin etkilerinin
ortaya çıkması sonrasında yapılacak yeni bir başvuruyu takiben muafiyet
değerlendirilmesinin yeniden yapılabileceği dile getirilmelidir.
H. SONUÇ
(54) Düzenlenen rapora ve incelenen dosya kapsamına göre;
1. Türkiye Bankalar Birliği’nin yabancı para çek takas uygulamasına ilişkin olarak
takas komisyon ücretinin, maliyetlerde hissedilir değişiklikler oluncaya ve üyeler
tarafından TBB’ye başvuru yapılıncaya kadar işlem bazında 15 TL olarak
uygulanmasının tavsiye edilmesine yönelik Yönetim Kurulu Kararı’nın 4054
sayılı Kanun’un 4. maddesi kapsamında olduğuna,
2. Yabancı para çek ile ödemelerin gerçekleştirildiği hizmet pazarının kendine
özgü koşulları nedeniyle, bildirime konu Yönetim Kurulu Kararına,
hesaplamalarda, bankaların yabancı para çek işlemlerinin büyüklüğünü dikkate
alan ağırlıklandırılmış ortalama yönteminin kullanılması halinde 4054 sayılı
Kanun’un 5. maddesi kapsamında muafiyet tanınmasına,
3. Muafiyet süresinin, yukarıda yer verilen koşulun yerine getirildiğinin 30 gün
içinde tevsik edilmesinden itibaren 2 yıl olarak belirlenmesine,
OYBİRLİĞİ ile karar verilmiştir.



Full & Egal Universal Law Academy