Rekabet Kurumu
Karar Sayısı: 14-28/567-248
Karar Türü: Rekabet İhlali
Konu: Türkiye Petrol Rafineleri A.Ş.’nin kükürt fiyatını talebin yoğun olduğu dönemlerde aşırı yüksek, talebin az olduğu dönemlerde ise düşük belirlemek suretiyle 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’u ihlal ettiği iddiası
Karar Tarihi: 13.08.2014

Rekabet Kurumu Başkanlığından,
REKABET KURULU KARARI
Dosya Sayısı : 2014-1-39 (Önaraştırma)
Karar Sayısı : 14-28/567-248
Karar Tarihi : 13.08.2014
A. TOPLANTIYA KATILAN ÜYELER
Başkan : Prof. Dr. Nurettin KALDIRIMCI
Üyeler : Kenan TÜRK, Dr. Murat ÇETİNKAYA, Reşit GÜRPINAR,
Fevzi ÖZKAN, Dr. Metin ARSLAN, Doç. Dr. Tahir SARAÇ
B. RAPORTÖRLER: Mehmet Akif KAYAR, Muhammed Safa UYGUR, İbrahim KUŞCU
C. BAŞVURUDA
BULUNAN : Gizlilik talebi bulunmaktadır.
D. HAKKINDA İNCELEME
YAPILAN : Türkiye Petrol Rafinerileri A.Ş.
Güney Mah. Petrol Cad. No:25 41790 Körfez/Kocaeli
(1) E. DOSYA KONUSU: Türkiye Petrol Rafineleri A.Ş.’nin kükürt fiyatını talebin yoğun
olduğu dönemlerde aşırı yüksek, talebin az olduğu dönemlerde ise düşük belirlemek
suretiyle 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’u ihlal ettiği iddiası.
(2) F. İDDİALARIN ÖZETİ: Yapılan başvuruda özetle;
- Türkiye’de kükürt ürününün yalnızca Türkiye Petrol Rafineleri A.Ş. (TÜPRAŞ) tarafından
Aliağa, İzmit ve Kırıkkale rafinerilerinde üretildiği, bu nedenle kükürt üretiminde
TÜPRAŞ’ın tekel olduğu,
- TÜPRAŞ’ın talebin yoğun olduğu bahar aylarında kükürt satış fiyatlarını üç dört katına
kadar artırdığı, talebin düştüğü aylarda ise fiyatları çok alt seviyelerde tutarak kükürt
ithalatını engellediği,
- Fiyatlarda oluşan aşırı farklılığın stokçuluğa yol açtığı, dolayısıyla toptancıların bu yolla
haksız kazanç elde etmelerine neden olduğu,
- Bu durumun ise nihai tüketici olan çiftçinin zararına bir sonuç doğurduğu
ifade edilerek, TÜPRAŞ hakkında 4054 sayılı Kanun kapsamında gereğinin yapılması
talep edilmiştir.
(3) G. DOSYA EVRELERİ: Kurum kayıtlarına 25.04.2014 tarihinde giren başvuru üzerine
hazırlanan 28.05.2014 tarih ve 2014-1-39/İİ sayılı İlk İnceleme Raporu, 05.06.2014 tarihli
Kurul toplantısında görüşülmüş ve önaraştırma yapılmasına karar verilmiştir. Konuya ilişkin
karar uyarınca düzenlenen 16.07.2014 tarih ve 2014-1-39/ÖA sayılı Önaraştırma Raporu
ve 11.08.2014 tarih ve 2014-1-39/BN sayılı Bilgi Notu görüşülerek karara bağlanmıştır.
(4) H. RAPORTÖR GÖRÜŞÜ: İlgili raporda, dosya konusu iddialara ilişkin olarak, 4054 sayılı
Kanun’un ihlal edildiği yönünde herhangi bir tespit yapılmaması nedeniyle, soruşturma
açılmasına gerek olmadığı ve başvurunun reddedilmesi gerektiği, ifade edilmiştir.
I. İNCELEME VE DEĞERLENDİRME
I.1. Hakkında İnceleme Yapılan Teşebbüs: TÜPRAŞ
(5) 1983 yılında kurulan TÜPRAŞ, sırasıyla Batman, İzmir, İzmit ve Kırıkkale rafinerileri olmak
üzere, hâlihazırda ülkemizde faal durumda olan dört ayrı rafinerinin tamamını bünyesinde
bulundurmaktadır. TÜPRAŞ İzmir, İzmit ve Kırıkkale rafinelerinde kükürt üretiminde
bulunmaktadır. Hâlihazırda TÜPRAŞ yurtiçinde kükürt üretimi yapan yegâne teşebbüs
konumundandır. Rekabet Kurulunun 21.10.2005 tarihli ve 05-71/981-270 kararı uyarınca
hisselerinin %51’i blok satış yoluyla özelleştirilen şirketin, geriye kalan %49’luk hisse payı
halka açık durumdadır. Söz konusu %51 oranındaki hisse payı, Koç Holding kontrolünde
bulunan Enerji Yatırımları A.Ş.’ye aittir.
14-28/567-248
2/5

I.2. İlgili Pazar
I.2.1. İlgili Ürün Pazarı
(6) Kükürt başta gübre sanayii için gerekli olan sülfürik asit üretiminde olmak üzere, kimya,
lastik, boya, kâğıt, tarım ilaçları, barut, kibrit, demir-çelik ve petrol sanayi gibi geniş bir
yelpazede kullanılan endüstriyel bir hammaddedir. Kükürdün başlıca üretim kaynağı petrol
ve doğal gaz rafinerileridir. Bunun yanında doğal kükürt kaynakları ve kükürt içeren pirit
cevherlerinden de kükürt elde edilebilmektedir.
(7) Türkiye’de kükürt üretimi yalnızca TÜPRAŞ tarafından İzmir, İzmit ve Kırıkkale
rafinerilerinde gerçekleştirilmektedir. Doğal kükürt kaynaklarından üretim yapan Keçiborlu
Kükürt İşletmesi 1995 yılında kapanmıştır.
(8) Türkiye’nin en büyük kükürt tüketicisi konumundaki BAGFAŞ gübre üretiminde kullanmak
üzere satın aldığı kükürdü sülfürik aside dönüştürmektedir. BAGFAŞ haricindeki kükürt
satın alan teşebbüsler temin ettikleri kükürdü başta tarım sektörü olmak üzere, kauçuk,
deterjan, sabun, tekstil ve kâğıt sanayilerine satmaktadırlar. Bu teşebbüsler kükürdü
işleyerek elementel toz kükürt, zirai toz kükürt, elementel sıvı kükürt, bentonitli granül
kükürt ve mikronize toz kükürt olmak üzere çeşitli formlarda satmaktadırlar.
(9) Kükürdün homojen bir ürün olması ve kullanım alanının genişliği dikkate alındığında dosya
kapsamında ilgili ürün pazarı, ‘’kükürt üretimi ve toptan satışı pazarı’’ olarak belirlenmiştir.
I.2.2. İlgili Coğrafi Pazar
(10) İlgili ürün pazarında üretimi ve satışı gerçekleştirilen ürünler bakımından ülkenin herhangi
bir bölgesinde rekabet koşullarının diğer bölgelerden farklılık göstermesini gerektiren
hususların mevcut olmaması nedeniyle dosya kapsamında ilgili coğrafi pazar, “Türkiye”
olarak kabul edilmiştir.
I.3. Yapılan Tespitler
(11) Başvuruya konu şikayette, TÜPRAŞ’ın kükürt üretimi ve toptan satışı pazarında hâkim
durumda bulunduğu, TÜPRAŞ’ın bu hakim konumunu kükürt talebinin yüksek olduğu
aylarda aşırı fiyatlama yaparak; talebin düşük olduğu dönemlerde ise kükürt fiyatlarını
düşürmek suretiyle ithalatı engelleyerek kötüye kullandığı iddia edilmektedir. Bu çerçevede
başvuru konusu iddialar, 4054 sayılı Kanun’un 6. maddesi kapsamında değerlendirilmiştir.
(12) Söz konusu madde uyarınca, bir eylemin hâkim durumun kötüye kullanılması olarak
değerlendirilebilmesi için teşebbüsün hâkim durumda bulunması ve hâkim durumdaki
teşebbüsün eyleminin kötüye kullanma olarak kabul edilebilecek nitelikte olması
gerekmektedir. Nitekim “Hakim Durumdaki Teşebbüslerin Dışlayıcı Kötüye Kullanma
Niteliğindeki Davranışlarının Değerlendirilmesine İlişkin Kılavuz”a (Hakim Durum Kılavuzu)
göre; “Kanun’un 6. maddesi kapsamında incelenen bir davranışın ihlal teşkil edebilmesi
için davranışı gerçekleştiren teşebbüsün ilgili pazarda hâkim durumda olması ve
davranışın bir kötüye kullanma niteliği taşıması gerekmektedir. Kurul, bu iki temel
unsurdan birinin bulunmadığının açıkça gösterilebildiği durumlarda diğer unsura ilişkin
analize yer vermeyebilir.” Bu çerçevede inceleme konusu teşebbüsün iddia olunan
eylemlerine ilişkin tespit ve değerlendirmelere geçmeden önce TÜPRAŞ’ın ilgili pazarda
hakim durumda bulunup bulunmadığı incelenmiştir.
I.3.1. TÜPRAŞ’ın Hakim Durumuna İlişkin Tespitler
(13) 4054 sayılı Kanun’un 3. maddesinde hakim durum, “belirli bir piyasadaki bir veya birden
fazla teşebbüsün, rakipleri ve müşterilerinden bağımsız hareket ederek fiyat, arz, üretim ve
dağıtım miktarı gibi ekonomik parametreleri belirleyebilme gücü” şeklinde
tanımlanmaktadır.
(14) Hakim Durum Kılavuzu’nda hakim durumun tespitine yönelik olarak üç kriter
getirilmektedir. Bunlar; incelenen teşebbüsün ve rakiplerinin ilgili pazardaki konumu,
pazara giriş ve pazarda büyüme engelleri, alıcıların gücü olarak sıralanmaktadır.
14-28/567-248
3/5

(15) İncelenen teşebbüsün ve rakiplerinin ilgili pazardaki konumuyla ilgili olarak en önemli kriter
pazar payıdır. Anılan Kılavuz’un 12. paragrafında; “... %40’ın altında pazar payına sahip
olan teşebbüslerin hâkim durumda olması ihtimalinin düşük olduğu kabul edilmekte, bu
düzeyin üzerindeki pazar payına sahip olan teşebbüsler bakımından ise daha detaylı bir
incelemeye gidilmektedir.” Bu çerçevede aşağıdaki tabloda pazara ve incelenen
teşebbüsün pazar payına ilişkin bilgilere yer verilmiştir:
Tablo:1 Türkiye Kükürt Üretimi ve Toptan Satışı Pazarı
Miktar (mton) Pazar Payı (%) Değer (TL) Pazar Payı (%)

2011
Tüpraş (…..) (…..) (…..) (…..)
İthalat 161.192 (…..) 48.711.566 (…..)
Toplam (…..) 100 (…..) 100

2012
Tüpraş (…..) (…..) (…..) (…..)
İthalat 151.277 (…..) 48.782.855 (…..)
Toplam (…..) 100 (…..) 100

2013
Tüpraş (…..) (…..) (…..) (…..)
İthalat 135.522 (…..) 30.232.267 (…..)
Toplam (…..) 100 (…..) 100
(16) Görüldüğü üzere, TÜPRAŞ’ın miktar bazlı pazar payı istikrarlı bir şekilde (…..) ile (…..)
seviyelerinde, satış değeri bazında pazar payı (…..) ile (…..) seviyelerinde yıllara göre
değişmektedir. Bu bakımdan yukarıdaki tabloda yer alan bulgular, konu hakkında daha
detaylı inceleme yapılmasını gerektirmiştir.
(17) Dosyada kapsamında yer alan bilgilerden; ülkemizde işletilebilir tek doğal kükürt yatağının
Isparta Keçiborlu’da olduğu, ancak bu işletmenin 1995 yılında kapatıldığı ve Türkiye’de
kükürt üretiminin yalnızca TÜPRAŞ tarafından yapıldığı anlaşılmaktadır. TÜPRAŞ söz
konusu yıllarda tüm satışlarını ihraç kayıtlı ve yurt içi satışlar olmak üzere yurt içindeki
teşebbüslere yapmıştır. Bahse konu yıllardaki ürün satış miktarları göz önüne alındığında
talebin durağan olduğu görülmektedir. Kükürt üretimi ve toptan satışı pazarı bu haliyle
statik bir görünüm arz etmektedir.
(18) İnceleme sürecinde teşebbüslerden elde edilen bilgilere göre, kükürt ithalatının önünde
önemli engeller bulunmamaktadır. Tablo 1’den de görüleceği üzere pazarın büyük
bölümünü ithalat oluşturmaktadır. Bunun başlıca sebepleri kükürt piyasasının uluslararası
bir piyasa olması, Rusya, Kazakistan, Körfez ülkelerinde bulunan rafinerilerden kolaylıkla
ithalat yapılabilmesidir. Bununla birlikte, hâkim durumun tespitinde pazar payı önemli bir
gösterge olmakla birlikte, pazarın özelliklerine göre kapasite kullanım değerleri de önem
arz edebilmektedir. TÜPRAŞ’ın yıllık kükürt üretim kapasitesinin (…..) ton olduğu göz
önüne alındığında, TÜPRAŞ’ın kapasitesinin talebin karşılanması noktasında yetersiz
kaldığı gözlemlenmektedir. TÜPRAŞ tarafından gönderilen bilgilerde de, bahse konu
ürünün üretilmesinin zorunlu nedenlere dayandığından bahsedilerek, bu üretimin TÜPRAŞ
için tali öneme sahip olduğu belirtilmektedir.
(19) Dosyada yer alan TÜPRAŞ’ın kapasite kullanım oranları ile TÜPRAŞ’ın kapasitesinin
pazardaki talebi karşılama oranına ilişkin bilgiler incelendiğinde, TÜPRAŞ’ın 2011, 2012 ve
2013 yıllarında kükürt üretiminde (…..) ile (…..) arası kapasite ile çalıştığı görülmektedir.
Bununla birlikte söz konusu yıllardaki toplam talebi karşılama oranının (…..) civarında
olduğu görülmektedir. Bir yan ürün olarak üretilen kükürdün miktarı TÜPRAŞ rafinerilerinin
çalışma kapasitelerine bağlıdır. TÜPRAŞ ise rafinasyon işlemlerini ana faaliyet konusu
olan petrol ürünleri üretimine göre ayarlamakta; kükürt bu ürünlerin üretim miktarına bağlı
bir yan ürün olarak ayrışmaktadır. Ayrıca, depolanmasının maliyetli bir ürün olması, yanıcı
olması üretilen kükürdün hızlı bir şekilde elden çıkarılmasını zorunlu kılmaktadır. Bütün bu
faktörler göz önüne alındığında, TÜPRAŞ’ın ilgili ürün pazarında tek üretici olmakla birlikte,
kükürdün ticaretinde sınırlı bir etkiye ve yere sahip olduğu değerlendirilmektedir.


14-28/567-248
4/5

(20) Öte yandan ilgili pazarda bulunan alıcılar incelendiğinde, en büyük alıcı konumunda
bulunan BAGFAŞ’ın son üç yılda TÜPRAŞ’tan ürün tedarik etmediği görülmektedir.
Türkiye’nin en büyük kükürt tüketicisi olan BAGFAŞ’ın yıllara göre kükürt tüketim miktarı
ve TÜPRAŞ’ın üretimine karşılık gelen oranları aşağıda sunulmuştur:
Tablo 2: BAGFAŞ’ın tüketimi ve TÜPRAŞ’ın karşılama oranları
BAGFAŞ’ın
Tüketimi (mton)
TÜPRAŞ’ın
Üretimi (mton)
BAGFAŞ’ın
Tüketimi/
TÜPRAŞ’ın Üretimi
Toplam
Kükürt Talebi
(mton)
BAGFAŞ’ın
Tüketiminin Toplam
Talebe Oranı
2011 (…..) (…..) (…..) 283.777 (…..)
2012 (…..) (…..) (…..) 288.198 (…..)
2013 (…..) (…..) (…..) 277.169 (…..)
(21) Tablo 2’de görüldüğü üzere, bazı yıllar BAGFAŞ’ın kükürt talebi TÜPRAŞ’ın üretiminin
üzerindedir. BAGFAŞ 2011 yılında TÜPRAŞ’ın üretim kapasitesinin üzerinde alım
yapmıştır. İlgili pazardaki BAGFAŞ’ın kükürt tüketimindeki payı ise yıllara göre (…..) ile
(…..) arasında değişmektedir. Bu bağlamda, pazarda yüksek miktarda alım yapabilen
güçlü alıcıların mevcut olduğu anlaşılmaktadır.
(22) Yukarıda yer verilen tüm bu değerlendirmeler çerçevesinde; ithalat imkanlarının geniş
olması, olası bir fiyat artışında alıcıların ithalata yönelebilmesi, TÜPRAŞ’ın kapasitesinin
pazarın ihtiyaçlarını karşılayabilecek düzeyde olmaması nedeniyle, TÜPRAŞ’ın kükürt
üretimi ve toptan satışı pazarında hâkim durumda olmadığı değerlendirilmektedir. Bununla
birlikte, aşağıda TÜPRAŞ’ın fiyatlama politikasına ilişkin tespitlere yer verilmiştir.
I.3.2. TÜPRAŞ’ın Fiyatlama Politikasına İlişkin Tespitler
(23) Önaraştırma kapsamında bilgilerine başvurulan teşebbüslerden elde edilen bilgilere göre;
TÜPRAŞ, kükürt fiyatlarını müşterilerinden topladığı aylık talep miktarlarına, rafinerilerin
aylık üretim öngörüsüne, rafineri stok seviyelerine, uluslararası kükürt piyasası raporlarına
göre belirlemektedir. Fiyatlar aylık olarak yurt içi ve ihraç kayıtlı duyurulmaktadır. İhraç
kayıtlı fiyatlar yurt içi satış fiyatının %90’ı olarak belirlenmektedir. Bu durumun sebebi
olarak ise ihraç kayıtlı ürün alan müşterilerin yüksek miktarda ürün alımı yapmaları olarak
gösterilmektedir.
(24) TÜPRAŞ, kükürdün ilgili çevre mevzuatı ve teknik düzenlemelere uygun olarak üretilen
akaryakıtın içerisinden ayrıştırılan ve zorunlu olarak elde edilen bir yan ürün olduğunu
ifade etmiştir. Bununla birlikte kükürdün insan sağlığına zararlı olması ve kükürt tozunun
hava ile karışımının parlayıcı olması nedeniyle depolama koşullarına özel önem verilmesi
gibi nedenlerden ötürü TÜPRAŞ için asıl amacın kükürt stoklarını emniyetli bir şekilde
tutmak olduğunu ve yan ürün olarak üretilen kükürdün ürün bazında maliyetinin
belirlenmesinin olanaklı olmadığını belirtmiştir. Teşebbüsten gönderilen bilgilerde, rafine
ürünler için ürün başına maliyeti hesaplamanın mümkün olmadığı, rafinerinin bir bütün
olarak maliyetinin ve karlılığının ortaya konulabildiği ifade edilmektedir. Bu noktada,
fiyatlama ile maliyet arasında bir ilişki olmadığı öne sürülmektedir.
(25) Bu çerçevede, başvuruda yer alan ve TÜPRAŞ’ın kükürt talebinin yüksek olduğu aylarda
aşırı fiyatlama yaparak hakim durumunu kötüye kullandığına ilişkin iddiaların
incelenmesine yönelik olarak sağlıklı bir fiyat maliyet analizinin yapılmasının mümkün
olmadığı, bununla birlikte ithalat ve TÜPRAŞ fiyatlarını karşılaştırılmak suretiyle bir sonuca
ulaşılabileceği değerlendirilmektedir.
(26) Dosyada yer alan 2011, 2012 ve 2013 yıllarında aylara göre TÜPRAŞ’ın yurt içi kükürt
satış fiyatı ve BAGFAŞ’ın aynı tarihlerde ithal ettiği kükürt fiyatlarına ilişkin veriler
incelendiğinde, TÜPRAŞ fiyatlarının neredeyse sürekli olarak ithalat fiyatlarından düşük
seyrettiği, bunun yanında TÜPRAŞ tarafından belirlenen fiyatların ithalat fiyatlarıyla genel
itibarıyla uyumlu bir şekilde değiştiği göze çarpmaktadır. Aşırı fiyat uygulaması için aranan
şartlardan birisi piyasadaki referans fiyatlardan önemli derecede fazla fiyatlandırma
uygulamasıdır. TÜPRAŞ’ın belirlediği kükürt satış fiyatları için böyle bir fiyatlandırma
uygulamasının olmadığı görülmektedir.
14-28/567-248
5/5

(27) Öte yandan şikayette belirtilen bir diğer husus ise, TÜPRAŞ’ın talebin düşük olduğu
dönemlerde fiyatları maliyetinin altına düşürmek suretiyle ithalatı engellediği iddiasıdır.
Daha önce de belirtildiği üzere ülkemizde kükürt ithalinin önünde bir yasal engel
bulunmamakta, üstelik kullanılan kükürdün büyük bir kısmı ithal edilmektedir. İthalat
yapabilme gücüne sahip olmayan teşebbüslerden elde edilen bilgilere göre, ithalatın
TÜPRAŞ alımına önemli bir alternatif olduğu, bununla birlikte 1500 ila 2000 tonun altında
alım yapan firmaların kükürt alımını TÜPRAŞ’tan gerçekleştirmek durumunda oldukları
anlaşılmaktadır.
I.4. Değerlendirme
(28) 4054 sayılı Kanun’un 6. maddesinde, “Bir veya birden fazla teşebbüsün ülkenin bütününde
ya da bir bölümünde bir mal veya hizmet piyasasındaki hâkim durumunu tek başına yahut
başkaları ile yapacağı anlaşmalar ya da birlikte davranışlar ile kötüye kullanması”
yasaklanmaktadır. Aynı maddenin ikinci fıkrasında ise, sınırlayıcı olmamak üzere kötüye
kullanım halleri sayılmıştır.
(29) Yukarıda yer verilen tespit ve incelemeler doğrultusunda; şikayetçinin TÜPRAŞ’ın kükürde
talebin yoğun olduğu dönemlerde kükürdü çok yüksek fiyattan sattığı, talebin düşük olduğu
dönemlerde ise fiyatlarını çok düşürerek ürününün ithalatını engellediğine yönelik
iddialarına ilişkin olarak, ithalat imkanlarının geniş olması, olası bir fiyat artışında alıcıların
ithalata yönelebilmesi, TÜPRAŞ’ın kapasitesinin pazarın ihtiyaçlarını karşılayabilecek
düzeyde olmaması nedeniyle, TÜPRAŞ’ın kükürt üretimi ve toptan satışı pazarında hakim
durumda bulunmadığı göz önüne alındığında, ayrıca bir değerlendirme yapılmasına gerek
görülmemiştir. Kaldı ki, yapılan incelemelerde, şikayetçinin bu iddialarını destekleyici
herhangi bir belge veya bulguya da rastlanmamıştır.
J. SONUÇ
(30) Düzenlenen rapora ve incelenen dosya kapsamına göre, 4054 sayılı Kanun’un 41.
maddesi uyarınca şikayetin reddi ile soruşturma açılmamasına OYBİRLİĞİ ile karar
verilmiştir.



Full & Egal Universal Law Academy