(2709 S. K. m. 74) (1111 S. K. Geç. m. 55) (7179 S. K. m. 9, Geç. m. 1) (6328 S. K. m. 21)
SAYI: 2019/6348-S.9574
BAŞVURU NO: 2019/8018
KARAR TARİHİ: 26/07/2019
TAVSİYE KARARI
BAŞVURAN
BAŞVURUYA KONU İDARE: MİLLİ SAVUNMA BAKANLIĞI
BAŞVURUNUN KONUSU: Başvuran hakkında, bakaya kalması nedeniyle verilen kesinleşmiş idari para cezasının, (Mülga) 1111 sayılı Kanunun Geçici 55'inci maddesi uyarınca kaldırılması talebi hakkındadır.
BAŞVURU TARİHİ: 15/04/2019
I. BAŞVURANIN İDDİA VE TALEPLERİ
1.Başvuran, Kurumumuza yaptığı başvurusunda özetle; 1111 sayılı Askerlik Kanununa eklenen
Geçici 55’inci madde kapsamında bedelli askerlik uygulamasından faydalandığını, celp döneminin 2020 yılı Ocak-… olduğunu, hakkında … İlçe İdare Kurulunun … sayılı kararı ile bakaya kalması nedeniyle verilmiş 1.114,00 TL idari para cezası bulunduğunu, bu ceza için vergi dairesince icra işlemlerine başlanıldığını, anılan Kanunun Geçici 55’inci maddesinde, bedelli askerlikten yararlananlarla ilgili kesinleşmiş idari para cezalarının tahsil edilmeyeceğinin düzenlendiğini, bu doğrultuda … Askerlik Şubesine yaptığı başvuruya olumsuz yanıt verildiğini belirterek; söz konusu idari para cezasının kaldırılmasını, talep etmektedir.
II. İDARENİN ŞİKÂYETE İLİŞKİN AÇIKLAMALARI
2. Şikâyet başvurusunun çözüme kavuşturulması amacıyla Milli Savunma Bakanlığından 13/05/2019 tarihli ve S.4189 sayılı yazımız ile bilgi ve belge talep edilmiş olup, yazımıza cevaben anılan İdarenin 11/06/2019 tarihli ve E.333309 sayılı yazısında özetle;
2.1. Başvuranın, bedelli askerlik hizmetinden yararlanmak üzere müracaatı sonrasında Ocak 2020-… celbinde sevke tabi olduğu,
2.2. Hakkında, 01 Ekim 2015 ile 01 Ocak 2017 tarihleri arasında bakaya kalmak suçundan idari para cezası kararı verildiği ve kararın 06 Mart 2017 tarihinde kesinleştiği,
2.3. 1111 sayılı Askerlik Kanununun Geçici 55’inci maddesindeki “ Bu madde hükümlerinden yararlanan yükümlüler hakkında saklı, yoklama kaçağı ve bakayadan dolayı idari ve adli soruşturma ve kovuşturma yapılmaz, başlatılmış olanlar sona erdirilir ve bu suçlara ilişkin kesinleşmiş idari para cezaları tahsil edilmez.” hüküm gereğince, bedelli askerlik uygulamasından yararlananlara ceza işlemi uygulanmadığı, kesinleşmiş ve henüz ödenmemiş cezaların tahsilinden vazgeçildiği,
2.4. Ancak, bedelli askerlik hizmetini tamamlamadığı sürece yükümlülerin bu haklarından vazgeçebileceği için bedelli askerlik işlemlerinin tamamlanmasını müteakip idari para cezasının iptal edildiği, Belirtilmiştir.
3. … Askerlik Şubesinin başvurana verdiği 13/12/2018 tarihli cevabi yazıda özetle; Söz konusu idari para cezasının iptalinin, 1111 sayılı Kanun kapsamında uygulama emrinin 3’üncü bölümünün 2’nci maddesinin (n) bendine göre yapıldığı, buna göre terhis olmadan iptalin mümkün olmadığı bilgisi verildiği tespit edilmiştir.
4. Milli Savunma Bakanlığının “Bedelli Askerlik Uygulaması” konulu 03/08/2018 tarihli genel yazısının;
4.1. “Görev ve Sorumluluklar” başlıklı üçüncü bölümünün 2’nci maddesinin (m), (n) ve (o) bentlerinde:
“(m) Bedelli askerlik hizmetinden yararlanan yükümlüler hakkında saklı, yoklama kaçağı veya bakayadan dolayı idari, adli soruşturma veya kovuşturma yapılmayacak, başlatılmış olanlar sona erdirilecek ve bu suçlara ilişkin kesinleşmiş idari para cezalarından henüz ödeme işlemlerini gerçekleştirmemiş olanların cezaları tahsil edilmeyecektir. Bu kapsamda müracaatı kabul edilenler için;
(1) Başvurusu kabul edilenlerin e-Devlet üzerinden düşümleri yapılarak takipleri durdurulacak,
(2) Hakkında yeni idari para cezası teklifinde bulunulmayacak,
(3) İl/ilçe idare kurullarınca verilen idari para cezası kararları tebliğe gönderilmeyecek,
(4) Haklarında kesinleşmiş idari para cezası olanların bu kararları tahsilat makamına gönderilmeyecek,
(5) Haklarında kesinleşmiş idari para cezası olanlar için suç dosyası hazırlanmayacaktır.
(n) Temel eğitimini tamamlayarak “Yedek” son durumuna getirilen yükümlüler hakkında;
……
(4) Cezası kesinleşenler için ise ilgili vergi daireleri/mal müdürlüklerine yükümlünün bedelli askerlikten faydalanması nedeniyle ilgili kanun gereği ceza tahsilinin yapılmayacağı EK-B LAHİKA-7 yazı ile bildirilecektir.
(o) Kapsam dışına çıkarılan yükümlülerin adli ve idari para cezası işlemleri kaldığı yerden devam edecektir.”,
4.2. “Kapsam Dışına Çıkarılacak Haller” başlıklı beşinci bölümünde;
“Bedelli askerlik için başvuran yükümlülerden;
……
3. Sevke tabi olduğu celp döneminin son gününe kadar geçerli mazereti olmaksızın celbe icabet etmeyenler veya sevk evrakını aldığı halde sevke tabi olduğu celp döneminin son gününe kadar katılış yapmayanlar,
4. Temel askerlik eğitimine katıldıktan sonra mazereti olmaksızın planlanan celp takviminin sonuna kadar temel eğitim süresini tamamlamayanlar,
5. Ödemesini yaptığı halde temel askerlik eğitimini yapmadan kendi isteği ile bu haktan faydalanmaktan vazgeçenler”, Şeklinde olduğu tespit edilmiştir.
III. İLGİLİ MEVZUAT
5. 1982 Anayasasının “Dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkı” başlıklı 74’üncü maddesi: “Herkes, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkına sahiptir. Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına bağlı olarak kurulan Kamu Denetçiliği Kurumu idarenin işleyişiyle ilgili şikâyetleri inceler.”,
6. (Mülga) 1111 sayılı Askerlik Kanununun Geçici 55’inci maddesi: “Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihte her ne sebeple olursa olsun henüz fiilî askerlik hizmetine başlamamış ve 1 Ocak 1994 tarihinden (bu tarih dâhil) önce doğan 1076 sayılı Kanun ile bu Kanuna tabi yükümlüler; istekleri hâlinde, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üç ay içinde askerlik şubelerine veya yurt dışı temsilciliklerine başvurmaları, 15.000 Türk lirası veya Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası döviz satış kuruna göre ödeme tarihindeki karşılığı kadar konvertibl yabancı ülke parasını defaten ödemeleri ve 21 gün temel askerlik eğitimini yerine getirmeleri şartıyla askerlik hizmetini yerine getirmiş sayılırlar.
………
Bu madde hükümlerinden yararlanan yükümlüler hakkında saklı, yoklama kaçağı ve bakayadan dolayı idari ve adli soruşturma ve kovuşturma yapılmaz, başlatılmış olanlar sona erdirilir ve bu suçlara ilişkin kesinleşmiş idari para cezaları tahsil edilmez.
Bedelin ödenmesi ve uygulamaya ilişkin usul ve esaslar Millî Savunma Bakanlığınca belirlenir.”,
7. 7179 sayılı Askeralma Kanununun;
7.1. “Bedelli askerlik” başlıklı 9’uncu maddesi: “ (1) İstekli olanlardan Türk SilahlıKuvvetlerinin ihtiyacı dikkate alınarak Bakanlıkça belirlenecek sayıda yükümlü, 240.000 gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımı sonucu bulunacak bedel tutarını silahaltına alınmadan önce Bakanlıkça belirlenecek sürede peşin ödemeleri ve bir aylık temel askerlik eğitimini tamamlamaları hâlinde askerlik hizmetini yerine getirmiş sayılırlar.
…..
(5) Bu madde kapsamında sevke tabi olanlardan katılmayarak bakaya kalanlar ile aynı celpte sevke tabi tutulan emsallerinin terhise hak kazanacağı tarihe kadar katılmayanlar kapsam dışına çıkarılarak bu kişilere erbaş ve er statüsünde askerlik hizmetleri tamamlattırılır. Kapsam dışına çıkartılanlara talepleri hâlinde geri ödeme yapılır.”,
7.2. “Geçiş hükümleri” başlıklı Geçici 1’inci maddesi: “…(6) Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte askerlik hizmet süresini tamamlayanlar ile hâlen muvazzaflık hizmetini yerine getirenler hakkında mülga 1111 sayılı Kanun gereğince verilen idari para cezalarından ödenmemiş olanların tahsilinden vazgeçilir.
(7) Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren altı ay içerisinde muvazzaflık hizmetine başlayanlar hakkında mülga 1111 sayılı Kanun ile 24 üncü madde gereğince verilen idari para cezalarından askere sevk tarihi itibarıyla ödenmemiş olanların tahsilinden vazgeçilir.”, Şeklindedir.
IV. KAMU DENETÇİSİ YAHYA AKMAN’IN KAMU BAŞDENETÇİSİNE ÖNERİSİ
8. Kamu Denetçisi tarafından yapılan inceleme ve araştırma neticesinde hazırlanan Tavsiye Karar Önerisi Kamu Başdenetçisine sunulmuştur.
V. DEĞERLENDİRME VE GEREKÇE
A. Hukuka, Hakkaniyete ve İnsan Haklarına Uygunluk Yönünden Değerlendirme
9. Bir numaralı paragrafta yer verildiği üzere başvuran; … İlçe İdare Kurulunun … sayılı kararı ile hakkında verilmiş olan 1.114,00 TL idari para cezasının, 1111 sayılı Kanunun Geçici 55’inci maddesinde yer alan bedelli askerlikten yararlananlarla ilgili kesinleşmiş idari para cezalarının tahsil edilmeyeceği düzenlemesi kapsamında kaldırılmasını talep etmektedir.
10. 26/07/2018 tarihinde kabul edilen 7146 sayılı Askerlik Kanunu İle Diğer Bazı Kanunlarda ve 663 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 2’nci maddesiyle (Mülga) 1111 sayılı Askerlik Kanununa eklenen Geçici 55’inci maddeyle bedelli askerlik uygulaması getirilmiştir. Buna göre, ilgili hükümde belirtilen şartları taşıyanların belirlenen tutarı ödemeleri ve 21 gün temel askerlik eğitimini yerine getirmeleri durumunda askerlik hizmetini yerine getirmiş sayılacağı düzenlemiştir. Yine anılan maddede, bedelli askerlik hizmetinden yararlanan yükümlüler hakkında saklı, yoklama kaçağı ve bakayadan dolayı idari ve adli soruşturma ve kovuşturma yapılamayacağı, başlatılmış olanların sona erdirileceği ve bu suçlara ilişkin kesinleşmiş idari para cezalarının ise tahsil edilemeyeceği hükme bağlanmıştır. Ayrıca uygulamaya ilişkin usul ve esasların Millî Savunma Bakanlığınca belirleneceği düzenlenmiştir. Bu çerçevede, Milli Savunma Bakanlığı tarafından (4) numaralı paragraf ve alt bentlerinde yer verilen uygulama emrinin yayımlandığı anlaşılmıştır. Öte yandan, 26/6/2019 tarihli ve 30813 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 7179 sayılı Askeralma Kanununun 63’üncü maddesiyle 1111 sayılı Askerlik Kanunu yürürlükten kaldırılarak bundan sonra bedelli askerlik uygulaması sürekli hale getirilmiştir.
11. Bu açıklamalar çerçevesinde, başvuruya konu (Mülga) 1111 sayılı Kanunun Geçici 55’inci maddesine bakıldığında, bedelli askerlik hizmetinin yerine getirilmesinin belirlenen tutarın ödenmesi ve temel eğitimin tamamlanmasıyla yerine getirileceğinin düzenlendiği görülmektedir. Bunun dışında, bedelli askerlik ücretinin yatırılması tek başına askerlik hizmetinin yerine getirildiği anlamına gelmemektedir. Nitekim bedelli askerlik ücreti yatırıldıktan sonra bu haktan vazgeçme yani kapsam dışına çıkma her zaman mümkündür. Bunun aksi yönde mevzuatta da bir hüküm bulunmaktadır. Dolayısıyla, (Mülga) 1111 sayılı Kanunun Geçici 55’inci maddesi kapsamında bedelli askerlik hizmetinden yararlanan başvuranın, her an bu hakkından vazgeçmesi mümkün olduğundan, askerlik hizmetini tamamlamadan hakkında kesinleşmiş idari para cezasının tahsilinden vazgeçilmesi anılan kanun hükmünün amacına aykırı olacağı değerlendirilmektedir.
12. Diğer taraftan, bedelli askerlik hizmetinden faydalananlar farklı tarihlerde sevke tabi tutulduklarından (somut olayda başvuran Ocak 2020 … celbine tabi), askerlik hizmetini yerine getirme süreçleri değişiklik gösterebilmektedir. Bu noktada, kişilerin hangi dönemde askerlik hizmetini yerine getireceklerine ilişkin bir seçim hakkı bulunmamaktadır. Ya da haklarında kesinleşmiş idari para cezası olanlara öncelik tanınmasına yönelik İdarenin bir uygulaması da söz konusu değildir. Bakanlığın (4) numaralı paragrafta yer verilen yazısı uyarınca, idari para cezalarıyla ilgili olarak adli veya idari makamlara terhis işleminden sonra bildirim yapılmaktadır. Bedelli askerlik başvurusu kabul edilip askerlik hizmeti yerine getirilene kadar olan süreçte, hakkında kesinleşmiş idari para cezası bulunanlarla ilgili olarak başka idareler nezdinde başlatılmış işlemlerin durdurulması söz konusu olmamaktadır. Bu da somut olayda olduğu gibi, (Mülga) 1111 sayılı Kanunun Geçici 55’inci maddesiyle getirilen para cezalarının tahsilinden vazgeçilmesi uygulamasından faydalanmak için uzun bir süre beklenilmesi anlamına gelmektedir. Aslında bu durum, yasa koyucu tarafından yükümlüler lehine getirilen uygulamanın amacıyla da bağdaşmamaktadır.
13. Anayasanın 2’nci maddesinde yer alan hukuk devletinin temel ilkelerinden birisi belirliliktir. Belirlilik hukuki güvenliğin bir sonucu olarak; normların öngörülebilir olmasını, bireylerin tüm eylem ve işlemlerinde devlete güven duyabilmesini, devletin de yasal düzenlemelerde bu güven duygusunu zedeleyici yöntemlerden kaçınmasını gerekli kılar. Kısacası, hukuk güvenliği sadece bireylerin devlet faaliyetlerine duyduğu güveni değil, aynı zamanda yürürlükteki mevzuatın süreceğine duyulan güveni de içerir. Aynı şekilde idareler de uygulamalarında belirlilik ilkesine uygun hareket etmelidir. Böylece kişiler, haklarında gerçekleşebilecek işlemleri öngörerek hareket etme imkanına sahip olacaktır.
14. Somut olay özelinde, kesinleşmiş idari para cezalarının tahsiliyle ilgili sürecin bedelli askerlik hizmeti tamamlanana kadar devam etmesinin hukuki güvenlik ve öngörülebilirlik ilkelerine aykırılık oluşturduğu çok açıktır. Yukarıda da belirtildiği üzere, kişilerin geleceği öngörebilmeleri ve her türlü faaliyetlerini buna göre planlayıp yürütmeleri hukuki güvenlik ve öngörülebilirlik ilkelerinin bir gereğidir. Bu bağlamda, (Mülga) 1111 sayılı Kanunun Geçici 55’inci maddesinin son fıkrası kapsamında uygulamanın nasıl olacağını belirlemeye yetkili olan İdarenin, başvuranın durumunda olanlar için gerekli önlemleri alması bahsedilen ilkelerin bir gereği olarak değerlendirilmektedir. Bu itibarla İdarenin, bedelli askerlik hizmetinden faydalanma yönünde iradesini ortaya koyarak anılan Kanun hükmünden yararlanma hakkı bulunan başvuranla ilgili olarak (her ne kadar bu haktan her an vazgeçmesi mümkün olsa da) terhisi beklemeden harekete geçmesi ve askerlik hizmeti tamamlanana kadar (yani terhis olana kadar) her hangi bir işlem yapılmaması yönünde ilgili idareleri bilgilendirmesi hakkaniyetli bir çözüm olacaktır. Nitekim somut olayda, başvuranın bağlı olduğu askerlik şubesi tarafından, kesinleşen idari para cezasının tahsili amacıyla 23/03/2017 tarihinde vergi dairesine/mal müdürlüğüne yazı yazıldığı, bunun sonucu olarak söz konusu para cezası ödenmediği için tahsilat işlemlerinin terhise kadar devam edeceği göz önüne alındığında, bu çözümün başvuran üzerinde oluşan tedirginliğin giderilmesi yönünde de makul bir çözüm olacağı değerlendirilmektedir.
15. Başvuranın iddiaları, idarenin konu ile ilgili açıklamaları, ilgili mevzuat ve tüm dosya kapsamı birlikte değerlendirildiğinde; hakkında kesinleşmiş idari para cezası bulunan başvuranın, bedelli askerlik kapsamında Ocak 2020 … celbinde askere gideceği göz önüne alındığında, askerlik hizmetini yerini getirip terhis olana kadar söz konusu idari para cezasının tahsiliyle ilgili herhangi bir işlem yapılmaması için ilgili idarelere bilgilendirme yapılmasının daha uygun ve hakkaniyetli bir çözüm olacağı kanaat ve sonucuna varılmıştır.
B. İyi Yönetim İlkeleri Yönünden Değerlendirme
16. İyi yönetim ilkelerine 28/03/2013 tarihli ve 28601 mükerrer sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin “İyi yönetim ilkeleri” başlıklı 6’ncı maddesinde yer verilmiş olup söz konusu ilkeler yönünden yapılan değerlendirme neticesinde; başvuru kapsamında ilgili idareden istenilen bilgi ve belgelerin süresi içinde ve gerekçeli olarak Kurumumuza gönderildiği, ayrıca idarenin başvuranla ilgili işlemlerinde “karara karşı başvuru yollarının gösterilmesi” ilkesine uygun davranmadığı, bu nedenle söz konusu ilkelere uymadığı anlaşılmış olup, idareden bundan böyle bu ilkelere de uyması beklenmektedir.
VI. HAK ARAMA ÖZGÜRLÜĞÜNE İLİŞKİN AÇIKLAMA
17. 6328 sayılı Kanunun 21’inci maddesinin ikinci fıkrası uyarınca, bu Tavsiye Kararının idareye tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içinde idare tarafından herhangi bir eylem ya da işlem tesis edilmezse (varsa) dava açma süresinden kalan süre işlemeye devam edecek olup, Yozgat İdare Mahkemesinde yargı yolu açıktır.
VII. KARAR
Yukarıda açıklanan gerekçelerle BAŞVURUNUN KABULUNE,
(Mülga) 1111 sayılı Askerlik Kanununun Geçici 55’inci maddesi kapsamında bedelli askerlik hizmetinden yararlanan yükümlülerin, haklarındaki kesinleşmiş idari para cezalarıyla ilgili tahsilat makamında başlatılan işlemlere ilişkin, askerlik hizmeti tamamlanıp terhis olana kadar herhangi bir işlem yapılmamasının sağlaması adına idareleri bilgilendirme yönünde işlem tesis etmesi için MİLLİ SAVUNMA BAKANLIĞINA TAVSİYEDE bulunulmasına,
Kararın BAŞVURANA ve MİLLİ SAVUNMA BAKANLIĞINA tebliğine,
6328 sayılı Kanunun 20’nci maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca, MİLLİ SAVUNMA BAKANLIĞINCA bu karar üzerine tesis edilecek işlemin otuz gün içinde Kurumumuza bildirilmesinin zorunlu olduğuna,
Türkiye Cumhuriyeti Kamu Başdenetçisi’nce karar verildi. (¤¤)
Full & Egal Universal Law Academy