Dairesi: 13. Daire
Esas No: 2023/125
Karar No: 2023/278
Karar Tarihi: 23.01.2023
T.C.
D A N I Ş T A Y
ONÜÇÜNCÜ DAİRE
Esas No:2023/125
Karar No:2023/278
TEMYİZ EDEN (DAVALILAR): 1. … Bakanlığı
VEKİLİ : Av. …
2. … Genel Müdürlüğü
VEKİLİ : Av. …
KARŞI TARAF (DAVACI) : … Madencilik Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti.
VEKİLİ : Av. …
İSTEMİN KONUSU : … İdare Mahkemesi'nin … tarih ve E:…, K:… sayılı kararının temyizen incelenerek bozulması istenilmektedir.
YARGILAMA SÜRECİ :
Dava konusu istem: Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü'nce (MAPEG) 25/05/2022 tarihinde gerçekleştirilen Sivas ili hudutlarında bulunan ER:… sayılı IV. Grup maden ruhsatı ihalesinin uygun bulunmamasına ilişkin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Bağlı, İlgili ve İlişkili Kuruluşlar Taşınmaz Komisyonu'nun (Taşınmaz Komisyonu) … tarih ve …sayılı kararının iptali istenilmiştir.
İlk Derece Mahkemesi kararının özeti: … İdare Mahkemesi'nce verilen kararda; davacının istekli olduğu maden ruhsatı ihalesinin uhdesinde kaldığı, yasal yükümlülüklerini yerine getirdiği halde ihaleye onay verilmediği, bunun sebebi olarak Taşınmaz Komisyonu'nca ruhsatlandırılmasının uygun bulunmamasının gösterildiği, Mahkemelerinin ara kararı ile dava konusu işlemin gerekçelerinin sorulduğu, davalı idarelerce sadece dava konusu işlemin Taşınmaz Komisyonu tarafından tesis edildiğinin belirtildiği, kamu yararına yönelik hukuken haklı ve geçerli sayılabilecek başkaca bir sebebin ortaya konulamadığı, idarelerin bireysel ya da düzenleyici işlemler tesis ederken sınırsız bir takdir yetkisine sahip olmadıkları, bu yetkilerini kamu yararına uygun olarak kullanmaları gerektiği, bu işlemlerin hukuka uygunluğunun yargı mercileri tarafından denetlenmesi sırasında idareyi işlem yapmaya iten sebebin de irdeleneceği, idare hukukunda işlemlerin objektif bir sebebe dayanması gerektiği, sebep unsurunun karar alınmadan veya işlem tesis edilmeden önce var olan ve idareyi belirli bir yönde işlem tesis etmeye götüren hukuki veya fiili durum olarak tanımlandığı, davalı idareler tarafından dava konusu Taşınmaz Komisyonu kararı ile davacı şirketin ihale onayının uygun bulunmamasını gerektiren hukuki veya fiili durumun ortaya konulması, başka bir anlatımla, işlemin sebep unsurunun belirlenmesi gerektiği, her ne kadar Taşınmaz Komisyonu'nun takdir yetkisi kapsamında işlem tesis etmeye yetkisi bulunmakta ise de, bu yetkinin kamu yararı gözetilerek kullanılması ve tesis edilen işlemin somut gerekçesinin bulunması gerektiği, Mahkemelerinin uyuşmazlığın çözümlenmesine yönelik ara kararına davalı idareler tarafından verilen cevaplar incelendiğinde, dava konusu Taşınmaz Komisyonu kararının somut ve haklı bir gerekçesi ortaya konulamadığından davacı şirketin ihale onayının uygun bulunmamasına ilişkin dava konusu işlemde sebep unsuru yönünden hukuka uygunluk bulunmadığı sonucuna varılmıştır.
Belirtilen gerekçelerle hukuka aykırı bulunan dava konusu işlemin iptaline karar verilmiştir.
TEMYİZ EDENLERİN İDDİALARI : …Bakanlığı tarafından, dava konusu ihalenin Bakanlık bağlı, ilgili ve ilişkili kuruluşlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını temin etme görevi çerçevesinde Taşınmaz Komisyonu'na verilen görev ve yetkiler dikkate alınarak değerlendirildiği, yeterli rekabetin gerçekleşmemesinin yanı sıra sahanın mahiyeti, teklif miktarı ve teklifin kamu yararına uygun olmaması hususları göz önünde bulundurularak ihale komisyonu kararının uygun bulunmadığı; … Genel Müdürlüğü tarafından, Taşınmaz Komisyonu'nun yetkilerinin 2018/8 sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesi ile belirlendiği, maden ruhsatı ihalelerinde ihale bedelinin taban ihale bedeline yakın bedellerle sonuçlanabildiği gibi, ihalelerin taban ihale bedelinin onlarca kat fazlasıyla da sonuçlandırılabildiği, bunun sahanın konumu ve rezerv bilgileri dikkate alınarak piyasa şartlarına göre belirlendiği, taban ihale bedelinin belirlendiği dönemle ihale işlemlerinin nihayete erdiği dönem arasında geçen sürede dahi ciddi farklılıkların söz konusu olduğu, dava konusu işlemin dayanağı olan Taşınmaz Komisyonu kararının sahanın mahiyeti, teklif miktarı, katılımcı sayısı, piyasa şartları, rekabet koşulları ve verilen tekliflerin kamu yararına uygunluğu göz önünde bulundurularak tesis edildiği, dava konusu işlemde hukuka aykırılık bulunmadığı ileri sürülmektedir.
KARŞI TARAFIN SAVUNMASI : Davacı tarafından, savunma verilmemiştir.
DANIŞTAY TETKİK HÂKİMİ …'NUN DÜŞÜNCESİ : İdari vesayete ilişkin usul ve esasların kanunla düzenlenmesi gerektiğine yönelik Anayasa'nın 127. maddesi dikkate alındığında, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'nın bağlı kuruluşu olan kamu tüzel kişiliğini haiz MAPEG tarafından sonuçlandırılan ihalenin uygun bulunmamasına yönelik Cumhurbaşkanlığı Genelgesi'ne dayalı olarak alınan Taşınmaz Komisyonu kararında yetki unsuru bakımından hukuka uygunluk bulunmadığından, temyiz istemlerinin reddi ile dava konusu işlemin iptali yolundaki İdare Mahkemesi kararının gerekçeli olarak onanması gerektiği düşünülmektedir.
TÜRK MİLLETİ ADINA
Karar veren Danıştay Onüçüncü Dairesi'nce, Tetkik Hâkiminin açıklamaları dinlendikten ve dosyadaki belgeler incelendikten sonra gereği görüşüldü:
İNCELEME VE GEREKÇE:
ESAS YÖNÜNDEN:
MADDİ OLAY:
Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü'nce 25/05/2022 tarihinde Sivas ili hudutlarında bulunan ER:… sayılı IV. Grup maden sahası arama ruhsatı ihalesi gerçekleştirilmiştir.
İhaleye müracaat eden 2 (iki) istekli arasında açık artırma yapılmış, en yüksek bedeli teklif eden davacı şirketin uhdesinde bırakılmak suretiyle ihale sonuçlandırılmıştır.
İhale komisyonunun ihaleyi sonuçlandıran kararı, 2018/8 sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesi uyarınca Taşınmaz Komisyonu'na sunulmuş, Taşınmaz Komisyonu'nun … tarih ve …sayılı kararı ile ihalenin uygun bulunmadığına karar verilmiştir.
İhalenin … tarih ve … sayılı MAPEG işlemiyle iptal edilmesi üzerine bu işlemin dayanağı olarak gösterilen … tarih ve … sayılı Taşınmaz Komisyonu kararının iptali istemiyle bakılan dava açılmıştır.
İLGİLİ MEVZUAT:
3213 sayılı Maden Kanunu'nun "Madencilik faaliyetlerinde izinler" başlıklı 7. maddesinde, ilk müracaat veya ihale yolu ile yapılacak ruhsatlandırmalarda müracaatın yapılacağı alanların diğer kanunlar ile getirilen kısıtlamalar göz önüne alınarak Bakanlıkça ruhsat müracaatına kapatılabileceği, kısıtlama gerekçesi ortadan kalkan alanların ihale yoluyla aramalara açılacağı, bu Kanun dışında madencilik faaliyetleri ile ilgili olarak yapılacak her türlü kısıtlamanın ancak kanunla düzenleneceği; "İlk müracaat ve ruhsatlandırma'' başlıklı 16. maddesinde, I. Grup (b) bendi madenlerde 50 hektarı, II. Grup (a) ve (c) bendi madenlerde 100 hektarı geçmeyecek şekilde doğrudan işletme ruhsatı; II. Grup (b) bendi madenlerde 100 hektarı, III. Grup madenlerde 500 hektarı, IV. Grup madenlerde 2.000 hektarı geçmeyecek şekilde ve tamamı denizlerde verilen III. ve IV. Grup madenlerde 50.000 hektarı geçmeyecek şekilde, V. Grup madenlerde 1.000 hektarı geçmeyecek şekilde arama ruhsatı düzenleneceği, ihale yolu ile hak sağlanan sahaların ihale bedelinin yatırılmasını müteakip iki ay içinde ön inceleme raporu ile arama dönemi faaliyetlerinin yerine getirilebilmesi için gerekli olan mali yeterliliği de içeren maden arama projesinin verilmesi ve ruhsat bedelinin yatırılması hâlinde arama ruhsatı verileceği, ruhsat bedelinin yatırılmaması ve bu belgelerin tamamlanmaması durumunda bu alanların başka bir işleme gerek kalmaksızın ihalelik saha konumuna geleceği kuralına yer verilmiştir.
12/09/2018 tarih ve 30533 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan 2018/8 sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesi'nde, "Kamu kurum ve kuruluşları (belediyeler ve il özel idareleri hariç) ile sermayesinin yüzde ellisinden fazlası kamu kurum ve kuruluşlarına ait şirketler, kendi mülkiyetlerinde veya tasarruflarında bulunan taşınmazlarıyla ilgili olarak; kamu kurum ve kuruluşları, vakıf, dernek veya bunların şirketlerine, gerçek veya tüzel kişilere; satış, kira, irtifak, takas, tahsis, devir ve benzeri her türlü tasarrufa yönelik işlemlerini, bakanlıklar ile bağlı, ilgili ve ilişkili kamu kurum ve kuruluşlarında bakan yardımcısı, diğer kamu kurum ve kuruluşlarında üst yönetici başkanlığında teşkil ettirilen komisyonlar vasıtasıyla yapacaklardır. Söz konusu komisyonlarca izin başvuru ve sonuçları Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekim aylarında Cumhurbaşkanlığına bildirilecektir. ..." düzenlemesi yer almaktadır.
Maden Sahaları İhale Yönetmeliği'nin "İhalenin sonuçlanması" başlıklı 21. maddesinde, ihale komisyonunun, teklif edilen ihale bedelini uygun görmesi hâlinde ihaleyi kazanan ilgiliye, ihale bedelini yatırması için on iş günü, ihaleye birden fazla kişinin katılması hâlinde ikinci ve sonraki teklif sahiplerine beşer iş günü süre vereceği, ihale bedeli yatırma takip çizelgesi sıralamasında kendisinden önceki müracaatçının yükümlülüğünü yerine getirmemesi durumunda, ihale bedelini yatırma sırası gelen müracaatçının teklif ettiği ihale bedelini beş iş günü içinde ilgili yerlere yatırmak zorunda olduğu, ihale bedeli yatırma takip çizelgesinin müracaatçıların takip etmeleri için Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü'nün internet sayfasında yayımlanacağı, müracaatçıya ayrıca tebligat yapılmayacağı, ihaleyi kazananın ve sırası gelenin süresi içerisinde ihale bedelini yatırmasının zorunlu olduğu, aksi hâlde müracaatçının hakkını kaybedeceği ve ihale teminatının irat kaydedileceği, ihaleyi kazananların ihale bedelini yatırıncaya kadar sıralamadaki diğer müracaatçıların ihale teminatlarının iade edilmeyerek bekletileceği, sırası gelen müracaatçının ihale bedelini yatırması hâlinde ihale sürecinin son bulacağı ve sıralamada sonra gelen müracaatçıların ihale teminatlarının iade edileceği, ihale işlemi sonucunda değerlendirme dışı kalan teklif sahiplerinin ihale teminatlarının ihaleden sonra iade edileceği; "İhale işleminin kesinleşmesi" başlıklı 22. maddesinde, ihalenin Genel Müdürlük Makamının onayı ile kesinleşeceği, sahaların ihalesinden elde edilen gelirlerin genel bütçeye gelir kaydedileceği, bu Yönetmelik kapsamındaki iş ve işlemler için ihtiyaç duyulan harcamaların Bakanlık bütçesinden karşılanacağı kuralına yer verilmiştir.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından … tarih ve … sayılı Bakan Olur'u ile Bakan Yardımcısı Başkanlığında, Müsteşar Yardımcısı, Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürü ve Maden ve Petrol İşleri Genel Müdür Yardımcısı'ndan oluşan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Bağlı, İlgili ve İlişkili Kuruluşlar Taşınmaz Komisyonu oluşturulmuş; Taşınmaz Komisyonu'na ihale komisyonunun ihaleyi sonuçlandıran kararlarının uygunluğunu değerlendirme görevi verilmiş; Maden Sahaları İhale Yönetmeliği'nin 22. maddesinde yer verilen ihalenin Genel Müdürlük makamının onayı ile kesinleşeceği kuralı ile uyumlu olarak Taşınmaz Komisyonu'nda Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürü'ne de yer verilmiştir.
HUKUKİ DEĞERLENDİRME:
Maden ruhsatına hak kazananların ihale yöntemiyle belirleneceği kanunla düzenlenmiş; ihale onay süreci hakkında kanunda açık bir düzenlemeye yer verilmemiş; 2018/8 sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesi ile, kamu kurumlarının mülkiyetinde veya tasarruflarında bulunan taşınmazlarla ilgili olarak kamu kurum ve kuruluşlarının satış, kira, irtifak, takas, tahsis, devir ve benzeri her türlü tasarrufa yönelik işlemlerinin bakan yardımcısı başkanlığında teşkil ettirilen komisyonlar vasıtasıyla yerine getirilmesi öngörülmüş; ihale komisyonunca sonuçlandırılan anılan Genelge kapsamdaki ihalelerin uygunluğunu değerlendirme yetkisi Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Olur'u ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Bağlı, İlgili ve İlişkili Kuruluşlar Taşınmaz Komisyonu'na verilmiş; Taşınmaz Komisyonu'nda maden sahası arama ruhsatı ihalelerinin onay makamı olan Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürü'ne de yer verilmiştir.
2018/8 sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesi ile Taşınmaz Komisyonu'na ve Maden Sahaları İhale Yönetmeliği'nin 22. maddesi ile Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürü'ne ihale komisyonu tarafından sonuçlandırılan ihaleleri onaylama ya da onaylamayarak iptal etme konusunda tanınan yetki, ihale işlemlerinin sadece mevzuata uygunluğunu denetlemeye yönelik olmayıp, aynı zamanda ihale konusu işin özelliklerini, benzer işlere ilişkin diğer ihalelerin sonuçlarını ve ihalede oluşan fiyatın piyasa şartlarına uygun olup olmadığını en iyi bilebilecek durumda bulunması nedeniyle ihale yetkilisinin yerindelik denetimi yaparak kamu menfaatini koruması amacına yönelik olup son kez genel bir değerlendirme yapılarak kamu menfaatini kollamak üzere ihale kararlarını uygun bulma veya uygun bulmayarak maden sahalarına ilişkin ihalelerin iptalini sağlama amacı taşımaktadır.
İhale yetkilisi olan Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürü'nün de üyesi olduğu Taşınmaz Komisyonu'nun ihale komisyonunca verilen nihaî kararları uygun bulma veya bulmama konusunda takdir yetkisi bulunmakta olup, bu yetki kullanılırken hukuken geçerli seçenekler arasından tercihte bulunulması ve ihale kararının uygun bulunup bulunmadığına ilişkin olarak mâkûl ve meşrû sebepler dikkate alınarak karar verilmesi gerekmektedir.
Hem hukuka uygunluk hem de yerindelik denetimi yapan Taşınmaz Komisyonu tarafından ihale kararının uygun bulunması veya bulunmamasına yönelik idarî kararın yargısal denetiminin de özellik arz edeceği açıktır. Başka bir anlatımla, Taşınmaz Komisyonu'na ihale komisyonu kararlarını uygun bulma zorunluluğu getirilmemesi nedeniyle yetkinin ihaleyi onaylamama yönünde kullanılması hâlinde, bu yetkinin kamu yararına uygun olarak kullanıldığının ispatı bakımından, Taşınmaz Komisyonu'nca kesin delil niteliği taşıyan belgelere dayanılması zorunluluğu bulunmamaktadır. Bu nedenle, ihaleyi uygun bulmama işleminin idarî davaya konu edilmesi hâlinde davalı idarenin mahkemeye yapacağı açıklamalar ve sunduğu belgeler ile mahkemece re'sen yapılacak araştırma sonucunda elde edilen bulgular, işlemde kamu yararına aykırılık bulunmadığını ortaya koyar nitelikte ise, ihaleyi onaylamama işleminin yargı yerince iptal edilmemesi gerekir.
Dosyanın incelenmesinden, Sivas ilinde bulunan IV. Grup maden sahası arama ruhsatı ihalesinin 25/05/2022 tarihinde gerçekleştirildiği, teklif bedellerini içeren zarfların sunulmasından sonra açık artırma aşamasına geçildiği, ihalenin davacı şirketin uhdesinde bırakıldığı, ihale komisyonunun ihaleyi sonuçlandıran kararının 2018/8 sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesi uyarınca Taşınmaz Komisyonu'na sunulduğu, ihale komisyonu kararının … tarih ve … sayılı Taşınmaz Komisyonu kararı ile uygun bulunmadığı, bu karara dayalı olarak … tarih ve … sayılı MAPEG işlemiyle ihalenin iptal edilmesi üzerine bakılan davanın açıldığı, Mahkemenin 26/10/2022 tarihli ara kararı ile, davalı idarelerden, dava konusu Taşınmaz Komisyonu kararının gerekçeleri sorularak açıklayıcı bilgi ve belgelerin istenildiği anlaşılmaktadır.
Davalı … Genel Müdürlüğü'nün 02/11/2022 tarihli cevabi yazısında, Taşınmaz Komisyonu kararının gerekçesinin, "... Maden sahaları zaman zaman taban ihale bedelleri üzerinden ruhsatlandırılmakla birlikte zaman zaman da taban ihale bedelinin onlarca kat fazlasına ruhsatlandırılabilmektedir. Bu husus büyük ölçüde sahanın konumu ve rezerv bilgileri de dikkate alındığında piyasa şartlarıyla ilişkili olup piyasa şartları ihale taban bedelinin belirlendiği dönem ile ihale işlemlerinin nihayete ereceği dönem arasında geçen sürede dahi ciddi farklılıklar gösterebilmektedir. Dava konusu edilen bu kararlar tesis edilirken; sahanın mahiyeti, teklif miktarı, katılımcı sayısı, piyasa şartları ve rekabet koşullarının dikkate alındığı ve verilen tekliflerin kamu yararına uygun bulunmadığı ..."; şeklinde olduğu belirtilmiş; Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'nın 11/11/2022 tarihli cevabi yazısı ekinde ise, "... Komisyonun devlete gelir getiren taşınmazların hangi şekilde en verimli şekilde kullanılacağı hususunda takdir hakkı bulunmakta olup sahanın mahiyeti, teklif miktarı, katılımcı sayısı, piyasa şartları ve rekabet koşulları dikkate alınarak Komisyonca yapılan değerlendirmeler sonucunda dava konusu teklifin kamu yararına uygun bulunmadığı değerlendirilmiştir. ..." yönünde açıklamalar yapılmıştır.
İdare Mahkemesi'nce, Taşınmaz Komisyonu kararında sebep unsuru yönünden hukuka uygunluk bulunmadığı gerekçesiyle dava konusu işlemin iptaline karar verilmiş ise de; Mahkemenin 26/10/2022 tarihli ara kararı üzerine davalı idareler tarafından gönderilen cevabî yazıların içeriği ile aktarılan mevzuat ve ilkeler birlikte değerlendirildiğinde, ihalede oluşan fiyatın piyasa şartlarına uygun olup olmadığını en iyi bilebilecek durumda bulunan ihale yetkilisinin yerindelik denetimi yaparak kamu menfaatinin korunması amacına yönelik düzenlemeler uyarınca oluşturulan ve ihaleyi kesinleştirme yetkisi uhdesinde bulunan Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürü'nün de yer aldığı Taşınmaz Komisyonu'nun, ihaleye konu maden sahasının daha yüksek bir ihale bedeliyle ruhsatlandırılabileceği, bu nedenle ihale sonucu oluşan bedelin uygun bulunmayarak söz konusu ihale sahasının yeniden taban ihale bedeli belirlenmek suretiyle tekrar ihaleye çıkılması yönündeki değerlendirmesinin, ihale kararının uygun bulunmaması için yeterli bir sebep olarak göz önünde bulundurulabileceği açıktır.
Bu itibarla, ara kararı cevaplarında belirtilen teklifin ve ruhsatlandırma talebinin uygun görülmesi hâlinde kamu zararına neden olunabileceği ve ihaleye konu sahanın, güncel piyasa şartları da dikkate alınarak belirlenecek taban ihale bedeli üzerinden kamu yararına uygun olarak yeniden ruhsatlandırılması gerektiği hususları da göz önünde bulundurularak bir karara varılmasının idarenin bu konuda sahip olduğu takdir yetkisi kapsamında olduğu dikkate alındığında, ihaleyi sonuçlandıran ihale komisyonu kararının belirtilen gerekçelerle uygun bulunmamasına ilişkin dava konusu işlemde hukuka aykırılık bulunmadığından, dava konusu işlemin iptali yönündeki İdare Mahkemesi kararında hukukî isabet görülmemiştir.
KARAR SONUCU :
Açıklanan nedenlerle;
1. Davalıların temyiz isteminin kabulüne;
2. 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu'nun 49. maddesi uyarınca … İdare Mahkemesi'nin … tarih ve E:…, K:… sayılı kararının BOZULMASINA,
3. DAVANIN REDDİNE,
4. Ayrıntısı aşağıda gösterilen …-TL ilk derece yargılama giderinin davacı üzerinde bırakılmasına,
5. Kullanılmayan …-TL ilk derece aşamasındaki yürütmeyi durdurma harcının istemi hâlinde davacıya iadesine,
6. Davalı idareler harçtan muaf kurumlar arasında yer aldığından, 492 sayılı Harçlar Kanunu'nun 13/j maddesi uyarınca temyiz aşamasında tahsil edilmeyen toplam …-TL harcın davacıdan tahsil edilerek Hazine'ye irat kaydedilmesine, gereği için Mahkemece ilgili vergi dairesine müzekkere yazılmasına,
7. Toplam …-TL temyiz yargılama gideri ile Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi uyarınca …-TL vekâlet ücretinin davacıdan alınarak davalı idarelere verilmesine,
8. Posta giderleri avansından artan tutarın taraflara iadesine,
9. Dosyanın anılan Mahkeme'ye gönderilmesine,
10. 2577 sayılı Kanun'un 20/A maddesinin ikinci fıkrasının (i) bendi uyarınca kesin olarak (karar düzeltme yolu kapalı olmak üzere), 23/01/2023 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.