Anayasa Mahkemesi Numara 6/1985 Dava No 9/1985 Karar Tarihi 25.04.1985
Numara: 6/1985
Dava No: 9/1985
Taraflar: Münüre Nihal Mehmet ile Taşay Ltd.
Konu: 17/81 sayılı Kira (Denetim) Yasasının 6. maddesinin mahkemece saptanan yeni kiranın istida tarihinden başlamasını öngörmesinin Anayasaya aykırılığı iddiası
Mahkeme: A/M
Karar Tarihi: 25.04.1985

-D.9/85 Anayasa Mahkemesi 6/85
Anayasa Mahkemesi Olarak Oturum Yapan
Yüksek Mahkeme Huzurunda.
Mahkeme Heyeti: Şakir Sıdkı İlkay, Başkan, Salih S. Dayıoğlu,
N. Ergin Salâhi, Niyazi F. Korkut, Aziz Altay.
Anayasa 114.maddesi hakkında.

Lefkoşa Ka-za Mahkemesi tarafından 276/82 sayılı Genel istidada (Müstedi: Münüre Nihal Mehmet ile Müstedaaleyh: Taşay Ltd. Arasında) sunulan konu.

Müstedi namına: Talat Kürşat.
Müstedaaleyh namına: Osman Ertekün.
Amicus Curiae olarak: Başsavcı Yardımcısı Akın Sai-t.


-----------
K A R A R
KONU:
17/81 sayılı Kira (Denetim) Yasasının 6. maddesinin mahkemece saptanan yeni kiranın istida tarihinden başlamasını öngörmesinin Anayasanın 1, 4, 5, 6, 7, 36, 38 ve 61. maddelerine aykırı olup olmadığı.

I. OLAY:
Müstedi, L-efkoşa'da Mehmet Akif Caddesindeki 75A ve B'de kâin olup kendisinin mal sahibi ve müstedaaleyhin de müsteciri olduğu dükkânın makul kirasının saptanması için Lefkoşa Kaza Mahkemesine bir genel istida dosyaladı.

Genel istida, duruşma için, kaza mahkemesi -huzuruna gittiğinde müstedaaleyh 17/81 sayılı Kira (Denetim) Yasasının 6. maddesinin makul kiranın istida tarihinden başlamasını öngörmesinin Anayasanın 1, 4, 5, 6, 7, 36, 38 ve 61. maddelerine aykırı olduğunu ileri sürdü. Mahkeme de ileri sürülen Anayasa-ya aykırılık konusunun taraflar arasındaki ihtilâfı karara bağlamada etkili olabileceği kanaatına vardı ve konuyu karara bağlanmak üzere Yüksek Mahkemeye, Anayasa Mahkemesi olarak, sundu ve Anayasa Mahkemesinin kararına değin istidanın duruşmasını durdurdu-.

II. İDDİANIN GEREKÇESİ:
Müstedaaleyhin iddiasının gerekçesi özetle şöyledir:
17/81 sayılı Yasa 48/83 sayılı Yasa ile tadil edilmiştir. Müstedinin kira tesbiti için yaptığı istida ise daha önce yapıldığı cihetle 48/83 sayılı Yasa ile yapılan tadilât bu- istidaya, mevcut içtihat kararları ışığında, şamil değildir.

Yasanın 6. maddesi uyarınca tespit edilen yeni kira, mahkemelerce yapılan tefsire göre, istida tarihinden itibaren başlar. Bu Anayasanın 1, 5 ve 7. maddelerine aykırıdır.

Kiranın istida ta-rihinden başlaması 1. maddenin öngördüğü hukukun üstünlüğü ve sosyal adalet ilkelerine ters düşer çünkü bir yasal kiracı sona eren mukavelenin öngördüğü kira ile mecurda oturmaya devam etme hakkına sahiptir. Bu kira miktarı ise anlaşma veya mahkeme kararı- ile değişebilir. Mahkeme kararı ile değiştiğinde de değiştiği tarihten itibaren yürürlük kazanması gerekir ki hukuk üstünlüğü ve sosyal adalet ilkesine ters düşülmüş olmasın.

Yasanın 6. maddesi 1. maddeye ters düştüğü oranda ve aynı nedenlerle 5. madde-sine de aykırıdır.

Tespit edilen yeni kiranın istida tarihinden ödenmesini öngördüğü nisbette 6. madde, 48/83 sayılı Yasanın getirdiği değişiklik ışığında, Anayasanın 7. maddesine de aykırıdır. 48/83 sayılı Yasa uyarınca tespit edilen kiranın karar tari-hinden ödenmesi gerekir. Böylelikle 48/83 sayılı tadilâttan önce mahkemeye müracaat edenlerle ondan sonra müracaat edenler arasında keyfi bir ayırım yapılmıştır. AM 14/84'deki karar sadece o havaledeki tarafları bağlar.

Müstedinin iddiasının gerekçesi ö-zetle şöyledir:
AM 14/84'de verilen karar ve kararın üzerine dayandırılan gerekçeler doğrudur.

3. Amicus Curiae olarak bulunan Başsavcı Yardımcısının görüşleri özetle şöyledir:
AM 14/84'deki karar ışığında konu Yasa kuralının Anayasaya herhangi bir ayk-ırılığı yoktur.

III. İLGİLİ YASA METİNLERİ:
17/81 sayılı Yasanın 6. maddesi şöyledir:
"Bu Yasanın yürürlüğe girdiği tarihten önce veya sonra sözleşmesi sona ermiş veya erdirilmiş taşınmaz malların kiraları taraflar arasında yeniden saptanabilir.

Anc-ak;
Taraflar arasında kiranın saptanması konusunda anlaşma sağlanamadığı takdirde, tarafların mahkemeye ihbarlı istida yolu ile başvurma ve yeni kirayı mahkemenin saptamasını isteme hakları vardır.
Mahkeme, yapılan müracaat ışığında;
Taşınmaz malın yapılış- tarihini, bu tarihteki maliyetini, kullanılan malzeme türünü, bulunduğu yeri, şehir merkezine olan uzaklık ve yakınlığını, binanın kullanıma uygunluk durumunu;
Kiracı ile kiralayanın malî durumlarını;
Taşınmaz maldan ilk gelir ve menfaat temin edildiği ta-rih esas alınarak mahkemeye müracaat tarihine kadar elde edilen gelir ve menfaatlerle vergi ve onarım masraflarının miktarını;
Benzeri civar taşınmaz malların bu Yasa amaç ve kuralları ışığında normal kira durumunu
dikkate alarak sosyal adalete uygun yeni- makûl kirayı saptar.
(3)Bu ve 15. madde amaçları bakımından, 'mahkeme' istida konusu miktara bakılmaksızın istidaya bakan herhangi bir yargıcı anlatır.






48/83 sayılı değişiklik yasası ile eklenen (4). fıkra şöyledir:
(4)Mahkemenin, yukarıdak-i (2).fıkra kuralları çerçevesinde saptadığı yeni kira, karar tarihinden başlayarak geçerlilik kazanır."


IV. İLGİLİ ANAYASA METİNLERİ:
"Madde 1.
Kıbrıs Türk Federe Devleti, demokrasi, sosyal adalet ve hukukun üstünlüğü ilkelerine dayanan lâik bir -cumhuriyettir."

"Madde 4.
Yasalar, Anayasaya aykırı olamaz.
Anayasa kuralları, yasama, yürütme ve yargı organlarını, devlet yönetimi makamlarını ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır."

"Madde 5.
Her Türk yurttaşı, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, -devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve özgürlüklere sahiptir.
Devlet, kişinin temel hak ve özgürlüklerini, kişi huzuru, sosyal adalet ve hukuk devleti ilkeleriyle bağdaşamayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal bütün engelleri kaldırır; insan-ın maddî ve manevî varlığının gelişmesi için gerekli koşulları hazırlar."

"Madde 6.
Temel hak ve özgürlükler, özüne dokunmadan, kamu yararı, kamu düzeni, genel ahlâk, sosyal adalet, ulusal güvenlik, genel sağlık ve kişilerin can ve mal güvenliğini sağl-amak gibi nedenlerle ancak yasalarla kısıtlanabilir."

"Madde 7.
Her Türk yurttaşı, hiçbir ayırım gözetilmeksizin, yasa önünde eşittir.
Hiçbir kişi, aile, zümre veya sınıfa ayrıcalık tanınamaz."

"Madde 36.
Herkes, sözleşme hukukunun genel ilk-elerince konan koşullar, kısıntılar, sınırlandırmalar ve yürürlükteki yasalara uymak kaydıyle, serbestçe sözleşme yapma hakkına sahiptir. Ekonomik bakımdan güçlü kişilerin diğer kişileri istismarı yasa ile önlenir.

Sözleşmelerden doğan hak ve yükümlülükl-er kamu yararı, kamu düzeni, sosyal adalet ve ulusal güvenlik gibi nedenlerle yasa ile düzenlenebilir ve kısıtlanabilir."

"Madde 38.
Ekonomik ve sosyal hayat, adalete, tam çalışma ilkesine ve her Türk yurttaşı için insanlık onuruna yaraşır bir yaşam düze-yi sağlanması amacına göre düzenlenir.
Ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmayı demokratik yollarla gerçekleştirmek; bu amaçla, ulusal tasarrufu artırmak, yatırımları toplum yararının gerektirdiği önceliklere yöneltmek ve kalkınma plânlarını yapmak Devleti-n ödevidir."

"Madde 61.
Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere, malî gücüne göre, vergi ödemekle yükümlüdür.
Vergi, resim ve harçlar ve benzeri malî yükümler ancak yasa ile konulur.
Yasanın belli ettiği yukarı ve aşağı hadler içinde kalmak, ölçü ve il-kelere uygun olmak koşuluyle, vergi, resim ve harçların muafiyet ve istisnalarıyle oran ve hadlerine, ilişkin kurallarda değişiklik yapmaya Bakanlar Kurulu yetkili kılınabilir.
Geriye yürüryen malî yükümlülükler konulamaz."


V. İNCELEME:
Konu görüşüldü v-e gereği düşünüldü.

17/81 sayılı Yasanın 6. maddesi uyarınca Mahkeme tarafından saptanan yeni kira, Yargıtay'ın bu mesele ile ilgili yapmış olduğu tefsire uygun olarak, istida tarihinden ödenmekte idi. Sonradan 48/83 sayılı Yasa ile bu maddeye yeni bir -4. fıkra eklendi ve Mahkemece tespit edilen yeni kiranın karar tarihinden başlayarak geçerlilik kazanması öngörüldü. Yüksek Mahkeme, Anayasa Mahkemesi olarak, AM 14/84'de, 1 Mart 1985 tarihinde, oybirliği ile verdiği kararda maddeye eklenen bu fıkrayı Ana-yasaya aykırı buldu. Yüksek Mahkeme kararında şöyle demiştir:


"Bir davanın veya istidanın ileri gidebilmesi için açıldığı veya dosyalandığı tarihte bir dava veya istida sebebi içermesi gerektiği hukukumuzun temel kaidelerinden biridir. Diğer bir deyi-mle davacı veya müstedinin, davanın açıldığı veya istidanın dosyalandığı tarihte onun için çare aradığı bir hakkı mevcut olması gerekir. Kira artışı için yapılan bir genel istidada da artışı isteyen mal sahibinin istida tarihinde böyle bir artışa hakkı ol-ması gerekir. İstida tarihinde böyle bir hakka sahip ise istidasında muvaffak olur, sahip değilse muvaffak olmaz.

Söylenenlerden anlaşılacağı gibi bir mal sahibinin kira artışı için karar istihsal edebilmesi istida tarihinde böyle bir artışa hakkı olma-sına bağlıdır. Buna rağmen mahkeme kendisine artışı, konu yasa kuralı uyarınca, hakkının mevcut olduğu istida tarihinden değil de kararın verildiği tarihten itibaren verebilecektir. Bunun bu şekilde olmasını öngörmekte olan Kira Denetim Yasasının 6. madd-esinin (4). fıkrasının ilkin Anayasanın 1. maddesine ters düşüp düşmediğinin incelenmesi gerekir.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Konu yasa kuralı bir mal sahibinin istida tarihinde kira artışına hakkı olmasına rağmen bu hakkını o- tarihten itibaren değil de ilerideki bir tarihten itibaren almasını öngörmektedir. Diğer bir deyimle mal sahibinin, hakkı olmasına rağmen, istida tarihi ile karar tarihi arasındaki ve uzun olması muhtemel olan süre için hakkını almaması demektir. Bunun -ise sosyal adalet, hukukun üstünlüğü veya hukuk devleti kavramları ile bağdaştığı söylenemez. Bu nedenle konu Yasa kuralı Anayasanın 1. maddesine aykırıdır."


Yukarıdaki iktibasta belirtilen görüşleri halen ve aynen benimsemekteyiz ve kanımızca Yasanın -6. maddesinin, eski şekli ile, Anayasanın 1. maddesine aykırılığı yoktur.

Müstedaaleyh, konu Yasa kuralının Anayasanın 1. maddesine aykırı olduğu oranda ve aynı nedenlerle Anayasanın 5. maddesine de aykırı olduğunu ileri sürmüştür. Konu kuralın yukarı-da belirttiğimiz gibi Anayasanın 1. maddesine aykırılığı yoktur. Bu böyle olduğuna göre müstedaaleyhin iddiası geçerli bir gerekçeden yoksundur.

Konu Yasa kuralının Anayasanın eşitlik ilkesini öngören 7. maddesine de aykırı olduğu ileri sürülmüşse de bu- maddeye bir aykırılık olduğu hususunda ikna edilmedik.

Yapılan havalede konu Yasa kuralının Anayasanın 4, 6, 36, 38 ve 61. maddelerine de aykırı olup olmadığı sorulmuş ise de havalenin duruşmasında bu maddelere herhangi bir aykırılık ileri sürülmemiştir-. Bu nedenle bu maddelere aykırılık mevcut olmadığına karar verilmesi gerekir.

Sonuç:
Sonuç olarak 17/81 sayılı Kira (Denetim) Yasasının 6. maddesinin mahkemece saptanan yeni kiranın istida tarihinden başlamasını öngörmesinin Anayasanın 1, 4, 5, 6, 7, 3-6, 38 veya 61. maddelerine aykırı olmadığına, oybirliği ile, karar verilir.




(Şakir Sıdkı İlkay) (Salih S. Dayıoğlu)
Başkan Yargıç



(N. Ergin Salâhi) (Niyazi F. Korkut) (Aziz Altay)
Yargıç Yarg-ıç Yargıç


25 Nisan 1985



-


5



-


Full & Egal Universal Law Academy