Anayasa Mahkemesi Numara 6/1980 Dava No 6/1980 Karar Tarihi 31.03.1980
Numara: 6/1980
Dava No: 6/1980
Taraflar: KTFD Başkanı ile KTFD Meclisi
Konu: Yasama ve Yürütme Organlarındaki Görevlilerin Mal Bildirm Yasasının 3 ve 8. Maddelerinin Anaysaya uygun olup olmadığı konusunda görüş istemi
Mahkeme: A/M
Karar Tarihi: 31.03.1980

-D.6/80 Anayasa Mahkemesi 6/80
Anayasa Mahkemesi olarak oturum yapan
Yüksek Mahkeme Huzurunda.
Mahkeme Heyeti: Ülfet Emin, Başkan, Salih S. Dayıoğlu,
N. Ergin Salâhi, Niyazi F. Korkut, Aziz Altay.
K.T.F.D. Anayasasının 112. maddesi gereğince.

-"Yasama ve Yürütme Organlarındaki Görevlilerin Mal Bildirim Yasası"nın 3 ve 8. maddelerinin Anayasaya uygun olup olmadığı konusunda Kıbrıs Türk Federe Devleti Başkanı'nın görüş istemi.

Kıbrıs Türk Federe Devleti Başkanı namına: Başsavcı Zaim M. Necatigil.-
Kıbrıs Türk Federe Meclisi namına: Ümit S. Onan.

--------------
GÖRÜŞ BİLDİRİSİ
Devlet Başkanı tarafından sunulmuş olan konu Yüksek Mahkeme tarafından Anayasa Mahkemesi olarak incelenmiş olup Mahkemenin konu hakkındaki görüşü aşağıdadır:

K.T.F.D. Anay-asasının 11. maddesi özel hayatın gizliliği ilkesini içermektedir. Bu maddeye göre özel hayatın gizliliğine dokunulamaz, adli kovuşturmanın gerektirdiği istisnalar saklıdır. K.T.F.D. Anayasasının 11. maddesi Türkiye cumhuriyeti Anayasasının 15. maddesini-n tıpatıp aynıdır. T.C. Anayasasının 15. maddesinin gerekçesi şu şekilde özetlenmiştir:
"Özel hayatın dokunulmazlığı esası, bir şahsın bedeninin tamamlılığına dokunmamak, mevcut hürriyetini engellememek kaidesi yanında o şahsın maddi ve manevi alanda tem-adisi demek olan hususi hayatının, aile hayatının, üstünün ve evraklarının da dokunulmazlığını ifade eder."


Karı kocanın mali durumlarının şahsi gizlilikleri olduğuna kuşku yoktur. Bu durumda karı kocanın mali durumlarının açığa vurulmasını öngören bir- yasa maddesi, özel hayatın gizliliğini ilgilendirir. Anayasanın 11. maddesi özel hayatın gizliliğine dokunulamadığını öngördükten sonra sadece adli kovuşturmanın gerektirdiği istisnaları saklı tutmuştur. Ancak yasanın açıkça gösterdiği durumlarda usulün-e göre verilmiş mahkeme veya yargıç kararı olmadıkça veya anayasal güvenlik veya kamu düzeni bakımından sakınca bulunan durumlarda da yasa ile yetkili kılınan mercinin emri bulunmadıkça, kimsenin üstü, özel kâğıtları ve eşyasının aranamayacağı ve bunlara e-l konulamayacağı öngörülmüştür. İkinci istisna sadece kişinin üstü ve özel kâğıtları ve eşyasının aranamayacağından bahsetmektedir. Hiç şüphe yoktur ki özel hayat sadece kişinin üstü, özel kâğıtları ve eşyası değildir. Bunun dışında örneğin kişinin mal -varlığı özel hayatı ilgilendirir. Görülüyor ki mal varlığı hakkında Anayasanın 11. maddesi herhangi bir istisnai hüküm içermemektedir. Anayasanın 11. maddesine göre kişinin mal varlığının gizliliği hakkında herhangi bir kısıntı gelmiş değildir. Buna rağ-men Anayasanın 6. maddesine dayanılarak "özel hayatın gizliliğine dokunulamaz hakkı", özüne dokunmadan kamu yararı, kamu düzeni, genel ahlâk, sosyal adalet, anayasal güvenlik, genel sağlık ve kişilerin can ve mal güvenliğini sağlamak bakımından yasalarla k-ısıtlanabilir. Duruşma esnasında Federe Meclisin avukatı Yasama ve Yürütme organlarındaki görevlinin eşinin mal varlığının gizliliğinin ortadan kalkmasının kamu yararına olduğunu iddia etti. Anayasada kişilere tanınan haklar kuşkusuz mutlak haklar değild-ir. Bu haklar haklı nedenlere dayanılarak hakkın özüne dokunmamak koşulu ile, kısıtlanabilir. Ancak bu gibi hallerde herhangi bir kısıtlama yapılırken kısıtlamanın hakkaniyet ve adalet ölçüler, çerçevesinde hukuk üstünlüğü ve hukuk devleti ilkelerine uyu-larak yapılması gerektiğine kuşku yoktur. Yasanın 3. maddesi görevli olan kişinin kendisine, eşine, çocuklarına ve birlikte yaşayan akrabalarına ait mallar için mal bildiriminde bulunmasını öngörmektedir. Söz konusu Yasanın 9. maddesi mal bildiriminde ye-r alacak bilgileri açıklıkla göstermektedir. Bu maddeye göre, diğer şeyler meyanında, görevlinin tüm para, dövizler ve banka hesapları, kıymetli madenler ve mücavherat, hisse senetleri ve tahviller, taşınmaz mallar, senetli alacaklar ve borçlar, ticari, s-ınai, mesleki ve tarımsal işletmelerin öz sermayeleri ve maliye işleri ile ilgili Bakanın saptayacağı diğer hususlar hakkında bilgi vermesi gerekir.

Yasanın 10(2) maddesine göre mal bildiriminde bulunmayan, mal bildirimini eksik olarak bildiren, mal bild-irimindeki varlığında aşırı veya makul olmayan artışlar görülen Yasama ve Yürütme organlarındaki görevliler bu eylemlerini, mal varlığı artışını, görevini kötüye kullanmak sureti ile yasa dışı yollarla edindiğini bilerek ve isteyerek gizlemek amacı ile yap-tığı saptanan Yasama ve Yürütme organlarındaki görevliler bir suç işlemiş olur. Görevlilerin böyle bir suç işlemiş olması ve ilgili görevlilerin aleyhinde mahkemede dava açılması ve ilgili görevlinin mahkemece suçlu bulunması halinde mahkeme suçlu bulunup- mahkûm olanların incelenmede saptanan aşırı malvarlıklarının devletçe müsaderesine ve Hazineye mal edinmesine emir verebilir.

Yasanın 11. maddesine göre inceleme sonucu veya inceleme sırasında mal varlığında aşırı artışlar saptanan görevlinin taşınır -ve taşınmaz mallarının satışının veya herhangi bir biçimde devrinin geçici olarak durdurulması, banka hesaplarının bloke edilmesi gibi tedbirler alınır. İlgili görevliler mahkûmiyetleri halinde 6 aya kadar hapis cezası veya 10000.TL para cezasına veya her- iki cezaya birden çarptırılabilirler. Görülüyor ki yasa uyarınca Yasama ve Yürütme organlarındaki görevliler mal bildirimi hakkında gereken bilgiyi vermediği takdirde suç işlemiş addolunacaktır. Yasa uyarınca Yasama ve Yürütme organlarında bir görevli k-endisine ait olmayan, kendi denetim ve kontrolunda bulunmayan mallar hakkında da bilgi vermesi gerekir. Örneğin eşinin malı, 18 yaşından yukarı veya velâyeti altında bulunmayan çocuğun malı ve yakın akrabalarının malı kendi denetimi altında değildir. Dem-okrasi ile idare olunan ülkelerin büyük bir kısmının yasaları üzerinde yapılan araştırma sonucu evlilik birliğinin eşlerin eşitliği esasına dayandığı, eşler arasında mal ayrılığı sistemi uygulandığı görülmüştür. K.T.F.D. Anayasası demokrasi ile idare olun-an bir çok batılı ülkelerde uygulanmakta olan anayasalardan daha özgürlükçü ve daha fazla hak tanıyan bir anayasadır. K.T.F.D. Anayasasına ve yürürlükteki yasalarımıza göre evlilik birliği eşlerin eşitliği esasına dayanmaktadır. Ülkemizde koca karısının -malına, karı da kocanın malına tahakküm edemez. Ülkemizde diğer batılı demokratik ülkelerde olduğu gibi eşler arasında mal ayrılığı sistemi uygulanmaktadır. Eşler mal bakımından biribirlerinden tamamen bağımsızdır, keseleri tamamen biribirinden ayrıdır. - Aynı evde yaşayan iki arkadaşın keselerinin durumu ne ise ülkemizde bir çatı altında yaşayan karı kocanın durumu yasal açıdan aynıdır. Eşlerin mali durumlarının "özel hayatlarının gizliliği"ni ilgilendirdiğine kuşku yoktur. Bu nedenle Yasama ve Yürütme -organlarında görevli olan bir kişi, Yasama ve Yürütme organlarında görevli olmayan eşinin veya beraberce yaşadığı akrabasının veya 18 yaşından yukarı veya velâyeti altında olmayan çocuğunun malı hakkında bilgi vermek zorunluluğunda tutulduğunda Yasama ve Y-ürütme organlarındaki hizmet ile ilgisi olmayan eşin, akrabanın veya 18 yaşından yukarı çocuğunun özel hayatlarının gizliliğine dokunulduğuna kuşku yoktur. Acaba bu durum eş, akraba veya 18 yaşından yukarı ve velâyeti altında bulunmayan çocuk bakımından h-aklı bir nedene dayanmakta mıdır? Anayasanın 59. maddesi Yasama ve Yürütme organlarında görev alanların mal bildiriminde bulunmalarını öngörmekte ise de bu gibilerin eşlerinin veya 18 yaşından yukarı çocuklarının veya beraberce yaşadıkları yakın akrabalar-ının malları hakkında mal bildiriminde bulunmalarını öngörmemektedir. Yasama ve Yürütme organlarındaki bir göreve giren bir kişinin o görevin icab ettirdiği kısıtlamalara tabi tutulması doğaldır. Ancak kendi kontrol ve denetiminde olmayan, kendisine ait -olmayan eşinin, 18 yaşından yukarı veya velâyeti altında bulunmayan çocuğunun veya beraberce yaşadığı akrabalarının malı için mal bildiriminde bulunmasının istenmesi doğal değildir. Eşlerden birinin diğerine veya 18 yaşından yukarı olan çocukların anne ve-ya babalarına veya beraberce yaşayan yakın akrabaların, evinde yaşadıkları akrabalarına malvarlıkları hakkında bilgi vermesi gerektiğine dair anayasal veya yasal bir zorunluk yoktur. Bunun için Yasama ve Yürütme organında görevli olan kişinin Yasanın 3 ve- 8. maddesine uymak amacı ile Yasama ve Yürütme organlarında görevli olmayan eşinin veya 18 yaşından yukarı veya velâyeti altında bulunmayan çocuğunun veya beraberce yaşadığı yakın akrabalarının malları hakkında bilgi istediğini ve böyle bir bilgiyi, anaya-sal ve hatta yasal zorunluk olmadığı cihetle, eşinin veya 18 yaşından yukarı veya beraberce yaşadığı akrabalarının vermediğini varsayalım. O zaman Yasama ve Yürütme organlarında görevlinin eşinin veya 18 yaşından yukarı çocuklarının veya beraberce yaşayan- akrabasının malı hakkında herhangi bir bildirimi yapamayacak ve ilgili Yasa altında bir suç işlemiş olacaktır. Başka bir deyişle Yasama ve Yürütme organında görevli olan bir kişiden, kendi denetiminde, kendi elinde, kendi tasarrufunda kendi kontrolunda v-e kendi bilgisinde olmayan hususlar hakkında bilgi vermesi istenilmekte ve buna uyulmadığı takdirde Yasama ve Yürütme organlarındaki görevli suç işlemiş addolunmaktadır. Bu durumda Yasama ve Yürütme organlarındaki görevliler kendi istek ve ihmaline dayanm-ayan bir işlemden dolayı bir suç işlemiş addolunacaktır. Böyle bir durum genel hukuk ve hukuk üstünlüğü ilkelerine aykırı düşmektedir. Genel hukuk ve hukuk üstünlüğü ilkelerine aykırı düşen bir husus Anayasaya da aykırı düşmektedir.

Buna ilâveten Anaya-sanın 5. maddesine göre her Türk yurttaşı kişiliğine bağlı dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve özgürlüklere sahiptir. Yasama ve Yürütme organlarında görevli olmayan bir kişinin özel hayatının gizliliğine, sırf eşi Yasama ve Yürütme Organları-nda görevlidir diye dokunulamaz. Bu maddeye göre Devlet kişinin temel hak ve özgürlüklerini, kişi huzurunu, adalet ve hukuk devleti ilkeleri ile bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve bütün engelleri kaldırır. İnsanın maddi ve manevi varlı-ğının gelişmesi için gerekli koşulları hazırlar. İlgili yasanın 3. maddesi kişinin özel hayatının gizliliğini, temel hak ve özgürlüğünü kısıtlamakla yetinmeyip kişi huzurunu da hukuk devleti ve genel hukuk ilkeleri ile bağdaşmayacak surette bozmakta ve ki-şinin maddi ve manevi varlığının korunmasını da kösteklemektedir. Bu durumda Yasama ve Yürütme organlarında görevli olmayan kişinin eşinin ve 18 yaşından yukarı veya velâyeti altında bulunmayan çocuklarının veya beraberce yaşadığı yakın akrabalarının malı- hakkında mal bildirimi vermesini amir kılan yasa hükmü, eş, 18 yaşından yukarı veya velâyeti altında bulunmayan çocuk ve beraberce yaşayan yakın akraba bakımından haklı bir nedene dayanmamaktadır.

Yukarıda belirtilen nedenlerden dolayı Yasanın 3 ve 8. -maddelerinin Yasama ve Yürütme Organlarındaki Görevlilerin eşine, 18 yaşından yukarı veya velâyeti altında bulunmayan çocuklarına ve birlikte yaşayan akrabalarına ait mallar için mal bildiriminde bulunmasını öngören hükümlerin Anayasaya aykırı olduğu görü-şündeyiz.

SONUÇ:
Sonuç olarak "Yasama ve Yürütme Organlarındaki Görevlilerin Mal Bildirim Yasası"nın 3 ve 8. maddelerinin Yasama ve Yürütme Organlarındaki Görevlilerin eşine, 18 yaşından yukarı veya velâyeti altında bulunmayan çocuklarına ve birlikte yaş-ayan



akrabalarına ait mallar için mal bildiriminde bulunmasını öngören hükümlerinin Anayasanın 5 ve 11. maddelerine, oybirliği ile, aykırı olduğu görüşündeyiz.




(Ülfet Emin) (Salih S. Dayıoğlu)
Başkan Yargıç




(N. Ergin Sa-lâhi) (Niyazi F. Korkut) (Aziz Altay)
YargıçYargıç Yargıç


31 Mart, 1980.
-


7



-


Full & Egal Universal Law Academy