Anayasa Mahkemesi Numara 5/1991 Dava No 3/1991 Karar Tarihi 30.05.1991
Numara: 5/1991
Dava No: 3/1991
Taraflar: Münür Alibaba ile İskan Bakanlığı arasında
Konu: 41/77 sayılı İTEM Yasasının 54(1). maddesinin Anayasaya aykırılığı
Mahkeme: A/M
Karar Tarihi: 30.05.1991

-D. 3/91 Anayasa Mahkemesi 5/9l




Anayasa Mahkemesi Olarak Oturum Yapan

Yüksek Mahkeme Huzurunda

Mahkeme Heyeti: Salih S.Dayıoğlu, Başkan, Niyazi F.Korkut, Celâl Karabacak, Taner Erginel, Özkan Tunçağ.

Anayasanın 148.- maddesi tahtında

Yüksek İdare Mahkemesi tarafından 148/90 sayılı başvuruda (Müstedi: Münür Alibaba, Laptalı Hıfsıye Eyyüp Hüseyin Terekesi Tereke İdare Memuru sıffatı ile Lefkoşa ile Müstedaaleyh: İskân Bakanlığı Tapu ve Kadastro Dairesi Müd. Vas. KKTC- -Lefkoşa arasında) sunulan konu.

Müstedi namına:Abdurrahman Şeref
Müstedaaleyh namına: Müjgân Irkad



K A R A R

KONU:
Değiştirilmiş şekliyle 41/77 sayılı İskân, Topraklandırma ve Eşdeger Mal -Yasasının 54. maddesinin (1). fıkrasın da yer alan "yukarıdaki esaslar çerçevesinde başvuru süresi, 1 Mayıs 1988 tarihinde sona erer" şeklinde ifadesini bulan kuralın Anayasanın Geçici I, l0(2), 11 ve 36. maddelerine aykırı olup olmadığı.

I. OLAY:
Mütevef-fiye Hıfsiye Eyyüp Hüseyin eşdeğer mal açısından hak sahibi idi. Müteveffiye, vefat ettigi 1984 yılından önce Item 13 formlarını doldurup Güneyde terkettiği taşınmaz mallarını ve bunların değerlerini beyan etti. Hıfsiye Eyyüp Hüseyin'in vefatından sonra, t-ereke idare memuru veya varisleri müteveffiyenin daha birçok taşınmaz malı olduğunu bunlara ait koçanları bulmak suretiyle öğrendiler. Müteveffiyenin terekesinin idare memuru bu koçanlarda görülen malların da dikkate alınması için ilgili mercilere müracaat- ettiyse de bu talebi, eşdeğer mal için yapılacak müracaatların 1.5.1988 de sona ereceğini öngören değiştirilmiş şekliyle 41/77 sayılı Yasanın 54. maddesinin (1). fıkrasının ikinci paragrafı hükümleri ışığında, reddolundu. Aynı doğrultuda avukatı vasıtasıy-le 31.5.1990 tarihinde yapılan yazılı müracaat da Tapu ve Kadastro Dairesi Müdürü tarafından aynı gerekçeyle 11.6.1990 tarihli yazı ile reddolundu. Bunun üzerine
müteveffiye Hıfsıye Eyyüp Hüseyin'in terekesinin idare memuru sıffatıyle Yüksek İdare Mahkeme-sine başvuran müstedi, Tapu ve Kadastro Dairesi Müdürlüğünün müracaatlarını reddeden kararının hükümsüz ve etkisiz olduğuna ve herhangi bir sonuç doğurmayacağına karar verilmesi talebinde bulundu.

Başvurunun duruşmasında müstedi, eşdeğer müracaatlarının 1-.5.1988'de sona ereceğini öngören değiştirilmiş Şekliyle 41/77 sayılı Yasanın 54. maddesinin (1). fıkrasının ikinci paragrafının Anayasanın l, 10(2), 11 ve 36. maddelerine aykırı olduğunu ileri sürdü ve konunun Yüksek Mahkemeye, Anayasa Mahkemesi olarak ha-vale edilmesini istedi. Yüksek İdare Mahkemesi de sözü edilen Yasa maddesinin ilgili kısmının taraflar arasındaki ihtilâfın hallinde etken olduğu kanaatına vardı ve istem doğrultusunda karar vererek, konuyu Anayasa Mahkemesine havale etti ve ayrıca Anayasa- mahkemesince verilecek karara değin başvuru ile ilgili bütün işlemleri durdurttu.

II. İDDİANIN GEREKÇESİ:

l. Müstedinin iddiasının gerekçesi özetle şöyledir:

Müstedinin eşdeğerde mal isteme hakkı Anayasa tarafından öngörülmüş bir haktır. Bu hak 41/77 s-ayılı İskân, Topraklandırma ve Eşdeger Mal Yasasıyle ve bu Yasayı değişik zamanlarda değiştiren yasalarla verilmiştir.3/88 sayılı İskân Topraklandırma ve Eşdeğer Mal (Değişiklik) Yasası eşdeger mal için yapılacak başvuru süresini 1 Mayıs 1988 olarak sınırl-andırdı. Bu yasaya göre, 1.5.1988'den sonra kişi eşdeğer için istemde bulunamıyacak. 3/88 sayılı Değişiklik Yasası 25.1.1988 tarihinde yürürlüğe girdi. Bu durumda başvuru süresi üç ay bir süreyle sınırlandırıldı. Bu sınırlandırma süresi eşdeğer mal talep e-tme hakkının özüne dokunacak, bu hakkı ortadan kaldıracak kadar kısadır. Böylesine bir sınırlama Anayasanın Geçici l. maddesinin (2). ve (5). fıkralarına aykırıdır. A ynı zamanda hakkın özüne dokunduğu için Anayasanın 11. maddesine, kişi huzurunu bozduğu i-çin de 10(2) maddesine aykırıdır.

Konu Yasa maddesinin ilgili kısmı miras hakkının elde edilmesini engellediği için aynı zamanda Anayasanın 36. maddesine de aykırıdır.

2. Müstedaaleyhin iddiasının gerekçesi özetle şöyledir:
Eşdeğer Mal almak için başvuru-lar 1977'den beri ilgili mercilere yapılmaktadır. Bu gibi başvurulara, ilk defa, 27/82 sayılı yasa ile 6 aylık bir sınırlama getirild. Bu sınırlama 3.5.1985
tarihinde yürürlüğe giren yasa ile kaldırıldı. 7.5.1985 tarihinde ise
şimdiki Anayasa yürürlüğe gi-rdi. Bu Anayasanın Geçici 1. maddesinin 1.maddesinin 5.fıkrası sair hususlar yanında eşdeğer mal hak sahiplerine taşınmaz mallarla ilgili mülkiyet hakkı devir işlemlerinin en geç beş yıl içinde tamamlanmasını öngördü. Bunun tahakkuk edebilmesi için eşdeğ-er müracaatlarının bir yerde durması gerekir. 3/88 sayılı Yasa da bunu yapmıştır. üç aylık süre az değildir. Özellikle müracaatların 1977'den beri yapıldığı ve 41/77 sayılı yasada yapılması öngörülen birçok işlemlerin zamanla sınırlı olduğu da dikkate alın-ırsa sürenin herhangi bir hakkın özüne dokunacak kadar kısa olduğu söylenemez.

III. İLGİLİ YASA METNİ:

54:(1)Terkedilen veya hasara uğrayan taşınmaz malı olan her haksahibi, Şahsen veya yasal vekili veya yetkili organı vasıtası ile Yasaya ekli 11., 11-1. ve lV. cetvellerde örnekleri verilen mal beyan formalarını doldurarak malın saptanması amacıyla herhangi bir Kaza Tapu Dairesi'ne başvuruda bulunur. Mal Beyan formalarına, terkedilen malların tümünün işlenmesi şarttır. 31 Temmuz 1982 tarihinden önce yuk-arıda beyan edildiği şekilde baş- vuruda bulunanların yeniden başvurmaları gerekmez.Terekelere ait başvurular,varsa tereke idare memurları,tereke idare memuru olmayan hallerde mirasçıları tarafından ,mülhak vakıflara ait başvuraular ise, Vakıflar İdaresi,m-ütevellileri veya galleharları ile yapılır.


Yukarıdaki esaslar çerçevesinde başvuru süresi, 1 Mayıs
1988 tarihinde sona erer.

Terkedilmiş malını kısmen veya tamamen bilerek veya kasden saklayan kişi,bu Yasa uyarınca herhangi bir sıfatla hak s-ahibi olma ehliyetini kaybeder, kendisine yapılmış olan bütün tahsisler geriye dönük olarak iptal edilir ve tasarrufunda bulunan mallar derhal geri alınır."


IV. İLGİLİ ANAYASA METİNLERİ:

"Madde 10(2):
Devlet, kişinin temel hak ve özgürlükle-rini, kişi huzuru,sosyal adalet ve hukuk ilkeleriyle bağdaşmayacak biçimde sınırlayan,ekonomik ve sosyal bütün engelleri kaldırırır;insanın maddi ve manevi varlıvarlığının gelişmesi için gerekli koşulları hazırlar.

Madde 11.
Temel hak ve özgürl-ükler, özüne dokunmadan, kamu yararı, kamu düzeni, genel ahlak,sosyal adalet, ulusal güvenlik, genel sağlık ve kişilerin can ve mal güvenliğini sağlamak gibi nedenlerle ancak yasalarla kısıtlanabilir.

Madde 36:
(1) Her yurttaş,mülkiyet ve miras- haklarına sahiptir. Bu haklar, kamu yararı amacıyla ve yasa ile sınırlanabilir.

(2) Mülkiyet hakkının kullanılmasına,kamu güvenliği, genel sağlık,genel ahlak,kent ve ülke planlamas, veya herhangi
bir malvarlığının kamu yararı için geiiştirilmesi ve fa-ydalı kılınnıası veya başkalarının haklarının korunması için kesin olarak gerekli kısıntı veya sınırlamalar yasa ile konabilir.

(3) Malvarlığının ekonomik değerini, fiilen azaltan kısıntı ve sınırlandırmalar için derhal tam bir tazminat ödenir; anlaşma-zlık halinde tazminatı hukuk mahkemesi saptar.

(4) Yukarıdaki (2). ve (3). fıkra kuralları, herhangi bir verginin veya para cezasının tahsili, herhangi bir hükmün yerine getirilmesi, sözleşmeden doğan bir yükümün yerine getirilmesi veya can veya malın te-hlikeden korunması amacı ile yasa ile konmuş kuralları etkilemez.

(5) Devletin, 159. maddede belirtilen taşınmaz mallar üzerindeki hakkı saklıdır.

Geçici Madde l:

(1)Türk Toplumunun ulusal direnişi uğruna veya direniş sırasında göç eden veya doğr-udan doğruya veya dolaylı olarak zarara uğrayan yurttaşları korumak amacıyla gerekli sosyal, ekonomik, mali ve tazminat dahil diğer önlemler yasa ile düzenlenir.


(2)Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti yurttaşlarının Devlet sınırları dışında,Kıbrıs'ta kalan ta-şınmaz malları için Devletten, eşdeğerde taşınmaz mal isteme hakları saklıdır; bu hak yasa ile düzenlenir ve bu Anayasanın l59. maddesinin (2). fıkrası kapsamına giren taşınmaz mallarin hak sahiplerine mülkiyetinin devri öncelikle gerçekleştirilir.

Şehitl-ik, malûl gazilik nedeniyle yasanın mülkiyet hakkı tanıdığı kişilere ve yasada belirtilen diğer nedenlerle hak sahibi olanlara da mülkiyet verilir.

(3)Devlet, göçmenlerin eşit statü altında esenlendirilmesi, kendilerine, ailelerine ve topluma yararlı dur-uma getirilmeleri için gerekli sosyal, ekonomik, mali ve diğer önlemleri alır; esenlendirmeyi gerçekleştirinceye kadar gerekli yardımları yapar.

(4) Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Türk yurttaşlarının, terketmek zorunda kaldıkları taşınır ve taşınmaz mallar- nedeniyle gelir kaybına veya zarara uğramışlarsa tazminat isteme hakları saklıdır. Bu haklar yasa i1e düzenlenir.

(5) Bu Anayasanın yürürlüğe girdiği tarihten başlayarak, eşdeğerde mal uygulamalarının önceliğine uyulmak koşuluyla, hak sahiplerine- taşınmaz mallarla ilgili mülkiyet hakkı devir işlemleri en geç beş yıl içinde tamamlanır."

IV. İNCELEME

Konu, ileri sürülen iddia ve görüşler ışığında incelendi ve gereği
düşünüldü.

Havalenin duruşması esnasında müstedi avukatı argumanlarını Anayas-anın Geçici l, 10(2), 11 ve 36. maddeleri için ayrı ayrı yapmayıp, bunları birlikte sunmayı tercih etti. Bu yöntemle, Mahkeme huzuruna serdedilen esas argüman, eşdeğer mal için yapılacak müracaata
3 ay gibi çok kısa bir sürenin getirilmesi, anayasal hak o-lan eşdeğer mal talep etme hakkının özüne dokunduğu şeklinde özetlenebilir.

Anayasanın yön verici dahi olsa öngördüğü süre içinde eşdeğer mal işlemlerinin tamamlanabilmesi ve herşeyden önce eşdeğer mal tevziatı işlemlerine başlayabilmek için bunlarla ilgi-li dilekçelerin önceden tamamlanması gerekir. Bundan ötürü dilekçelerin kabulünün belirli bir süreyle sınırlandırılması kaçınılmazdır. Yasa i1e öngörülen sınırlama süresi olaydan olaya değişebilir. Bir olayı düzenlemek için getirilen kısıtlayıcı süre makul- sayılabilirken değişik bir başka olay düzenlenirken ayni süre makul sayılmayabilir.

41/77 sayılı Yasa 1977 yılında yürürlüğe girdi ve o tarihten beri sair hususlar meyanında, eşdeğer mal için dilekçe kabul edildiği kabul edilen olgulardır. 27/82 sayılı İ-skân Topraklandırma ve Eşdeger mal (Değişiklik) Yasası ile dilekçeler için ilk defa bir sınırlama getirilmiş ve Yasanın 27. maddesi ile bu sınırlama 6 ay olarak saptanmıştı. Bu yasadan sonra 7.5.1985 tarihinde yürürlüğe giren Anayasa ile ise eşdeğere kayna-k teşkil edecek taşınmaz malların mülk olarak devri öngörülmüş ve bunun gerçekleşme süresi beş yıl olarak saptanmıştı.

23/85 sayılı İskân Topraklandırma ve Eşdeğer Mal (Değişiklik)
Yasası 27/82 sayılı Yasa ile müracaatlara getirilen 6 ay sınırını kaldırdı-. Her ne kadar 23/85 sayılı Yasa 3.5.1985'de yürürlüğe girmişse de yasa koyucunun taslak halinde yayınlanan Anayasanın eşdeger mal işlemlerinin 5 yıl içinde tamamlanmasını öngören ilgili maddesini dikkate aldığı açıktır. 7.5.1985'de yürürlüğe giren Anayasa-nın Geçici l.(5) maddesi eşdeğer mal işlemlerinin 5 yıl içinde yani 7.5.1990 tarihine kadar tamamlanmasını öngördü.

3/88 sayılı İskân, Topraklandırma ve Eşdeğer Mal (Değişiklik) yasası ile getirilen yeni bir düzenleme ile eşdeğer mal için başvuru süresini-n 1.5.1988 ile sona ermesi öngörüldü.

Yukarıda izah edilenlerden de görülebileceği gibi eşdeğer mal müracaatları 1977 yılından beri yapılmaktadır. Hal böyle olduğuna göre yaklaşık 11 yıl sonra bu müracaatların yapılması için hak sahiplerine son defa olara-k 3 aylık bir sürenin tanınmış olması, eşdeğer mal işlemlerinin Mayıs 1990'da tamamlanmasını öngören Anayasanın Geçici 1(5) maddesi hükümleri de dikkate alılndığında özü haleldar edecek nitelikte bir kısıtlama olduğu söylenemez. Unutulmaması gerekir ki
41/-77 savılı Yasa altında eşdeğerle ilgili olarak yapılacak pekçok işlemler vardır. Bu işlemler yapılırken yurttaşların kendilerini mağdur hissedip, kendileri i1e ilgili olarak alınan bazı kararların veya yapılan işlemlerin iptali için ilgili mercilere itiraz- hakları olduğu gibi en sonunda Yüksek İdare Mahkemesine de başvuruda bulunabilirler.(Ör.4l/77 sayılı Yasanın 63,68,69 ve 71. maddeleri gibi).Pek tabiidir ki bütün bunlar uzun zaman alan işlemlerdir. Eşdeğer için yapılacak müracaatların sonu gelmez veya g-etirtilmezse eşdeğer mal vermeişlemlerinin Anayasanın Geçici 1(5) maddesinin öngördüğü süre içinde tamamlanmasınaimkân ve ihtimal yoktur. Her ne kadar da bu işlemler henüz tamamlanmamışsa da en azından 1988 yılında yürürlüğe giren yasanın havale konusu o-lan ilgili kuralını bu yönde atılmış yasal bir düzenleme olarak görmek mümkündür.

Yukarıda söylenenler bir yana Anayasanın 11. maddesi temel hak ve özgürlüklerin özüne dokunmadan, kamu yararı, kamu düzeni, genel ahlâk, sosyal adalet, ulusal güvenlik-, genel sağlık ve kişilerin can ve mal güvenliğini sağlamak gibi nedenlerle kısıtlanabileceğini öngörmektedir. Temel haklar, özgürlükler ve ödevlerin nelerden ibaret olduğu,Anayasanın "İkinci Kısım"da yer almaktadır. Burada yer alanlar arasında eşdeğer mal- alma hakkı yoktur. Yurttaşların Devletten eşdeğer mal isteme hakları Anayasanın Geçici 1(2) maddesiyle saklı tutulmuş, bu hakkın düzenlenmesiise yasaya bırakılmıştır.Kuşkusuz 41/77 sayı1ı İskân,Topraklandırma ve Eşdeğer Mal Yasası ve muhtelif tarihlerde -geçirilen değişiklik yasaları Anayasanın bu konuda öngördüğünü düzenleyen yasalardır. Ne var ki eşdeğer mal isteme hakkı doğrudan doğruya Anayasanın bahşettiği bir hak olarak kabul edilse bile bu hakkın 11. maddede ifadesini bulan "temel haklar"dan olmadığ-ı açıktır. Bu nedenle havale konusu yasa kuralının Anayasanın 11.maddesine aykırı düştüğü söylenemez.

Havale konusu edilen ilgili kuralın Anayasanın teminat altına aldığı kişi huzuru veya miras hakkı ile de herhangi bir ilgisi yoktur.



SONUÇ:

Son-uç olarak,Değiştirilmiş şekliyle 41/77 sayılı İskân, Topraklandırına ve Eşdeğer Mal Yasasının 54. maddesinin (l). fıkrasının 2. paragrafında yer alan ve "yukarıdaki esaslar çerçevesinde başvuru süresi 1 Mayıs 1988 tarihinde sona erer" şeklinde ifadesini bu-lan kuralın, Anayasanın Geçici 1, 10(2), 11 ve 36. maddelerine aykırı olmadığına oybirliği ile karar verilir.





( Salih S. Dayıoğlu )( Niyazi F. Korkut )
Başkan Yargıç



(Celâl Karabacak)(Taner Erginel)(Özkan T-unçağ) Yargıç Yargıç Yargıç


30.5.l991


Full & Egal Universal Law Academy