Anayasa Mahkemesi Numara 5/1976 Dava No / Karar Tarihi 25.08.1976
Numara: 5/1976
Dava No: /
Taraflar: Zeki Ali ile Koop. Şirketleri Türk Mukayyidi
Konu: Fasıl 114 Koop. Şirketler Kanununun 53. maddesinin Anayasaya aykırılığı
Mahkeme: A/M
Karar Tarihi: 25.08.1976

- Anayasa Mahkemesi 5/76
(Yargıtay/Asli Yetki 8/75)
ANAYASA MAHKEMESİ OLARAK OTURUM YAPAN
YÜKSEK MAHKEME HUZURUNDA.
Mahkeme Heyeti: M. Necati Münir Ertekün, Başkan, Ülfet Emin, Ahmed İzzet, Şakir -Sıdkı İlkay ve Salih S. Dayıoğlu.

Anayasa'nın 114. maddesi hakkında
ve
Yüksek Mahkeme (Yargıtay olarak) tarafından Yargıtay/Asli Yetki 8/75 sayılı (Zeki Ali ile M. R. Kenan, Kooperatif Şirketleri Türk Mukayyidi arasındaki) İstidada sunulan konu.

Müst-edi namına: Ergin Ulunay.
Müstedaaleyh namına: Kıvanç M. Riza.
Amicus curiae olarak Başsavcı namına: Güner Çakın.

-------------

K A R A R
Yargıtay/Asli Yetki 8/75 sayılı İstidanın duruşmasında müstedinin avukatı Fasıl 114, Kooperatif Şirketleri Kanunu'n-un 53. maddesinin Anayasa'nın 27 ve 102. maddelerine aykırı olduğunu ileri sürerek, Anayasa'nın 114(1) maddesi uyarınca Anayasa'ya aykırılık konusunun Anayasa Mahkemesine sunulmasını talep etti.

Yargıtay olarak oturum yapan ve ilk mahkeme olarak yetki ku-llanarak İstidaya bakan Yüksek Mahkeme Yargıcı müstedi avukatı tarafından ileri sürülen Anayasa'ya aykırılık hususunun İstidanın karara bağlanmasında etkisi olabilen bir husus olduğu kanaatına vardığından, konuyu, karara bağlamak üzere, Anayasa Mahkemesi o-larak oturum yapan Yüksek Mahkemeye sunmuştu. Sunulmuş olan ve karara bağlanması istenen soru aynen şöyledir:-
"Fasıl 114, Kooperatif Şirketleri Kanunu'nun 53. maddesinin Anayasa'nın, 4, 5, 6, 36, 38, 50, 103, 104, 105, 106, 109, 114, 116, 117, 120, 121 -ve Geçici madde 1 ışığında, 27 ve 102. maddelerine aykırı olup olmadığı."


Fasıl 114, Kooperatif Şirketleri Kanunu'nun 53. maddesi, aynı maddenin (1). fıkrasında belirtilen ihtilâflarda, Kooperatif Şirketleri Mukkayyidine hâkemlik yapmak yetkisi vermekte-dir.
53. maddenin (1). fıkrasının ilgili kısmı aynen şöyledir:-
-"Arbitration 53. (1) If any dispute touching the business
in disputes. of a registered society arises -
among members, past members and persons claiming through members; or
between a member, past member or person claiming through a member, past -member or deceased member and the society, its committee or council or any officer, agent or servant of the society; or
between the society or its committee or council and any officer, agent or servant of the society; or
between the society and any other -registered society;
such dispute shall be referred to the Registrar for decision.


-Müstedi avukatının iddiasına göre Fasıl 114'ün 53. maddesinin Kooperatif Şirketleri Mukayyidine vermiş olduğu hâkemlik yetkisi A-nayasa'nın gerek 27 gerekse 102. maddeleri anlamında "yargı yetkisi" olduğundan, Kooperatif Şirketleri Mukayyidine verilen bu hâkemlik yetkisi Anayasa'nın ilgili maddeleri uyarınca bağımsız mahkemeler tarafından kullanılması gerekir. Müstedi avukatı, Fası-l 114'ün 53. maddesi böyle bir "yargı yetkisi"ni bağımsız mahkemelere vermeyip de Kooperatif Şirketleri Mukayyidine verdiğinden o maddenin Anayasa'nın 27 ve 102. maddelerine aykırı olduğunu iddia etmiştir.

Müstedaaleyh avukatı ve duruşmada amicus curiae -olarak Başsavcı tarafından bulunan savcı, Fasıl 114'ün 53. maddesinin Kooperatif Şirketleri Mukayyidine vermiş olduğu hâkemlik yetkisinin Anayasa'nın ilgili maddeleri anlamında "yargı yetkisi" olmadığını ve bundan dolayı 53. maddenin Anayasa'nın 27 ve 102.- maddelerine aykırı olmadığını iddia etmiştir.

Önce Fasıl 114'ün 53. maddesinin Anayasa'nın 102. maddesine aykırı olup olmadığını eleştirelim. Anayasa'nın 102. maddesi aynen şöyledir:-
"Yargı Yetkisi:
Madde 102.
Kıbrıs Türk Federe Devletinde yargı ye-tkisi bağımsız mahkemelerce kullanılır."


Bu maddenin muadili 1960 Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası'nda 152. madde olarak yer almıştı.

1962 yılında -The Co-operative Grocery of Vasilia v. Haralambos N. Ppirou and Others-, 4 R.S.C.C. 12 davasında, Fasıl 114'ün 53. maddesinin Anayasa'nın 102. maddesinin muadili olan 1960 Anayasası'nın 152. maddesine aykırı olduğu ileri sürülmüştü. Zamanın Yüksek Anayasa Mahkemesi Fasıl 114'ün 53. maddesinin öngördüğü hâkemlik yetkisinin An-ayasa anlamında "yargı yetkisi" olmadığı kanaatına vararak Anayasa'ya aykırılık iddiasını reddetti.

Yüksek Anayasa Mahkemesinin bu husustaki kararı davanın 18 ve 19. sayfalarında şöyle belirtilmiştir:-
-"It is convenient to deal first with the issue concerning Article 152. The said Article provides by its paragraph 1 that the judicial power, other than that exercised under part IX of the Constitution by this Court and under paragraph 2 of such Article by- communal courts, shall be exercised by the High Court of Justice and such inferior courts as may, subject to the Constitution, be provided by a law.

The Court is of the opinion that the judicial power dealt with in the said paragraph 1 is judicial powe-r stricto sensu, such as is exercised by courts of law proper, and it cannot be reasonably assumed, in the context of the juridical system of Cyprus, that it was ever intended, by a general provision such as the aforesa-id paragraph 1 of Article 152, to exclude the determination of disputes by arbitration.

For this reason, therefore, section 53 is not contrary to, or inconsistent with, Article 152."


-Yüksek Anayasa Mahkemesinin 1962'de vermiş olduğu bu karar ile biz de hemfikiriz. Kanaatımızca, o kararda da belirtildiği gibi, Fasıl 114'ün 53. maddesinin Kooperatif Şirketleri Mukayyidine vermiş olduğu hâkemlik yetkisi Anayasa'nın 102. maddesi anlamınd-a "yargı yetkisi" değildir. Bu nedenle Fasıl 114. Kooperatif Şirketleri Kanunu'nun 53. maddesinin Anayasa'nın 102. maddesine aykırı olmadığı kanaatındayız.

Şimdi de Fasıl 114'ün 53. maddesinin Anayasa'nın 27. maddesine aykırı olup olmadığını eleştirelim-. Anayasa'nın 27. maddesi aynen şöyledir:-
"Hak arama Özgürlüğü ve Yasal Yargı Yolu:
Madde 27.
Hiçbir kimse, bu Anayasa ile veya bu Anayasa gereğince kendisine gösterilen mahkemeye başvurmak hakkından yoksun bırakılamaz. Her ne ad altında olursa olsun ad-lî komisyonlar veya istisnaî mahkemeler oluşturulması yasaktır.
Herkes, medenî hak ve yükümlülüklerinin veya kendisine karşı yapılan bir suçlamanın karara bağlanmasında, yasa ile kurulan bağımsız, tarafsız ve yetkili bir mahkeme tarafından, makul bir süre -içinde âdil ve açık bir surette davanın dinlenmesi hakkına sahiptir. Karar gerekçeye dayanır ve açık bir oturumda okunur. Ulusal güvenlik, Anayasal düzen, kamu düzeni, kamu güvenliği veya genel ahlâk yararına olduğu veya küçüklerin çıkarları veya tarafla-rın özel hayatlarının korunması için gerekli olduğu veya mahkemece, yayının adaletin sağlanması için zararlı görüldüğü özel durumlarda, basın mensupları ve halk, mahkeme kararıyle duruşmanın tamamına veya bir kısmına sokulmayabilir.
Herkes -
mahkeme önüne -çıkarılması nedenlerinin kendisine bildirilmesi;
davasını mahkemeye sunmak ve bunu hazırlamak için gerekli zamana sahip olmak;
delillerini göstermek veya göstertmek veya tanıkların yasaya uygun olarak sorguya çekilmesini istemek;
(ç)kendi seçtiği bir huku-kçu tutmak ve adaletin sağlanması için gerekli görülüyorsa, yasanın gösterdiği şekilde kendisine parasız bir hukukçu atanması;
mahkemede kullanılan dili anlayamadığı veya konuşamadığı takdirde bir tercümanın yardımından parasız yararlanmak,
hakkına sah-iptir."


Bu maddenin benzeri 1960 Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası'nın 30. maddesi idi.

Yukarıda atıfta bulunduğumuz The Co-operative Grocery of Vasilia davasında Fasıl 114'ün 53. maddesinin Anayasa'mızın 27. maddesinin muadili olan 1960 Anayasası'nın 30. -maddesine aykırı olduğu da ileri sürülmüştü. O davada Yüksek Anayasa Mahkemesi Fasıl 114'ün 53. maddesinin öngördüğü bir hâkemliğin Kooperatif Şirketleri Mukayyidi tarafından yapılmasının 1960 Anayasası'nın 30. maddesinin hükümlerine aykırı olmadığı kanaa-tına vardı; çünkü kooperatif şirketine üye olan bir kişi o üyeliği kabul etmekle o şirketi ilgilendiren ihtilâfları mukayyidin hâkemliğine sunulmasını kendi arzusu ile kabul etmiş addolunması gerektiği kanaatına vardı.

Yüksek Anayasa Mahkemesinin bu husu-sta vermiş olduğu kararda (sayfa 19-20) şöyle deniyor:-
-"Coming now to the issue concerning Article 30, such Article safeguards, inter alia, the right of access to the court assigned to any person by or under the Constitution and also lays down that every person shall be entitled in the determination of his ci-vil rights and obligations to a hearing before a court established by law. Article 30 also prohibits the establishment of judicial committees or exceptional courts.

Voluntary arbitration does not violate against the above provisions of Article 30, simpl-y because the rights safeguarded therein are such that they may be waived by any person entitled to them in respect of any particular subject or class of subjects and, moreover, such arbitration is, by its very nature, clearly distinguishable form judicial- committees or exceptional courts.
In the opinion of the Court the form of arbitration provided in section 53, though statutory, is in the nature of voluntary arbitration, for the purpose of Article 30, for the following reasons:-

Everybody is presumed -to know the law and also everybody is free to form or not to form a co-operative society, to join or not to join, to accept or not to accept office in, or employment with, such a society.

Further, section 53 appears to be limited only to disputes conce-rning the internal administration of co-operative societies, as held in Hussein Shefik v. The First Limassol Co-Operative Savings Bank Limited. 19 C.L.R. p.244, and Eleni Zenonos and Others v. Michael Mylonas and Others, 19 C.L.R. p.259, with which decisi-ons this Court sees no reason to disagree.

It follows, therefore, that everybody who forms or becomes a member of, or accepts office in, or employment with, a co-operative society, as well as a co-operative society, as such, registered under CAP 114, mus-t be presumed to have entered voluntarily into a legal relation ship which includes as one of its terms and characteristics the form of arbitration provided under section 53 in respect of certain disputes. Thus, an agreement that disputes within the ambit- of section 53 shall be determined in the manner prescribed there in comes into being and, it follows that the rights safeguarded as above, under Article 30, are deemed to have been waived, to that extent, as in any other case of voluntary arbitration."


--Yüksek Anayasa Mahkemesinin 1962 yılında aynı hususta vermiş olduğu bu kararın yanlış olduğuna veya yeni Anayasamız ışığında değ-iştirilmesi gerektiğine müstedi avukatı tarafından ikna olunmadık. Kanaatımızca Yüksek Anayasa Mahkemesinin yukarıda iktibas edilen kararında belirttiği aynı nedenlerden Fasıl 114 Kooperatif Şirketleri Kanunu'nun 53. maddesi 1960 Kıbrıs Cumhuriyeti Anayas-asının 30. maddesine aykırı olmadığı gibi, Anayasa'nın 27. maddesine de aykırı değildir.

Genel olarak şu hususa da değinmekte fayda vardır. Federe Devletimizin Anayasası kurucu Mecliste görüşüldüğünde Fasıl 114'ün aynı 53. maddesi şimdi olduğu gibi o za-man da yürürlükte idi. O maddenin de Anayasamızın 27 ve 102. maddelerinin muadilleri olan 1960 Anayasası'nın 30 ve 152. maddelerine aykırı olmadığına dair 1962 yılında verilmiş olan zamanın Yüksek Anayasa Mahkemesinin bir kararı da yeni Anayasamız Kurucu -Mecliste görüşüldüğü zaman mevcuttu. Yüksek Anayasa Mahkemesinin sözü edilen Kararı ve 1960 Anayasası'nın ilgili maddelerinin Kurucu Meclis tarafından bilinmiş addolunması gerekir. Kurucu Meclis yeni Anayasayı yaparken Yüksek Anayasa Mahkemesinin sözü ed-ilen kararını yeni Anayasa'ya konacak olan 27 ve 102. maddelerini etkilememesini istemiş olsaydı herhalde Anayasanın ilgili maddelerine bu maksat için gerekli hükümleri koyacaktı. (Örneğin, Anayasanın 36 ve 125. maddeleri ve onun muadili olan 1960 Anayasa-sı'nın 26. maddesi).

Netice itibarı ile, Fasıl 114, Kooperatif Şirketleri Kanunu'nun 53. maddesi Anayasa'nın 27 ve 102. maddelerine aykırı değildir.



(M. Necati Münir Ertekün) (Ülfet Emin)
BaşkanYargıç



(Ahmed İzzet)(Şakir Sıdk-ı İlkay)(Salih S. Dayıoğlu)
Yargıç Yargıç Yargıç

25 Ağustos, 1976.



-

-


-


3



-


Full & Egal Universal Law Academy