Anayasa Mahkemesi Numara 4/1976 Dava No / Karar Tarihi 15.03.1976
Numara: 4/1976
Dava No: /
Taraflar: Emine Özkul ile Çetin Birinci
Konu: Fasıl 6 H.M.Usulû Kanununun 6. maddesinin Anayasaya aykırılığı
Mahkeme: A/M
Karar Tarihi: 15.03.1976

- Anayasa Mahkemesi 4/76
(Yargıtay/Hukuk 12/75)

ANAYASA MAHKEMESİ OLARAK OTURUM YAPAN
YÜKSEK MAHKEME HUZURUNDA

Mahkeme Heyeti: M. Necati Münir Ertekün (Başkan), Ahmed İzzet,
Şakir Sıdkı İlkay, Orhan -Z. Bilgehan ve Salih S. Dayıoğlu.

Anayasa'nın 114. maddesi hakkında
ve
Yüksek Mahkeme (Yargıtay olarak) tarafından Yargıtay/Hukuk 12/75 sayılı (Emine Özkul ile Çetin Birinci arasındaki) İstinafta sunulan konu.

İstinaf eden namına: Menteş Aziz ve Talâ-t Kürşat
Aleyhine istinaf edilen namına: Mustafa Menteş
Amicus Curiae olarak Başsavcı namına: Akın A. Sait.


K A R A R

Yargıtay/Hukuk 12/75 sayılı İstinafın duruşmasında istinaf edenin avukatı Fasıl 6, Hukuk Muhakemeleri Usulü Kanunu'nun 6. maddesinin A-nayasa'nın 14 ve 26. maddelerine aykırı olduğunu ileri sürerek, Anayasa'nın 114(1) maddesi uyarınca Anayasa'ya aykırılık konusunun Anayasa Mahkemesine sunulmasını talep etti.

Yargıtay olarak oturum yapan Yüksek Mahkeme istinaf edenin avukatı tarafından i-leri sürülen Anayasa'ya aykırılık hususunun istinafın karara bağlanmasında etkisi olabilen bir husus olduğu kanaatına vardığından konuyu, karara bağlamak üzere, Yüksek Mahkemeye, Anayasa Mahkemesi olarak, sunmuştur. Sunulmuş olan ve karara bağlanması iste-nen soru aynen şöyledir:-
"Fasıl 6. Hukuk Muhakemeleri Usulü Kanununun 6. maddesinin Anayasanın özgürlük ve kişisel güvenlik bölümündeki hükümlere ve bilhassa Anayasanın 14 ve 26. maddelerine aykırı olup olmadığı.


Bir hukuk davasında ₤50.- (elli lira) -dan yukarı borcu olan bir davalının Kıbrıs'ı terketmek üzere olup Kıbrıs'tan gaybubeti davacının davayı ileri götürmesi bakımından olumsuz yönde etkilemesini önlemek için davalı-borçlunun tutuklanıp altı ayı geçmeyen bir süre için hapis tutulmasını mümkün -kılar ve asli metni İngilizce olan Fasıl 6, Hukuk Muhakemeleri Usulü Kanununun 6. maddesi aynen şöyledir:-
-"Power to 6.(1) Where the plaintiff in an action in
arrestany Court proves at any time before final
defendant. judgment by evidence on oath to the satisfaction of such Court, that he has good cause of action against the defendant to an amount exce-eding fifty pounds, and that there is probable cause for believing that the defendant is about to quit Cyprus unless he be apprehended, and that the absence of the defendant from Cyprus will materially prejudice the plaintiff in the prosecution of his acti-on, such Court may order such defendant to be arrested and imprisoned for a period not exceeding six months, unless and until he has sooner given the security directed by the Court, not exceeding the amount claimed in the action, that he will not go out of- Cyprus without the leave of the Court.

(2) The expenses incurred for the subsistence of the defendant while under arrest shall be paid by the plaintiff in advance, at such rate and in such manner as is directed by Prison Regulations in respect of- judgment debtors committed under Part VIII of this Law.

(3) The Court may at any time, on reasonable cause shown, discharge or vary the order, or grant such other relief as may be just.

(4) The security to be given by the defendant may be a depo-sit in Court of the amount mentioned in the order, or a bond to the plaintiff by the defendant and two sufficient sureties (or, with the leave of the Court either one surety or more than two), or, with the plaintiff's consent, any other form of security. -The plaintiff may, within four days after receiving particulars of the names and addresses of the proposed sureties, give notice that be objects thereto, stating in the notice the particulars of his objections. In such case the sufficiency of the security- shall be determined by the Court, which shall have power to award costs to either party. The plaintiff shall file an application in Court for that purpose, and unless he do so within four days after giving notice of objection, the security shall be deeme-d sufficient.

-(5)Unless otherwise ordered, the costs of and incidental to an order of arrest, shall be costs in the cause."


Sunulmuş olan- Anayasa'ya aykırılık konusunu ilgilendiren Anayasa'nın 14 ve 26. maddeleri aynen şöyledir:-
"Gezi ve Yerleşme Özgürlüğü:
Madde 14.
Her Türk yurttaşı, gezi özgürlüğüne sahiptir; bu özgürlük ancak ulusal güvenliği sağlama ve salgın hastalıkları önleme amaçl-arıyle ve yasa ile sınırlanabilir.
Her Türk yurttaşı dilediği yerde yerleşme özgürlüğüne sahiptir; bu özgürlük, ancak ulusal güvenliği sağlama, salgın hastalıkları önleme, kamu mallarını koruma, sosyal, ekonomik ve tarımsal gelişmeyi gerçekleştirme zorunl-uğuyle ve yasa ile sınırlanabilir.
Her Türk yurttaşı, yurda girme ve çıkma özgürlüğüne sahiptir. Yurt dışına çıkma özgürlüğü yasa ile düzenlenir.
Hiçbir Türk yurttaşı, isteği dışında Devlet sınırları dışına çıkarılamaz ve aynı şekilde girmekten alıkonulam-az."


"Kişi Güvenliği.
Madde 26.
Herkes özgürlük ve kişisel güvenlik hakkına sahiptir.
Bir kişi, özgürlüğünden ancak aşağıdaki hallerde yasayla konduğu zaman ve öngörüldüğü biçimde yoksun bırakılabilir -
yetkili bir mahkemece hüküm giyen bir kişinin tutuk-luluğu;
bir mahkemenin yasal bir emrine uymamaktan dolayı bir kişinin yakalanması veya tutukluluğu;
bir kişinin, bir suç işlediği makul şüphesi üzerine, yetkili yargı makamı önüne getirilmesi amacıyle veya bir suç işlemesini önlemenin veya işledikten sonra- kaçmasına engel olmanın makul olarak gerekli görüldüğü hallerde yakalanması veya tutukluluğu;

(ç)bir küçüğün, ıslâhı amacıyle yasal bir emirle bakım altına alınması veya yetkili yargı makamı önüne getirilmesi amacıyle yasal tutukluluğu;
bulaşıcı bir h-astalık yayabilecek kişilerin, akıl hastalarının, alkoliklerin, uyuşturucu madde düşkünlerinin veya serserilerin tutukluluğu;
bir kişinin, Devlet topraklarına izinsiz girmesini önlemek için veya geri verilmesi işlemine girişilmesi nedeniyle, yakalanması ve-ya tutukluluğu.
Hiçbir kimse, ölüm veya hapis cezasını gerektiren bir suçüstü halinde yasa ile konduğu zaman ve gösterildiği usul müstesna, yasanın gösterdiği usullere uygun olarak düzenlenmiş gerekçeli adlî bir belge bulunmaksızın yakalanamaz.
Yakalanan h-erkese, yakalanmasını gerektiren nedenler, yakalanması sırasında, anladığı dilde bildirilir ve seçtiği bir hukukçunun hizmetinden yararlanmasına izin verilir.
Yakalanan kişi, yakalandıktan sonra mümkün olan en kısa zamanda ve daha önce salıverilmediği takd-irde, herhalde yirmi dört saat geçmeden bir yargıç önüne çıkarılır.
Yargıç, derhal, yakalanan kişinin anladığı dille yakalanma nedenlerini soruşturur ve en kısa zamanda ve herhalde yargıç önüne çıkma tarihinden itibaren üç günü geçmeyen bir süre içinde, uy-gun göreceği koşullarla yakalananı ya salıverir veya yakalanma nedeni suç hakkındaki soruşturma tamamlanmadığı takdirde, yakalanmanın devamına karar verir. Yargıç, her defasında sekiz günü geçmemek koşuluyla, bu yakalanmanın devamına karar verebilir.
An-cak, yakalanma süresinin toplamı, yakalanma tarihinden başlayarak üç ayı geçemez ve bu sürenin sonunda yakalamayı uygulamakla görevli kişi veya makam yakalanan kişiyi derhal serbest bırakır.
Yargıcın bu fıkraya göre verdiği kararlar istinaf edilebilir.
Y-akalanması veya tutukluluğu nedeniyle özgürlüğünden yoksun bırakılan herkes, tutukluluğunun yasaya uygunluğu hakkında bir mahkemece, süratle karar verilmesi için, yasal yollara başvurma hakkına sahiptir. Tutukluluğu yasaya aykırı görüldüğü takdirde, serbe-st bırakılması mahkemece emredilir.
Bu madde kurallarına aykırı olarak bir yakalanmanın veya bir tutukluluğun mağduru herkes, dava açmak suretiyle tazminat almak hakkına sahiptir."




İlk önce sunulan soruyu Anayasa'nın 14. maddesi açısından ele alalım. - Yukarıda iktibas olunan metinden görüleceği gibi bu maddenin dört fıkrasının hepsinde de "Türk yurttaşı" deyimi bulunmaktadır. Anayasa'nın İkinci Kısmının II. Bölümünde bulunan kişinin hak, özgürlük ve ödevleri ile ilgili yirmi bir maddenin on bir maddes-inde "Türk yurttaşı" deyimi (bak. -madde 9, 12, 13, 14, 18, 19, 20, 21, 22, 24 ve 25) ve on maddenin ise "herkes, "kişi" veya "kimse" gibi deyimler kullanılmakta veya maddenin genel mahiyette oldukları görülmektedir. (bak. -Madde 10, 11, 15, 16, 17, 23, 2-6, 27, 28 ve 29).

Anayasa'nın 136. maddesi "Türk Yurttaşı" deyiminin "Kıbrıs Türk Federe Devletinin Türk yurttaşlarını" ifade ettiğini ve Türk yurttaşlarının denetiminde bulunan tüzel kişileri de kapsadığını açıklamaktadır.

Sunulmuş olan Anayasa'ya ayk-ırılık konusu ile ilgili istinafta ve ona konu teşkil eden hukuk davasında davalı-istinaf edenin Kıbrıs Türk Federe Devleti yurttaşı olmayıp Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olduğu taraflarca kabul edilen bir gerçektir. Anayasanın 14. maddesinin kapsamına ya-lnız Kıbrıs Türk Federe Devletinin Türk yurttaşları girdiği bu maddenin ve 136. maddenin açık ve sarih metninden görülmektedir. Bu nedenle, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan davalı - istinaf edenin Anayasanın 14. maddesinin kapsamına girmediği aşikârdır.- Bu böyle olduğuna göre, Fasıl 6, Hukuk Muhakemeleri Usulü Kanununun 6. maddesinin Anayasa'nın 14. maddesine aykırı olup olmadığı hususu ilgili istinafın karara bağlanmasında etkisi olabilen bir husus olmadığı görülmektedir. Bu sebepten dolayı Fasıl 6. H-ukuk Muhakemeleri Usulü Kanununun 6. maddesinin Anayasa'nın 14. maddesine aykırı olup olmadığı hususunun bu meselede karara bağlanması gerekmez.

Şimdi de konuyu Anayasa'nın 26. maddesi açısından eleştirmemiz gerekir. Yukarıda iktibas edilen metinden gör-üleceği gibi bu maddenin tanımış olduğu özgürlük ve kişisel güvenlik hakkı herkese verilmiş olup, 14. madde gibi yalnız Kıbrıs Türk Federe Devletinin Türk yurttaşlarına sınırlanmış değildir. 26. maddenin (2). fıkrası kişinin özgürlüğünden ancak o fıkrada -gösterilen altı halde yasa ile konduğu zaman ve öngörüldüğü biçimde yoksun bırakılabileceğine hükmetmektedir. Fasıl 6, Hukuk Muhakemeleri Usulü Kanununun 6. maddesinin öngördüğü tutukluluk ve hapislik Anayasa'nın 26. maddesinin (2). fıkrasında gösterilen -altı halden herhangi birinin kapsamına girip girmediğini eleştirmemiz gerekir.
(i)Bu altı halden birincisi 26. maddenin (2). fıkrasının
(a) bendinde gösterilmektedir. (a) bendi aynen şöyledir:-
"(a)yetkili bir mahkemece hüküm giyen bir kişini-n tutukluluğu".
Fasıl 6'nın 6. maddesi tetkik edildiği zaman görülecektir ki o maddenin öngördüğü tutukluluk ve hapislik "mahkemece hüküm giyen" kişinin tutukluluğu veya hapisliği ile ilgili değildir. Bu nedenle öyle bir tutukluluk veya hapislik bu bendin- kapsamına girmez kanaatındayız.
(ii)Anayasanın 26. maddesinin (2). fıkrasının (b) bendi ise aynen şöyledir:-
"(b)bir mahkemenin yasal bir emrine uymamaktan dolayı bir kişinin yakalanması veya tutukluluğu."
Görüleceği gibi bu hüküm mahkemenin bir emr-ine riayetsizlikten ötürü verilecek bir mahkûmiyet veya tutukluluğu öngörmektedir. Fasıl 6'nın 6. maddesi ise mahkemenin bir emrine riayetsizlikten ötürü değil de bir davalı-borçlunun, bazı hallerde, hükümden önce, Kıbrıs'ı terketmesini önlemek için tutuk-lanıp hapsedilmesini öngörmektedir. Binaenaleyh, kanaatımızca, Fasıl 6'nın 6. maddesinin öngördüğü tutukluluk ve hapislik Anayasa'nın 26. maddesinin (2). fıkrasının (b) bendi kapsamına girmemektedir.
(iii)Anayasanın 26. maddesinin (2). fıkrasının (c) be-ndi suçlara ilişkin tutukluluklarla ilgilidir. Fasıl 6'nın 6. maddesi herhangi bir suç ile ilgili olmadığı için o maddede öngörülen tutukluluk veya hapislik (c) bendinin kapsamına da girmez kanaatındayız.
(iv) Anayasanın 26. maddesinin (2). fıkasının (ç) -bendi küçüklerin tutukluluğu, (d) bendi hastaların tutukluluğu ve (e) bendi ise Devlet topraklarına izinsiz girenlerin tutukluluğu ile ilgili olduğundan, Fasıl 6'nın 6. maddesinin öngördüğü tutukluluk veya hapislik Anayasanın 26. maddesinin (2). fıkrasının- mezkûr bendlerinin kapsamına girmediği açıkça görülmektedir.


Yukarıda söylenenlerden anlaşılacağı gibi, Fasıl 6. Hukuk Muhakemeleri Usulü Kanununun 6. maddesinin öngördüğü tutukluluk ve hapislik Anayasa'nın 26. maddesinin (2). fıkrasında gösterilen ve- kişinin özgürlüğünden yasa ile yoksun bırakılabileceği hallerden herhangi birinin kapsamına girmemektedir. Bu nedenle, Fasıl 6. Hukuk Muhakemeleri Usulü Kanununun 6. maddesinin öngördüğü tutukluluk veya hapislik, ve dolayısı ile böyle bir tutukluluk veya- hapisliği öngören 6. maddenin hükümleri, kanaatımızca, Anayasa'nın 26. maddesine aykırıdır.


M. Necati Münir Ertekün
Başkan


Ahmed İzzet
Yargıç


Şakir Sıdkı İlkay
Yargıç


Orhan Z. Bilgehan
Yargıç


Salih S. D-ayıoğlu
Yargıç

15 Mart, 1976




-



6






Full & Egal Universal Law Academy