Anayasa Mahkemesi Numara 31/1985 Dava No 1/1986 Karar Tarihi 14.02.1986
Numara: 31/1985
Dava No: 1/1986
Taraflar: K.T.Petrolleri Ltd. ile İskele Belediyesi
Konu: 15/80 sayılı Belediyeler Yasasının 94’den 107’e kadar olan maddeleri ile 110 ve 113.maddelerinin ve I., III. ve IV.Cetvellerinin Anayasaya aykırılığı iddiası
Mahkeme: A/M
Karar Tarihi: 14.02.1986

-D.1/86 Anayasa Mahkemesi 31/85
Anayasa Mahkemesi Olarak Oturum Yapan
Yüksek Mahkeme Huzurunda.
Mahkeme Heyeti: Şakir Sıdkı İlkay, Başkan, Salih S. Dayıoğlu,
N. Ergin Salâhi, Niyazi F. Korkut, Aziz Altay.
Anayasanın 148.maddesi hakkında.

Yükse-k İdare Mahkemesi tarafından YİM 438/83 sayılı başvuruda (Müstedi: Kıbrıs Türk Petrolleri Ltd. ile Müstedaaleyh: İskele Belediyesi arasında) sunulan konu.


Müstedi namına: Kıvanç Riza tarafından Mustafa Asena.
Müstedaaleyh namına: Tülây Alpler.
Amicus Cu-riae olarak: Başsavcı Yardımcısı Akın Sait.

---------------

K A R A R

KONU:
15/80 sayılı Belediyeler Yasasının 94'den 107'e kadar olan maddeleri ile 110 ve 113.maddelerinin ve I., III. ve IV.Cetvellerinin Anayasanın 7, 8 ve 7-5.maddelerine aykırı olup olmadığı.

I. OLAY:
Müstedi Yüksek İdare Mahkemesine yaptığı bir başvuru ile kendisine İskele Belediye hudutları dahilinde faaliyet gösterdiği nedeni ile 1983 yılı için TL 80000 meslek vergisi, TL 50000 işyeri bulundurma harcı ve- TL 50000 temizlik resmi tarhedilmesini öngören ve müstedaaleyh tarafından alınan kararın hükümsüz ve etkisiz olduğuna ve herhangi bir sonuç doğuramayacağına karar verilmesini istedi.

Müstedaaleyh tarafından dosyalanan itiraznamede, diğer hususlar yanınd-a, konu kararın 15/80 sayılı Belediyeler Yasası'na uygun olarak alındığı ileri sürüldü.
Başvuru, duruşma için, Yüksek İdare Mahkemesi önüne gittiğinde müstediler tarafından 15/80 sayılı Belediyeler Yasasının 94'den 107'e kadar olan maddeleri ile 110. ve 1-13. maddelerinin ve I., III. ve IV. Cetvellerinin Anayasanın 7, 8 ve 75.maddelerine aykırı olduğu ileri sürüldü. Mahkeme de ileriye sürülen Anayasaya aykırılık hususunun taraflar arasındaki ihtilafın karara bağlanmasında etkili olabileceği kanaatına vardı- ve konuyu, karara bağlanmak üzere, Anayasa Mahkemesine sundu ve Anayasa Mahkemesinin kararına dek başvurunun duruşmasını durdurdu.

II. İDDİANIN GEREKÇESİ:
Müstedinin iddiasının gerekçesi özetle şöyledir:
15/80 sayılı Belediyeler Yasasının 97.maddesi mes-lek vergisinin yasaya ekli I. Cetvelde gösterilen oranlarda alınmasını öngörmektedir. I. Cetvel on iki kısma bölünmüş olup müstediye şamil olan 7. kısmıdır. Bu kısım altında alınabilecek meslek vergisi 2000-100000 TL arası olarak saptanmıştır. Verginin -mali güce göre alınması öngörülmemektedir. Saptanacak vergi tarhedenin keyfine bırakılmıştır. Bu nedenle 97.madde ve I. Cetvel Anayasanın 75.maddesine aykırıdır.

Cetvelin birinci kısmında belirlenen müstahdemlerle yedinci kısmında belirlenen şirketler -ve şirket şubeleri arasında alınacak meslek vergisi matrahı ve miktarı bakımından eşitsizlik vardır ve bu nedenle 97.madde ve yasaya ekli I. Cetvel Anayasanın eşitlik ilkesini öngören 8.maddesine aykırıdır.

97. madde ve I. Cetvel, Anayasanın 8. ve 75. ma-ddelerine aykırı olduğu oranda 7. maddesine de aykırıdır.

Yasanın 102. maddesi de, aynı nedenlerle, Anayasanın 8. ve 75. maddelerine aykırıdır.


Yasanın 101(1) maddesi Belediyenin her yılın Nisan ayı sonuna kadar meslek vergisini tarhetmesini öngörme-ktedir. Ancak verginin hangi kıstaslara göre tarhedileceği belirlenmemektedir ve bu nedenle Anayasanın 75(1) maddesine aykırıdır.

Yasanın 110. maddesinin (1). fıkrası bir belediyenin yaptığı temizlik hizmetlerine karşı III. Cetvelde belirtilen resimleri- tahsil etmesini öngörmektedir. Bu cetvel altı kısma bölünmüş olup müstediye şamil olan 5.kısmıdır. Bu kısım altında alınabilecek temizlik resmi 1500-50000 TL olarak saptanmıştır. Resmin mali güce göre alınması öngörülmemektedir, matrah ve oranı da beli-rtilmemiştir. Saptanacak resim tarhedenin keyfine bırakılmıştır. Bu nedenle bu madde ve III. Cetvel Anayasanın 75. maddesine ve aynı oranda 7. maddesine ters düşmektedir.

Yasanın 110. maddesinin (2). fıkrası aydınlatma için alınacak resmin Belediye Mec-lisince yapılacak tüzükte belirlenmesini öngörmektedir. Bu nedenle Yasanın bu maddesi Anayasanın 75. maddesinin (2). fıkrasına aykırıdır. Yasanın bu maddesi Anayasanın 75(2) maddesine aykırı olduğu oranda 7.maddesine de aykırıdır.

Yasanın 113. maddesi -IV. Cetvelde gösterilen yerlerden herhangi birini uhdesinde bulunduran veya işleten bir kişiye belediye tarafından bu yerler için saptanan işyeri bulundurma harçlarının ödenmesini öngörür. Müstedi IV. Cetvel kapsamına girmemektedir; bu Cetveldeki kıstasl-ar ona şamil değildir ve müstediden istenen harç Yasaya aykırı olarak istenmiştir. Ancak müstedaaleyh müstediyi Cetvelin (ç) bendi kapsamında görmüş olmalıdır ki müstediye TL 50000 harç tarhetmiştir. Halbuki müstedi fabrika çalıştırmamaktadır. Bu Cetvel- de, diğer cetvellerle ilgili olarak belirtilen sebeplerle, keyfi uygulamaya olanak tanımaktadır. Bu nedenle Yasanın bu maddesi Anayasanın 75(2) maddesine ve aynı oranda 7.maddesine aykırıdır.
Müstedi, havalenin duruşmasında, Yasanın diğer maddelerinin A-nayasaya aykırılığını ileri sürmemiş ve bunlar üzerinde durmamıştır.

Müstedaaleyhin iddiasının gerekçesi özetle şöyledir:
Yasanın 97. maddesi ve I. Cetvelin 7. kısmına göre müstedaaleyh 2000-100000 TL arası vergi tarhedebilir. Cetvelin 7.kısmının Anayas-aya aykırı olduğuna dair karar mevcut değildir. Tarhedilebilecek verginin taban ve tavanı belirlenmiştir. Keyfilik söz konusu değildir. 97. maddenin ve I. Cetvelin 7. kısmının Anayasanın 75. maddesine aykırılığı yoktur.

Anayasanın 8. maddesinin öngörd-üğü, nitelik ve durum bakımından özdeş olan kişiler arasında eşitliğin sağlanmasıdır. Cetvelin 7. kısmının kapsamına girenler ile diğer kısımlar kapsamına girenler arasında özdeş nitelik ve durum yoktur. Bu nedenle 97. maddenin ve I. Cetvelin 7. kısmının- Anaysanın 8. maddesine aykırılığı söz konusu olamaz.

Havale konusu diğer yasa maddeleri de, aynı nedenlerle, Anayasaya aykırı değildir.

3. Amicus Curiae olarak bulunan Başsavcılığın görüşlerinin özeti şöyledir:
AM. 13/81'deki karar ve içerdiği görüş-ler benimsendiği takdirde 97. maddenin ve I. Cetvelin 7. kısmının Anayasanın 8 ve 75. maddelerine aykırılığı vardır.

Anayasanın 8. maddesi nitelik ve durum bakımından özdeş olan kişiler arasında eşitliği öngörmektedir. AM. 13/81'de özdeşlik unsuru başka- anlamda alındı. Eşitlik meslek vergisi açısından alındı, vergiyi verecekler açısından alınmadı. AM. 13/81'deki hükümdeki görüşü benimsememekteyiz.

97. madde ve I. Cetvelin 7. kısmı Anayasanın 8. maddesinin öngördüğü eşitlik ilkesine ters değilse o zam-an Anayasanın 75(1) maddesine de aykırı değildir. Çünkü tarhedecek makam taban ve tavan arasında mali gücü kaale alabilir.

Yasanın 101(1) maddesinin Anayasanın 75(1) veya 8. maddesine aykırılığı yoktur. AM. 13/81'de de aykırı bulunmadı.

Yasanın 102.m-addesi AM. 13/81'de Anayasaya aykırı bulundu. Bu hususta daha önce serdettiğim görüşlere ek bir şey söylemek istemiyorum.

Anayasanın 75(1) maddesi vergiden bahsetmektedir. Yasanın 110(1) maddesi ve III. Cetvelin 5. kısmında söz konusu olan vergi değild-ir resimdir. Resmin mali güce göre alınacağı hususunda ise bir anayasal kural yoktur. Buna rağmen III. Cetvel mali gücü dikkate almıştır. Anayasaya aykırılık yoktur.

Yasanın 110(2) maddesi altında tüzük yapılmadığı gibi müstediden herhangi bir istem-de de bulunulamaz. Bu nedenle bu maddenin etkenliği söz konusu değildir. Bu madde ile ilgili konu anayasal değil yasaldır.

IV. Cetvelin (ç) kısmının müstedilere yasal veya olgusal açıdan uygulanması söz konusu olamaz. Cetvelin bu kısmı fabrikadan sö-z etmektedir, müstedi ise fabrika çalıştırmamaktadır. Bu nedenle Yasanın 113.maddesi ile Cetvelin dördüncü kısmının (ç) bendinin taraflar arasındaki ihtilâfı karara bağlamada etkinliği yoktur. Müstedinin çalıştırdığı fabrika sayılsa dahi madde 110(1) ve -III.Cetvel için söylenenler bu maddeye de şamil olur.




III. İLGİLİ YASA METİNLERİ:
15/1980 sayılı Belediyeler Yasası:
"97. Meslek vergisi bu Yasaya ekli I. Cetvel'de gösterilen oran ve miktarda tarhedilir.

101.(1)Belediye Meclisi her- yıl Nisan ayı sonuna kadar meslek vergisini tarheder.
(2)Düzenlenen listeler belediyede askıya alınır ve bu durum en az iki günlük gazetede üç gün süre ile halka duyurulur.
(3)Gazetelerdeki son ilân gününden başlayarak yirmi gün içind-e yükümlülerin itiraz hakkı vardır.
(4)Yargı yoluna başvurma, tahakkuk ve tahsil işlemlerini durdurmaz.

102.Memur ve müstahdemler dışındaki yükümlülerin vergisi I. Cetveldeki ölçülere göre Belediye Meclisince takdir edilir ve uygun görü-len biçimde tahsil edilir.

110.(1)Her belediye sınırları içinde yaptığı temizlik hizmetlerine karşılık III. Cetvel'de belirtilen resimleri tahsil etmeye yetkilidir.
Beldenin aydınlatılması belediyeye aittir. Yapılan hizmete karşılık her konut -ve işyerinden Belediye Meclisince yapılacak tüzükte belirtilen miktarda şehir aydınlatma resmi alınır.

113.Belediye sınırları içinde bulunan ve IV. Cetvel'de gösterilen yerlerden herhangi birini uhdesinde bulunduran veya işleten herhangi bir kişi- her sene belediye tarafından bu yerler için saptanan işyeri bulundurma harçlarını belediyeye öder."















I. CETVEL
(Madde 97)

(1)(a)Müstahdemlerin yıllık gelirleri üzerinden:- (i) 20.000 TL'ya kadar yıllık gelirden alınmaz.-(ii) 20.001 - 40.000 " "100 TL(iii) 40.001 - 60.000 " "125 TL(iv) 60.001 - 80.000 " "150 TL(v) 80.001 - 90.000 " "175 TL(vi) 90.001 - 100.000 " "200 TL(vii)100.001 - 120.000 -" " 250 TL(viii)120.001 - 140.000 " " 300 TL(ix)140.001 - 160.000 " "350 TL(x)160.001 -- 180.000 " "400 TL(xi)180.001 - 190.000 " "450 TL(xii)190.001 - 200.000 " "500 TL(xiii)-200.001'den sonraki her 20.000 liralık fazlalık için binde yarım. (b)Yıllık gelirler karşısındaki oran yıllık gelirin tümü üzerinden uygulanır.(c)Yıllık gelir, maaş, ücret ve buna benzer adlarla alınan sabit ve belli paraya, götürü olarak hesab -edilen diğer gelirlerin eklenmesi suretiyle bulunur.(2)Yanında müstahdem çalıştırmayan tek başına çalışan esnaf
100 - 20.000 TL
arası(3)Yanında müstahdem çalıştıran esnaf 200 - 30.000 TLarası(4)Avukat, doktor, mimar, mühendis ve ec-zacı gibi serbest meslek sahipleri

1000 - 30.000 TL

arası(5)Tüccarlar ve iş adamları 2000 - 100.000 TLarası(6)Fabrikatörler 4000 - 100.000 TLarası(7)Şirketler, Şirket şubeleri 2000 - 100.000 TLarası(8)Ortaklıklar, ortaklık şube-leri 2000 - 50.000 TLarası(9)Bankalar, Banka Şubeleri, Sigorta Şirketleri
20000 - 200.000 TL
arası(10)Kooperatif Kuruluşları 2000 - 20.000 TLarası(11)Bu Yasanın diğer kurallarına bakıl-maksızın, yerel kuruluş sınırları içinde belediyen-in izniyle, gezici olarak esnaflık, satıcılık ve işportacılık yapan kimseler için



500 - 10.000 TL



arası(12)Bunların dışında kalan işleri için 200 - 20.000 TLarası

------------





III. CETVEL
(MADDE 110)
TEMİZLİK RESMİ

Herhangi -bir yıl veya yılın herhangi bir kısmı için aşağıda öngörülen miktarlar arasında temizlik resmi alınır: (1)Her konut için: 200 - 500 TL(2)Her yazıhane, dükkân veya ambar için: 300 - 1000 TL (3)Yataksız klinik, doktor muayenehanesi, kahve-hane, fırın, lokanta, bar, pastahane veya berber dükkânı olarak kullanılan herhangi bir yer veya bina için:


250 - 5000 TL(4)Her otel, koğuş, pansiyon, yatıevi, han veya benzeri herhangi bir yer için:
400 - 100.000 TL (5)Banka, matbaa, litoğ-rafçılıkta kullanılan yer, yatılı klinik, fabrika, endüstriyel işyeri olarak kullanılan herhangi bir işyeri veya bina için:


1500 - 50.000 TL(6)Yukarıda gösterilmeyen herhangi bir yer için:
500 - 25.000 TLAncak geçimini sağlayamayanlardan Ba-kanlıkça onaylanacak Belediye Meclisi kararı uyarınca temizlik resmi alınmayabilir.

------------

IV. CETVEL
(Madde 113)

İŞYERİ BULUNDURMA HARCI

Aşağıda öngörülen miktarlar arasında işyeri bulundurma harcı alınır:
(a)Her otel, pansiyon ve yatıevi içi-n1000 - 100.000 TL(b)Tabakhane için2000 - 10.000 TL(c)Deri kurutmak veya ambarlamak amacıyle kullanılan herhangi bir yer veya bina için
2000 - 20.000 TL(ç)Buhar, elektrik veya mekanik bir kuvvet kullanan veya patlayıcı maddeler kullanılan her-hangi bir fabrika için:

2000 - 50.000 TL(d)Her kuru kahveci ve kahveciler için: 500 - 5.000 TL(e)Her lokanta için: 500 - 25.000 TL(f)Her berber ve kuaförhane için: 500 - 5.000 TL(g)Her içki içilen yer için (bar, meyhane, kabare, dis-kotek ve bu gibi yerler için):
1000 - 25.000 TL(h)Hamur işi yapılan herhangi bir yer için: 500 - 2.000 TL(ı)Her eczan-e için:2000 - 5.000 TL(i)Ayakkabı imal edilen herhangi bir yer için:
500 - 10.000 TL(j)Her matbaa için:4000 - 10.000 TL
IV. İLGİLİ ANAYASA METİNLERİ:
"Madde 7.
(1)Yasalar Anayasaya aykırı olamaz.--(2)Anayasa kuralları, yasama, yürütme ve yargı organlarını, Devlet yönetimi makamlarını ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır.--
"Madde 8.
(1)Herkes, hiçbir ayırım gözetilmeksizin, Anayasa ve yasa önünde eşittir. Hiçbir kişi, aile, zümre veya sınıfa ayrıcalık tanınamaz.--(2)Devlet organları ve yönetim makamları, bütün işlemlerinde yasa önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek ve ayrıcalık yapmamak zorundadırlar.--(3)Ekonomik bakımdan güçsüz olanların Anayasa ve yasalar ile elde ettikleri veya edecekleri kazanımlar, bu madde ileri sürülerek ortadan kaldırılamaz.--
"Madde 75.
-(1)Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere, mali gücüne göre, vergi ödemekle yükümlüdür.(2)Vergi, resim ve harçlar ve benzeri mali yükümler ancak yasa ile konulur.(3)Yasanın belli ettiği yukarı ve aşağı hadler içinde kalmak, ölçü ve ilkelere u-ygun olmak koşuluyla, vergi, resim ve harçların bağışıklık ve istisna-larıyla oran ve hadlerine ilişkin kurallarda değişiklik yapmaya Bakanlar Kurulu yetkili kılına bilir. (4)Geriye yürüyen mali yükümlülükler konulamaz.
-

V. İNCELEME:
Konu, ileri sürülen iddia ve görüşler ve ilgili yasa ve Anayasa kuralları ışığında incelendi ve gereği görüşülüp düşünüldü.

Yasanın 97. maddesi meslek vergisinin yasaya ekli I. Cetvelde gösterilen oranlarda alınmasını öngörmektedir. Müs-tedi bir şirket olduğu için, tarafların kabul ettiği gibi, kendisine uygulanabilen kısım Cetvelin 7. kısmıdır. Cetvelin 7. kısmı ise şirketler ve şirket şubelerinden TL 2000'den TL 100000'e kadar vergi alınabileceğini öngörmektedir. Yasanın 97. maddesini-n ve Yasaya ekli I. Cetvelin Anayasanın 75. maddesine aykırı olduğu ileri sürülmüştür. Cetvelin müstediye şamil kısmı 7.kısmı olduğuna göre havaleye konu başvurunun karara bağlanmasında etken sadece bu kısmıdır. Bu durumda cetvelin sadece bu kısmının Ana-yasaya aykırı olup olmadığının tezekkür edilmesi gerekir.

Anayasanın 75. maddesi 1975 KTFD Anayasasının 61. maddesinin aynıdır. Yasanın 97. maddesinin ise KTFD Anayasasının 61. maddesine aykırı olup olmadığı AM. 13/81 sayılı havalede tezekkür edilmiş ve- aykırı olduğuna karar verilmişti. Mahkeme kararında şöyle demiştir:
-"Anaysanın 61. maddesinin (1). fıkrası herkesin kamu giderlerini karşılamak üzere mali gücüne göre vergi ödemekle yükümlü olduğunu açıklıkla belirtmektedir. Müstedaaleyh belediyenin kamu hizmetleri yaptığına ve bir kamu kuruluşu olduğuna kuşku yoktur.- Bu nedenle müstedaaleyhin giderlerini karşılamak üzere Anayasanın 61. maddesinde öngörülen vergi konulabilir. Anayasanın 61. maddesinin (2). fıkrası ise vergi, resim ve harçlar ve benzeri mali yükümlerin ancak yasa ile konulmasını öngörmektedir. Herhan-gi bir vergi veya benzeri mali yükümün yasa ile konmasının amacı böyle bir vergi veya mali yükümün belli başlı unsurlarını ve çerçevesini kesin çizgilerle açıklıkla belirlemektir. Mali yükümün çerçevesi ancak yükümlünün kim olacağı, yükümlünün mali yükümü-n hangi esasa göre yerine getireceği, yükümlünün mali yükümünün hangi esasa göre tesbit edileceği, matrah ve oranın ne olacağı belirlenmekle mümkün olabilir. Mali güç faktörünü içermeyen herhangi bir vergi yasası Anayasanın 61.maddesine ters düşer. Herha-ngi bir verginin yasa ile konmasının esas amaçlarından biri de vergi yasasında idarenin keyfi ve takdiri uygulamalarını önleyecek ilkeleri içermesi gerekir. Vergi hususlarında idarenin keyfi ve takdiri uygulamalarına fırsat veren herhangi bir yasa hükmü A-nayasanın 61. maddesine ters düşer. Vergi yasalarının keyfi uygulamalara meydan verebilecek geniş bir takdir yetkisi vermemesi gerekir. İdareye veya ilgili kuruluşa keyfi uygulamalara meydan verebilecek çok geniş bir yetki tanıyan yasa Anayasanın 61. madd-esine aykırı olur. Anayasa Mahkemesi yasa ile konan vergilerin mali güçlere göre konduğunu denetler. Mali güç nazarı itibara alınmadan bir vergiyi koyan yasa, Anayasanın 61. maddesine uygun değildir. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . -. . . . . . . . . .
-Anayasaya aykırı olduğu iddia edilen Yasa kurallarının mali yükümü açık bir biçimdedir ve yeterince belirli olup olmadığını incelemek gerekir. Yasanın 97. maddesi meslek vergisinin ekli I. Cetvelde gösterilen oran ve miktarda tarhedilmesini öngörmekted-ir I. Cetvelin 1(a) kısmı müstahdemlerin yıllık gelirleri oranında belli bir oranda alınacak vergiyi tesbit etmektedir. Örneğin 1(a) ve (ii) 20,001'den 40,000'e kadar 100 TL vergi alınmasını öngörmektedir ve bu oranlar her yıllık gelir 20,000 lira arttıkç-a vergi de muayyen miktarlarda artırılmaktadır. En son, müstahdemlerin 190,001 ile 200,000 lira gelirinde 500 TL vergi alınmasını öngörmektedir. 200,001'den fazla olan yıllık gelir için ise binde yarım vergi alınmasını öngörmektedir. Bu kısım tetkik edi-ldiğinde görülüyor ki vergi oran ve miktarı müstahdemlerin belli yıllık gelirlerini matrah olarak esas tutumuştur. Cetvelin 2. kısmından 12. kısmına bakıldığında ise mükelleflere konacak verginin sadece asgari ve azami sınırları tesbit edilmiştir. Bu ver-ginin hangi esasa dayandırıldığı belirtilmemektedir. Müstedi bir tüccar olduğu için kendisine Cetvelin 5. kısmı uygulanmaktadır. Bu nedenle bu havalede Cetvelin sadece 5. kısmı esas başvurunun karara bağlanmasında etkilidir. Bu durumda Anayasa Mahkemesi- sadece Cetvelin 5. kısmının Anayasaya aykırı olup olmadığını tezekkür edecektir. Cetvelin 5. kısmı tüccarlar ve işadamlarına 2000 TL'dan 100,000 TL'na kadar vergi alınabileceğini öngörmektedir. Cetvelin 5. kısmına bakıldığında hangi kritere veya hangi e-sasa dayanılarak bu verginin 2000 ile 100,000 TL arası tesbit edileceği belirlenmemekte, vergi mükellefinin mali gücünden bahsedilmemekte ve bu nedenle ilgili kuruluşa Yasa keyfi ve takdiri bir uygulama vermektedir. Yasanın 97. maddesi ve Cetvelin 5. kısm-ı Anayasanın 61. maddesinde öngörülen mali gücü nazarı dikkata alınmadan bir vergi konmasını öngörmektedir. Yasada keyfi ve takdiri uygulamaları önleyici herhangi bir hüküm bulunmamaktadır. Bilâkis vergi koyucuya keyfi ve takdiri uygulamada bulunmasına f-ırsat verilmektedir. Yukarıda söylenenler ışığında Yasanın 97. maddesi Cetvelin 5. kısmının ilgilendirdiği hususlarda ve Cetvelin 5. kısmı Anayasanın 61. maddesine aykırı olduğuna karar verilmesi gerekir."




Yukarıdaki iktibasta belirtilen görüşleri be-nimsemekteyiz. Gerçi AM. 13/81 de konu edilen I. Cetvelin 7. kısmı değil de 5. kısmı idi ise de, 5. kısım için söylenenler aynen 7. kısım için de geçerlidir. Bu durumda Yasaya ekli I. Cetvelin 7. kısmının ve bu kısmı ilgilendirdiği oranda Yasanın 97. mad-desinin Anayasanın 75. maddesine aykırı olduğuna karar verilmesi gerekir.

Sözü edilen Cetvel ile 97. maddenin Anayasanın 7. maddesine de aykırı olduğu iddia edilmiştir. Anayasanın 7. maddesinin (1). fıkrası yasaların Anayasaya aykırı olamayacağını öngö-rmektedir. Yasanın 97. maddesi ile I. Cetvelin 7. kısmı Anayasanın 75. maddesine aykırı olduğuna göre aynı oranda Anayasanın 7. maddesine de aykırıdır.

Aynı madde ile Cetvelin eşitlik ilkesini içeren Anayasanın 8. maddesine de aykırı olduğu ileri sürülm-üştür. Müstediye göre Cetvelin 1. kısmında belirlenen müstahdemler ile 7. kısmında belirlenen şirket ve şirket şubeleri arasında, ödenecek meslek vergisi matrah ve miktarı bakımından, bir eşitsizlik vardır ve bu eşitsizlik ilkesine ters düşmektedir. Şirk-etler ve şirket şubeleri ile müstahdemler arasında bir ayırım yapıldığı bir gerçek olmakla beraber tezekkür edilmesi gereken husus bu ayırımın Anayasanın 8. maddesine aykırı olup olmadığıdır.

Anayasanın 8. maddesinin öngördüğü eşitlik aritmetik bir e-şitlik değildir. Anayasanın bu maddesi keyfi ayırımları önlemeyi amaçlamakta fakat meselelerin kendilerine öz nitelikleri icabı yapılması gereken makul ayırımları saf dışı etmemektedir. Yasa önünde eşitlik ancak nitelikte benzerlik ve yasaların getirdiği- hakların uyumluluğu oranında söz konusudur. Yasa önünde eşitlik kavramı tüm yurttaşların behemehal her yönde her zaman aynı kurallara bağlı tutulmalarını zorunlu kılmaz.- Gör: AM. 14/83.


Cetvelin 7. kısmında belirlenen şirketler ve şirket şubeleri ile- 1. kısmında belirlenen müstahdemler arasında durum ve statü farkı mevcuttur. Şirketler, tüzel kişiliğe sahip oldukları bir tarafa, genellikle müstahdem değil de işveren durumundadırlar. İlâveten şu da var ki mahkemeler, vergi kanunlarının karışıklığı ne-deni ile bunlarla ilgili olarak Yasama Organına sınıflandırmada daha geniş bir takdir yetkisi tanımaktadır. -Gör: Nedjati on Administrative Law p.125 ve Basu's Commentary on the Constitution of India, 5th Ed., Vol.I, p.464.

Yukarıda söylenenlerden anlaşı-lacağı gibi Cetvelin 7. kısmında belirlenen şirket ve şirket şubeleri ile 1. kısmında belirlenen müstahdemler arasında, meslek vergisi açısından, yapılan ayırım Anayasanın 8.maddesine aykırı değildir.

Meslek vergisinin her yılın Nisan ayı sonuna kadar ta-rh edilmesini öngören Yasanın 101(1) maddesinin de, verginin hangi kıstaslara göre tarh edileceğini belirlemediği gerekçesi ile, Anayasanın 75(1) maddesine aykırı olduğu iddia edilmiştir. Yasanın bu maddesi verginin nasıl tarh edileceğini değil de hangi v-akte kadar tarh edileceğini hükme bağlamakta ve vergi kıstasları ile ilgisi bulunmamaktadır. Bu maddenin Anayasanın 75(1) maddesine herhangi bir aykırılığı yoktur. Bu madde AM. 13/81'de de Anayasaya aykırı bulunmadı.

Yasanın 102. maddesinin de Anayasan-ın 75 ve 8. maddelerine aykırılığı ileri sürülmüştür. Bu madde, 97. madde gibi ve aynı nedenlerle, Yasaya ekli I. Cetvelin 7. kısmını ilgilendirdiği oranda Anayasanın 75. maddesine aykırıdır. Bu maddenin, yine 97. madde gibi ve aynı nedenlerle, Anayasanı-n 8. maddesine aykırılığı yoktur.



Yasanın 110(1) maddesinin ve Yasaya ekli III. Cetvelin, temizlik hizmetlerine karşılık alınacak resmin mali güce göre alınmasını öngörmediği, matrah ve oranını belirlemediği ve saptanacak resmi tarh edenin keyfine bı-raktığı için Anayasanın 75. maddesine ve aynı oranda 7. maddesine aykırı olduğu ileri sürülmüştür. Yasanın 110(1) maddesinde ve III. Cetvelde konu edilen temizlik resmidir. Resim bir mali yüküm olmakla beraber genel nitelikte olan vergilerden farklıdır. - Resim, genellikle mali güce göre değil de yapılan hizmet ve masrafların karşılığı olarak veya konu olan mal ve emtianın cins, değer veya menşeine göre alınır. Resim, Hüseyin Özcan'ın Ansiklopedik Hukuk Sözlüğü'nde, 5. baskı s. 588-9'da şöyle tanımlanmışt-ır:
-"Devlet dairelerinde ve kamu müesseselerinde görülen hizmet ve masrafların karşılığı olarak, yalnız o işle ilgisi olan gerçek ve tüzel kişilerden alınan paralar. Bu nitelikleri ile resimler, genel nitelikte olan vergilerden farklıdır."
-
Resim, yukarıda belirtildiği gibi, genel anlamda vergiden farklı bir mali yükümdür. Verginin mali güce göre alınacağı kuralını içeren Anayasanın 75(1) maddesinde ise resimden söz edilmemektedir. Bu böyle olduğuna göre de resmin mali güce göre alınması -anayasal zorunluğu yoktur. Resimden 75. maddenin (2). ve (3). fıkralarında söz edilmektedir. Bu nedenle tezekkür edilmesi gereken husus bu fıkralara bir aykırılığı mevcut olup olmadığıdır.

Anayasanın 75. maddesinin (1). fıkrası vergi, resim, harç ve be-nzeri mali yükümlerin yasa ile konabileceğini, (2). fıkrası da Yasanın belli ettiği yukarı ve aşağı hadler içinde kalmak ölçü ve ilkelere uygun olmak koşulu ile, vergi, resim ve harçların bağışıklık ve istisnaları ile oran ve hadlerine ilişkin kurallarda d-eğişiklik yapmağa Bakanlar Kurulunun yetkili kılınabileceğini hükme bağlamaktadır. (2). fıkra Bakanlar Kurulunun hangi hususlarda yetkili olduğunu hükme bağladığına ve bir Bakanlar Kurulu kararı söz konusu olmadığına göre bu meselede bu fıkraya bir aykırı-lık söz konusu değildir. (1). fıkraya bir aykırılık mevcut olup olmadığına karar verilebilmesi için ise bu fıkranın amacının ne olduğunun ve neleri öngördüğünün incelenmesi gerekir. T.C. Anayasa Mahkemesi, Anayasanın her türlü mali yükümün yasa ile konma-sı kuralını düzenlerken güttüğü amacın keyfi ve sınırsız ölçülere dayalı bir uygulamaya yer verilmemesi ilkesinin korunması olduğu görüşünü belirtti. T.C. Anayasa Mahkemesi, tamamen benzeri bir kural içeren 1961 Anayasasının 61. maddesinin (1). fıkrası il-e ilgili olarak 3.2.1977 günlü ve 1976/54-1977/8 sayılı kararında (AMKD Sayı 15, s. 141'de) şöyle demiştir:
-"Anayasa'nın söz konusu 61. maddesinin ikinci fıkrası kuralına göre, resim ve harçlar ve benzeri malî yükümler ancak yasa ile konulur. Böylece Anayasa, her türlü malî yükümün yasa ile konması gerekeceği kuralını düzenlerken güttüğü amaç, keyfi ve sın-ırsız ölçülere dayalı bir uygulamaya yer verilmemesi ilkesinin korunmasıdır. Bir yasanın malî bir yükümün, yalnızca konusunu belli ederek ilgililere yükletilmesine izin vermesi, o malî yükümün yasa ile konulduğunu kabul etmek için geçerli bir neden sayıla-maz. Malî yükümlerin, matrah ve oranları, tarh ve tahakkuku, tahsil yöntemleri, yaptırımları, zaman aşımı gibi çeşitli yönleri vardır. Bütün bu yönleri ile bir malî yüküm yasada açık bir biçimde ve yeterince belirlenmemiş ise bu durum kişilerin toplumsal- ve ekonomik güçlerini ve hatta temel haklarını olumsuz yönde etkileyecek keyfi uygulamalara yol açabilir. Bu nedenlerledir ki kişilere yüklenecek yükümlerin belli başlı öğelerinin, açık bir biçimde ve kesin çizgileriyle yasalarda gösterilmiş olması gerek-ir."


Esasen 75. maddenin (1). fıkrasının neleri öngördüğü (2). fıkranın içeriğinden de anlaşılmaktadır. (2).fıkrada Bakanlar Kuruluna verilen değişiklik yapma yetkisi "Yasanın belli ettiği yukarı ve aşağı hadler içinde kalma, ölçü ve ilkelere uygun ol-ma" koşuluna bağlanmıştır. Demek ki Anayasa, yasanın yükümün tavan ve tabanını, ölçü ve ilkelerini belirlemesini öngörmektedir. Sair bir deyimle mali yükümün belli başlı öğelerinin yasada belirlenmesi öngörülmektedir.


Yasanın 110(1) maddesi Belediyeni-n kendi sınırları içinde yaptığı temizlik hizmetlerine karşılık III. Cetvelde belirlenen resimleri tahsil etmeye yetkili olduğunu hükme bağlamaktadır. III. Cetvelin müstediye uygulanabilen ve havaleye konu başvurunun karara bağlanmasında etkili olabilen k-ısmı 5. kısmıdır ve bu nedenle sadece bu kısmın Anayasaya aykırı olup olmadığının tezekkür edilmesi gerekir. Cetvelin 5. kısmı, bu kısımda sıralanan işyerlerinden TL 1500'den TL 50000'e kadar temizlik resmi alınabileceğini öngörmektedir. Cetvelin 5. kısm-ında veya herhangi bir yerinde veya Yasanın herhangi bir yerinde ise resmin tavan ve tabanı dışında hangi ölçü ve ilkelere göre tarh edileceği veya sair bir deyimle mali yükümün belli başlı öğelerinin neler olduğu gösterilmemiştir. Bu nedenle III. Cetveli-n 5. kısmı ve bunu ilgilendirdiği oranda Yasanın 110(1) maddesi Anayasanın 75. maddesinin (2). fıkrasına aykırıdır.

Yasanın 110. maddesinin (2). fıkrasının, aydınlatma için ödenecek resmin Belediye Meclisince yapılacak tüzükte belirlenmesi öngörüldüğü -gerekçesi ile, Anayasanın 75. maddesinin (2). fıkrasına ve 7. maddesine aykırı olduğu ileri sürülmüştür. Yasanın bu maddesi altında tüzük yapılmadığı gibi müstediden istemde de bulunulmadı. Bu nedenle bu maddenin taraflar arasındaki ihtilâfı karara bağla-makta etkisi olabilmesi söz konusu değildir ve bu durumda ileri sürülen Anayasaya aykırılık konusunun, bu meselede tezekkür edilip karara bağlanması gerekmemektedir.

Yasanın 113. maddesi ile IV. Cetvelin, diğer madde ve cetvellerle ilgili olarak öne sürü-len gerekçelerle, Anayasanın 7 ve 75. maddelerine aykırı olduğu iddia edilmiştir. Yasanın 113. maddesi, IV. Cetvelde gösterilen yerlerden birinin uhdesinde bulunduran veya işleten birisinden harç alınmasını öngörmektedir. Müstediden Cetvelin (ç) bendi al-tında 50000 TL'lık bir harç istenmiştir. Cetvelin (ç) bendi, buhar, elektrik veya mekanik bir kuvvet kullanan veya patlayıcı maddeler kullanan bir fabrika için 2000 TL'den 50000 TL'ye kadar harç ödenmesini öngörmektedir. Müstedi, Yüksek İdare Mahkemesine- yaptığı başvruda ve havalenin duruşmasında IV. Cetvelin (ç) bendinde öngörülen herhangi bir yeri bulunmadığını veya sair bir deyimle fabrika çalıştırmadığını ve bu nedenle kendisinden bu kısım altında herhangi bir harç istenemeyeceğini iddia etmiş ve amic-us curiae olarak bulunan Kıdemli Savcı da bu görüşe katılmıştır. Müstedaaleyh ise sözü edilen harcın müstediden Cetvelin (ç) bendi altında istendiğini kabul etmekle beraber ne Yüksek İdare Mahkemesi nezdinde dosyaladığı itiraznamede ne de havalenin duruşm-asında müstedinin bu kısım kapsamında herhangi bir fabrika çalıştırdığını iddia etmiştir. Bu durumda Yasanın 113. maddesi ile IV. Cetvelin Anayasaya aykırı olup olmadığı hususunu bizim, bu meselede, tezekkür etmemiz gerekmemektedir.

Yapılan havalede Yas-anın 94, 95, 96, 98, 99, 100, 103, 104, 105, 106 ve 107. maddelerinin de Anayasanın 7, 8 ve 75. maddelerine aykırı olup olmadığı sorulmuş ise de havalenin duruşmasında bu maddelerin Anayasaya aykırılığı ileri sürülmemiştir. Bu durumda sözü edilen yasa mad-delerinin Anayasanın 7, 8 ve 75.maddelerine aykırı olmadığına karar verilmesi gerekir.

SONUÇ:
15/80 sayılı Belediyeler Yasasının:
97. ve 102. maddelerinin Yasaya ekli I. Cetvelin 7. kısmını ilgilendirdiği oranda ve I. Cetvelin 7. kısmını Anayasanın 7 ve -75. maddelerine aykırı olduğuna, Anayasanın 8. maddesine ise aykırı olmadığına;
101(1) maddesinin Anayasanın 75(1) maddesine aykırı olmadığına;
110(1) maddesinin Yasaya ekli III. Cetvelin 5. kısmını ilgilendirdiği oranda ve III. Cetve-lin 5. kısmının Anayasanın 75(2) maddesine aykırı olduğuna;
110(2) ve 113. maddeleri ile Yasaya ekli IV. Cetvelin Anayasanın 7 ve 75. maddelerine aykırı olup olmadığının karara bağlanmasının gerekmediğine;
94, 95, 96, 98, 99, 100, 103, 104, 105, 106 -ve 107. maddelerin Anayasanın 7, 8 ve 75. maddelerine aykırı olmadığına -
oybirliği ile karar verilir.




(Şakir Sıdkı İlkay)(Salih S. Dayıoğlu)
BaşkanYargıç




(N. Ergin Salâhi)(Niyazi F. Korkut)(Aziz Altay)
Yargıç Ya-rgıç Yargıç

14.2.1986

-

-


17



-


Full & Egal Universal Law Academy