Anayasa Mahkemesi Numara 2/1986 Dava No 5/1987 Karar Tarihi 21.04.1987
Numara: 2/1986
Dava No: 5/1987
Taraflar: Leonard Fairclough Ltd ile K.T.T.İşlet.
Konu: Anayasa maddesi 159 (1)(b)’nin yorumlanması bilhassa madde 159 (1)(b)’de sözü edilen “terkedilmiş veya sahipsiz taşınmaz mal” deyimlerinden ne anlaşılacağının yorumu;istemi
Mahkeme: A/M
Karar Tarihi: 21.04.1987

-D.5/87 Anayasa Mahkemesi : 2/86

Anayasa Mahkemesi Olarak oturum yapan
Yüksek Mahkeme Huzurunda.
Mahkeme Heyeti: Şakir Sıdkı İlkay, Başkan, Salih S. Dayıoğlu,
N.Ergin Salâhi, Niyazi F. Korkut, Aziz Altay.

Anay-asanın 149. maddesi tahtında.

Mağusa Kaza Mahkemesi tarafından 1066/85 sayılı Hukuk davasında (Davacı: Leonard Fairclough (Hotels) Ltd. İle (1) KKT İşletmeleri Ltd. Şti. Ve (2) KKTC Başsavcısı arasında) sunulan konu.

Davacı namına: Kıvanç Riza ve Mente-ş Aziz
Davalı (1) namına: Mustafa Güryel
Davalı (2) namına: Başsavcı Yardımcısı Akın Sait

K A R A R

Şakir Sıdkı İlkay, Başkan: Bu havale Anayasanın 149. maddesi altında yapılmıştır. Bu maddeye göre Anayasa Mahkemesi, Anayasanın herhangi bir- kuralını yorumlamak münhasır yetkisine sahiptir. Yapılan havale ile Mahkemeden istenenler aynen şöyledir;
1. Anayasa maddesi 159 (1)(b)'nin yorumlanması, bilhassa madde 159 (1)(b)'de sözü edilen "terkedilmiş veya sahipsiz taşınmaz mal" deyimlerinden ne a-nlaşılacağının yorumu; ve
2. Dava konusu taşınmaz mal 9/65 sayılı sözde Rum Yasası gereğince Davacılar ismine kaydolduğuna göre, dava konusu taşınmaz malın, söz konusu devir muamelesi mezkûr 9/65 sayılı yasa gereğince yapıldığı münhasır sebebine binaen, A-nayasa'mızın 159 (1)(b) maddesi anlamında terkedilmiş veya sahipsiz taşınmaz mal olarak nitelendirilip nitelendirilemeyeceği.

Birinci kalem altında istenen 159. maddenin (1). fıkrasının (b) bendinin ve özellikle bu bentte sözü edilen "terkedilmiş veya s-ahipsiz taşınmaz mal" deyimlerinden ne anlaşıldığının yorumudur.

Konu bentte "terkedilmiş" sözcüğü iki defa geçmektedir. Birincisi " ........ 13 Şubat 1975 tarihinde terkedilmiş bulunan .........tüm taşınmaz mallar, bina ve tesisler" ibaresinde yer almak-tadır. Herhangi bir sözcüğün yorumu yasa koyucunun niyetine uygun olarak yapılır. Yasa koyucunun niyeti ise yorumu istenen sözcüğün içinde yer aldığı maddeye ve yasanın diğer ilgili maddelerine bakılarak saptanabilir. Terketme, sözlüğe göre, bırakma demekt-edir. Burada terketme veya bırakma dendiğinde ne murat edilmektedir? Söz konusu taşınmaz mal, bina veya tesis olduğuna göre sahibi tarafından bırakılmış anlamı ortaya çıkar. Ancak tezekkür edilmesi gereken, metinde kullanıldığı şekilde, bir niyet unsuru ta-şıyıp taşımadığıdır. Sair bir deyimle bir malın terkedilmiş sayılabilmesi için sahibi tarafından mülkiyet hakkından daimi olarak vazgeçme niyeti ile kontrol ve tasarrufunun bırakılması mı gerekir yoksa böyle bir niyeti olmadan malı sadece fiilen bırakmış o-lması yeterli midir? Buna gerekli cevabı verebilmek için ilkin tezekkür edilip karara bağlanması gereken 'terkedilmiş bulunan taşınmaz mallar, bina ve tesisler' dendiğinde kimlerin terkedilmiş mal, bina ve tesisleri murat edilmektedir. Anayasanın Geçici 1.- maddesinden anlaşılacağı gibi bu gibi taşınmaz malların eşdeğerde mal almağa hakkı olanlara ve şehitlik, malûl gazilik nedeni ile ve yasada belirtilen diğer nedenlerle hak sahibi olanlara verilmesi öngörülmektedir. Anayasanın kabul edildiği tarihte ve ond-an önce de eşdeğer almağa hakkı olanlara ve diğer hak sahiplerine taşınmaz mal verilmekte veya tahsis edilmekte idi. Verilmekte veya tahsis edilmekte olan taşınmaz mallar ise Kıbrıs Türk Federe Devleti kontrol ve yönetimindeki bölge dışında ikamet eden yab-ancı kişi veya kişilere ait taşınmaz mallar idi. İlgili mevzuata göre ve uygulamada ise yabancı dendiğinde KTFD yurttaşı veya Kıbrıs Türk Toplumu mensubu olmayan Kıbrıs Cumhuriyeti yurttaşları, Yunanistan yurttaşları, Kıbrıs ve Yunan asıllı Rumlar, Ermeni -asıllılar ve bunlar tarafından kurulmuş şirket, ortaklık, firma, dini, sosyal, kültürel kurum veya kuruluşlar veya bunlardaki hisseleri murat edilmekte idi. -Gör 32/1975 sayılı Yabancı Taşınmaz Malları (Kontrol ve Yönetim) Yasası m.2, 33/1975 sayılı 1975 Y-abancı Malların Tahsis ve Değerlendirilmesi Yasası m.2, 41/1977 sayılı İskân, Topraklandırma ve Eşdeğer Mal Yasası m.3 ve 24/12/1984 tarihli Resmi Gazetenin Ek III'ünde yayınlanan 622 sayılı Bakanlar Kurulu Kararnamesi. Anayasa koyucusunun Anayasayı yapark-en kimlerin mallarının eşdeğerde mal almağa hakkı olanlara ve diğer hak sahiplerine verilmekte olduğunu bildiği varsayılır. Bu böyle olduğuna göre de Anayasanın ilgili kuralının yorumunu yapabilmek için Anayasanın geçtiği tarihte mevcut yasal ve fiili duru-m gözönünde bulundurulabilir. Committee of London Clearing Bankers v. Commissioners of Inland Revenue, (1896)
1 Q.B., 222 at p.227 davasında Wright J. Şöyle demiştir.
"In construing the words in the present case the Court has a right to look to the surro-unding circumstances - to the facts which must have been known to the Legislature when the statute was passed - above all, to the language of the class of statutes of which this is one."

Anayasanın geçtiği tarihte mevcut mevzuat ve uygulama göz önünde tu-tulduğunda konu ibarede kullanılmış olan terkedilmiş mal dendiğinde bunun KKTC'nin kontrol ve yönetimindeki bölge dışında ikamet eden ve KKTC yurttaşı veya Kıbrıs Türk Toplumu mensubu olmayan Kıbrıs Cumhuriyeti yurttaşları, Kıbrıs Rum Yönetimi yurttaşları,- Kıbrıs ve Yunan asıllı Rumlar , Ermeni asıllılar ve hisseleri oranında bunlar tarafından kurulmuş şirket, ortaklık, firma, dini, sosyal, kültürel kurum veya kuruluşlar tarafından terkedilmiş taşınmaz malların murat edildiği anlaşılmaktadır. KKTC kontrol v-e yönetimindeki bölge dışında ikamet eden bu gibi kimselerin ise geri dönme ve bıraktıkları taşınmaz malları tekrar elde etme niyetleri mevcut olabildiğine göre konu ibarede kullanılan "terkedilmiş" sözcüğü niyet unsuru taşımamaktadır. Aksi takdirde Anayas-anın 159 (1)(b) maddesi ile Geçici 1. maddesinin anlamı kalmaz.
Konu bentte "terkedilmiş" sözcüğü ikinci kez "....... söz konusu tarihten sonra yasanın terkedilmiş ve sahipsiz mal olarak nitelendirdiği ........ tüm taşınmaz mallar, bina ve tesisler" ibar-esinde yer almaktadır. Burada da terkedilmiş taşınmaz mal dendiğinde, aynı nedenlerle, Anayasanın yürürlüğe girdiği tarihte yürürlükte bulunan mevzuat uyarınca yabancı sayılan veya sayılabilecek kişi, şirket, firma, kurum veya kuruluşlar tarafından terkedi-lmiş taşınmaz mallar murat edilmektedir. Ancak burada "terkedilmiş" ve "sahipsiz mal" deyimlerinin tarifinin yapılması yasaya bırakılmıştır. Bu nedenle buradaki "terkedilmiş taşınmaz mal" deyiminin sair şekilde yorumunun ilgili yasanın kurallarına göre yap-ılması gerekir. Sahipsiz mal deyiminin yorumunun da ilgili yasanın kurallarına göre yapılması gerekir. Görülebileceği gibi fıkrada belirli bir yasadan söz edilmemektedir. Ancak fıkra bir tüm olarak incelendiğinde bu gibi bir yasanın fıkranın kapsamı içinde- olabilmesi için 13 Şubat 1975 tarihinden sonra yapılmış olması koşul olmakla beraber Anayasanın yürürlüğe girdiği tarihte yürürlükte bulunan bir yasa olabileceği gibi Anayasadan sonra yapılmış bir yasa da olabilir.

Özetlenecek olursa konu bentte yer al-an birinci "terkedilmiş taşınmaz mal" deyimi yukarıda belirlenen kişilere veya hisseleri oranında bunlar tarafından kurulmuş şirket, firma, kurum veya kuruluşlara ait olup sahipleri tarafından terkedilen taşınmaz malları anlatır. İkinci "terkedilmiş taşınm-az mal" deyimi ise Anayasanın yürürlüğe girdiği tarihte yürürlükte bulunan mevzuat uyarınca yabancı sayılan veya sayılabilecekler tarafından terkedilmiş taşınmaz malları anlatır. Birinci "terkedilmiş" sözcüğü niyet unsuru taşımamaktadır. Daha sonraki ibare-de yer alan "terkedilmiş taşınmaz mal" veya "sahipsiz taşınmaz mal" deyimleri ise yasada terkedilmiş veya sahipsiz taşınmaz mal olarak nitelendirilen taşınmaz malı anlatır ve yorumunun ilgili yasanın kurallarına göre yapılması gerekir.

Yapılan havalede -ikinci kalem altında istenmekte olan dava konusu taşınmaz malın, davacıların ismine 9/65 sayılı bir Rum Yasası uyarınca devredilmiş olduğu cihetle, Anayasanın 159 (1)(b) maddesi anlamında terkedilmiş veya sahipsiz taşınmaz mal olarak nitelendirilip nitelen-dirilemeyeceğidir. Diğer bir deyimle bizden konu malın terkedilmiş veya sahipsiz mal olup olmadığını karara bağlamamız istenmektedir. Böyle bir kararı vermek ise bize düşmektedir. Havale, Anayasanın 149. maddesi altında yapılmıştır. Bu madde altında Anayas-a Mahkemesi Anayasanın herhangi bir kuralını yorumlamak yetkisine sahiptir. Biz, Anayasanın konu edilen 159. maddesinin (1). fıkrasının (b) bendini yorumlamış bulunuyoruz. Yapılan yorum ışığında ve belirli olgular veya hal ve koşullara göre dava konusu taş-ınmaz malın terkedilmiş veya sahipsiz mal sayılıp sayılamayacağını karara bağlamak Kaza Mahkemesinin yetkisi dahilinde ve ona düşen bir görevdir. Bu nedenlerle ikinci kalem altında sorulan soruyu bizim cevaplandırmamız söz konusu değildir.

Salih S.Dayıoğ-lu: Anayasanın 159 (1)(b) maddesinin "Kıbrıs Türk Federe Devletinin ilân edildiği 13 Şubat 1975 tarihinde terkedilmiş bulunan ....... taşınmaz mallar ......." söz dizisinde yer alan "terkedilmiş"sözcüğünün yorumu Kıbrıs Türk Toplumunun yaşamsal varlığı içi-n Rum Toplumuna karşı verdiği ve KKTC olgusu ile sonuçlanıp nüfus mübadelesi ile noktalanan ulusal mücadele ışığında yapılmalıdır. Bu cümleden olmak üzere Anayasanın Başlangıç Kısmında açık ifadesini bulan "Toplumsal hak ve özgürlüklere sahip olmadan, bire-ysel hak ve özgürlüklerin söz konusu olamayacağını, Anavatanın doğal, tarihsel ve andlaşmalardan doğan yasal garantörlük hakkını kullanması suretiyle kahraman Türk Silâhlı Kuvvetlerinin sonuçlandırdığı ve Kıbrıs Türklüğüne huzur, barış, güvenlik ve özgürlü-k ortamı içinde yaşama imkânı sağlayan Barış Harekâtının yapıldığı" gerçeği gözden uzak tutulamaz. Bu durumda Anayasanın 159 (1)(b) maddesinde belirtilen taşınmaz malların, Toplumun Rum Toplumuna karşı vermek zorunda bırakıldığı mücadele sonucu meydana gel-en durum dolayısıyle ve gerek 1974 Barış Harekâtından önce ve gerekse ondan sonra 13 Şubat 1975 tarihine kadar geçen süre içerisinde Rum Toplumu mensubu kişilerle Rum, Yunan ve Ermeni asıllı kişilerin ve bunlar tarafından kurulmuş şirket, ortaklık, firma, -sosyal ve kültürel kurum veya kuruluşlara ait veya bunlardaki hisseleri oranında sahip oldukları ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetini terketmeleri nedeni ile kalan taşınmaz malların kastedildiği aşikârdır. Bu şekilde terkedilen mallar için "niyet" unsuru ara-namaz. Esasen konu Anayasa maddesinin sözü ve özü böyle bir yoruma da açık değildir. Aksi takdirde toplumumuzun bunca yıldır verdiği mücadele ile Anavatanımızın bunca fedakârlıklara katlanarak gerçekleştirdiği Barış Harekâtı sonucu meydana gelen durumu ort-adan kaldırmak anlamına gelir ki Anayasayı yapanların amacının bu olmadığına kuşku yoktur. Nitekim teredilmiş bu tür taşınmaz malların mülkiyetinin Cumhuriyete ait olduğunun Anayasanın 159. maddesi ile belirlenmiş olması yukarıda izaha çalışılan durumun aç-ık kanıtıdır. 13 Şubat 1975 tarihinden sonra "terkedilmiş veya sahipsiz taşınmaz mal"ın tanımı ise yasaya bırakılmıştır. Tabiatıyle böyle bir yasa 13 Şubat 1975'ten sonra çıkan ve Anayasanın yürürlüğe girdiği tarihe kadar yürürlükte olan bir yasa olduğu gi-bi Anayasadan sonra ileride yapılabilecek bir yasa da olabilir.

Anayasaının 159 (1)(b) maddesinde "hüküm ve tasarrufu kamuya ait olması gerekli olup da aidiyeti saptanamamış olan taşınmaz mallar"dan da söz edilmekte ise de havale konusunu teşkil etmediğ-i cihetle bu konuda herhangi bir görüş belirtmeyi uygun bulmuyorum.

Havalenin ikinci konusu hususunda ise Sayın Başkanın okuduğu kararda söylenenlerle hemfikirim.

N.Ergin Salâhi: İlk Mahkeme tarafından, Yüksek Mahkemeye Anayasa Mahkemesi olarak, Anaya-sanın 149. maddesine istinaden yorum için aşağıdaki iki husus havale edilmişti.
Anayasa maddesi 159 (1)(b)'nin yorumlanması, bilhassa madde 159 (1)(b)'de sözü edilen "terkedilmiş veya sahipsiz taşınmaz mal" deyimlerinden ne anlaşıldığının yorumu; ve
Dava- konusu taşınmaz mal 9/65 sayılı sözde Rum Yasası gereğince Davacılar ismine kaydolduğuna göre, dava konusu taşınmaz malın, söz konusu devir muamelesi mezkûr 9/65 sayılı yasa gereğince yapıldığı münhasır sebebine binaen, Anayasa'mınız 159 (1)(b) maddesi an-lamında terkedilmiş veya sahipsiz taşınmaz mal olarak nitelendirilip nitelendirilemeyeceği.

İkinci husus üzerinde Sayın Başkanın serdettiği görüşlerle hemfikir olduğumdan bu hususta daha öteye bir görüş belirtmeyi uygun bulmuyorum.

Bizden yorumu istene-n Anayasanın 159 (1)(B) fıkrasının sadece yukarıda alıntısı yapılan kısmı olduğuna göre bu fıkranın "veya hüküm ve tasarrufu kamuya ait olması gerekli ........" deyiminin yorumunu da yapmanın gereksiz olduğu görüşündeyim. Anayasanın 159 (1)(b) fıkrasının i-lgili kısmında yer alan 'terkedilmiş' sözcüğüne verilecek mana tezekkür edilirken bir sözcüğe ilk nazarda doğal ve lûgati manası verilecek terkedilen veya bırakılan taşınmaz malları anlattığı görülür. Ancak, Anayasanın bu maddesinde "13.2.1975
tarihinde t-erkedilmiş bulunan" deyimi ile yetinilmemiş ve bu genel tarife ek veya alternatif olarak "söz konusu tarihten sonra yasanın terkedilmiş veya sahipsiz mal olarak nitelendirdiği" deyimine de yer verilmiştir. Bu durumda bizden yorumu istenen 159 (1)(b) fıkras-ının ilgili kısmı incelendiğinde genel anlamda kullanılan terkedilmiş söz dizisine ilâveten Kıbrıs Türk Federe Devletinin Kuruluşuna isabet eden 13 Şubat 1975'den önce veya sonra terkedilmiş ve bu tarihten sonra 1985 Anayasasının geçirildiği tarihte mevcut- ve yürürlükte olan yasaların terkedilmiş ve sahipsiz taşınmaz mal olarak nitelendirdiği taşınmaz malların da 159 (1)(b) kapsamına alındığı görülmektedir. İlgili Anayasa maddesi genel olarak kullanılan "terkedilmiş" deyimine ek olarak bu ayrımı yaptığına g-öre buna bir mana verilmesi ve konu Anayasa maddesinin yorumu yapılırken bu hususun dikkate alınması gerekir.

Bu meselede esas itibarıyle havale konusu Anayasa maddesindeki terk fiilinde niyet unsurunun aranıp aranmayacağının karara bağlanması gerekir. -1985 Anayasası geçirilirken Anayasa koyucu bu gibi yasalara ismen atıfta bulunmamakla beraber bu yasaların mevcudiyetine değinmiştir. Bu durumda Anayasa koyucunun yasaların içeriği, neleri kapsadığı ve bu yasalardaki terk fiilinde kullanımda niyet aranmadı-ğının bilinci içerisinde hareket ettiğini kabul etmemiz gerekir. Örneğin 32/75 ve 33/75 sayılı yasaları baz olarak alan 41/77 İskân, Topraklandırma ve Eşdeğer Mal Yasasında, hangi malların kastedildiği hangi kişi ve kuruluşların yabancı tanımına girdiği ve- kullanımda niye terk fiilinde niyet unsurunun aranmadığı bilinmekte idi. Bu bilinçle Anayasa koyucu bu ve benzeri yasalar altındaki terkedilmiş taşınmaz malları Anayasanın 159 (1)(b) maddesi kapsamına almış durumdadır. Ancak bu yasalar dışındaki terkedile-n mallar için her ahvalde niyet unsurunun aranmayacağını söylemek olası değildir. Bu yasaların kapsamında bulunan terkedilmiş taşınmaz mallar hususunda niyet unsurunun ne sebeple aranmadığı ise, toplumumuzun geçirdiği tarihi safahat özellikle Barış Harekât-ının ne maksatla yapıldığı, Barış Harekâtını müteakip toplumlar arası mutabakat çerçevesinde yapılan nüfus mübadelesi ve sair hususlar gözönünde tutulduğunda konu açıklık kazanmaktadır. Ayrıca 1985 Anayasasının 2. maddesinin (1). fıkrasında yer alan "Kuzey- Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Devleti, ülkesi ve halkı ile bölünmez bir bütündür" ana ilkesine gereken mana ve ağırlığı verebilmemiz için Barış Harekâtı neticesinde yer alan toplu göç ve nüfus mübadelesi, bunlar neticesinde toprağı bütün bir Kuzey Kıbrıs Türk C-umhuriyetinin doğduğu olgusu dikkate alındığında konu yasalar altında ne sebeple niyet unsurunun aranmadığı daha da açıklık kazanmaktadır.

Niyazi F. Korkut: Sayın Başkanın okuduğu karar ile hemfikirim.

Aziz Altay: Sayın Yargıç Salih S. Dayıoğlu tarafın-dan okunan kararda belirtilen görüşlerle hemfikirim.

Şakir Sıdkı İlkay, Başkan: Sonuç olarak:
Anayasanın 159. maddesinin (1). fıkrasının (b) bendinde yer alan birinci "terkedilmiş taşınmaz mal" deyiminin Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti sınırları dışında ik-amet eden ve KKTC yurttaşı veya Kıbrıs Türk toplumu mensubu olmayan Kıbrıs Cumhuriyeti yurttaşları, Kıbrıs Rum Yönetimi yurttaşları ile Rum, Yunan ve Ermeni asıllılar ve hisseleri oranında bunlar tarafından kurulmuş şirket, kurum ve kuruluşlar tarafından t-erkedilen taşınmaz malları içerdiğine ve "terkedilmiş" sözcüğünün niyet unsuru taşımadığına, Yargıç N.Ergin Salâhinin karşıoyu ve oyçokluğu ile;
(Yargıç N.Ergin Salâhi konu deyimin başka taşınmaz mallarıda kapsadığı ve bunlar açısından niyet unsuru aranab-ileceği, yukarıda belirlenen kişi, şirket, kurum ve kuruluşlar açısından ise niyet unsuru aranamayacağı görüşündedir.)
Aynı bentte yer alan ikinci "terkedilmiş taşınmaz mal" veya "sahipsiz taşınmaz mal" deyimleri yasada terkedilmiş veya sahipsiz taşınmaz- mal olarak nitelendirilen bir taşınmaz malı anlattığına ve yorumunun ilgili yasanın kurallarına göre yapılması gerektiğine, böyle bir yasanın 13.2.1975 tarihinden sonra yapılmış olması koşul olmakla beraber Anayasanın yürürlüğe girdiği tarihte yürürlükte -bulunan bir yasa olabileceği gibi Anayasadan sonra yapılmış bir yasa da olabileceğine, Yargıç N.Ergin Salâhi'nin karşıoyu ve oyçokluğu ile; ve

Havalenin yapıldığı davada konu edilen taşınmaz malın Anayasanın 159 (1)(b) maddesi anlamında terkedilmiş veya -sahipsiz taşınmaz mal olarak nitelendirilip nitelendirilemeyeceği hususundaki soruyu bizim cevaplandırmamızın söz konusu olmadığına, oybirliği ile-
karar verilir.



(Şakir Sıdkı İlkay) (Salih S. Dayıoğlu)
Başkan - Yargıç



(N.Ergin Salâhi) (Niyazi F.Korkut) (Aziz Altay)
Yargıç Yargıç Yargıç


21 Nisan 1987


Full & Egal Universal Law Academy