Anayasa Mahkemesi Numara 2/1980 Dava No 2/1980 Karar Tarihi 26.03.1980
Numara: 2/1980
Dava No: 2/1980
Taraflar: KTFD Başkanı ile KTFD Meclisi
Konu: Kamu Görevlileri Mal Bildiirm Yasasının 3. Maddesinin Anayasaya aykırılığı iddiası
Mahkeme: A/M
Karar Tarihi: 26.03.1980

-D.2/80 Anayasa Mahkemesi 2/80
Anayasa Mahkemesi olarak oturum yapan
Yüksek Mahkeme Huzurunda.
Mahkeme Heyeti: Ülfet Emin, Başkan, Şakir Sıdkı İlkay,
Salih S. Dayıoğlu, Ergin Salâhi, Niyazi F. Korkut.
Anayasanın 112. maddesi gereğince.

Kamu Gö-revlileri Mal Bildirim Yasası'nın 3'üncü maddesinin Anayasanın Kurallarına uygun olup olmadığı konusunda Kıbrıs Türk Federe Devleti Başkanı'nın görüş istemi.

Kıbrıs Türk Federe Devleti Başkanı namına: Başsavcı Zaim M. Necatigil.
Kıbrıs Türk Federe Meclisi- namına: Ümit S. Onan

----------

GÖRÜŞ BİLDİRİSİ

K.T.F.D. Başkanı, K.T.F.D. Anayasanın 122. maddesine dayanarak Kıbrıs Türk Federe Meclisinin 19 Ocak 1980 tarihli birleşiminde kabul olunan ve Resmi Gazete'de yayınlanmak üzere 24 Ocak 1980 günü K.T.F.D.- Başkanlığına iletilen Kamu Görevlileri Mal Bildirimi Yasası'nın 3. maddesinin Anayasaya, özellikle Anayasanın 7, 11 ve 59. maddelerine aykırı veya ona uygun olup olmadığı hususunda görüşünü bildirmesi için Anayasa Mahkemesi olarak Yüksek Mahkemeye 31 Ocak- 1980 tarihinde yollamıştır.

Yüksek Mahkeme, Anayasa Mahkemesi olarak Anayasanın 112. maddesinin (2). fıkrası uyarınca sunulan konuyu incelemek amacı ile ve Devlet Başkanı ve Federe Meclis adına ilgili konular hakkında ileri sürülen iddiaları dinlemek iç-in 21.12.1980'de bir oturum yapmıştır. Bu oturumda ileri sürülen iddialara ve daha önce sunulan lâyihalara göre Başsavcı, söz konusu Yasanın 3(1) maddesinin Anayasanın "özel hayatın gizliliğine dokunulamaz" ilkesini zedelediğini, eşitlik ilkesine aykırı o-lduğunu, Anayasamızın başlangıç kısmında belirlenen insan hak ve özgürlüklerinin gerçekleştirilmesi ilkesine aykırı olduğunu ileri sürdü. Diğer taraftan Kıbrıs Türk Federe Meclisinin avukatı, duruşma ve lâyihalarda belirttiği gibi söz konusu Yasanın 3(1) -maddesinin Anayasanın 7, 11, 59 veya başka herhangi bir kuralına aykırı olmadığını ileri sürdü. Federe Meclis söz konusu Yasa maddesinin kamu görevlilerinin görevlerini yaparken nüfuzlarını kötüye kullanarak hizmet sundukları yurttaşlardan rüşvet, hediye -v.s. almak ve hizmet ile ilgili yolsuzluklarda bulunmak sureti ile ve benzeri yollardan haksız kazanç sağlayarak haksız zenginleşmelerini önlemek amacına yönelik olduğunu iddia etti ve amacına varmak için kamu görevlisinin sadece kendisinin malı hakkında m-al bildirimi yapmak değil de kendisi ile birlikte yaşayan, eş, çocuk ve iaşe ve ibaresi doğrudan kendisi tarafından karşılanan ana baba ve torunlarına şamil tutmuştur. Federe Meclisin avukatının yapmış olduğu iddiaya göre eş ve çocuklar ve beraber yaşayan- akrabalara şamil olmamış olsaydı kamu görevlisi gayri kanuni olarak elde ettiği mal varlığını ailesinin fertlerine devrederek gayri kanuni kazançlarını veya mal varlığını gizleyebilecekti. Bir kamu görevlisinin eşinin ve çocuklarının malı hakkında mal bi-ldirimi yapması istenmesi Anayasanın 11. maddesinde belirlenen özel hayatın gizliliği ilkesini zedelememektedir.

Görüş istenilen Yasanın ilgili maddesi aynen şöyledir:
"3. (1) Kamu görevlisi, göreve başlamadan önce kendisine, eşine, çocuklarına ve birli-kte yaşayan akrabalarına ait mallar için mal bildiriminde bulunur.
Kamu görevlisinin göreve başladığı zamanda eşi de kamu görevlisi ise, eşinin mallarını da kendi mal bildirimine katar. Boşanma kararı kesinleşinceye kadar, eşin malları kocanın bildirimine- girer. Bu takdirde eş, süresi geldiğinde yeniden mal bildiriminde bulunmaz, ancak kocasının o sıradaki görevini Personel Dairesine bildirir.
Kamu görevlisinin göreve başladığı zamanda, kamu görevlisi olan çocuğu ve birlikte yaşayan akrabası varsa bu Yasa-nın eşe ilişkin kuralları ona da uygulanır.
Kamu görevlisi, göreve başladığı tarihten itibaren engeç bir hafta içinde mal bildirimini vermekle yükümlüdür.
Devlet Başkanı tarafından sunulmuş olan konu Anayasa Mahkemesi olarak Yüksek Mahkeme tarafından ince-lenmiş olup Mahkemenin konu hakkındaki görüşü aşağıdadır:

K.T.F.D. Anayasasının 11. maddesi özel hayatın gizliliği ilkesini içermektedir. Bu maddeye göre "özel hayatın gizliliğine dokunulamaz. Adli kovuşturmanın gerektirdiği istisnalar saklıdır."

K.T.-F.D. Anayasasının 11. maddesi T.C. Anayasasının 15. maddesinin tıpatıp aynıdır. T.C. Anayasasının 15. maddesinin gerekçesi şu şekilde özetlenmiştir.
"Özel hayatın dokunulmazlığı esası, bir şahıs bedeninin tamamlılığına dokunmamak, mevcut hürriyetini enge-llememek kaidesi yanında, o şahsın maddi ve manevi alanda temadisi demek olan hususi hayatının, aile hayatının, üstünün, eşyalarının ve evraklarının da dokunulmazlığını ifade eder."


Karı kocanın mali durumlarının şahsi gizlilikleri olduğuna kuşku yoktur-. Bu durumda karı kocanın mali durumlarının açığa vurulmasını öngören bir yasa maddesi, özel hayatın gizliliğini ilgilendirir. Anayasamızın 11. maddesi özel hayatın gizliliğine dokunulamadığını öngördükten sonra sadece adli kovuşturmanın gerektirdiği ist-isnaları saklı tutmuştur. Ancak yasanın açıkça gösterdiği durumlarda usulüne göre verilmiş mahkeme veya yargıç kararı olmadıkça veya anayasal güvenlik veya kamu düzeni bakımından sakınca bulunan durumlarda da yasa ile yetkili kılınan mercinin emri bulunma-dıkça, kimsenin üstü, özel kâğıtları ve eşyasının aranamayacağı ve bunlara el konulamayacağı öngörülmüştür. İkinci istisna sadece kişinin üstü ve özel kâğıtları ve eşyasının aranamayacağından bahsetmektedir. Hiç şüphe yoktur ki özel hayat sadece kişinin -üstü, özel kâğıtları ve eşyası değildir. Bunun dışında, örneğin kişinin mal varlığı özel hayatı ilgilendirir. Görülüyor ki mal varlığı hakkında Anayasanın 11. maddesi herhangi bir istisnai hüküm içermemektedir. Anayasanın 11. maddesine göre kişinin mal -varlığının gizliliği hakkında herhangi bir kısıntı gelmiş değildir. Buna rağmen Anayasanın 6. maddesine dayanılarak "özel hayatın gizliliğine dokunulamaz hakkı", özüne dokunmadan kamu yararı, kamu düzeni, genel ahlâk, sosyal adalet, anayasal güvenlik, gen-el sağlık ve kişilerin can ve mal güvenliğini sağlamak bakımından yasalarla kısıtlanabilir. Duruşma esnasında Federe Meclisin avukatı kamu görevlisinin eşinin mal varlığının gizliliğinin ortadan kalkmasının kamu yararına olduğunu iddia etti. Anayasada ki-şilere tanınan haklar kuşkusuz mutlak haklar değildir. Bu haklar haklı nedenlere dayanılarak hakkın özüne dokunmamak koşulu ile, kısıtlanabilir. Ancak bu gibi hallerde herhangi bir kısıtlama yapılırken kısıtlamanın hakkaniyet ve adalet ölçüleri çerçevesi-nde hukuk üstünlüğü ve hukuk devleti ilkelerine uyularak yapılması gerektiğine kuşku yoktur. Yasanın 3(1) maddesi kamu görevlisi olan kişinin kendisine, eşine, çocuklarına ve birlikte yaşayan akrabalarına ait mallar için mal bildiriminde bulunmasını öngör-mektedir. Söz konusu Yasanın 11. maddesi mal bildiriminde yer alacak bilgileri açıklıkla göstermektedir. Bu maddeye göre, diğer şeyler meyanında, kamu görevlisi tüm para, dövizler ve banka hesapları, kıymetli madenler ve mücevherat, hisse senetleri ve ta-hviller, taşınmaz mallar, senetli alacaklar ve borçlar, ticari, sınai, mesleki ve tarımsal işletmelerin öz sermayeleri ve maliye işleri ile ilgili Bakanın saptayacağı diğer hususlar hakkında bilgi vermesi gerekir.

Yasanın 17. maddesine göre mal bildirimi-ni, belirlenen süre zarfında yapmayan kamu görevlileri, kamu görevinden çıkarılmayı gerektiren suç işlemiş sayılırlar. Yasanın 22. maddesine göre yapılan araştırma sonucu mal varlığında aşırı veya makul olmayan artışlar görülen ve buna makul bir gerekçe v-eremeyen kamu görevlisinin aşırı veya makul olmayan mal varlığı artışını görevini kötüye kullanmak sureti ile veya yasa dışı yollarla edindiği sonucuna varılır ve bu durumda olan kamu görevlisi suç işlemiş olur ve mahkûmiyeti halinde 1 yıla kadar hapis cez-asına veya 20,000 TL veya her iki cezaya birden çarptırılabilir. Kamu görevlisi böyle bir suçtan kabahatlı bulunduğu takdirde saptanan aşırı mal varlığı Devletçe müsadere edilebilir. Görülüyor ki Yasa uyarınca kamu görevlisi mal bildirimi hakkında gereke-n bilgiyi vermediği takdirde suç işlemiş addolunacak ve bilgi verilmeyen mal Mahkemece müsadere edilebilecektir. Yasa uyarınca kamu görevlisinin kendisine ait olmayan, kendi denetim ve kontrolunda bulunmayan mallar hakkında da bilgi vermesi gerekir. Örne-ğin eşinin malı, 18 yaşından yukarı veya velayeti altında bulunmayan çocuğunun malı ve yakın akrabalarının malı kamu görevlisinin denetimi altında değildir. Demokrasi ile idare olunan ülkelerin büyük bir kısmının yasaları üzerinde yapılan araştırma sonund-a evlilik birliğinin eşlerin eşitliği esasına dayandığı, eşler arasında mal ayrılığı sistemi uygulandığı görülmüştür. K.T.F.D. Anayasası demokrasi ile idare olunan birçok batılı ülkelerde uygulanmakta olan Anayasalardan daha özgürlükçü ve daha fazla hak t-anıyan bir Anayasadır. K.T.F.D. Anayasasına ve yasalarımıza göre evlilik birliği eşlerin eşitliği esasına dayanmaktadır. Ülkemizde koca karısının malına tahakküm etmez veya karı kocanın malına tahakküm etmez. Ülkemizde diğer batılı demokratik ülkelerde -olduğu gibi mal ayrılığı sistemi uygulanmaktadır. Eşler mal bakımından birbirinden tamamen bağımsızdır. Keseleri tamamen birbirinden ayrıdır. Aynı evde yaşayan iki arkadaşın keselerinin durumu ne ise ülkemizde bir çatı altında yaşayan karı kocanın da du-rumu yasal açıdan aynıdır. Eşlerin mali durumlarının şahsi gizliliği olduğuna kuşku yoktur. Bu nedenle kamu görevlisi olan bir kişi kamu görevlisi olmayan eşinin veya beraberce yaşadığı akrabasının veya 18 yaşından yukarı veya velâyeti altında bulunmayan- çocuğunun malı hakkında bilgi vermek zorunluğunda tutulduğunda kamu hizmeti ile ilgisi olmayan eşin, yakın akrabanın ve 18 yaşından yukarı çocuğun özel hayatlarının gizliliğine dokunulduğuna kuşku yoktur. Acaba kamu görevlisi olmayan eşin, yakın akrabanı-n veya 18 yaşından yukarı çocukların mal varlığı hakkında kamu görevlisi olan kişi tarafından bilgi verilmek istenmesi kamu görevlisi olmayan eş, yakın akraba veya 18 yaşından yukarı çocuk bakımından haklı bir nedene dayanmakta mıdır? Anayasanın 59. madde-si kamu görevine girenlerin mal bildiriminde bulunmalarını öngörmekte ise de bu gibilerin eşlerinin veya 18 yaşından yukarı çocuklarının veya beraberce yaşadıkları yakın akrabalarının malları hakkında mal bildiriminde bulunmalarını öngörmemektedir. Kamu g-örevine giren bir kişinin kamu görevinin icap ettirdiği kısıtlamalara tabi tutulması doğaldır ancak kendi kontrol ve denetiminde olmayan, kendisine ait olmayan, eşinin, 18 yaşından yukarı çocuğunun veya beraberce yaşadığı yakın akrabalarının malı için mal -bildiriminde bulunmasının istenmesi doğal değildir. Eşlerden birinin diğerine veya 18 yaşından yukarı olan çocukların mal varlığı hakkında kamu görevlisi olan kişi tarafından bilgi verilmek istenmesi kamu görevlisi olmayan eş, yakın akraba veya 18 yaşında-n yukarı çocuk bakımından haklı bir nedene dayanmakta mıdır? Anayasanın 59. maddesi kamu görevine girenlerin mal bidiriminde bulunmalarını öngörmekte ise de bu gibilerin eşlerinin veya 18 yaşından yukarı çocuklarının veya beraberce yaşadıkları yakın akrab-alarının malları hakkında mal bildiriminde bulunmalarını öngörmemektedir. Kamu görevine giren bir kişinin kamu görevinin icap ettirdiği kısıtlamalara tabi tutulması doğaldır ancak kendi kontrol ve denetiminde olmayan, kendisine ait olmayan, eşinin, 18 yaş-ından yukarı çocuğunun veya beraberce yaşadığı yakın akrabalarının mal bildiriminde bulunmasının istenmesi doğal değildir. Eşlerden birinin diğerine veya 18 yaşından yukarı olan çocukların anne veya babalarına veya beraberce yaşayan yakın akrabaların mal -varlıkları hakkında bilgi vermesi gerektiğine dair anayasal veya yasal bir zorunluluk yoktur. Bir an için kamu görevlisi olan kişinin, yasanın 3. maddesine uymak amacı ile, kamu görevlisi olmayan eşinin veya 18 yaşından yukarı veya velâyeti altında bulunm-ayan çocuklarının veya beraberce yaşadığı yakın akrabalarının malları hakkında bilgi istediğini ve böyle bir bilgiyi, anayasal ve hatta yasal zorunluk olmadığı cihetle, eşinin veya 18 yaşından yukarı çocuğunun veya beraberce yaşadığı akrabalarının vermediğ-ini varsayalım, o zaman kamu görevlisi eşinin, veya 18 yaşından yukarı çocuklarının veya beraberce yaşadığı yakın akrabasının malı hakkında herhangi bir mal bildirimi yapamayacak ve ilgili yasa altında bir suç işlemiş olacaktır. Başka bir deyişle kamu gör-evlisinden kendi denetiminde, kendi elinde, kendi tasarrufunda, kendi kontrolunda ve kendi bilgisinde olmayan hususlar hakkında bilgi verilmesi istenilmekte ve buna uyulmadığı takdirde kamu görevlisi suç işlemiş addolunmaktadır. Bu durumda kamu görevlisi -kendi istek ve ihmaline dayanmayan bir işlemden dolayı bir suç işlemiş addolunur. Böyle bir durum genel hukuk ve hukuk üstünlüğü ilkelerine aykırı düşmektedir. Genel hukuk ve hukuk üstünlüğü ilkelerine aykırı düşen bir husus Anayasaya da aykırı düşmekted-ir.

Buna ilâveten Anayasamızın 5. maddesine göre her Türk yurttaşı kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve özgürlüklere sahiptir. Kamu görevlisi olmayan bir kişinin özel hayatının gizliliğine, sırf eşi kamu görevlisidir diye -dokunulamaz. Bu maddeye göre devlet kişinin temel hak ve özgürlüklerini, kişi huzurunu, adalet ve hukuk devleti ilkeleri ile bağdaşamayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve bütün engelleri kaldırır. İnsanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi içi-n gerekli koşulları hazırlar. İlgili yasanın 3. maddesi kişinin özel hayatının gizliliğini, temel hak ve özgürlüğünü kısıtlamakla yetinmeyip, kişi huzurunu da, hukuk devleti ve genel hukuk ilkeleri ile bağdaşamayacak surette bozmakta ve kişinin maddi ve m-anevi varlığının korunmasını da kösteklemektedir. Bu durumda kamu görevlisi olmayan kişinin eşinin ve 18 yaşından yukarı veya velâyeti altında bulunmayan çocuklarının veya beraberce yaşadığı yakın akrabalarının malı hakkında mal bildirimi vermesini amir k-ılan yasa hükmü eş, 18 yaşından yukarı veya velayeti altında bulunmayan çocuk ve beraberce yaşayan yakın akraba bakımından haklı bir nedene dayanmamaktadır.

Yukarıda belirtilen nedenlerden dolayı Yasanın 3. maddesinin eşine, 18 yaşından yukarı ve velâyet-i altında bulunmayan 18 yaşından aşağı çocuklarına ve birlikte yaşayan akrabalarına ait mallar için kamu görevlisinin mal bildiriminde bulunmasını öngören hükmün Anayasaya aykırı olduğu görüşündeyiz.

SONUÇ:
Sonuç olarak Kamu Görevlileri Mal Bildirim Ya-sasının 3. maddesinin (1). fıkrasının kamu görevlilerinin eşine, 18 yaşından yukarı veya velâyeti altında bulunmayan 18 yaşından aşağı çocuklarına ve birlikte yaşayan akrabalarına ait mallar için mal bildiriminde bulunmasını öngören hükmünün Anayasanın 5 v-e 11. maddelerine, oybirliği ile, aykırı olduğu görüşündeyiz.




(Ülfet Emin) (Şakir Sıdkı İlkay)
Başkan Yargıç



(Salih S. Dayıoğlu) (N. Ergin Salâhi) (Niyazi F. Korkut)
YargıçYargıç Yargıç

26 Mart 1980

-


8



-


Full & Egal Universal Law Academy