Anayasa Mahkemesi Numara 14/1984 Dava No 6/1985 Karar Tarihi 01.03.1985
Numara: 14/1984
Dava No: 6/1985
Taraflar: Dr. Ş. Kazım ile T.C. Ziraat Bankası
Konu: 17/81 sayılı Kira (Denetim) Yasasının 5 ve 6. maddelerinin ve özellikle 5. maddenin (2). fıkrasının ve 6. maddenin (2). fıkrasının (d) bendinin Anayasaya aykırılığı iddiası
Mahkeme: A/M
Karar Tarihi: 01.03.1985

-D. 6/85A.M. 14/84
Anayasa Mahkemesi olarak oturum yapan
Yüksek Mahkeme Huzurunda.
Mahkeme Heyeti: Şakir Sıdkı İlkay, Başkan, Salih S. Dayıoğlu,
N. Ergin Salâhi, Niyazi F. Korkut, Aziz Altay.
Anayasanın 114. maddesi tahtında.

Lefkoşa Kaza Mah-kemesi tarafından 40/84 sayılı Genel İstidada (Müstedi: Dr.Ş.Kâzım, Lefkoşa ile Müstedaaleyh: T.C.Ziraat Bankası arasında) sunulan konu.

Müstedi namına: Kıvanç M. Riza.
Müstedaaleyh namına: Özkul Özyiğit.
Amicus curiae olarak Başsavcı namına: Kıdemli S-avcı Yaşar Boran.

--------------

K A R A R
KONU:
17/81 sayılı Kira (Denetim) Yasasının 5 ve 6. maddelerinin ve özellikle 5. maddenin (2). fıkrasının ve 6. maddenin (2). fıkrasının (d) bendinin Anayasanın 1, 7 ve 36. maddelerine ve aynı Yasanın 6. madde-sinin (4). fıkrasının Anayasanın 1, 7 ve 31. maddelerine aykırı olup olmadığı.

I. OLAY:
Müstedi Lefkoşada İplik Pazarında kâin 10-12 numaralı binanın bodrum, zemin kat ve birinci katının sahibi ve muciri, müstedaaleyh ise müsteciri bulunmaktadır. Müsted-aaleyh 11.3.1982 tarihinden itibaren mezkûr binanın yasal kiracısıdır. Müstedinin yapmış olduğu istida üzerine mahkeme 28.11.1983 tarihli kararı ile, mezkûr binanın kirasını 1.4.1982'den itibaren geçerli olmak üzere ayda TL 284,000 olarak tespit etti. Mü-stedi yaptığı yeni bir istida ile 28.11.1983'te verilen karardan sonra kiraya etkin olay, durum ve koşullarda esaslı değişiklik olduğunun ileri sürerek konu binanın kirasının Lefkoşa Kaza Mahkemesi tarafından yeniden tespit edilmesini istedi. Müstedaaleyh- ise dosyaladığı itirazname ile, diğer şeyler arasında, daha önceki karardan sonra kiraya etkin olay, durum veya koşullarda esaslı değişiklik olmadığını, müstedaaleyhin gelirinde ise azalma olduğunu ileri sürdü.

İstida duruşma için Lefkoşa Kaza Mahkeme-si önüne gittiğinde taraflar değiştirilmiş şekli ile 17/81 sayılı Kira (Denetim) Yasasının bazı kurallarının Anayasaya aykırı olduğunu ileri sürdü. Müstedaaleyh Yasanın 5. ve 6. maddelerinin özellikle 5. maddenin (2). fıkrasının ve 6. maddenin (2). fıkras-ının (d) bendinin Anayasanın 1, 7 ve 36. maddelerine, müstedi de 6. maddenin (4). fıkrasının Anayasanın 1, 7 ve 31. maddelerine aykırı olduğunu ileri sürdü. Mahkeme de Anayasaya aykırı olduğu ileri sürülen yasa maddelerinin taraflar arasındaki ihtilâfı ka-rara bağlamakta etkisi olabileceği kanaatına vardı ve konuyu karara bağlamak üzere Yüksek Mahkemeye, Anayasa Mahkemesi olarak, sundu ve Anayasa Mahkemesinin kararına dek istidanın duruşmasını durdurdu.

II. İDDİANIN GEREKÇESİ:
Müstedinin iddiasının gerekçe-si özetle şöyledir:
Kira denetim yasaları konut darlığını gidermek, kişileri konutsuz bırakmamak ve fahiş kiraları önlemek için kamu yararı icabı yapılmakla beraber kiranın kontrol edilmesi ve sabit tutulması Anayasanın 31(3) maddesi kapsamında bir sınırl-amadır. Böyle bir sınırlamanın ise Anayasaya aykırı düşmemesi için, mevcut içtihat kararlarına göre, malsahipleri ile kiracıların çatışan menfaatları arasında bir dengenin kurulması gerekir. Dengenin kurulabilmesi için gerekli mekanizmanın oluşturulması -ve malsahibinin değişen şartlara göre makul kirayı alabilmesi gerekir.


Mahkeme tarafından yapılan bir kira ayarlaması eskiden, içtihat kararları uyarınca, istida tarihinden itibaren yürürlüğe girerdi. Şimdi ise 48/83 sayılı Kira (Denetim) (Değişiklik)- Yasası ile 17/81 sayılı Yasaya yapılan değişiklik mahkemece yapılan kira ayarlamasının karar tarihinden başlayarak geçerlik kazanmasını öngörür. Halbuki kira tespiti istida tarihindeki rayiçler göz önünde bulundurularak yapılır. Yasaya yapılan değişikli-k ile sadece ödeme tarihi değiştirildi. Bu ise Anayasanın 1. maddesinin öngördüğü hukukun üstünlüğü prensibine ve sosyal adalete aykırıdır. Malsahibinin hakkına getirilen kısıtlama Anayasanın 31. maddesine de ters düşer.

Kira ayarlamasına müsaade ettiğ-i içindir ki 17/81 sayılı Yasanın Anayasaya uygunluğundan bahsedilebilir. Halbuki 48/83 sayılı Yasa ile 6. maddeye eklenen (4). fıkra hiç yoktan istida ve karar tarihleri arasındaki süre için kira ayarlamasını ortadan kaldırır ve kirayı dondurmuş olur.
-
17/81 sayılı Yasanın 6(4) maddesi Anayasanın 1 ve 31. maddelerine aykırıdır.

Müstedaaleyhin iddiasının gerekçesi özetle şöyledir:
Müstedaaleyh de, daha önce belirtildiği gibi, Lefkoşa Kaza Mahkemesi huzurunda, Yasanın 5 ve 6. maddelerinin ve öz-ellikle 5. maddenin (2). fıkrası ile 6. maddenin (2). fıkrasının (d) bendinin Anayasanın 1, 7 ve 36. maddelerine aykırı olduğunu iddia etmiştir. Havalenin duruşmasında ise müstedaaleyh bu iddialarından vazgeçtiğini, ileri sürmeyeceğini ve sadece müstedini-n 6. maddenin (4). fıkrasının Anayasaya aykırı olduğu hususundaki iddialarına cevap vermekle yetineceğini Mahkemeye bildirdi.



Yasanın 6. maddesinin (4). fıkrsının Anayasaya aykırı olmadığı hususundaki müstedaaleyhin iddiasının özeti ise şöyledir: 17/8-1 sayılı Yasa altında kira ayarlaması için Mahkemeye müracaat etme hakkı gerek malsahibine gerekse kiracıya tanınmıştır. Her iki halde de kira ayarlaması karar tarihinden itibaren yürürlük kazanır. Bu nedenle Anayasanın 7. maddesine aykırılık yoktur.
-
Bu havale Anayasanın 114. maddesi altında yapılmıştır. Bu madde altında verilen bir karar sadece tarafları bağlar. Bu meselede ise daha önce yapılan kira tespitinden sonra uzun zaman geçmemiştir ve bu nedenle zaman ile ilgili husus meseleyi etkilemez. - Sosyal adalet ilkelerine terslik yoktur. Yasanın 5 ve 6. maddeleri istida tarihindeki kriterlerin nazarı itibara alınacağını söylememektedir. Mahkeme, yeni (4). fıkra muvacehesinde, duruşma tarihindeki kriter veya rayiçleri de nazarı itibara alabilir.

-Anayasanın 31(3) maddesi bu meseleye şamil değildir.

3. Başsavcı adına bulunan Kıdemli Savcının görüşlerinin özeti şöyledir:
Malsahibi ile kiracının çatışan menfaatları arasında denge kurulmasının gerekliliği bir çok kararlarda vurgulanmıştır.

Öngörü-lmekte olan kiranın saptanmasıdır. Gerek malsahibi gerekse kiracı mahkemeye müracaat edebilir ve her iki halde de kira ayarlaması karar tarihinden yürürlüğe girer. Bu bakımdan hem denge kurulmuştur hem de Anayasanın 7. maddesine aykırılık yoktur.

Yasan-ın 6. maddesinin (1)(2) ve (3). fıkraları dengeyi muhafaza etmiştir.


İstida tarihi ile karar tarihi arasındaki süre için kira dondurulması hem malsahibi hem de kiracı için söz konusudur. Yasanın 5. maddesi bu dondurmayı giderici hükümler içerir ve 6.- maddenin (4). fıkrası tarafından kısıtlanır gibi görülen kapıyı açıcıdır.

Kira tespiti için tekrar müracaat edilebileceğine göre sosyal adalete aykırılık yoktur. Esasen eşitliğe aykırılık yoksa sosyal adalete de aykırılık yoktur, çünkü bu iki kavram iç-içe geçmiş ve soyutlanamayacak derecededir.

III. İLGİLİ YASA METNİ:
17/81 sayılı Kira Denetim Yasasının 6. maddesinin (4). fıkrası aynen şöyledir:
"6.(4)Mahkemenin, yukarıdaki (2). fıkra kuralları çerçevesinde saptadığı yeni kira, karar tarihi-nden başlayarak geçerlilik kazanır."


IV. İLGİLİ ANAYASA METİNLERİ:

"Madde 1.
Kıbrıs Türk Federe Devleti, demokrasi, sosyal adalet ve hukukun üstünlüğü ilkelerine dayanan lâik bir cumhuriyettir.

Madde 7.
Her Türk yurttaşı, hiçbir ayırım gözetilmek-sizin, yasa önünde eşittir.

Hiçbir kişi, aile, zümre veya sınıfa ayrıcalık tanınamaz.

Madde 31.
Her Türk yurttaşı, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir. Bu haklar, ancak kamu yararı amacıyle ve yasa ile sınırlanabilir.
Mülkiyet hakkının kullan-ılmasına, kamu güvenliği, genel sağlık, genel ahlâk, kent ve ülke plânlaması veya herhangi bir malvarlığının kamu yararı için geliştirilmesi ve faydalı kılınması veya başkalarının haklarının korunması için kesin olarak gerekli kısıntı veya sınırlamalar yas-a ile konabilir.
Malvarlığının ekonomik değerini fiilen azaltan kısıntı ve sınırlandırmalar için derhal tam bir tazminat ödenir; anlaşmazlık halinde tazminatı hukuk mahkemesi saptar.
Devletin, yeraltı suları, madenler, eski eserler ve yasa ile sahipsiz ta-şınmaz mal olarak nitelendirilen taşınmaz mallar üzerindeki hakkı saklıdır."


V. İNCELEME:
Konu, ileri sürülen iddia ve görüşler ve ilgili Yasa ve Anayasa metinleri ışığında incelenerek gereği görüşülüp düşünüldü.

Müstedaaleyh, daha önce de belirtildiğ-i gibi, kaza mahkemesi huzurunda yaptığı Anayasaya aykırılık iddialarını, havalenin duruşmasında, ileri sürmeyip bunlardan vazgeçtiğini Mahkemeye bildirdi. Bu nedenle bizim, müstedaaleyhin iddialarına istinaden havaleye dahil edilen Yasa maddelerinin Anay-asaya aykırı olup olmadığını tezekkür edip karara bağlamamız gerekmemektedir. Bu durumda tezekkür edilmesi gereken sadece müstedinin Anayasaya aykırı olduğunu iddia ettiği Kira (Denetim) Yasasının 6. maddesinin (4). fıkrasıdır.

Kira (Denetim) Yasasını-n 6. maddesinin (4). fıkrası, metinden de görüleceği gibi, yapılan bir genel istida üzerine mahkemenin saptayacağı yeni kiranın karar tarihinden başlayarak geçerlilik kazanmasını öngörmektedir. Müstedi, bu fıkranın içerdiği kuralın Anayasanın 1 ve 31.madd-elerine aykırı olduğunu iddia etmiştir.

Bir davanın veya istidanın ileri gidebilmesi için açıldığı veya dosyalandığı tarihte bir dava veya istida sebebi içermesi gerektiği hukukumuzun temel kaidelerinden biridir. Diğer bir deyimle davacı veya müstedinin-, davanın açıldığı veya istidanın dosyalandığı tarihte onun için çare aradığı bir hakkı mevcut olması gerekir. Kira artışı için yapılan bir genel istidada da artışı isteyen mal sahibinin istida tarihinde böyle bir artışa hakkı olması gerekir. İstida tari-hinde böyle bir hakka sahip ise istidasında muvaffak olur, sahip değilse muvaffak olmaz.

Söylenenlerden anlaşılacağı gibi bir mal sahibinin kira artışı için karar istihsal edebilmesi istida tarihinde böyle bir artışa hakkı olmasına bağlıdır. Buna rağmen- mahkeme kendisine artışı, konu yasa kuralı uyarınca, hakkının mecvut olduğu istida tarihinden değil de kararın verildiği tarihten itibaren verebilecektir. Bunun bu şekilde olmasını öngörmekte olan Kira Denetim Yasasının 6. maddesinin (4). fıkrasının ilki-n Anayasanın 1. maddesine ters düşüp düşmediğinin incelenmesi gerekir.

Anayasaının 1. maddesinde Devletin, demokrasi, sosyal adalet ve hukukun üstünlüğü ilkelerine dayalı bir cumhuriyet olduğu belirtilmiştir. Bu madde Devletin bir hukuk devleti olması-nı öngörmektedir. Esasen başlangıç kısmında kurulması amaçlananın sosyal bir hukuk devleti olduğu açıkça belirtilmiştir. Hukuk devleti kısaca hukuka saygılı ve davranışları da hukuk kuralllarına ve Anayasaya uyan devlet demektir. T.C. Anayasa Mahkemesi -de bazı kararlarında hukuk devletini "insan haklarına saygılı ve bu hakları koruyan, toplum yaşamında adalete ve eşitliğe uygun bir hukuk düzeni kuran ve bu düzeni sürdürmekle kendini yükümlü sayan, bütün davranışlarında hukuk kurallarına ve Anayasaya uyan-, işlem ve eylemleri yargı denetimine bağlı olan devlet" olarak tanımlamıştır. -Gör: 29.1.1980 günlü ve 1979/38-1980/11 sayılı karar. (AMKD Sayı 18, s. 299'da).

Konu yasa kuralı bir mal sahibinin istida tarihinde kira artışına hakkı olmasına rağmen bu -hakkını o tarihten itibaren değil de ilerideki bir tarihten itibaren almasını öngörmektedir. Diğer bir deyimle mal sahibinin, hakkı olmasına rağmen, istida tarihi ile karar tarihi arasındaki ve uzun olması muhtemel olan süre için hakkını almaması demektir-. Bunun ise sosyal adalet, hukukun üstünlüğü veya hukuk devleti kavramları ile bağdaştığı söylenemez. Bu nedenle konu Yasa kuralı Anayasanın 1. maddesine aykırıdır.

Konu yasa kuralı Anaysanın 1. maddesine aykır bulunmuştur. Anayasanın bir maddesine a-ykırı bulunmuş olduğuna göre konu kuralın Anayasanın 31. maddesine de aykırı olup olmadığının, bu meselede, incelenip karara bağlanmasının bir yararı yoktur ve bunun yapılması gerekmemektedir.

Yapılan havalede konu Yasa kurallının Anayasanın eşitlik ilk-esini öngören 7. maddesine de aykırı olup olmadığı sorulmuş olmakla beraber müstedi, havalenin duruşması sırasında, bu maddeye herhangi bir aykırılık iddiasında bulunmamış, müstedaaleyh ve Başsavcılık ise bu maddeye aykırılık bulunmadığı görüşünü ileri sür-müşlerdir. Bu durumda bizim konu Yasa kuralının Anayasanın 7. maddesine aykırı olmadığına karar vermemiz gerekir.

SONUÇ:
Sonuç olarak 17/81 sayılı Kira (Denetim) Yasasının 6. maddesinin (4). fıkrasının Anayasanın 1.maddesine aykırı olduğuna, 7. maddesin-e aykırı olmadığına, ve 31. maddesine aykırı olup olmadığının karara bağlanmasının gerekmediğine, oybirliği ile, karar verilir.


(Şakir Sıdkı İlkay)(Salih S. Dayıoğlu)
Başkan Yargıç


(N. Ergin Salâhi) (Niyazi F. Korkut)(Aziz Altay)
Y-argıç Yargıç Yargıç

1 Mart 1985.
-


6



-


Full & Egal Universal Law Academy