Anayasa Mahkemesi Numara 14,15/1993 Dava No 1/1994 Karar Tarihi 09.03.1994
Numara: 14,15/1993
Dava No: 1/1994
Taraflar: Kıvanç Ltd ile Elektrik Kurumu
Konu: 66/93 sayılı Elektrik (Değişiklik) Yasası ile Esas Yasa olan Fasıl 170 Elektrik Yasasına eklenen geçici 1. maddenin Anayasaya aykırılığı iddiası -Hukukun üstünlüğü ve hukuk devleti ilkesi – Zaruri hal kavramı –Kazanılmış hak – Kamu iyiliği – Kamu iyiliği kavramının kamu yararı ve kamu düzenini ihtiva etmesi.
Mahkeme: A/M
Karar Tarihi: 09.03.1994

-1

D. 1/94 Birleştirilmiş
Anayasa Mahkemesi:14-15/98

Anayasa Mahkemesi Olarak Oturum Yapan
Yüksek Mahkeme Huzurunda.

Mahkeme Heyeti: Salih S. Dayıoğlu, (Başkan), N. Ergin Salâhi,
Taner Erg-inel, Metin A. Hakkı, Nevvar Nolan.

Anayasanın 148. maddesi tahtında.

Anayasa Mahkemesi: 14/93

Yüksek İdare Mahkemesi tarafından YİM 159/91 sayılı başvuruda
(Müstedi: Kıvanç Ltd. ile M/aleyh: KKTC, Elektrik Kuru-mu L/şa
arasında) sunulan konu.

Müstedi tarafından Avukat Kıvanç M. Rıza.
Müstedaaleyh tarafından Avukat Ümit Özdil.
Amicus Curiae olarak ve Başsavcılık tarafından Başsavcı Yardımcısı
Yaşar Boran.

- Anayasa Mahkemesi: 15/93

Yüksek İdare Mahkemesi tarafından YİM 160/91 sayılı başvuruda
(Müstedi: Kıvanç Ltd. L/şa ile M/aleyh: KKTC, Elektrik Kurumu
arasında) sunulan konu.

Müstedi tarafından Avukat Kıvanç M. Rıza.
Müstedaaley-h tarafından Avukat Ümit Özdil.
Amicus Curiae olarak ve Başsavcılık tarafından Başsavcı Yardımcısı
Yaşar Boran.
2

--------------

K A R A R

KONU:
66/93 sayılı Elektrik (Değişiklik) Yasası ile Esas Yasa olan Fasıl 170 Elektrik Yasasına eklenen geçici- 1. maddenin Anayasanın
1 ve 75. maddelerine aykırı olup olmadığı.

I. OLAY:
Birleştirilerek dinlenen bu havalelerde A.M. 14/93 sayılı havalenin olguları havaleyi ilgilendirdiği oranda özetle şöyledir:

Müstedi (havaleyi isteyen taraf) Lefkoşada -17 Posta Sokağına kain bir taşınmaz malın kayıtlı mal sahibidir. Müstedi sözü edilen yere yeni inşa ettiği binaya elektrik akımı verilmesi için Müstedaaleyhe müracaatta bulundu. Müstedaaleyh elektrik enerjisi verilebilmesi için proje maliyeti olarak Müst-ediden 21.6.1991 tarih ve B1 20/2-153-91/605/91 sayılı bir yazı ile 2.256.658 TL talep etti. Müstedi, sözü edilen binasının enerji dağıtım şebekesinden 132 ayak az bir mesafede olduğunu ve bu nedenle Fasıl 170 Elektrik Yasasının ilgili hükümleri ışığında -kendisinden herhangi bir ücret talep edilemiyeceğini iddia ederek bu miktarı ödemeyi reddetti. Müstedi muhtemel bir gecikmeyi önlemek için de Müstedaaleyh tarafından talep edilen miktarı protesto tahtında ödedi ancak Temmuz 1991'de Yüksek İdare Mahkemesi -olarak, görev yapan Yüksek Mahkemeye bir başvuru dosyalayarak özetle Müstedaaleyhin sözü edilen 21.6.1991 tarih ve B1 20/Z.153-91/605/91 sayılı kararının hükümsüz ve etkisiz olduğuna ve herhangi bir sonuç doğuramıya-
cağına karar verilmesini istedi.

-
3

İkinci konu A.M. 15/93 sayılı havalede ise olgular hemen hemen diğerinin aynidir. Müstedinin Lefkoşada Girne Caddesi ile Fevzi Çakmak meydanı arasında İbrahim Paşa Mahallesinde kâin 812 numaralı koçanla kayıtlı yeni inşa edilen binaya elektrik en-erjisi verilmesi için 23.5.1991 tarih ve B1 51/AG-16-91/490/91 sayılı bir yazısı üzerine Müstedaaleyh 33.854.267 TL ücret istedi. Müstedi bu miktarı da Anayasa Mahkemesi 14/93'ün olgularında olduğu gibi protesto tahtında ödedi ve Temmuz 1991'de Yüksek Mah-kemeye, Yüksek İdare Mahkemesi olarak, başvurdu ve Müstedaaleyhin aldığı 23.5.1991 tarih ve B1 S1/AG 16-91/490/91 sayılı kararının hükümsüz ve etkisiz olduğuna ve herhangi bir sonuç doğuramıyacağına karar verilmesini istedi.

Yukarıda sözü edilen he-r iki başvurunun duruşmasına 24.12.1993 tarihinde geçildi. Bu meyanda 1 Aralık 1993 tarihinde 66/1993 sayılı Elektrik (Değişiklik) Yasası yayınlanıp yürülüğe girdi ve 66/1993 sayılı Yasanın 3. maddesi ile Esas Yasa Fasıl 170 Elektrik Yasasına Geçici 1. ma-dde getirildi. Bu madde ile "Bakanlar Kurulunun 4.2.1975 tarih ve 6212 sayılı kararı ile oluşturulmuş olan Kıbrıs Türk Elektrik Kurumunun yapmış olduğu değerlendirmeler talepler veya tahsilât, doğru ve yasal yetkileri içinde yapılmış veya tahsil edilmiş s-ayılır ve hiçbir kimsenin ödemiş olduğu veya ödemesi talep edilen mal ve hizmetlerin iadesi talebinde" buluna-
mıyacağı öngörüldü.

Müstedi de ayrı sözü edilen Geçici 1. maddenin geriye dönük olarak kendisini ilgilendirdiği oranda Anayasanın 1. ve 75.- mad-
delerine aykırı olduğunu iddia ederek her iki başvurunun Yüksek Mahkemeye, Anayasa Mahkemesi olarak, havale edilmesini istedi.



3

Yüksek İdare Mahkemesi de taraflar arasındaki ihtilâfın hallinde sözü edilen Geçici 1. maddenin etken olduğ-u kanaatına vardı ve istem uyarınca anayasal denetim için söz konusu havaleleri yaptı.

Her iki havale birleştirilerek dinlendi.

II. İDDİANIN GEREKÇESİ:

Müstedinin iddialarının gerekçesi özetle şöyledir:

İlke olarak yasalar ileriye dönük olur.- Halbuki havale
konusu geçici madde geriye dönüktür. Bu durumda kazanılmış
haklara tecavüz eder. Kazanılmış bir hak dava açılmasıyla da gerçekleşebilir. Müstedi, Temmuz 1991'de Yüksek Mahkemeye başvurmakla başvurusunun hiç olmazsa başvuru günündeki mev-zuata göre karara bağlanmasını talep etme hakkına haizdir. Geçici
madde 1 Aralık 1993'te yürürlüğe giren 66/1993 sayılı Elektrik
(Değişiklik) Yasası ile geriye dönük olarak yürürlüğe girdi ve bu suretle Müstedinin kazanılmış haklarına tecavüz etti. Bu d-urum ise Anayasanın 1. maddesinde ifadesini bulan ve kazanılmış hakları koruyan hukukun üstünlük ilkesine aykırıdır.

Saniyen havale konusu geçici 1. madde Anayasanın 75 maddesine de aykırıdır. Bu madde geriye yürüyen mali yükümlülük konulamı-
yaca-ğını öngörür. Havale konusu geçici 1. madde doğrudan doğruya geriye yürüyen mali yükümlülük koymamakla birlikte, kanunsuz işlemleri yasal kılmakla mali yükümlülüğü dolaylı bir şekilde geçmişe teşmil etmektedir.

2. Müstedaaleyhin iddialarının gerek-çesi özetle şöyledir:

Havale konusu geçici 1. madde geçmişte yapılan bazı uygulamaların durumlarını korunmasını sağlar. Bu bakımdan kazanılmış haklara tecavüz etmez. Saniyen kazanılmış haklara tecavüz olsa bile ortada bir zaruret hali vardır. Zaru-ri hali
ise 1974 Barış Harekâtından sonra Fasıl 170 Elektrik Yasasının
yürürlükte olmaması nedeniyle meydana gelen yasal boşluğun Bakanlar Kurulu tarafından alınan 5580 ve 6216 sayılı Kararların ısdarında görmek mümkündür.

Havale konusu geçici 1. -maddenin Anayasanın 75. maddesine bir aykırılığı yoktur çünkü müstedaaleyhce talep edilen miktarlar mal ve hizmet karşılığıdır. Bu bir yana, ilgili geçici 1. madde geriye dönük mali yükümlülük koymamaktadır. Diğer bir deyişle geçmişte yapılan işlerin yen-iden değerlendirilmesi yapılmamaktadır.

3. Amicus Curiae olarak bulunan Başsavcı Yardımcısının
görüşleri ise özetle şöyledir:

Havale konusu edilen geçici 1. madde bu konuda askıda bulunan davaları etkilediği oranda o davalar dolayısıyle el-de edilen kazanılmış haklara tecavüz ettiği için anayasanın 1. maddesine aykırıdır. Ortada zaruri bir hal yoktur. Daha önceleri yani 1974 Barış Harekâtından hemen sonra zaruri bir hal sözkonusu olsa bile, aradan 18 yıl geçmesi, bu zarureti ortadan kaldır-mıştır. Bu nedenle bu meselede zaruri hal ilkesinden söz etmek hatalı olur.

III. İLGİLİ YASA METİNLERİ:

66/93 1. ........
2. ........
3. Esas Yasa, 72'nci maddesinden hemen sonra aşağıdaki
yeni Geçici 1'inci madde eklenmek sur-etiyle değiştirilir:


Bu Yasanın yürürlüğe girdiği tarihten önce
Bakanlar Kurulunun 4.2.1975 tarih ve 6216 sayılı
kararı ile oluşturulmuş olan Kıbrıs Türk Elektrik
Kurumunun veya Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti
Elektrik Kurumunun, yuka-rıda anılan karar çerçeve-
sinde sahip olduğu yetkilere istinaden uygulamaya
koyduğu mal hizmet bedelleri tariflerine göre
yapmış olduğu değerlendirmeler, talepler veya
tahsilât, doğru ve yasal yetkileri içinde yapılmış
veya tahsil- edilmiş sayılır ve hiçbir kimse ödemiş
olduğu veya ödemesi talep edilen mal ve hizmet
bedellerinin iadesi talebinde bulunamaz."

4. ........

IV. İLGİLİ ANAYASA METİNLERİ:

Madde 1.
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Devleti, demokrasi,- sosyal adalet ve hukukun üstünlüğü ilkelerine dayanan lâik bir Cumhuriyettir.

Madde 75.
(1) Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere, mali gücüne
göre, vergi ödemekle yükümlüdür.
(2) Vergi, resim ve harçlar ve benzeri mali yükümler ancak
yasa il-e konulur.
(3) Yasanın belli ettiği yukarı ve aşağı hadler içinde kalmak,
ölçü ve ilkelere uygun olmak koşuluyla, vergi, resim ve
harçların bağışıklık ve istisnalarıyla oran ve hadlerine
ilişkin kurallarda değişiklik yapmaya Bakanlar Kurulu
- yetkili kılınabilir.
(4) Geriye yürüyen mali yükümlülükler konulamaz.

V. İNCELEME:

Taraflarca ve Amicus Curiae olarak Başsavcılık tarafından ileri sürülen sav ve görüşler, ilgili Yasa ve Anayasa metinleri incelenip gereği düşünüldü;

Anayasan-ın 1. maddesi Devletin, demokrasi, sosyal adalet ve hukukun üstünlüğü ilkelerine dayanan lâik bir Cumhuriyet olduğunu öngörmektedir. Anayasa Mahkemesi 11/80 ve (D. 9/80) sayılı havalede verdiği kararda sair hususlar yanında Anayasa ve yasalar uyarınca kiş-ilerin tekemmül etmiş kazanılmış haklarına saygı gösterilmesi ve bu gibi hakların zedelenmemesi gerektiğini, yasama organı ile yürütmenin Anayasa kurallarına ilaveten hukukun üstün-
lüğü ve hukuk devleti ilkelerine uyulmasının zorunlu olduğunu,
hukuk üstün-lüğü ve hukuk devleti ilkelerine uyayan herhangi bir yasanın Anayasanın 1. maddesine aykırı olduğunu, hukuk üstünlüğü ile hukuk devleti ilkelerinin en önemli gereklerinden birinin ise kişilerin kazanılmış haklarına herkesin saygı göstermesini sağlamak oldu-ğunu, kazanılmış hakları değersiz kılan herhangi bir yasa veya kararname hükmünün Anayasanın başlangıç kısmında ve 1. maddede belirlenen ilkelere ve özellikle sosyal hukuk devleti ve hukukun üstünlüğü ilkelerine aykırı düşeceğini açıklıkla belirtmişti. Bu- kararda belirtilen görüşler daha sonra Birleştirilmiş Anayasa Mahkemesi 20, 21, 22, 23, 24, 25 ve 27/81 (D. 22/81) sayılı havalede verilen kararla da benimsenmiştir.

Sözü edilen Birleştirilmiş Anayasa Mahkemesi 20-25/81 ve 27/81 (D. 22/81) sayılı ha-valelerde verilen kararda Sayfa 10'da açılmış davalar dolayısıyle kazanılan haklar konusunda şunlar yer almaktadır:

"Genel hukuk ilkesine göre bir yasanın zaruri
haller dışında ileriye dönük olarak uygulanması
ve yasa yürürlüğe girmezden- önceki durumlara
uygulanmaması gerektiği daha önce açıklanmıştır.
Bu ilke kazanılmış haklara saygı gösterilmesi
gerektiği ilkesine dayanmaktadır. Kazanılmış
hakkın ne olduğunun tarifinin yapılması güçtür.
Ancak kazanılmış hak ka-vramının neyi ifade ettiği
ve neyi kastettiği daha önce Yüksek Mahkemenin
Anayasa Mahkemesi olarak verdiği kararlarda açık-
lıkla belirtilmiştir. Bir hakkın kazanılmış
olabilmesi için bir yasanın böyle bir hakkı
tanıması yeterli -değildir. Bu hakkı temin için
hakkı elde etmek isteyen kişinin bir işlem yapması
gerekir. Daha önceki kira kontrol yasası uyarınca
tahliye olabilmeleri için tanınan hakkı temin
etmek için 20/81 sayılı havaledeki davacı dava
açma-kla bir işlem yapmış bulunmaktadır. Bu gibi
durumlarda olan kişiler eski yasa altında dava-
larının sürdürülmesi ve eski yasa hükümleri
uyarınca karara bağlanma hakkını kazanırlar.
Bu hakkın zaruri haller dışında korunması gerekir.
- Halbuki Anayaaya aykırı olduğu iddia olunan yasa
maddesi kişilerin bu gibi kazanılmış haklarını
da herhangi bir zaruri sebep olmaksızın ortadan
kaldırmaktadır. Bu nedenle 20/81 sayılı havalede
de Anayasaya aykırı olduğu iddia olun-an yasa
maddesinin Anayasanın 1. maddesine aykırı olduğuna
karar verilmesi gerekir."


Bu görüş daha sonra A.M. 3/82 (D. 2/82), A.M. 4/82 (D. 4/82) ve A.M. 1/88 (D. 11/88) sayılı havalelerde de benimsenmiştir.

Havale konusu olan geçici- 1. madde direkt olarak askıda bulunan davalara şamil olacağını ifade etmiyorsa da içeriğinin geriye dönük olduğu dikkate alındığında Anayasaya uygunluğu halinde, müstedinin askıda bulunan başvurularına da şamil olacağı açıktır. Müstedinin geçici 1. madde-nin yürürlüğe girmesinden önce Yüksek İdare Mahkemesine başvurmasını, geçici 1. maddenin kendisine uygulanmasını Anayasanın 1. maddesi zaruri haller dışında, engeller.

Önümüzdeki havalede zaruri bir durum görülmemektedir. Müstedaaleyhin, Bakanlar Ku-rulunun 5580 ve 6216 sayılı Kararları ışığında Fasıl 170 Elektrik Yasasının yürürlükte olmadığı görüş
ve iddiasına itibar etmek olası değildir. Bu husus, esasen,
YİM İstinaf 1/92 (D. 3/93) sayılı başvuruda karara bağlanmış ve Fasıl 170 Elektrik Yasasının -yürürlükte olduğu vurgulanmıştı. 1974 Barış Harekâtı hemen sonrası bir takım zaruri haller dolayısıyle bazı tedbirlerin alınması zarureti doğmuşsa bile bu zaruretin 18 yıldır hâlâ devam ettiğini söylemek olanaksızdır. Bir meselede zaruri halin mevcut olu-p olmadığının saptanması o meseleye ilişkin olgusal durumu ve zaruri durum kavramına ilişkn gerekli kriterlerin var olup olmadığının saptanmasıyle mümkündür. Anayasa Mahkemesi 6/73 sayılı davada sayfa 5'te zaruri hal kriterlerini özetlerken şu görüşlere y-er vermişti:

"Kıbrıs Anayasası gereğince, tüm demokratik
Anayasalarda olduğu gibi, Devletin bir ana gayesi
vardır. Bu ana gaye de kamu düzen ve iyiliğini
gerçekleştirmektir. Kanaatımızca kişilerin
Anayasa tahtındaki ana hak- ve hürrüyetlerinin
korunması "kamu düzeni"nin korunması demektir.
"Kamu iyiliği" ibaresi hem "kamu düzeni"ni ve
hem de "kamu yararı"nı ihtiva eder. "Kamu
iyiliği" tüm toplumun iyiliğidir. Devlet kamu
iyiliğinin meydana getirici-si ve koruyucusudur.
Devlet kamu iyiliğinin oluşmasına elindeki bütün
imkânlarla çaba göstermekle görevlidir. Bu
görevini hem normal zamanlarda ve hem de olağan-
üstü durumlarda ifa etmesi gerekir. Bazı
hallerde bir olağanüstü d-urum ve zaruri halin
meydana gelmesi ile "kamu iyiliği"ni sağlamak
ve korumak amacı ile Devletin bazı tedbirler
alması gerekir. Bu durumlarda Devlet kamunun
acil ihtiyaçlarını karşılamak için mukavelelerin
ifası hususunda geçici- olarak bazı çareler ve
tedbirler almakla görevlidir. Bu gibi acil
kamu ihtiyaçları kuraklık, zelzele, ekonomik
sarsıntı ve buna benzer hallerin vukuu ile
meydana gelebilir. Kanaatımızca olağanüstü
durum ve zaruri haller vukuunda- Devletin "kamu
iyiliği" bakımından gereken zaruri tedbirleri
alması kaçınılmazdır. Ancak bunun yapılabilmesi
için aşağıdaki hususların meydana gelmesi ve
mevcut olması şarttır.

Olağanüstü bir durumun ve kaçınılmaz
bir zaru-retin meydana gelmesi.
Olağanüstü durumu ve kaçınılmaz
zarureti giderecek başka herhangi bir çare
bulunmaması.
Zaruret dolayısıyle meydana gelen
durumu gidermek için alınan tedbirlerin lûzu-
mundan fazla olmaması, uygun, makul ve adil
- olması ve bu tedbirlerin yalnız zaruret devam
ettiği müddetçe yürürlükte kalması."


Yukarıda serdedilen ve benimsediğimiz bu görüşler incelen-diğinde geçmişte zaruret hali olduğu varsayılsa bile bu halin
18 yıldan beri devam ettiğ-ini söylemenin olanak dışı olduğu kuşkusuzdur.

Müstedaaleyh, argümanları arasında, geçici 1. madde ile getirilen devamlılığın yasaya uygun bulunmaması halinde, bunca
yıl mal ve hizmet karşılığı ödenen paraların iadesinin gündeme
gelebileceğini dile- getirdi ve böyle bir olası durumun ise zaruret kavramının geçerliliğini gerekli kıldığını iddia etti. Bu iddiada,
yukarıda yapılan alıntıda belirtilen koşulların tümü tatmin edil-
mediği ve dolayısıyle geçerli olamıyacağı gerekçesiyle bir mesnet
görülmem-iştir. Bu bir yana, böyle bir durumun çıkması halinde
taleplerin başarılı olacağı konusunda kesin kararı elbette ki
yetkili mahkemeler verecektir ancak bu tür taleplerin, özellikle
hakları mahfuz tutulmayan veya zamanında yargıya müracaat etme-
yenlerin, -başarılı olabileceği konusunda ciddi kuşkularımız
olduğunu da belirtmeden geçemiyeceğiz.

Yukarıda söylenenler ışığında havale konusu olan Yasanın
Geçici 1. maddesinin hukukun üstünlüğünü öngören Anayasanın
maddesine aykırı olduğuna karar vermelidir.-

Havale konusu edilen Geçici 1. maddenin içeriği dikkatle
incelenecek olursa, korumaya çalışılan, zamanında verilen mal ve
hizmet karşılığı yapılan değerlendirmeler, talepler veya tahsilât-
lardır. Bu madde geçmişte yapılan bir iş için zamanında ya-pılan
ödemenin veya ödenmesi gerekenin dışında, yapılan işlemden yarar
gören kişiye ek bir mali yük getirmemektedir. Bu nedenle söz
konusu Geçici maddenin Anayasanın 75. maddesine bir aykırılığı
yoktur.





VI. SONUÇ:

Sonuç olarak 66/93 sayılı El-ektrik (Değişiklik) Yasası ile
Esas Yasa olan Fasıl 170 Elektrik Yasasına getirilen Geçici
maddenin Anayasanın 1. maddesine aykırı oluğuna ancak Anayasa-
nın 75. maddesine aykırı olmadığına oybirliği ile karar verildi.



(Salih S. Dayıoğlu) - (N. Ergin Salâhi)
Başkan Yargıç


(Taner Erginel) (Metin A. Hakkı) (Nevvar Nolan)
Yargıç Yargıç Yargıç


9/3/1994
-


11



-


Full & Egal Universal Law Academy