Anayasa Mahkemesi Numara 1/1990 Dava No 2/1990 Karar Tarihi 31.05.1990
Numara: 1/1990
Dava No: 2/1990
Taraflar: Kaymak Bros Ltd. İle Sabahattin Kelebek vd
Konu: Fasıl 6, H.M.U.Yasası 6/1 maddesinin, Anayasanın 7, 16(2)(f)'ya aykırı olup olmadığı hususunda yapılan havale...
Mahkeme: A/M
Karar Tarihi: 31.05.1990

-D.2/90 Anayasa Mahkemesi 1/90
Anayasa Mahkemesi Olarak Oturum Yapan
Yüksek Mahkeme Huzurunda
Mahkeme Heyeti: Şakir Sıdkı İlkay, Başkan, Salih S. Dayıoğlu, N. Ergin Salâhi, Niyazi F. Korkut, Aziz Altay

Lefkoşa Kaza Mahkemesi tarafından 2804/89 s-ayılı Hukuk davasında (Davacı: Kaymak Bros Ltd. ile Davalılar: Sabahattin Kelebek ve diğeri arasında) sunulan konu.

Davacı namına: Serhan Çınar
Davalılar namına: Zeki A. Bayram
Amicus curiae olarak Başsavcılık namına: Mehmet Ali Şefik

------------ -

K A R A R

KONU:
Fasıl 6 Hukuk Muhakemeleri Usulü Yasasının 6.maddesinin (1).fıkrasında yer alan ". . . and that the absence of the defendant from Cyprus will materially prejudice the plaintiff in the prosecution of his action . . ." cümlesinin -Anayasanın 7 ve 16(2)(f) maddeleri ile Geçici 4.maddesine aykırı olup olmadığı.

I.OLAY:
Davacı, Lefkoşa Kaza Mahkemesinde açtığı bir dava ile, davalılardan davalı (1)'e kiraladığı arabaya olan zarar ziyan için tazminat talebinde bulundu. Daha sonra gere-k tek taraflı gerekse çift taraflı birer istida dosyalayarak davalıların T.C. uyruklu ve yabancı kişiler olduğunu, sırf davalıyı ödememek için adayı terketmek durumunda olduğunu ve terketmesi halinde davayı yürütme ve sonuçlandırmanın çok güçleşeceğini vey-a imkânsız olacağını ileri sürerek davalıların KKTC'den çıkışlarının engellenmesi ve Mahkemenin uygun göreceği teminatın verilmesine değin tutuklanması için emir talep etti. Mahkeme de istenilen emri, davalıların Mahkemeye 9 Milyon TL teminat yatırmaları -halinde uygulanmaması koşuluna bağlı olarak, verdi. Davalılar Mahkemenin teminat olarak yatırılmasını emrettiği 9 Milyon TL'yi Mahkemeye yatırmakla beraber dosyaladıkları itirazname ile de davacı müstedinin iddialarını ret ve inkâr ettiler ve istidasının -reddini istediler.

İstida duruşma için Lefkoşa Kaza Mahkemesi önüne geldiğinde davacı Fasıl 6 Hukuk Muhakemeleri Usulü Yasasının 6.maddesinin (1).fıkrasında İngilizce olarak yer alan ve Türkçe karşılığı
". . . ve davalının Kıbrıstan gaybubetinin davacıy-ı davasını ileri götürmekte esaslı bir şekilde ve olumsuz yönde etkileyeceğini . . ." olan söz dizisinin Anayasanın 7 ve 16(2)(f) maddeleri ile Geçici 4.maddesine aykırı olduğunu iddia etti. Mahkeme de ileriye sürülen Anayasaya aykırılık konusunun tarafl-ar arasındaki ihtilâfı karara bağlamada etken olduğu kanaatına vardı ve konuyu, karara bağlanmak üzere, Yüksek Mahkemeye, Anayasa Mahkemesi olarak, havale etti. Mahkeme, ayrıca, Anayasa Mahkemesinin kararına dek önündeki işlemleri durdurdu.

II. İDDİANIN -GEREKÇESİ:
Davacı müstedinin iddiasının gerekçesi özetle şöyledir:
Fasıl 6 Hukuk Muhakemeleri Usulü Yasasının 6.maddesinin (1).fıkrasında yer alan söz konusu söz dizisi Anayasanın 16.maddesinin (2).fıkrasının (f) bendi kadar geniş değildir ve bu nedenle b-u bende kısıtlama getirmektedir. Bir davanın esas amacı sadece davanın sonuçlandırılması olmayıp icranın da yapılıp talep edilenin elde edilmesidir. Anayasanın 16.maddesinin (2).fıkrasının (f) bendi icrayı kapsadığı halde konu Yasa maddesi, söz konusu sö-z dizisinin mevcudiyeti dolayısıyle, icrayı kapsamaz. Bu nedenlerle konu söz dizisi Anayasanın 16.maddesinin (2).fıkrasının (f) bendine aykırıdır.
Konu söz dizisinin diğer Anayasa maddelerine aykırılığı iddia edilmedi.

Davalı müstedaaleyhlerin iddiaları-nın gerekçesi özetle
şöyledir:
Anayasanın 16.maddesi esas itibarı ile kişi özgürlük ve güvenliğini düzenleyen bir maddedir. Maddenin (2).fıkrasının (f) bendi ise kişi özgürlüğü ve güvenliğine getirilen istisnalardan biridir. Bu bent (2).fıkranın bir par-çasıdır ve fıkra ile bir bütün olarak tezekkür edilmelidir. Bu böyle olduğuna göre de fıkra bir yabancının tutuklanmasına Yasanın öngördüğü oranda cevaz vermektedir. Bu nedenle Yasanın 6.maddesinin (1).fıkrasında yer alan söz dizisinin Anayasanın 16(2)(f-) maddesine aykırılığı yoktur.

3. Amicus curiae olarak Başsavcılık namına hazır bulunan savcının görüşleri özetle şöyledir:
A.M. 4/76 sayılı havalede Fasıl 6 Hukuk Muhakemeleri Usulü Yasasının 6.maddesinin (1).fıkrası KTFD Anayasasına aykırı bulunmuştu.- Bu aykırılığı ortadan kaldırmak için (f) bendi KKTC Anayasasının 16.maddesinin (2).fıkrasına eklendi.

Yasa maddesinde iddia edildiği gibi bir eksiklik olsa da bu madde veya fıkrayı Anayasaya aykırı kılmaz.

Şikâyet konusu yapılan söz dizisi çıkarılsa -da davacı müstedinin istedikleri yerine gelmez. Davacı müstedinin istediği sadece yasal düzenleme ile yapılacak bir ekleme ile yerine gelebilir.

Konu söz dizisinin Anayasaya herhangi bir aykırılığı yoktur.


III. İLGİLİ YASA METNİ:
Fasıl 6 Hukuk Muhake-meleri Usulü Yasasının 6.maddesinin (1).fıkrası aynen şöyledir:
-"6(1)Where the plaintiff in an action in any Court proves at any time before final judgment by evidence on oath to the satisfaction of such Court, that he has good cause of action against the defendant to an amount exceeding fifty pound-s, and that there is probable cause for believing that the defendant is about to quit Cyprus unless he be apprehended, and that the absence of the defendant from Cyprus will materially prejudice the plaintiff in the prosecution of his acti-on, such Court may order such defendant to be arrested and imprisoned for a period not exceeding six months, unless and until he has sooner given the security directed by the Court, not exceed-ing the amount claimed in the action, that he will not go out of Cyprus without the leave of the Court."


IV.İLGİLİ ANAYASA METİNLERİ:
"Madde 7.
Yasalar Anayasaya aykırı olamaz.
(2)Anayasa kuralları, yasama, yürütme ve yargı organlarını, De-vlet yönetimi makamlarını ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır."
-
"Madde 16.
Bir kişi, yasa ile öngörülmek ve yasanın gösterdiği biçimde olmak koşuluyla, ancak aşağıdaki hallerde özgürlüğünden yoksun bırakılabilir:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(f)Herhangi bir yabancının Cumhuriyette herhangi bir madd-i yükümlülükten kurtulmak amacı ile Cumhuriyeti terk etmesini önlemek için yakalanması veya tutukluluğu;
. . . . . . . . . . . . . . . . ."

"Geçici Madde 4.
(1)Bu Anayasanın yürürlüğe girdiği tarihte yürürlükte olan mevzuat, bu Anayasa kura-llarına aykırı olmadığı ölçüde yürürlükte kalır.



(2)Kıbrıs Türk Federe Meclisinin, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetinin kuruluşunu ve Bağımsızlık Bildirisini onaylayan 15 Kasım 1983 tarihli ve 50 sayılı Kararı da, bu Anayasa kurallarına aykı-rı olmadığı ölçüde yürürlükte kalır.
Yürürlükte olan mevzuat hakkında, bu Anayasaya aykırılığı iddiası ile, bu Anayasanın 147.maddesinde belirtilen kişi, kurum ve kuruluşlar, Anayasa Mahkemesinde iptal davası açabilirler. İptal davası açma hakkı, Cumhu-riyet Meclisinin göreve başladığı tarihten başlayarak altmış günlük süre sonunda düşer. 148.madde kuralları saklıdır.
Bu madde uyarınca yürürlükte sayılan mevzuat, Anayasa gücünde veya Anayasa nitelikli mevzuat sayılmaz ve mevzuatın niteliğine göre, herha-ngi bir yasa ile veya bu Anayasanın yetkili kıldığı organ kararı ile iptal edilebilir, değiştirilebilir veya yürürlükten kaldırılabilir."


V.İNCELEME:
Konu, yapılan iddialar ve ileri sürülen görüşler ışığında incelendi ve gereği düşünüldü.

Fasıl 6 Huku-k Muhakemeleri Usulü Yasasının 6.maddesinin (1).fıkrası uyarınca Mahkeme, adayı terketmesinin muhtemel olduğuna inanılan ve gaybubetinin davacının davasını yürütmesini esaslı bir şekilde ve olumsuz yönde etkilemesi söz konusu olan bir davalının, Mahkemenin- emrettiği teminatı verinceye kadar, tutuklanıp 6 ayı geçmeyen bir süre için hapsedilmesini emredebilir. Bu madde A.M. 4/76 sayılı havalede konu edildi. Mahkeme maddeyi, KTFD Anayasasının 26.maddesinin (2).fıkrasında gösterilen ve kişinin öngürlüğünden y-asa ile yoksun bırakılabileceği hallerden herhangi birinin kapsamına girmediği nedeni ile, Anayasaya aykırı buldu. Bu aykırılığı yabancılar için ortadan kaldırmak içindir ki KKTC Anayasasının 16.maddesinin (2).fıkrasına (f) bendi eklendi. Fıkra bir bütün- olarak okunduğunda bu bent, yasa ile öngörülmek ve yasanın gösterdiği biçimde olmak koşulu ile, bir yabancının Cumhuriyette herhangi bir yükümlülükten kurtulmak amacı ile Cumhuriyeti terketmesini önlemek için yakalanmasına veya tutuklanmasına cevaz vermek-tedir. Diğer bir deyimle Anayasanın bu bendi yasanın öngördüğü oranda ve gösterdiği biçimde olmak üzere bir yabancının, belirtilen ahvalde, yakalanma veya tutuklanmasına cevaz vermektedir. Yasanın öngörmekte olduğu ise, daha önce de belirtildiği gibi, ga-ybubetinin davacının davasını yürütmesini esaslı bir şekilde ve olumsuz yönde etkileyecekse bir davalının tutuklanabilmesidir. Bu nedenle konu söz dizisinin Anayasanın 16(2) fıkrasının (f) bendine aykırılığı yoktur. Yargıç N. Ergin Salâhi ve Aziz Altay b-u görüşe katılmamaktadırlar.

Davacı müstedinin esas itibarı ile istediği konu yasa maddesinin değiştirilmesidir. Bu ise Mahkemenin değil Yasama Meclisinin görev ve yetkisi dahilindedir.

Yapılan havalede konu söz dizisinin Anayasanın 7 veya Geçici 4.ma-ddelerine de aykırı olup olmadığı sorulmuş ise de havalenin duruşmasında bu maddelere aykırılık iddia edilmedi. Bu nedenle, bu meselede, konu söz dizisinin Anayasanın 7 veya Geçici 4.maddelerine aykırı olmadığına karar verilmesi gerekir.

SONUÇ:
Sonuç ol-arak Fasıl 6 Hukuk Muhakemeleri Usulü Yasasının 6.maddesinin (1).fıkrasında yer alan ". . . and that the absence of the defendant from Cyprus will materially prejudice the plaintiff in the prosecution of his action . . ." söz dizisinin Anayasanın 7 veya -Geçici 4.maddelerine aykırı





olmadığına oybirliği ile ve 16(2)(f) maddesine aykırı olmadığına, Yargıç N. Ergin Salâhi ve Aziz Altay'ın karşıoyları ve oyçokluğu ile, karar verilir.





(Şakir Sıdkı İlkay) (Salih S. Dayıoğlu)
Başkan- Yargıç





(N. Ergin Salâhi)(Niyazi F. Korkut)(Aziz Altay)
Yargıç Yargıç Yargıç

31 Mayıs 1990



























KARŞIOY YAZISI

Fasıl 6 Hukuk Muhakemeleri Usulü Yasasının 6.maddesinin (1).fıkrası Mahkemeye, adayı terk -etmesinin muhtemel olduğuna inanılan yabancı bir davalıyı, davacının davasını yürütmesini esaslı bir şekilde ve olumsuz yönde etkilemesi söz konusu olan hallerde, davacının müracaatı üzerine, davalının adadan ayrılmasını durdutma ve Mahkemenin emredeceği t-eminatı verinceye dek 6 ayı geçmeyen bir süre için tutuklanmasını emretme yetkisini vermektedir. Bu madde A.M. 4/76 sayılı havalede konu edilmiş ve KTFD Anayasasının 26.maddesinin (2).fıkrasında yer alan kişi özgürlüğünden yasa ile yoksun bırakılabileceği- hallerden herhangi birisinin kapsamına girmediği gerekçesi ile Anayasaya aykırı bulunmuştu. 1985 Anayasası kaleme alınırken Anayasa koyucu 1975 Anayasasının 26.maddesinin yerine geçirilen 16(2) maddesine (f) bendini ekleyerek "herhangi bir yabancının Cum-huriyette herhangi bir maddi yükümlülükten kurtulmak amacı ile Cumhuriyeti terk etmesini önlemek için yakalanması veya tutukluluğu;" şeklinde bir bent eklemiştir. 1985 Anayasasının 16.maddesinin (2).fıkrasının başlangıcına göz atıldığında bu fıkranın müt-eakip bentlerinde yer alan özgürlüğü kısıtlamaya yönelik istisnaları, yasa ile öngörülmek veya yasanın öngördüğü biçimde olmak koşuluna bağlamıştır. Bu durumda (f) bendinin işlerlik kazanabilmesi için yasal bir düzenleme gerekmektedir. Tabiatıyle daha ön-ce mevcut olan yasalardaki düzenlemelerin bu maddeye ve özellikle önümüzde konu edilen (f) bendine ters düşmedikleri oranda Anayasaya aykırı olmadığının kabul edilmesi gerekir. Nitekim Anayasanın Geçici 4(1) maddesi "bu Anayasanın yürürlüğe girdiği tariht-e yürürlükte olan mevzuat bu Anayasa kurallarına aykırı olmadığı ölçüde yürürlükte kalır" deyimini kullanarak bu hususu açıklığa kavuşturmuştur.



Bu durumda önümüzde konu edilen Fasıl 6 Hukuk Muhakemeleri Usulü Yasasının 6(1) maddesinin havale konusu ed-ilen söz dizisinin Anayasanın 16(2)(f) maddesine aykırı olup olmadığının tezekkür edilmesi gerekir.

Havaleye konu edilen söz dizisi dışında maddeyi bir bütün olarak okuduğumuzda şu söz dizisinin yer aldığı görülmektedir. "where the plaintiff in an actio-n in any Court proves at any time before final judgment bu evidence on oath to the satisfaction of such Court." Bu söz dizisinden görülebileceği gibi nihai karardan önce terimi kullanılmakta olup havale konusu söz dizisi ile birlikte okunduğunda yasa madd-esinin amacı nihai karardan önce adayı terk etmek durumunda olan bir yabancının, davacının davasını ispatlamakta karşılaşacağı güçlükleri dikkate alarak çıkarılan önlemler olduğu ve nihai karardan sonraki safahat için bir önlem alınmasına cevaz vermediği g-örülmektedir. Bu durumda yasanın 6(1) maddesinin Anayasanın 16(2)(f) maddesinde yer alan "maddi yükümlülükten kurtulmak amacı ile Cumhuriyeti terk etmesini önlemek" şeklinde ifadesini bulan amaca uygun olduğu söylenemez.

Yabancı bir davalıdan talepte bu-lunan bir davacının davasını ispat için yasa maddesinde sözü edilen önlemler ile böyle bir talebin ispatından sonra onun mali yükümlülükten kurtulmak amacı ile adayı terk etmesini önlemek maksadına yönelik Anayasamızda öngörülen önlemlerin ilk nazarda ayni- ve benzer amaca himzet ettiği düşünülebilir. Ancak Anayasamızın ilgili maddesinin (f) bendinde yer alan kural, mali yükümlülüğü sabit olan bir yabancı için alınan önlemler olduğu dikkate alındığında konu yasa maddesinin şimdiki içeriği ve düzenlemesi ile- Anayasanın 16(2)(f) maddesindeki amaca uygun olduğu söylenemez. 16(2)(f) maddesi adayı terk etmek durumunda olan bir yabancının adayı terk etmesini engellemeye yönelik tedbirler öngörmektedir. Halbuki konu yasa maddesi kesin bir hükümden önceki safahatl-a ilgilidir. Söz konusu yasa maddesi bir hükümden evvelki safahatı olduğu gibi hükümden sonraki safahatı da kapsamış olsa Anayasamızın 16(2)(f) maddesinde yer alan amacın bir başlangıcı ve devamı olarak mütalâa etmek olasılığı mevcut olabilirdi. Ancak, y-ukarıda değindiğim gibi, yasanın 6(1) maddesi yabancıdan talebi bulunan bir davacının karardan önce davasını ispatlamaya yönelik düzenleme olduğu ve Anayasanın ilgili maddesinin (f) bendinde yer alan amacı kapsamadığı cihetle Anayasaya aykırı olmadığını sö-ylemek olası değildir.

Yukarıdaki nedenlerle Fasıl 6 Hukuk Muhakemeleri Usulü Yasasının 6(1) maddesinde yer alan ve havale konusu edilen söz dizisinin Anayasanın 16(2)(f) maddesine aykırı olduğu görüşündeyim.




(N. Ergin Salâhi)
Yarg-ıç




















KARŞIOY YAZISI

Fasıl 6 Hukuk Muhakemeleri Usulü Yasasının 6.maddesinin (1).fıkrasında yer alan ". . . and that the absence of the defendant from Cyprus will materially prejudice the plaintiff in the prosecution of his action . . ."- söz dizisinin Anayasanın 7, 16(2)(f) ve Geçici 4.maddelerine aykırı olduğu iddia edilmiştir. Konu Yasanın davalıyı tutuklama yetkisi yan başlığını taşıyan 6.maddesinin (1).fıkrası, 50 KL'nı aşan bir miktar için açılan bir davada kesin hüküm verilmeden ö-nce herhangi bir zamanda, davacının iyi bir dava sebebi bulunduğu ve adayı terk etmek üzere olduğuna inanılan davalının, gaybubeti halinde davacının davasını yürütmede esaslı şekilde ve olumsuz yönde etkilenmesi söz konusu olduğu hususunda şahadetle mahkem-eyi tatmin edecek şekilde kanıtladığı takdirde mahkeme, izni olmadan adayı terk etmeyeceğine dair vermesini emrettiği teminatı verinceye kadar ve 6 ayı geçmemek üzere tutuklanmasını emredebilir.

1975 yılında adyı terk etmek üzere olduğuna inanılan davalı-nın, Fasıl 6 Hukuk Muhakemeleri Usulü Yasasının 6.maddesi altında tutuklanması için mahkemeye yapılan müracaatla ilgili bir istinafın görüşülmesi sırasında söz konusu maddenin, o tarihte yürürlükte olan KTFD Anayasasının kişi güvenliğini düzenleyen 26.madd-esine aykırı olduğu iddia edilmiş ve konu, karara bağlanmak üzere, Anayasa Mahkemesine havale edilmişti. Konuyu inceleyen Anayasa Mahkemesi, davalının tutuklanmasının Anayasanın 26.maddesinde belirtilen ve kişinin özgürlüğünden yasa ile yoksun bırakılabil-eceği hallerden herhangi birinin kapsamına girmediğine ve bu nedenle Fasıl 6 madde 6 altında yapılan böyle bir tutuklamanın Anayasanın 26.maddesine aykırı olduğuna karar verdi. (Bak: A.M. 4/76)


1985 KKTC Anaysası hazırlanırken yukarıda sözü edilen Ana-yasa Mahkemesi kararını göz önünde bulundurduğu anlaşılan Anayasa koyucu, kişi özgürlüğü ve güvenliğini düzenleyen 16.maddenin (2).fıkrasının sonuna, KTFD Anayasasının 26.maddesinde olmayan, yeni bir (f) bendinin eklenmesini uygun gördü. (f) bendine göre,- yasa ile öngörülmek ve yasanın gösterdiği biçimde olmak koşulu ile, herhangi bir yabancının Cumhuriyette herhangi bir maddi yükümlülükten kurtulmak amacı ile Cumhuriyeti terk etmesini önlemek için yakalanmasına veya tutuklanmasına cevaz verilmektedir.

1-985 Anayasası yürürlüğe girdikten sonra 16(2)(f) maddesine uygun herhangi bir yasal düzenleme yapılmış değildir. Ne var ki adayı terk edeceğine inanılan bir davalının tutuklanmasını öngören Fasıl 6 Hukuk Muhakemeleri Usulü Yasasının 6(1) maddesi 1985 Anay-asasının Geçici 4.maddesi ışığında yürürlükte bulunmaktadır. Bu durumda konu Yasanın 6(1) maddesinin Anayasanın 16(2)(f) maddesine aykırı olup olmadığını incelemek gerekir.

Konu Yasanın 6.maddesinin (1).fıkrası, bir davada kesin hüküm verilmeden önce ad-ayı terk etmek üzere olduğuna inanılan davalının tutuklanmasını öngörmekte ise de, bu tutuklama sadece davalının adayı terk etmesi halinde davacı davasını yürütmekde esaslı bir şekilde ve olumsuz yönde etkilendiği takdirde söz konusu olabilir. Buna göre, -davacının davasını davalının gıyabına yürütebilecek durumda olması halinde mahkeme, maddi yükümlülükten kurtulmak amacı ile de olsa, adayı terk edeceğine inanılan bir davalının tutuklanmasını emredemez. Halbuki, Anayasanın 16.maddesinin (2).fıkrasının (f)- bendinin amacı bu değildir. Konu bendin amacı, davanın kesin karara bağlanmasından önce veya sonra, maddi yükümlülükten kurtulmak amacı ile adayı terk etmesini önlemek için davalıyı yakalamak veya tutuklamaktır.
Fasıl 6 Hukuk Muhakemeleri Usulü Yasasın-ın 6.maddesinin (1).fıkrasında öngörülen tutuklama biçimi, yukarıda belirtildiği gibi, sadece davalının gaybubetinde davacının davasını ileri götürmesinin esaslı şekilde ve olumsuz yönde etkileneceği hallerde mümkün olduğuna göre, bu tutuklama biçiminin, A-nayasanın 16.maddesinin (2).fıkrasının (f) bendinde cevaz verilen tutuklama biçimine ters düştüğü açıktır. Başka bir deyişle, havale konusu söz dizisi, davacının davasını ispat etmesine yardımcı olmak gibi (f) bendinin öngörmediği bir amaç için davalının -tutuklanmak suretiyle özgürlüğünden yoksun bırakılmasını öngörmektedir. Böyle bir tutuklamayı öngören havale konusu söz dizisinin, yukarıda belirtilen nedenler ışığında, Anayasanın 16.maddesinin (2).fıkrasının (f) bendine aykırı olduğu görüşündeyim.

Hav-ale konusu söz dizisinin Anayasanın 7. ve Geçici 4.maddelerine aykırı olduğu hususu, havalenin duruşmasında ileri sürülmediği cihetle, Anayasanın belirtilen maddelerine aykırı olmadığına karar verilmesi gerektiğine ilişkin çoğunluk kararına katılırım.




-(Aziz Altay) Yargıç

-1


-13-



-


Full & Egal Universal Law Academy