Anayasa Mahkemesi Numara 1/1978 Dava No / Karar Tarihi 26.02.1979
Numara: 1/1978
Dava No: /
Taraflar: Başsavcı ile Orhan Oyta
Konu: Fasıl 175A Emtia ve Hizmetler Yasasının 6(3). Maddesinin Anayasaya aykırılığı
Mahkeme: A/M
Karar Tarihi: 26.02.1979

- ANAYASA MAHKEMESİ 1/78
(Dava No:5191/77; Lefkoşa)

Anayasa Mahkemesi Olarak Oturum Yapan
Yüksek Mahkeme Huzurunda.
Mahkeme Heyeti: Ülfet Emin (Başkan), Ahmed İzzet, Şakir Sıdkı İlkay, Salih S. Dayıoğlu, N. Ergin Sal-âhi.
Anayasa'nın 114(1) maddesi hakkında.
Lefkoşa Kaza Mahkemesinin 5191/77 sayılı davasında (Başsavcı ile Orhan Oyta arasında) sunulan konu.
Sanık namına: Fuat Veziroğlu.
Başsavcılık namına: Akın A. Sait.

-----------
K A R A R
KONU:
Fasıl 175A Emtia ve- Hizmetler (Geçici Yetkiler) (Devamı) Yasasının ve özellikle 6(3) maddesinin, Savunma Nizamnamesinin ve özellikle 79A ve 94(1)(a) maddelerinin ve 143/77 sayılı Emirname ile 144/77 sayılı Talimatın Anayasanın 1, 5 ve 44. maddelerine aykırı olduğu öne sürülm-üştür.

I. OLAY:
Lefkoşa Kaza Mahkemesinin 5191/77 sayılı ceza davasındaki sanığın Lefkoşa Gümrük hizmetlerinde kamu görevlisi olarak bulunduğu bir zamanda elzem hizmet olarak ilân edilen Gümrük hizmetlerinde 3 Ağustos 1977 tarihinde greve gidip çalışmadı-ğı suçundan yargılanması sırasında davada uygulama yeri bulunan Fasıl 175A Emtia ve Hizmetler (Geçici Yetkiler) (Devamı) Yasasının ve özellikle bu Yasanın 6(3) maddesi ile Savunma Nizamnamesinin ve özellikle 79A ve 94(1)(a) maddelerinin 143/77 sayılı emirn-ame ve 144/77 sayılı talimatnamenin Anayasanın 1, 5 ve 44. maddelerine aykırılığını ileri sürmesi ve Mahkemece de ileri sürülen iddianın davanın karara bağlanmasında etkisi olabileceği kanaatına varılması üzerine Kaza Mahkemesi konuyu karara bağlamak üzere- Yüksek Mahkemeye, Anayasa Mahkemesi olarak, Anayasanın 114. maddesi uyarınca sunmuştur.

II. İDDİANIN GEREKÇESİ:
Sanığın iddiasının gerekçesi özetle şöyledir:
Anayasanın 44. maddesi çalışanlara grev hakkını vermiştir. Kamu görevinde hizmet görenler de A-nayasa uyarınca çalışanlar arasında bulunmaktadırlar ve görevlerine Anayasa uyarınca verilen bu grev hakkı hiçbir koşul tahtında yararlanamaz. Bakanlar Kurulu 2 Ağustos 1977 tarihinde isdar ettikleri bir talimat ile Gümrük ve diğer bazı elzem hizmetlerde -görevli bulunan kamu görevlileri söz konusu görev yerlerinde çalışmaya devam etmelerine talimat vermiştir. Ve talimat daha evvel iptal edilmedikçe Resmi Gazetede yayınlandığı tarihten itibaren 3 aylık bir süre için yürürlükte kalır. Söz konusu Talimat il-e Gümrük Hizmetlerinde çalışan kamu görevlilerinin grev hakkı tamamen ortadan kaldırılmış olup, bu talimat Anayasanın 44. maddesi uyarınca çalışanlara verilen grev hakkının ortadan kaldırılması anlamına gelir. Böyle bir durum Anayasanın 1, 5 ve 44. maddel-erine aykırı düşmektedir. Emtia ve Hizmetler Yasasının tümünün ve özellikle 6(3) maddesinin Anayasanın daha önce bahsolunan maddelerine ve Anayasada verilen bir hakkı ortadan kaldırmasını öngördüğü cihetle Anayasaya aykırıdır. Anayasada çalışanlara veril-en grev hakkı hiç bir koşul tahtında yasaklanamaz. Grev hakkı tüm çalışanlara verilmiştir. Anayasa hangi kişilere grev hakkının verilmeyeceğini belirtmiştir. Anayasanın 44. maddesinin 3. fıkrasına göre güvenlik kuvvetleri mensuplarının grev hakkı yoktur-. Dolayısıyle Güvenlik Kuvvetleri mensuplarının dışında kalan bütün çalışanların grev hakkı vardır. Savunma Nizamnamesinin 79A maddesi Bakanlar Kuruluna grevi yasaklama yetkisi verdiği nedenle Anayasanın 44. maddesine aykırıdır. 143/77 sayılı Emirname v-e 144/77 sayılı Talimat da grev yasağı koyduğu nedeni ile Anayasanın 44. maddesine aykırıdır. Savunma Nizamnamesinin 94(1)(a) maddesi de talimat verildiği hallerde greve gitmenin suç olduğunu öngörmektedir. Greve gitme yasağı konamayacağı cihetle bu madd-e de Anayasaya aykırıdır. Savunma Nizamnamesi Anayasanın 44. maddesinin öngördüğü bir yasa değildir. Savunma Nizamnamesi fevkalâde hal bulunan bir sırada 2. Dünya Savaşı sırasında konmuş bir nizamnamedir. Bu Nizamnamenin içerdiği hükümler 2. Dünya savaş-ından sonra meydana gelen özgürlük ve temel hak ilkelerine aykırı düşmektedir.

İddia Makamının gerekçesi özetle şöyledir:
Anayasanın 44. maddesi uyarınca herhangi bir yasa yapılmamakla beraber Geçici Madde 1'in 3. fıkrasına göre Anayasada öngörülen ya-salar yürürlüğe konuncaya kadar 1. fıkrada belirtilen Anayasal kurallar ve mevcut mevzuat yürürlükte kalır. Anayasanın 44. maddesi uyarınca herhangi bir yasa yapılıncaya kadar çalışma ile ilgili Savunma Nizamnamesinin hükümleri yürürlükte kalır. Savunma -Nizamnamesinin 79A maddesi hükümleri ve bu madde uyarınca isdar olunan 143/77 sayılı Emirname ve 144/77 sayılı Talimat Anayasaya aykırı değildir. Anayasanın 44. maddesi grev hakkının kullanılmasının yasa ile düzenlenebileceğini öngörmektedir. Anayasa ile- yürürlükte sayılan Savunma Nizamnamesinin 79A maddesi grev hakkının kullanılmasını düzenlemektedir. Anayasanın 44. maddesi grev hakkının kullanılmasının Ulusal güvenliği, Anayasal düzeni, kamu güvenini veya Anayasanın herhangi bir kişiye sağladığı hak ve- özgürlükleri korumak amacı ile bir yasa ile düzenlenebileceğini öngörmektedir. Böyle bir yasa Anayasanın 44. maddesinin 2. fıkrasında belirtilen durum ve hakları korumak amacı ile bazı hallerde grev hakkını kısıtlayabilir veya yasaklayabilir.

III. İLGİL-İ YASA METİNLERİ:
1. Fasıl 175A Emtia ve Hizmetler (Geçici Yetkiler) (Devamı) Yasasının 6(3) maddesi aynen şöyledir:

"6.(3)-Any Defense Regulation, and any Order or other instrument made under any such Regulation, which are in force immediately before the date of coming into operation of this Law by virtue of any Order made by the Governor under the Act shall, as from that date- and until otherwise amended or revoked by any Order made by the Governor under this Law, be deemed to be Defense Regulations, orders and instruments, respectively, having effect by virtue of an Order made by the Governor under this Law and shall, with any- necessary modifications, have effect accordingly."


2. Savunma Nizamnamesinin 79A maddesi aynen şöyledir:
"79A.-(1)The Govern-or may if it appears to him necessary or expedient for securing the public safety, or in the interests of defense or the efficient prosecution of the war, the maintenance of public order or for maintaining supplies and services essential to the life of the- community direct any person in the Colony to perform such services in the Colony or in any ship registered in the Colony as may be specified by the direction, being services which that person is, in the opinion of the Governor, capable of performing.

- (2)Any services required by a direction given under this regulation to be preformed shall be performed upon such terms as to remuneration and conditions of services as the Governor may, in accordance with the provisions of this regulation, direct:
-
Provided that in determining the terms upon which any such services are to be performed the Governor shall have regard to any rates of salary, fees or wages for the performance of those services which appear to the Governor to be usual, and, in particula-r, in the case of services rendered under a contract of service, shall have regard to any determination relating to the remuneration and conditions of service of persons employed in the district in the capacity and in the trade in which the person to whom -the direction relates is to serve, being a determination contained in an agreement between organizations, representative of employers and workers, or, in the absence of any such determination, shall have regard to the remuneration and conditions of service- in practice prevailing among good employers in that trade in the district.

(3)Any directions given by the Governor under this regulation may, in accordance with his instructions, be given on his behalf by any person duly authorized in writing by him.
-
(4)The Governor may by order make provision for regulating the engagement of workers by employers and the duration of their employment, and for giving effect to the foregoing provide by any such order:-
(a) for requiring persons to register such particu-lars about themselves as may be prescribed by or under the order;
(b)for requiring persons carrying on any undertaking to keep such books, accounts and records relating to the undertaking as may be prescribed by or under the order;
(c)for requiring perso-ns carrying on, or employed in connection with, any undertaking, to produce to such person as may be designated by or on behalf of the Governor or by on behalf of any other authority or person specified in the order such books, accounts or other documents -relating to the undertaking and to furnish such estimates, returns or information relating thereto as may be prescribed by or under order;
for any incidental and supplementary matters for which the Governor thinks it expedient to provide including, in par-ticular, the entry and inspection of premises with a view to securing compliance with directions given under this regulation;
(5)The Governor may by order make provision for securing that enough workers are available in undertakings engaged in essential -work and may in particular provide by any such order -
(a)for securing that, except in circumstances and to the extent provided by the order, persons employed in any such undertaking shall continue to be employed in that undertaking, and shall not be cau-sed to give their services in any other undertaking;

(b)for prohibiting persons so employed from absenting themselves from work without reasonable excuse or being persistently late in presenting themselves for work;
(c)for requiring payment to every per-son so employed of wages for periods during which, though work is not available for him in his usual occupation, he is capable of and available for work, and willing to perform services which he can reasonably be asked to perform;
(d)for any incidental a-nd supplementary matters for which the Governor thinks it expedient to provide, including in particular, the matters referred to in sub paragraphs (b) and (c) of the last foregoing paragraph and the entry ad inspection of premises with a view to securing c-ompliance with the order;

and any such provision may be made so as to relate either generally to undertakings engaged as aforesaid or to any particular undertaking or class or description of undertakings so engaged, and either generally to persons emplo-yed in undertakings to which the order relates or to any particular person or class or description of persons so employed.

In this paragraph the expression 'essential work' means work appearing to the Governor to be essential for defense or the efficien-t prosecution of the or to be essential to the life of the community, and references of an undertaking shall include references to a branch or department of an undertaking."


--3. Savunma Nizamnamesinin 79A maddesi uyarınca isdar olunan 1943 'elzem işler' emirnamesinin ilgili kısımları aynen şöyledir:-
-"1.This order may be cited as the Essential Works Order, 1943.
2.In this order -
"Director" means the Director of Public Works and includes any person duly authorized by him in writing for the purpose of this order;
"essential work" means any work appea-ring to the Governor to be essential for defense or the efficient prosecution of the war or to be essential to the life of the community which the Governor declares by order to be an essential work for the purposes of this order;
"specified person" means a-ny person or any class or description of persons employed in any essential work.
3. Where any work is declared to be an essential work the following provisions shall apply, that is to say -
(a)the person carrying on the essential work shall not terminate -the employment in such essential work of any specified person or, without terminating such employment, cause him to give his services in some other work, except with the permission in writing of the Director;
(b)no specified person employed in the essenti-al work shall -
(i)leave his employment at such work without the permission in writing of the Director;
(ii)absent himself from such work without a reasonable excuse to the satisfaction of the Director;
(iii)be persistently late in presenting himself - for work without a reasonable excuse to the satisfaction of the Director.

4. Any person carrying on an existential work shall -
keep such records relating to such work as the Director may from time to time by notice require;
produce to the Director -such records relating to such work and furnish such information relating thereto as the Director may from time to time direct;
permit the Director to enter and inspect any premises used for or in connection with such work for the purpose of ascertaining wh-ether the provisions of this Order, have been or are being complied with.

5.Any person who -
contravenes or fails to comply with any provision of this order;
fails to comply with any notice or direction given by the Director under the provisions of this -order;
knowingly makes, in any record required to be kept under provisions of this order, any entry which is false in any material parti-cular;
is liable to the penalties prescribed in regulation 94 of the Defence Regulations, 1940 to (No.1) 1943."






4.Savunma Nizamnamesinin 94(1)(a) maddesi aynen şöyledir:
"94. Subject to any special provisions contained in these regulations, any pers-on who -
(a)contravenes or fails to comply with any of these regulations or any order or rule made under any of these regulations or any direction given or requirement imposed under any of these regulations or who does any act which is declared to be- an offence under any of these regulations; or ......
shall be guilty of an offence against these regulations and shall be tried by the President of a District Court or a District Judge and on conviction shall be liable to imprisonment for a term not excee-ding three years or to both such imprisonment and fine."


5. -143/77 sayılı emirname aynen şöyledir:-
"Sayı: 143
EMTİA VE HİZMETLER (GEÇİCİ YETKİLER)
(DEVAMI) YASASI
(FASIL 175 A)

__________

Savunma Nizamnamesinin 79 A maddesi gereğince yapılan
Emirname.

Kıbrıs Türk Federe Devleti Bakanlar Kurulu Emtia ve Hizme-tler (Geçici Yetkiler) (Devamı) Yasasının 6(3) maddesi altında devam eden Savunma Nizamnamesinin 79A ve Elzem İşler Emirnamesinin 2. maddesinin verdiği yetkileri kullanarak aşağıdaki Emirnameyi yapar:

1. Bu Emirname 1977 Elzem İşler (Tesbit) (Değişiklik -No.3) Emirnamesi olarak isimlendirilir ve aşağıda "Esas Emirname" diye anılan 1943-1977 Elzem İşler (Tesbit) Emirnamesi ile birlikte okunur ve bu Emirname ile Esas Emirname 1943-1977 Elzem İşler (Tesbit) Emirnamesi olarak isimlandirilir.
-
2-. Esas Emirname Birinci Cetvelinin 2. maddesindeki (i) fıkrasından hemen sonra aşağıdaki yeni fıkralar ilâve edilir:-
-(k)-Kıbrıs Türk Federe Devleti Veteriner Servisleri ve bu hizmetlerin yürütülmesi ile ilgili yan hizmetler.
(l)Kıbrıs Türk Federe Devleti bölgesindeki tüm hava ve deniz liman ve gümrüklerinin tam kapasiteli çalıştırılması ile ilgili tüm iş, hizmet ve teşebbüs-ler (Sivil havacılık, telekomünikasyon ve telsiz hizmetleri de bu hizmetlere dahildir.)
-(m)-Kıbrıs Türk Federe Devleti bölgesindeki tüm posta hizmetleri.'-

-3. Bu Emirname Resmî Gazete'de yayınlandığı tarihten itibaren yürürlüğe girer.

______________

2 Ağustos 1977 tarihinde isdar edilmiştir."


6.144/77 sayılı talimatname aynen şöyledir:-
"Sayı: 144
EMTİA VE HİZMETLER (GEÇİCİ YETKİLER)
(DEVAMI) YASASI
(FA-SIL 175 A)

____________

Savunma Nizamnamesinin 79 A maddesi gereğince Talimat.
-
-Kıbrıs Türk Federe Devleti Sağlık Hizmetleri, Su İşleri Hizmetleri, Veteriner Hizmetleri, Ercan Hava Limanı ve diğer limanlardaki tüm Sivil Havacılık, gümrük ve telekomünikasyon hizmetleri, ulusal güvenlik, anayasal düzen ve kamu görevliği için elzem serv-is ve hizmetlerden olduğuna ve
Kıbrıs Türk Amme Memurları Sendikası üyelerinin
2 Ağustos 1977 tarihinden itibaren bazı hizmet alanlarında greve gittiklerini, bazı alanlarda ise grev yapmak üzere olduklarını ilân etmiş bulunmasına, ve
Söz konusu hizmetl-erin Elzem İşler Emirnamesi gereğince elzem işler olduğunun ilân edilmiş bulunmasına, ve bu servis ve hizmetlerin Kıbrıs Türk Federe Devleti ve sakinleri menfaatı için kat'iyetle elzem ve mutlak bir zaruret olduğuna binaen
Kıbrıs Türk Federe Devleti Baka-nlar Kurulu, Emtia, Emtia ve Hizmetler (Geçici Yetkiler) Yasasının 6(3) maddesi altında devam eden Savunma Nizamnamesinin 79A maddesinin kendisine verdiği yetkiyi kullanarak aşağıdaki talimatı verir:
1. Kıbrıs Türk Federe Devleti Sağlık Hizmetleri, Su İşl-eri Hizmetleri, Veteriner Hizmetleri, Ercan Hava Limanı ve diğer limanlardaki tüm Sivil Havacılık, gümrük, telekomünikasyon ve telsiz hizmetlerinde görevli kamu görevlileri söz konusu görev yerlerinde çalışmaya devam edeceklerdir.


2. Bu gibi hizmetl-erin ifasının tabi olacağı kayıt ve şartlar bu talimatın isdar edildiği tarihte cari olanların aynı olacaktır.
3. Bu talimat daha evvel iptal edilmedikçe Resmî Gazetede yayınlandığı tarihten itibaren üç aylık bir süre için yürürlükte kalır.

___________

-2 Ağustos 1977 tarihinde isdar edilmiştir."


IV. İLGİLİ ANAYASA METİNLERİ:

"Madde 1.
Kıbrıs Türk Federe Devleti, demokrasi, sosyal adalet ve hukukun üstünlüğü ilkelerine dayanan lâik bir cumhuriyettir.


Madde 5.
(1)Her Türk yurttaşı, kişiliğine b-ağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve özgürlüklere sahiptir.
(2)Devlet, kişinin temel hak ve özgürlüklerini, kişi huzuru, sosyal adalet ve hukuk devleti ilkeleriyle bağdaşamayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal bütün eng-elleri kaldırır. İnsanın maddî ve manevî varlığının gelişmesi için gerekli koşulları hazırlar.


Madde 44.
(1)Çalışanlar, işverenle olan ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal durumlarını korumak ve düzeltmek amacıyle toplu sözleşme ve grev hakkına sahiptir-ler.
(2) Grev hakkının kullanılması, yalnız ulusal güvenliği, Anayasal düzeni, kamu güvenliğini veya bu Anayasanın herhangi bir kişiye sağladığı hak ve özgürlükleri korumak amacıyle konacak bir yasayla düzenlenebilir.
(3)Güvenlik kuvvetleri mensupların-ın grev hakkı yoktur.
(4)İşverenlerin hakları yasa ile düzenlenir."


V. İNCELEME:
Tarafların duruşma sırasında ileri sürdüğü iddia ve görüşler, Anayasaya aykırı olduğu ileri sürülen hükümler, Anayasaya aykırılık iddialarına dayanıklık eden Anayasa Kura-lları ve bunlarla ilgili gerekçeler incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü.
Kaza Mahkemesi konuyu Yüksek Mahkemeye, Anayasa Mahkemesi olarak, sunarken Fasıl 175A Emtia ve Hizmetler (Geçici Yetkiler) (Devamı) Yasasının tümünün ve Savunma Nizamnames-inin tümünün Anayasaya aykırı olup olmadığını sunmuştu. Alt kademedeki mahkemeler Anayasanın 114. maddesi uyarınca karara bağlanmak üzere herhangi bir konuyu Yüksek Mahkemeye, Anayasa Mahkemesi olarak, sunarken uyuşmazlık konusunun karara bağlanmasında et-kili olacak yasa veya herhangi bir kuralını veya bir kararı sunabilir. Fasıl 175 A Yasasının tüm maddeleri uyuşmazlık konusunun karara bağlanmasında etkili değildir. Uyuşmazlık konusunun karara bağlanmasında sadece Fasıl 175 A Emtia ve Hizmetler (Geçici -Yetkiler) (Devamı) Yasasının 6(3) maddesi etkili olabilir Savunma Nizamnamesinin tüm hükümleri de uyuşmazlık konusunun karara bağlanmasında etkili değildir. Uyuşmazlık konusunun karara bağlanmasında Savunma Nizamnamesinin sadece 79A maddesi etkili olabili-r. Bu nedenle Yüksek Mahkeme, Anayasa Mahkemesi olarak, sadece Fasıl 175 A Emtia ve Hizmetler (Geçici Yetkiler) (Devamı) Yasasının tümünün değil de sadece 6(3) maddesinin ve Savunma Nizamnamesinin tümünün değil de sadece 79A maddesinin Anayasaya aykırı ol-up olmadığı konusunu inceleyebilir.

Bundan böyle alt kademedeki bir mahkeme Anayasanın 114. maddesi uyarınca herhangi bir konuyu karara bağlamak üzere Yüksek Mahkemeye, Anayasa Mahkemesi olarak, sunarken sadece uyuşmazlık konusunun karara bağlanmasında e-tkili olan Yasanın ilgili maddesinin veya maddelerinin Anayasaya aykırı olup olmadığı hususunu sunmaları gerektiği önemle belirtilir.

7 Kasım 1958'de geçirilen ve 10 Aralık 1958'de yürürlüğe giren Fasıl 175A, Emtia ve Hizmetler (Geçici Yetkiler) (Devamı)- Yasasının 6(3) maddesi Savunma Nizamnamesini ve Savunma Nizamnamesi uyarınca çıkarılan emirnameleri ve talimatnameleri yürürlükte tutmaktadır. Savunma Nizamnamesi ilk önce II. Dünya Savaşı esnasında yürürlüğe girmiş ve 200 kadar maddeden oluşmakta idi. -Savunma Nizamnamesi uyarınca o zamanın Valisine verilen yetkiye istinaden o zamanın Valisi yüzlerce emirname ve talimatnameler isdar etmiştir. Bu emirname ve talimatnamelerin bir çoğu 1958 yılında yürürlükte bulunmakta idi. 1957 yılında yürürlükte olan m-evzuata göre Savunma Nizamnamesi ve Savunma Nizamnamesi uyarınca çıkarılan emirname ve talimatnameler 10 Aralık 1958'de sona erecekti. Savunma Nizamnamesi 10 Aralık 1958 yılına kadar sene be sene olmak üzere yürürlükte tutulmuştu. Fasıl 175A Emtia ve Hiz-metler (Geçici Yetkiler) (Devamı) Yasasının amacı Savunma Nizamnamesini ve Savunma Nizamnamesi uyarınca çıkarılan emirname ve talimatnameleri sürekli bir şekilde yürürlükte tutmaktı. 7 Kasım 1958'de Fasıl 175A Emtia ve Hizmetler (Geçici Yetkiler) (Devamı)- Yasası geçirildiğinde Savunma Nizamnamesinin takriben 70 maddesi ve savunma nizamnamesi uyarınca çıkarılan sayısı belli olmayan birçok emirname ve talimatname yürürlükte bulunmakta idi. 10 Aralık 1958'de Savunma Nizamnamesinin yürürlükte kalan maddelerin-e bakıldığında bu maddelerin bir çoğunun kamu düzenini, genel ahlâkı, ulusal güvenliği, genel sağlığı, kamu güvenliğini, ve kişilerin can ve mal güvenliğini sağlamak ve korumak amacını güttüğü görülmektedir. Çalışmama hakkının kullanılmasını sınırlayan ma-dde 79A maddesidir. İlk mahkeme huzurunda olan davanın karara bağlanmasında etkili olabilecek olan yegâne madde 79A maddesidir. Görülüyor ki Savunma Nizamnamesinin 79A maddesi dışında ilgili konuyu karara bağlamakta etkili olmayan ve kamu düzenini, genel- ahlâkı, ulusal güvenliği, genel sağlığı, kamu güvenliğini ve kişilerin can ve mal güvenliğini sağlamak ve korumak amacı için elzem olan birçok maddeler içermektedir. Bu maddelerin tümünün Anayasaya aykırı olduğu söylenemez. Bilâkis bir çok maddelerin ka-mu yararı, kamu düzeni, genel ahlâk, sosyal adalet, ulusal güvenlik, genel sağlık ve kişilerin can ve mal güvenliğini sağlamak amacını güttüğünden, gerekli olduğu ve Anayasaya uygun olduğu söylenebilir. Bu nedenle Savunma Nizamnamesinin ve Savunma Nizamna-mesi uyarınca çıkarılan emirname ve talimatnameleri yürürlükte tutan Fasıl 175A Emtia ve Hizmetler (Geçici Yetkiler) (Devamı) Yasasının 6(3) maddesinin, Anayasanın 1, 5 ve 44. maddelerine aykırı olduğu söylenemez. Ancak şunu belirtmek gerekir ki Fasıl 175-A, Emtia ve Hizmetler (Geçici Yetkiler) (Devamı) Yasasının 6(3) maddesi uyarınca yürürlükte tutulan Savunma Nizamnamesi ve bu Nizamname uyarınca çıkarılan emirname ve talimatnamelerin sadece Anayasaya aykırı olmayan hükümleri yürürlükte kalmaktadır. Savun-ma Nizamnamesinin herhangi bir maddesi veya Savunma Nizamnamesi uyarınca çıkarılan herhangi bir emirname veya talimatname Anayasanın herhangi bir maddesine aykırı ise böyle bir madde veya emirname veya talimatname yürürlükte kalmaz. Esasen Anayasanın geçi-ci madde 1'i bunu içermektedir.

K.T.F.D. Anayasası'nın 44. maddesinin (2). fıkrasına göre, grev hakkının kullanılması sadece ulusal güvenliği, Anayasal düzeni, kamu güvenliğini veya Anayasanın kişiye sağladığı hak ve özgürlükleri korumak amacı ile ve yas-a ile düzenlenebilir. Bugüne dek bir grev yasası yapılmadığına göre, Anayasanın Geçici Madde 1'e göre mevcut mevzuat yürürlükte kalır.

Kamu görevlilerinin grev hakkı ile ilgili mevcut mevzuat nedir? Şimdi bunu araştırmak gerekir:

Savunma Nizamnamesin-in 79A maddesi incelendiği zaman, bunun Devletin kendi hizmetinde olan kamu görevlilerini kontrol etmek için değil de, Devletin kamu hizmeti dışında, Devlet kontrolüne tabi olmadan görev yapanları kontrol etmek amacı ile çıkarılmış olduğu görülecektir. Ör-neğin 79A maddesinin (2). fıkrasında, (1). fıkra altında görev yapması istenen şahısların ödeme ve çalışma şartlarının Vali tarafından saptanacağı, bu şartlar saptanırken bu görevlerle ilgili alışılmış ücret ve ödeneklerin gözönünde tutulacağı yazılıdır. -Esasında maaşını Devletten alan ve çalışma şartları Devletce saptanmış olan kamu görevlileri için bu fıkranın söz konusu olamıyacağı açıktır.

Yine aynı maddenin (5). fıkrasına göre Vali bir iş yerinde yeteri kadar işçi bulunmasını sağlayabilir ve bu işçi-lerin makul mazaretleri olmaksızın işten ayrılmalarını veya işe geç gelmelerini önleyebilir. Devlet kontrolündeki kamu görevlilerinin bunları yapmasını sağlamak için bir nizamnameye ihtiyaç olmadığı, ancak bunun kamu görevlileri dışında olanları kontrol e-tmek amacı ile söz konusu olabileceği açıktır. Aynı fıkranın (a) bendinde, Vali, bir yerde çalışanların o yerde çalışmaya devam etmelerini sağlayabilir ve hizmetlerini başka yerde ifa etmemelerini temin edebilir. Devlette çalışan kamu görevlilerinin başk-a yerlerde hizmet etmeleri söz konusu olamaz.

Savunma Nizamnamelerinin 79A maddesinin tümü incelendiği zaman görülecektir ki bu madde büsbütün başka amaçlar için yapılmış bir maddedir ve kamu görevlilerinin grevini durdutmak veya görevli bulundukları işl-ere devamını sağlamak için uygulanabilecek bir madde değildir.

Başkan Ülfet Emin 79A maddesi için belirtilen tüm görüşlere katılmamıştır.

143/77 sayılı Emirname ve 144/77 sayılı Talimatname Savunma Nizamnamesinde 79A maddesine dayanılarak çıkarıldığınd-an ve 79A maddesi dava konusu duruma uygulanamayacağından bu Emirname ve Talimatnamenin Anayasaya aykırı olup olmadığını incelemek gerekmez. Başkan bu görüşe de katılmamıştır.

Savunma Nizamnamesinin 79A maddesini takip eden 79B maddesi "grevler ve lokav-tların önlenmesi" yan başlığını taşımaktadır. Önümüzdeki davada bu madde dava konusu değildir. Bu hususta kesin bir şey söylemeksizin ilk nazarda bu maddenin 79A maddesinden ayrı ve müstakil bir madde olduğu görünümü vermekte ve yine ilk bakışta bu madde-nin sadece devlet kontrolünde olmayanlara teşmil edilebileceği görünmektedir. Bu safhada 79B maddesinin Anayasaya uygunluğu hususunda daha fazla bir şey söylemek yerinde olmaz, çünkü bu konu hem mahkeme önünde değildir ve hem de bununla ilgili lehte veya -aleyhte herhangi bir iddia işitmiş değilizdir. Belirtmek istediğimiz nokta, grevin durdutulması veya yasaklanması, Anayasaya uygun olduğu takdirde 79B maddesi altında bir işlem sonucu olabilirdi.

Savunma Nizamnamesinin 94(1)(a) maddesi ceza koyan bir ma-dde olduğundan kendiliğinden bu maddenin Anayasanın herhangi bir maddesine aykırı olduğu söylenemez.

SONUÇ:
Sonuç olarak,
1.Fasıl 175(A) Emtia ve Hizmetler (Geçici Yetkiler) (Devamı) Yasası ve özellikle bu yasanın 6(3) maddesi Anayasanın 1, 5, 44 veya ba-şka herhangi bir maddesine aykırı olmadığına oybirliği ile;
2.Savunma Nizamnamesinin 94(1)(a) maddesinin Anayasaya aykırı olmadığına Yargıç Şakir Sıdkı İlkay'ın karşı oyu ile ve oyçokluğu ile;
3.Savunma Nizamnamesinin 79A maddesinin ve 143/77 sayılı Emir-name ve 144/77 sayılı Talimat'ın Anayasanın 1, 5, 44 veya herhangi bir maddesine aykırı olup olmadığı hususunda karar verilmesine gerek olmadığına Başkan Ülfet Emin'in esasta, Yargıç Şakir Sıdkı İlkay'ın da gerekçede karşı oylarıyle ve oyçokluğu ile;
karar- verildi.

(Ülfet Emin)(Ahmed İzzet)
Başkan Yargıç


(Şakir Sıdkı İlkay)(Salih S. Dayıoğlu) (N.Ergin Salâhi)
Yargıç Yargıç Yargıç

26 Şubat, 1979.
KARŞIOY YAZISI

Anayasanın 44. maddesi çalışanlara işverenle -olan ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal durumlarını korumak ve düzeltmek amacı ile toplu sözleşme ve grev hakkı vermektedir. Ancak aynı maddenin 2. fıkrası grev hakkının kullanılmasının ulusal güvenliği, anayasal düzeni, kamu güvenliğini veya Anayasanın he-rhangi bir kişiye sağladığı hak ve özgürlükleri korumak amacı ile konacak bir yasa ile düzenlenebileceğini öngörmektedir. "Düzenleme", grev hakkının amacını ve ulusal güvenliği, anayasal düzeni, kamu güvenliğini, ve Anayasanın herhangi bir kişiye sağladığ-ı hak ve özgürlükleri korumak amacını göz önünde tutarak bir takım kayıtlamaları benimsemek demektir. Yasama organına verilen bu düzenleme yetkisi grev yapamayacak olanları veya grev yapılamayacak durumları belli etmek yetkisini de vermektedir. Anayasamı-z Türkiye Cumhuriyeti Anayasasından esinlenerek hazırlanmış bir Anayasadır. Grev hakkı ile ilgili Türkiye Cumhuriyeti Anayasasındaki hüküm 47. maddedir. 47. maddenin 1. fıkrası 44. maddenin 1. fıkrası ile "işçiler" sözcüğü dışında tamamen aynıdır. Türki-ye Cumhuriyeti Anayasası grev hakkını sadece işçilere vermiştir halbuki bizim Anayasamız grev hakkını tüm çalışanlara vermiştir. Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 47. maddesinin 2. fıkrası ise grev hakkının kullanılması ve istisnaları ve işverenlerin hakla-rının kanunla düzenlenmesini öngörmektedir. Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 2. fıkrası söz itibarı ile bizim Anayasanın 44. maddesinin 2. ve 4. fıkralarından farklı olmakla beraber öz itibarı ile tamamen aynıdır. Aralarındaki yegâne fark grev hakkının k-ullanılmasında istisnaların hangi faktör ve kriterlere dayanacağı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında ilgili maddede belirlenmemiş olması ve kanun koyucuya bu hususta daha geniş yetki tanımasıdır. Bizim Anayasamız grev hakkının kullanılmasının istisnalarını -sadece ulusal güvenliği, anayasal düzeni, kamu güvenliğini veya Anayasanın herhangi bir kişiye sağladığı hak ve özgürlükleri korumak amacına şamil tutmuştur. Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 47. maddesinin 2. fıkrası uyarınca kanun koyucuya verilen düzenl-eme yetkisi ile kanun koyucunun grev yapamayacak olanları veya grev yapılamayacak durumları belli etmek yetkisine sahip olduğu hususunda Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi karar vermiştir. Esas No. 1963/337, Karar No.1967/31, AMKD sayı 6, sayfa 42, say-fa 57 ve 58'de Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi şunları söylemiştir:
"Gerçekten sözü edilen 47. madde hükmünün tümünden grev hakkının erekten başka yönlerden dahi kanun koyucu tarafından sınırlandırılabileceği açıkça anlaşılmaktadır. Grev yapılamaya-cak, durumları belli etme yetkisi ile bile, sözü edilen 2. fıkra uyarınca, donatılan kanun koyucu, grev için kamu yararına uygun bir takım sınırlamalar koymaya da öncelikle yetkili sayılmalıdır, ve nitekim bu yetki kendisine grev hakkının kullanılmasını dü-zenleme yetkisinin kapsamı içinde olarak verilmiştir. ......... Unutulmamalıdır ki Anayasanın 47. maddesinin 2. fıkrası uyarınca kanun koyucu, grev yapamayacak olanları veya grev yapılamayacak durumları belli etmeye yetkili kılınmıştır."
-

-"Kayıtlama" ve "sınırlama" sözcükleri eş anlamdadırlar ve kayıtlama veya sınırlama yapıldığında yasaklamayı da içermektedir. Sınırlama demek "yapma", "şuraya kadar yap", "şu derecede yaparsın", "şu koşullarda yaparsın" demektir. Yasaklama ile sınırlama s-özcüklerinin arasında bir anlam farkı vardır. Yasaklamanın anlamı sadece "yapma" demektir halbuki sınırlama yasaklamanın dışında yasaklamadan daha hafif olan durumları da içermektedir. Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi verdiği birçok kararlarda tamam-en yasaklanan bazı haklarda sınırlama sözcüğünü kullanmıştır. Türkiye Cumhuriyetinde yürürlükte olan 1630 sayılı Yasanın 2. maddesinin (b) işaretli bendi dernek kurma hakkına bir takım yükümlülükler, başka deyimle kişisel durumlar yönünden bir sınırlama g-etirmiştir. Bu kurala göre ağır hapis cezasına mahkûm olanlar, taksirli suçlar dışında 5 yıldan çok hapis cezasına mahkûm olanlar, yüz kızartıcı suçlardan hüküm giymiş olanlar dernek kuramazlar. Görülüyor ki 1630 sayılı Yasanın 2. maddesi bazı kişiler iç-in kesin bir yasaklama getirmiştir. Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi kararını verirken bu yasaklamadan dernek kurma hakkının sınırlanması olarak bahsetmiştir. Bu hususta Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi Esas sayısı 1973/3, Karar sayısı 1973/37 -sayılı davada 18, 19 ve 20 Aralık 1973'de 1630 sayılı Dernekler Kanununun 2. maddesinin (b) bendi hakkında şunları söylemiştir: (Bak AMKD sayı 11, s.317)
"Ağır hapis veya 5 yıldan çok hapis cezaları ile yahut yüz kızartıcı suçlardan hüküm giymek toplum çe-vresinde tepki ile karşılanacak ve kamu vicdanını incitecek nitelikte bir suçluluk durumunu özleştirir. Buradaki kısıtlama Anayasanın değişik 29. maddesinde dernek kurma hakkının sınırlanması için öngörülen ölçülere uygun düşmekte ve kapsamına göre hakkın- özüne dokunur bir nitelik bulunmamaktadır."


Savunma Nizamnamesinin 79A(5)(b)(d) maddesi grev hakkının kullanılmasına bir sınırlama koyduğu kuşkusuzdur. Bu sınırlamanın Anayasaya uygun veya aykırı olduğunun saptanabilmesi için bu sınırlamanın Anayasanı-n 44. maddesinin (2). fıkrasında öngörülen amaçların kapsamına girip girmediğinin araştırılması gerekir. 79A(5)(b)(d) maddesinin amacı toplum hayatına elzem olan hizmetlerin devamını sağlamak için grev hakkının kullanılmasını sınırlamak olduğu açıkça görü-lmektedir. K.T.F.D. Anayasasının Başlangıç kısmına göre K.T.F.Devleti Anayasası insan hak ve hürriyetlerini, sosyal adaleti, kişilerin ve toplumun huzur ve refahını, demokratik, lâik ve sosyal hukuk devletini gerçekleştirmek amacını gütmektedir. Daha önce- belirtildiği gibi Anayasanın 44. maddesinin (2). fıkrası ulusal güvenliği, anayasal düzeni, kamu güvenliğini, veya Anayasanın herhangi bir kişiye sağladığı hak ve özgürlükleri korumak amacı ile grev hakkının kullanılmasını düzenlemeye yetki vermektedir. -Toplum hayatına elzem olan iş ve hizmetlerde grev yapılması halinde toplum hayatına zarar vereceği aşikârdır. Toplum hayatına zarar veren eylemler toplumu huzursuzluğa sevkeder ve toplumsal yaşayışı, anayasal düzeni, ve kamu güvenliğini sarsar. Ulusal gü-venliği, anayasal düzeni, kamu güvenliğini veya Anayasanın herhangi bir kişiye sağladığı hak ve özgürlükleri korumak amacı ile grev hakkını sınırlayan herhangi bir yasa Anayasanın 44. maddesine veya başka herhangi bir maddesine aykırı değildir. Bu nedenle- Savunma Nizamnamesinin 79A(5)(b)(d) maddesi uyarınca Bakanlar Kuruluna verilen yetki Anayasanın 44. maddesinin (2). fıkrasında belirlenen amaçları korumak için kullanıldığı hallerde Anayasanın 1, 5 ve 44. maddelerine veya başka herhangi bir maddesine aykı-rı değildir.

Savunma Nizamnamesinin 79A maddesinin kamu görevlilerinin kapsamadığı, kamu görevlilerine şamil tutulamayacağı hususunda çoğunluğun verdiği karara katılmıyorum. Bunun da nedeni 79A maddesinin tümü okunduğunda maddenin hükümlerinin kamu göre-vlilerinin dışında kalan çalışanlara uygulanacağı hususunda herhangi sarih bir hüküm yoktur. 79A maddesi kanımca tüm çalışanları kapsamakta ve tüm çalışanlara uygulanması gerekmektedir. 79A maddesinin bazı fıkralarının bazı hükümlerinin bazı kısımları ka-mu görevlilerine uygulanmayabilir. Bu gibi hükümler sadece kamu görevlileri dışında kalan çalışanlara uygulanması için konmuş olabilir. Fakat bu böyle olmakla beraber 79A maddesinin tüm olarak kamu görevlilerine uygulanamayacağı söylenemez.

Bakanlar Ku-rulu 2 Ağustos 1977 tarihinde Savunma Nizamnamesinin 79A maddesi uyarınca isdar ettikleri 143/77 sayılı Emirname ile
K.T.F.D. Veteriner Servisleri ve bu hizmetlerin yürütülmesi ile ilgili yan hizmetlerin
K.T.F.D. bölgesindeki tüm hava, deniz ve liman ve -gümrüklerinin tam kapasiteli çalıştırılması ile ilgili tüm iş, hizmet ve teşebbüslerin (sivil havacılık, telekomünikasyon ve telsiz hizmetleri de bu hizmetlere dahildir)
K.T.F.D. bölgesindeki tüm posta hizmetleri'nin

"elzem işler" olduklarını ilân ettile-r. Bakanlar Kurulu aynı tarihte yine Savunma Nizamnamesinin 79A maddesi gereğince isdar ettikleri 144/77 sayılı bir Talimatname ile "elzem işler" olarak ilân edilen K.T.F.D. Sağlık hizmetleri, su işleri hizmetleri, veteriner hizmetleri, Ercan hava limanı -ve diğer limanlardaki tüm sivil havacılık, gümrük ve telekomünikasyon ve telsiz hizmetlerinden görevli kamu görevlilerinin söz konusu görev yerlerinde çalışmaya devam etmelerine talimat vermiştir. Talimatnamenin, daha evvel iptal edilmedikçe, 2 Ağustos 19-77 tarihinden itibaren 3 aylık bir süre için yürürlükte kalmasına da emir vermiştir.

143/77 sayılı Bankalar Kurulu Emirnamesinde "elzem işler" olarak belirlenen hizmetlerin ve 144/77 sayılı Bakanlar Kurulunun çıkardığı Talimatnamede belirlenen elzem işle-rde çalışan kamu görevlilerinin çalışmaya devam etmelerinin zorunlu kılınmasının ulusal güvenliği, Anayasal düzeni, kamu güvenliğini veya Anayasanın herhangi bir kişiye sağladığı hak ve özgürlükleri korumak amacını güdüp gütmediğini ve Emirname ile Talimat-namenin bu amacı sağlamak bakımından gerekli olup olmadığını araştırıp saptamak gerekir.

Sağlık hizmetleri, su işleri hizmetleri, veteriner hizmetleri, Ercan Hava Limanı ve diğer limanlardaki tüm sivil havacılık, gümrük, telekomünikasyon ve telsiz hizme-tlerini grev yüzünden aksatmak, kamu için büyük ve bazan telâfisi imkânsız zararlara yol açabilir. Kuşkusuz bu zararlar sonucu olarak toplumun huzur ve refahı sarsılabilir. Toplumun huzur ve refahını sarsan her eylem veya hareket kuşkusuz Anayasal düzeni-, kamu güvenliğini, ve Anayasanın herhangi bir kişiye sağladığı hak ve özgürlükleri sarsabilir. Görülüyor ki 143/77 sayılı Emirnamede belirlenen hizmetlerin elzem işler olarak ilân edilmesinde Bakanlar Kurulu Anayasal düzeni, kamu güvenliğini ve Anayasanı-n başkalarına sağladığı hak ve özgürlükleri korumak amacını gütmüştür. Bu nedenle 143/77 sayılı Emirnamenin Anayasanın 1, 5, 44 veya başka herhangi bir maddesine aykırı değildir. 144/77 sayılı Talimatname ile Bakanlar Kurulu talimatnamede belirlenen elze-m işlerde görev yapan kamu görevlilerinin görev yerlerinde, talimatname daha önce iptal edilmedikçe, 3 ay için çalışmaya devam etmelerine talimat vermiştir. Verilen talimat çalışanların grev hakkının kullanılmasını azami olarak 3 ay için yasaklamıştır. T-alimatnamede belirlenen hizmetleri grev yüzünden aksatmak kamu için büyük zararlar doğurabilir ve bunun sonucu olarak da toplumun huzur ve refahı sarsılabilir. Toplumun huzur ve refahını sarsıcı eylem ve hareketler kuşkusuz Anayasal düzeni, ve kamu güvenl-iğini sarsar. Talimatnamede belirlenen hizmetlerde grev yüzünden doğacak aksama Anayasal düzen, kamu güvenliği ve toplum için bu yerlerde çalışanlara geçici olarak grev hakkı tanımamaktan daha büyük zararlar doğurabilecek niteliktedir. Talimatnamede beli-rlenen grev hakkının kullanılmasının geçici olarak yasaklanması Anayasanın 44. maddesinde grev hakkının kullanılmasının sınırlanması için öngörülen ölçülere uygun düşmekte ve kapsamına göre hakkın özüne dokunur bir nitelikte bulunmamaktadır. Bu geçici yas-aklama grev hakkının kullanılmasını ortadan kaldırmak hedefini gütmemekte, sadece toplum hayatını zarardan korumayı, toplumun huzur ve refahını sağlamayı ve dolayısıyle Anayasal düzeni ve kamu güvenliğini ve Anayasanın kişilere tanıdığı hak ve özgürlükleri- korumayı hedef tutmaktadır. Savunma Nizamnamesinin 79A(5)(b)(d) maddelerinde öngörülen ve dava konusu olan geçici grev yasaklamaları bugünkü anlayışa ve gereksinmelere göre de yerindedir. Söz konusu talimatnamede belirlenen hizmetlerde görev yapar kamu -görevlilerinin görev yerlerinde çalışmaya devam etmeleri hususunda verilen talimat genel olarak grev hakkının kullanılmasını ortadan kaldırmayıp sadece toplum hayatına elzem olan bazı kamu hizmetlerinin devamını ve toplumun huzur ve refahını ve Anayasal dü-zeni, kamu güvenliğini ve Anayasanın kişilere tanıdığı hak ve özgürlükleri korumak amacını güttüğünü göz önünde tutarak söz konusu talimatnamede belirlenen kamu görevlilerinin görev yerlerinde çalışmaya devam etmelerinin zorunlu kılınması başka bir deyişle- geçici olarak grev yasağının konması 44. maddede öngörülen grev hakkının kullanılmasının özüne de dokunmamaktadır. Dava konusu grev hakkının kullanılmasının geçici yasaklanması bugünkü anlayışa ve gereksinmelerine göre gerçekten gereklidir. Bu nedenle 1-44/77 sayılı Bakanlar Kurulunun çıkardığı talimatname Anayasanın 1, 5, 44. maddelerine veya başka herhangi bir maddesine aykırı değildir. Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi de yukarıda belirlenen görüşleri verdiği kararlarla belirtmiştir. Türkiye Cumh-uriyetinde Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 47. maddesine dayanılarak 15.7.63 günlü, 265 sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunu geçirilmiştir. Bu geçirilen kanunda diğer hükümler meyanında bazı iş yerlerinde tamamen grev yasağı konmuştur. 265 s-ayılı kanununun grev yasağı ile ilgili olan 20. maddesi aynen şöyledir:
"1.Savaş halinde;
2. Genel ve kısmi seferberlikte;
3.İlâç imal eden iş yerleri hariç olmak üzere hastane, klinik, sanatoryum, prevantoryum, dispanser, eczane, aşı ve serom imal eden- müesseseler gibi sağlıkla ilgili iş yerlerinde;
4.Can ve mal kurtarma işlerinde;
5.Kamu tüzel kişilerince veya kamu iktisadî teşebbüslerince yerine getirilen elektrik, havagazı istihsal ve dağıtımı işlerinde;
6.Yabancı memleketlere yapmakta olduğu yolc-uluğu bitirmemiş deniz, hava ve kara ulaştırma araçlarında; Türk sularında seyir halinde olan gemilerle Türkiye'de hareket halinde bulunan hava, deniz ve karayolu ulaştırma araçlarında;
7.Noterlik hizmetlerinde;
8.Eğitim ve öğretim kurumlarında, çocuk b-akım yerlerinde;
9.19. maddenin ikinci bendi gereğince özel hakeme başvurulması hususunda anlaşma olmuşsa, tahkimnamenin imzalanmasından veya eğer aynı madde gereğince mahkeme grev veya lokavtı durdurma kararı almamışsa esas hakkındaki hükmün tebliğinden -sonra;
10.19. maddenin 2 sayılı bendi hükümleri saklı kalmak kaydıyle, toplu iş sözleşmesi süresi içinde;
Grev ve lokavt yapılamaz.

11.Milli Savunma Bakanlığınca ve İçişleri Bakanlığı Jandarma Genel Komutanlığınca doğrudan doğruya işletilen iş yerlerin-deki işçilerin ücret veya sair çalışma şartlarına nazaran işçilerin aleyhinde olduğunun yetkisi işçi sendikası veya federasyonun başvurması üzerine Yüksek Hakem Kurulunca tesbit edilmesi halinde, bu iş yerlerinde greve karar verilebilir.
Yukarıdaki fıkrad-a söz konusu iş yerlerinde uygulanan ücretlerin veya sair çalışma şartlarının aynı şekilde iş verenin aleyhinde olduğunun tesbit edilmesi halinde de, bu iş yerlerinde lokavt karar verilebilir.
Bu bentte söz konusu iş yerlerinde bu bent hükümleri dışında -grev ve lokavt yapılamaz.
12.Yangın, su bakımı, toprak veya çığ kayması veya depremlerin sebebiyet verdiği ve genel hayatı felce uğratan felâket hallerinde, Bakanlar Kurulu, bu hallerin vuku bulduğu yerlere ve bu hallerin devamı süresince yürürlükte kalma-k üzere gerekli gördüğü iş yerleri veya iş kollarında grev ve lokavt yasak edildiğine dair karar alabilir.
13.Sıkıyönetim uygulandığı bölgelerde, Sıkıyönetim Komutanlığı grev ve lokavt yetkilerinin kullanılmasını süreli veya süresiz olarak askıda bırakabi-lir veya izne bağlayabilir."


20. maddenin Anayasaya aykırı olduğu iddia edilerek T.C. Anayasa Mahkemesine başvurulmuş ve istemde, diğer maddeler yanında 20. madde hükümlerinin 1 ve 2 sayılı bent hükümlerinin, 6 sayılı bentteki "Türk sularında seyir eden- gemilerle Türkiye'de hareket halinde bulunan hava, deniz ve karayolu ulaştırma araçlarında" hükmünün ve 12 ve 13. sayılı bent hükümlerinin ayrık olmak üzere T.C. Anayasasının 11, 12 ve 47. maddelerinin sözüne ve özüne aykırı olduğu ileri sürülmüştür. O d-avada davacı özellikle sağlık kurullarında can ve mal kurtarma işlemlerinde grev dışında bırakılacak yeterli olacak bu yerlerdeki işçiler için öngörülen işlerde grev yasağı zorunluğu sınırlarını aştığı ve yabancı ülkede yolculuk eden gemilerde gemi limana -girince yolcular için tehlike kalmayacağı için grev yasağının kaldırılması gerektiğini ileri sürmüştür. Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi verdiği kararda ise madde 20'de öngörülen ve dava konusu olan ayrık durumlar bugünkü anlayış ve ihtiyaçlara göre -yerinde olduğu ve Anayasaya uygun olduğunu belirtmiştir. Aynı kararda T.C. Anayasası'nın 47. maddesinin 2. fıkrasında Kanun koyucuya grev yapmayacak durumları belirlemek yetkisi açıklıkla tanındığı belirtilmiştir. T.C. Anayasa Mahkemesi Esas No.1963/37, -Karar No. 1967/31 Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi sayı 6, sayfa 42, s.61'de aynen şunları söylemiştir:
"Bu maddede öngörülen ve dava konusu olan ayrık durumlar, bu günkü anlayışa ve ihtiyaçlara göre yerindedir, Anayasa'ya uygundur. Gerçekten, Anayasa'-nın 47. maddesinin ikinci fıkrasında kanun koyucuya grev yapılamayacak durumları ve işleri belli etmek yetkisi açıkça tanınmıştır.
1. Sağlık işlerinde ivedi durumların ve işler için yeterli olacak işçilerin hangilerinin olacağının kestirilmesi çoğu kez ol-anaksızdır. Sağlık işlerini grev yüzünden aksatma, kamu için bu yerlerde çalışan işçilere grev hakkı tanımamaktan doğacak olan zararlardan daha büyük zararlar doğurabilecek niteliktedir. Bu bakımdan hüküm Anayasa'ya uygundur.
2. Yabancı ülkelerdeki -yolculuğu bitirmemiş bulunan ulaştırma araçlarının limanlara veya iskelelere girdikleri zamanda dahi grev yapmak, yolcular ve mallar için yerine göre çok büyük zararlara yol açabileceğinden, yabancı ülkelerde yolculuk etmekte bulunan taşıtların işçilerinin- grev yapmasının yasaklanması Anayasaya uygundur ve bu yasağın benimsenmesi kamu yararının ereklerindendir ve zorunluk sınırları içindedir.
3. Noter çalışmaları yurt için önemli kamu hizmetlerinden bulunan adli hizmetin önemli bir bölümüdür ve buradaki ak-samalar kamu için büyük zararlara yol açabilir; bu sınırlandırma dahi Anayasaya uygundur.
4. Eğitim ve öğretim işlerindeki durum da az yukarıda numara 1'de açıklanan sağlık işlerindeki durum gibidir."


Savunma Nizamnamesinin 94(1)(a) maddesi nizamname -hükümlerine veya nizamname uyarınca verilen emirname ve talimatlara uymayanların suç işlediğini öngörmekte ve bu gibi suçların cezalarını belirlemektedir. 94(1)(a) maddesinin kapsamı itibarıyle Anayasanın 1, 5 ve 44. maddelerine veya başka herhangi bir ma-ddesine herhangi bir aykırılığı yoktur.


(Ülfet Emin)
26 Şubat, 1979 Başkan
KARŞIOY YAZISI

Savunma Nizamnamesinin 79A maddesinin önümüzdeki havalede konu edilmesinin sebebi 143/77 sayılı Nizamnamede sözü edilen bazı kamu hizmetlerind-e 2.8.1977'de başlatılan ve bazılarında da başlatılmak üzere olan grevi 3 ay süre ile bertaraf etmeği veya yasaklamayı amaçlayan 2.8.1977 tarihli ve 144/77 sayılı Talimat'ın bu maddeye dayandırılmış olmasıdır. Savunma Nizamnamesi tetkik edildiğinde ise 79-A maddesinin amacının başka olduğu ve herhangi bir grevi bertaraf etmek veya yasaklamak için herhangi bir mahkemeye yetki vermediği ve böyle bir yetkinin 79B(2) maddesi altında verildiği görülür. Bu böyle olduğuna göre de 79A maddesi tahtında verilen 2.8.-1977 tarihli ve 144/77 sayılı Talimat yasal temelden yoksun ve dolayısıyle geçersizdir. 144/77 sayılı Talimat geçersiz olduğuna göre bu Talimat'ın üzerine dayandırılmış olması nedeniyle Anayasa'ya aykırılığı söz konusu edilen Savunma Nizamnamesinin 79A ma-ddesinin havalenin yapıldığı ceza davasında verilecek karara, kanımca, etkisi olamaz. Bu nedenle bu maddenin Anayasa'nın 1, 5, 44 veya diğer maddelerine aykırı olup olmadığı hususunu tezekkür etmemizin gerekmemekte olduğu görüşündeyim.

Aynı şekilde Savu-nma Nizamnamesinin 94(1)(a) maddesi ile 143/77 sayılı Emirname'nin de havalenin yapıldığı ceza davasında verilecek karara etkisi yoktur ve binaenaleyh bunların da Anayasa'ya aykırı olup olmadığı hususunu tezekkür etmemiz gerekmemektedir.

144/77 sayılı Ta-limat ise, daha önce de belirttiğim gibi, geçerli değildir ve binaenaleyh Anayasa açısından incelenmesi söz konusu olamaz.




Bir hususa daha temas etmeği uygun gördüm. Daha önce de belirttiğim gibi grev yasaklama yetkisi 79B(2) altında verilmektedir. -79B(2) maddesi ise önümüzdeki havalede söz konusu edilmediği cihetle bu madde altında verilen yetkinin Anayasa'ya aykırı olup olmadığı veya ne derece aykırı olduğu hakkında görüş beyan etmek, kanımca, doğru değildir. Sadece işaret etmek yerinde olur ki gr-ev hakkının kullanılması ile ilgili olarak bizim Anayasa ile Türkiye Anayasası arasında bir fark mevcuttur. Bizim Anayasamız grev hakkının kullanılmasına yalnız Anayasal düzenin, kamu güvenliğinin veya kişiye sağlanan hak ve özgürlüklerin korunması amacı -ile düzenlenebilmesini yasaya bırakmıştır. Türkiye Anayasası ise grev hakkının kullanılmasını ve istisnalarının düzenlenmesini yasaya bırakmıştır. İki Anayasanın ilgili maddeleri arasında gözükmekte olan bu farka işaret etmekle beraber bu hususta, bu mes-elede, daha fazla bir şey söylemeği, görüş izhar etmeği veya yorumda bulunmayı doğru ve uygun görmüyorum.

Son olarak Anayasa'nın 44. maddesinde öngörülen yasanın erken bir zamanda Yasama Meclisinden geçirileceğini temenni etmekte olduğumu belirtmek ist-erim.

Sonuç olarak Fasıl 175A Emtia ve Hizmetler (Geçici Yetkiler) (Devamı) Yasasının 6(3) maddesinin Anayasa'nın 1, 5, 44 veya diğer maddelerine aykırı olmadığı, Savunma Nizamnamesinin 79A ve 44(1)(a) maddeleri ile 2.8.1977 tarihli ve 143/77 sayılı Emir-name ve 144/77 sayılı Talimatın Anayasa'ya aykırı olup olmadığı hususunda ise, bu meselede, herhangi bir karar verilmesinin gerekmediği görüşündeyim.


(Şakir Sıdkı İlkay)
Yargıç

26 Şubat, 1979.
-


26



-


Full & Egal Universal Law Academy